<?xml version="1.0" encoding="utf-8"?>
<document>
<s id="1">Азием и тыгъэкъокIыпIэ щыI.</s>
<s id="2">Къэлэ шъхьаIэр - Копенгаген.</s>
<s id="3">БзэшъхьаIэхэр - арапыбзэр, курдыбзэр (сорани), туркменыбзэр (ирак туркменыбз), ыкIи арамеибзэкIэр.</s>
<s id="4">Хэгэгум чIырэу иIэр 22 966 км2 (дунаемкIэ я-146).</s>
<s id="5">Нэбгырэ млн 49 къехъу щэпсэу (2017).</s>
<s id="6">63 гъэм ди лъэхъэнэм ипэм щыкӀэдзауэ Яудейм и шӀыпӀэм Урымым и ӀэнатӀэр лъэш мэхъур хом-хомурэ къэралыр иубыду.</s>
<s id="7">Гъунэгъухэр: Азербайджан, Ермэлые, Урысые, Тыркуе.</s>
<s id="8">Нэбгырэ млн 2.9 фэдиз дэс.</s>
<s id="9">Шорэм арапыбзэр, тыркубзэр, персыбзэр, ягъунэгъу лъэпкъхэм абзэ ышIэщтыгъэ.</s>
<s id="10">Сингапур, Республикэу Сингапур – Азием и тыгъэкъокIыпIэ-къыблэ лъэныкъом щыIэ къэлэ-къэралыгъу.</s>
<s id="11">Къаукъаз, Къаукъас — Еуропэмрэ Азыемрэ я гъунапкъэм тету, Хы ШӀыцӀэм, Хы МыутӀэм, Хы Каспыйм я зэфакум дэтэу.</s>
<s id="12">Щтыгъэ Океан, Арктик Океан, Темыр Щтыгъэ Океан — ЧIыгум тет океаниплIым (4-м) ащыщ.</s>
<s id="13">Ахэр зэрысыгъэ чIыпIэм Краснодар псыIыгъыпIэр щашIыгъ.</s>
<s id="14">Адамехэр а джэрз цыфым "ЦЫФ" еджэх.</s>
<s id="15">Тхьамэфищ зыхъукІэ щырхэр набгъом къебыбыкІых, ау чыжьэу ІукІхэрэп.</s>
<s id="16">Къунетрэр (инджылызыбзэгьэ: Quneitra; арапыбзэгьэ: القنيطرة, al-Qunaitira; джуртыбзэгьэ: קוניטרה) — Адыгэ чылэщкуу Джуланым тэтэгъ.</s>
<s id="17">Джыдэдэм Тыркуем, Урысые Федерацием (Адыгэ Республик, Краснодар край) ыкIи нэмыкI къэралхэм (Сириер, Иорданиер, Исраил, нэмыкIхэр) ащэпсэух.</s>
<s id="18">Бланэхъухэм ин Ӏэуэ (иджырей шэрыпӀпсэушъхьахэм я нэхъ ин) бжъакъуэ ятет, я кӀапэ зэхуакухэм см.</s>
<s id="19">Ескищехир къалэм епхыгъ.</s>
<s id="20">Чылэм дэс анахь лIы хэкIотагъэхэм ащ фэдэ хьакIэщхэр якIопIагъэх, кIэлэ-гъуалэхэр хьакIэщ къогъумэ акъотхэу даIощтыгъэх.</s>
<s id="21">Англие - хэку, Британиешхо Пачъыхьыгъом хахьэрэ къэралыгъуипл1ымэ ащыщ.</s>
<s id="22">Псыхъоу Темзэм тет.</s>
<s id="23">Спорт – Пкъышъолым хэхъоным ыкIи нахь пытэ хъуным пае ашIырэ физическэ упражнениехэр ары.</s>
<s id="24">Ащ фэдэ амалхэр зиIэнхэу хъурэр тхэн амал зиIэ лъэпкъыр ары.</s>
<s id="25">Тэ тилъэхъанэ Iофы бэкIае ашIагъ Нэгумэ Шорэм инаучнэ лэ-жьыгъэхэр цIыфэу зыфитхыгъэхэм алъыгъэIэсыгъэнымкIэ.</s>
<s id="26">Дамаск и 1эгъо-благъохэр хэплъытэмэ млн 2,5 мэхъу.</s>
<s id="27">Францие – Еуропэм хэт къэралыгъу.</s>
<s id="28">Илъэс щищым нэблэгъауэ, адыгэхэм къадогъуэгурыкӀуэ а хъыбархэр, нобэр къыздэсми яӀуатэр.</s>
<s id="29">Ипэм зэикI ирагъувэркъым.</s>
<s id="30">Тамэ зиIэу быбрэ псэушъхьэ цIыкIу.</s>
<s id="31">ЦIыфэу нэбгырэ млн 892 фэдиз ис (ЦIыгум и зы 10-н).</s>
<s id="32">БзэшъхьаIэр – испаныбзэр; ащ нэмыкIэу регионыбзэ пчъагъэ яI.</s>
<s id="33">Норвегие, е Королыгъоу Норвегие – Еуропэм хэт къэрал.</s>
<s id="34">Къыдэтхыжыфын къудейкъым, атIэ щIэблэм и гъуазэу, и гъэсапIэу дгъэпсыфынущ.</s>
<s id="35">Хэгъэгу лIышъхьэр – Янош Адер.</s>
<s id="36">Исраелыр Азием и ипшъэ-къуэхьэпӀэ лъэныкъуэм хэт, Хыгурытым и къуэкӀыпӀэ лъэныкъуэ Ӏуфэм, ипшъэмкӀэ Хыплъыжьым.</s>
<s id="37">Бэрсэй Умар (1807–1865) - адыгэ дунаим щызэлъаш1эщтыгъэ дэдэу тхак1о, ш1эныгъэлэжь, егъэджак1о, тхыдэ1уат.</s>
<s id="38">Яковлевымрэ lэшъхьамафэмрэ къызэдыдагъэкIыгъэ «Адыгей литературабзэм и тхыбзэхабз» зыфиIуэрэ тхылъми мы мэкъитIуыр мэкъэзэращэмэ ахэтэу къытыгъ.</s>
<s id="39">Джибути, Республикэу Джибути – Африкэм ит къэралыгъу, Африкэ бжъакъом дэжь.</s>
<s id="40">Къоджэ еджапIэр къызеухым, Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым ифилологическэ факультет иадыгэ отделение щеджагъ.</s>
<s id="41">Хэгъэгу лIышъхьэр – Ислам Каримов.</s>
<s id="42">Бгъусы - мэлышъом хэшIыкIыгъэ чыхIан.</s>
<s id="43">Лъэпкъ Iуэху и пщэ далъхьэурэ, Къэзэнокъуэ Жэбагъы зыбжанэрэ ягъэкIуащ Къэбэрдейр а зэманым зыпыщIауэ щыта къэралхэм, пщыгъуэхэм.</s>
<s id="44">Хэгъэгу лIышъхьэр – Прокопис Павлопулос.</s>
<s id="45">НыгъуэщIыу жыпIэмэ, мы макъыр къэпсэлъын щхьэкIэ макъ зешэ гуэр жьыр къыумыгъэкIыу быубыдарэ зэуэ къигъэIукIын хуейщ.</s>
<s id="46">Хэгэгум чIырэу иIэр 147 570 км2.</s>
<s id="47">Ыджы Адыгэ хэкумк1э Адамий, Мамхыгъэ, Очэпщые, Щэхэк1эй фэдэ къуаджэхэм адэсых.</s>
<s id="48">БзэшъхьаIэр – италыбзэ, германыбзэ, францыбзэ, романшыбзэ.</s>
<s id="49">Ц1ыф нэбгырэ мин 30 фэдиз дэс (2014-рэ илъэс).</s>
<s id="50">Къэплъанмэ ащ нахь ин ахэтэп.</s>
<s id="51">Мары ащ щатхырэр: «#7.</s>
<s id="52">Хэгъэгу тхьаматэр – Модибо Кейта.</s>
<s id="53">ЦIыфэу нэбгырэ млн 7-м къехъу щэпсэу.</s>
<s id="54">Къэлэ шъхьаIэр – Катманду.</s>
<s id="55">Тиэрэ ыпэкIэ ятIонэрэ лIэшIэгъум ыгузэгухэм адэжь меотхэм агъэфедэрэ Iэмэ-псымэхэм сармат Iашэхэр, хьакъу-шыкъухэр, чIыгур зэралэжьырэ пкъыгъохэр къахэхьэх.</s>
<s id="56">Нэбгырэ млн 9.7 къехъу щэпсэу.</s>
<s id="57">Фэдэ бзэджэшIагъэ зезыхьэрэр аукIыщтыгъэ, ышъхьэ паупкIыти , хьадэр агъэстыжьыщтыгъэ.</s>
<s id="58">Шапсыгъэмэ апэмычыжьэу хыIушьом Iусыгъэх, джырэ Анапэ дэжь.</s>
<s id="59">Молдавие – Еуропэм хэт къэралыгъу.</s>
<s id="60">Китай — Азием и тыгъэкъокIыпIэ щыIэ къэралыгъу.</s>
<s id="61">Сыд фэдэрэбзи анахь мэхьанэ шъхьаIэу иIэр, а бзэр зыIулъ цIыфхэр зэдэгущыIэнхэр, зэгурыIонхэр ары.</s>
<s id="62">Адыгэм итарихъ зэгъэшIэгъэнымкIэ «Адыгэ народым иисторие» зыфиIоу.</s>
<s id="63">Тыркуем, Иракым, Иорданием, нэмык1хэми гъунэгъу фэхъоу щыт.</s>
<s id="64">Хэгэгум чIырэу иIэр 1 972 550 км2 (дунаемкIэ я-14).</s>
<s id="65">УIагъэ бэмэ апримыкъо лIэжьыгъэ.</s>
<s id="66">Хэгэгум чIырэу иIэр 1 240 192 км2.</s>
<s id="67">ЦIыфэу нэбгырэ млн 40-м къехъу щэпсэу: нахьыбэмкIэ украинхэр, ау урыс бэкIаи дэс (млн пчъагъэ).</s>
<s id="68">1793-рэ илъэсым урысмэ Екатеринодар пытап1эм лъапсэ фаш1ы (Краснодар хъужьыгъэ ет1анэ).</s>
<s id="69">2014-рэ илъэсым къэралыгъо хабзэр щызэтрадзыгъ.</s>
<s id="70">Къэрал тхьэматэр – Хун Сен.</s>
<s id="71">Я-20 лIэшIэгъум Совет Союзым хахьэщтыгъэ.</s>
<s id="72">Ливан – Азием ит къэралыгъу.</s>
<s id="73">Нэбгырэ млн 90 къехъу щэпсэу.</s>
<s id="74">БзэшъхьаIэр — бирмабзэ.</s>
<s id="75">А пстэумэ къагъэлъагъорэр, адыгэ тхылъыбзэр уцунымкIэ а тхэкIэ унашъоу аштэгъагъэм ииIуогъэшхо къызэрэкIуагъэр ары.</s>
<s id="76">Шыгъэудж, е шыкъэгъашъу – орэдым къытырэ мэкъамэм дыриштэу шыхэр къызэрагъашъорэр.</s>
<s id="77">ЦIыфэу нэбгырэ млн 42-м къехъу щэпсэу (а нумерымкIэ дунаемкIэ я-32 щыт).</s>
<s id="78">438-рэ илъэсым нэс меотхэм ыкIи грекхэм азыфагу зэпэуцужьыныгъэхэр къетаджэх.</s>
<s id="79">Коломбиер, Бразилиер ыкIи Гайанэр пэгъунэгъух.</s>
<s id="80">ЦIыфэу нэбгырэ зы млн къехъу щэпсэу.</s>
<s id="81">1538 гъэпс лъапсэ фаш1ыгъ.</s>
<s id="82">Меот дзэ дипломатием зэфэхьысыжь гъэнэфагъэхэр фэхъугъагъэх.</s>
<s id="83">Алжир, Алжир Республикэ – Африкэм ит къэралыгъу.</s>
<s id="84">Хэгэгум чIырэу иIэр 64 589 км2 (дунаемкIэ я-124).</s>
<s id="85">Ахэр я къалэным пэрымыхьэ щIыкIэ джэгур фIохъус псалъэкIэ къызэIуихащ Гъуэщокъуэ Дянэ.</s>
<s id="86">Арэу зэрэщытым къыхэкIыкIэ адыгэ нарт эпосымрэ ижърэ дунэе мифологиемрэ ахэлъ нэшэнабэхэр зэтефэх.</s>
<s id="87">ГенетикэмкIэ апхъазыбзэм анахь пэблэгъэдэд, адыгабзэри ары.</s>
<s id="88">Синдикэм иунэхэм грекхэм ашIыгъэ амфитеатрэ ашъхьащытыгъ.</s>
<s id="89">Къэлэ шъхьаIэр – Подгорица.</s>
<s id="90">Абхазхысрэ, черкесхэмрэ япыувхырэп, къор ящьэ.</s>
<s id="91">Мы зигугъу къэтшIырэм къикIырэр -адыгэхэр сыдигъуи абзэ зэрэлъыплъэщтгъэхэр, адыгэбзэ жэбзэ къабзэр зэрагъэлъапIэщтгъэр ары.</s>
<s id="92">Къэлэ шъхьаIэр — Афинэхэр.</s>
<s id="93">ШIэныгъэлэжьмэ къызэраIорэмкIэ урыс тхэкIо-усэкIо цIэрыIоу М.Ю. Лермонтовым и тхыгъэмэ Къызбэчэу ахэтым Тыгъужъыкъор и прототипыщтыгъэ.</s>
<s id="94">Непэ икспенатхэр къызшагъэлъагъуэрэ уынэхэр апэм икӀыб шауыу шытгъэ.</s>
<s id="95">Дание, е Дание Королыгъо – Еуропэм хэт къэрал.</s>
<s id="96">Бзэкуп шъхьафэу ежьырэу щыт.</s>
<s id="97">Центрэм икӀоэцьы Адыгъэ музей дэт.</s>
<s id="98">Ащ фэдэу зэрэщытым ишыхьат тхэкIэ шэпхъэ проектхэу «Социалистическэ Адыгей»-м къыкиутыгъэхэм яхьылIагъэхэу цIыфыбэ къызэратхэри.</s>