ॐ इति हिन्दूधर्मे धार्मिकप्रतीकरूपेण प्रयुक्तं देवनागरीलिपिकं शैलीकृतं अक्षरम्
Om, a stylized letter of Devanagari script, used as a religious symbol in Hinduism
↑ Bowker 2000; Harvey 2001 ↑ Hiltebeitel 2007; Flood 1996; Lockard 2007 ↑ . ↑ .
S2CID 146134214. ↑ FL Bakker (1997). "Balinese Hinduism and the Indonesian State: Recent Developments". Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde.
1 2 . ↑ .
17 (2): 1–3. doi:10.1080/08873639809478317. ↑ Knott 1998, pp. 5, Quote: "Many describe Hinduism as sanatana dharma, the eternal tradition or religion. This refers to the idea that its origins lie beyond human history". ↑ Bowker 2000 harvnb error: no target: CITEREFBowker2000 (help); Harvey 2001, p. xiii harvnb error: no target: CITEREFHarvey2001 (help) ↑ Samuel 2010, p. 193. sfn error: no target: CITEREFSamuel2010 (help) ↑ Hiltebeitel 2007, p. 12 harvnb error: no target: CITEREFHiltebeitel2007 (help); Flood 1996, p. 16 harvnb error: no target: CITEREFFlood1996 (help); Lockard 2007, p. 50 harvnb error: no target: CITEREFLockard2007 (help) ↑ Narayanan 2009, p. 11. sfn error: no target: CITEREFNarayanan2009 (help) ↑ Fowler 1997, pp. 1, 7. sfn error: no target: CITEREFFowler1997 (help) ↑ Flood, Gavin D.; Flood, Gavin D. Flood (13 July 1996). An Introduction to Hinduism.
1 2 .
1 2 Hiltebeitel 2007, p. 12. sfn error: no target: CITEREFHiltebeitel2007 (help) ↑ Larson 2009. sfn error: no target: CITEREFLarson2009 (help) ↑ Michaels 2004. sfn error: no target: CITEREFMichaels2004 (help) ↑ Zaehner, R. C. (1992). Hindu Scriptures. Penguin Random House. pp. 1–7.
1 2 . ↑ . ↑ . ↑ . ↑ . ↑ "Christianity 2015: Religious Diversity and Personal Contact". gordonconwell.edu.
Hindus: Their Religious Beliefs and Practices. Library of Religious Beliefs and Practices. p. 377. ISBN 978-0-415-45677-7. ↑ "Christianity 2015: Religious Diversity and Personal Contact" (PDF). gordonconwell.edu.
January 2015.
Archived from the original on 1 February 2013. Retrieved 14 February 2015. 1 2 Flood 2008, p. 3. sfn error: no target: CITEREFFlood2008 (help) 1 2 3 4 5 Flood 1996, p. 6. sfn error: no target: CITEREFFlood1996 (help) 1 2 3 Arvind Sharma (2002), On Hindu, Hindustān, Hinduism and Hindutva Numen, Vol.
Archived from the original on 2017-05-25. आह्रियत 2015-05-29. ↑ . ↑ "Hindus".
ISBN 978-1-4384-3211-3. ↑ Bonnie G. Smith; Marc Van De Mieroop, Richard von Glahn, Kris Lane (2012). Crossroads and Cultures, Combined Volume: A History of the World's Peoples. Macmillan. pp. 321-324.
Pew Research Center's Religion & Public Life Project.
ISBN 978-0-312-41017-9.{{cite book}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) ↑ Arvind Sharma (2002), On Hindu, Hindustān, Hinduism and Hindutva Numen, Vol. 49, Fasc. 1, pages 5-9 ↑ Lorenzen, David N. (2006).
18 December 2012. आह्रियत 14 February 2015.
ISBN 978-81-902272-6-1. ↑ Lorenzen, David N. (2006). Who Invented Hinduism: Essays on Religion in History. Yoda Press. pp. 32–33.
1 2 Arvind Sharma (2002), On Hindu, Hindustān, Hinduism and Hindutva Numen, Vol.
ISBN 978-81-902272-6-1. ↑ Thapar 1993, p. 77. sfn error: no target: CITEREFThapar1993 (help) ↑ O'Conell, Joseph T. (1973). "The Word 'Hindu' in Gauḍīya Vaiṣṇava Texts". Journal of the American Oriental Society.
49, Fasc.
ISBN 978-0-415-45677-7. ↑ Kurtz, Lester R. (2008). Encyclopedia of Violence, Peace, & Conflict. ISBN 978-0-12-369503-1. ↑ MK Gandhi, The Essence of Hinduism, Editor: VB Kher, Navajivan Publishing, see page 3; According to Gandhi, "a man may not believe in God and still call himself a Hindu." ↑ Knott, Kim (1998).
1, pages 2-3 ↑ . ↑ .
Hinduism: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University press. p. 117. ISBN 978-0-19-285387-5. ↑ Sharma 2003, p. 12-13. sfn error: no target: CITEREFSharma2003 (help) ↑ Sweetman 2004 harvnb error: no target: CITEREFSweetman2004 (help); King 1999 harvnb error: no target: CITEREFKing1999 (help) ↑ Sweetman 2004. sfn error: no target: CITEREFSweetman2004 (help) ↑ Nussbaum 2009. sfn error: no target: CITEREFNussbaum2009 (help) ↑ Lipner, Julius (1997).
1 2 . ↑ . ↑ MK Gandhi, The Essence of Hinduism, Editor: VB Kher, Navajivan Publishing, see page 3; According to Gandhi, "a man may not believe in God and still call himself a Hindu." ↑ . ↑ Sweetman 2004; King 1999 ↑ . ↑ The Oxford Dictionary of World Religions, Dharma, The Oxford Dictionary of World Religions: "In Hinduism, dharma is a fundamental concept, referring to the order and custom which make life and a universe possible, and thus to the behaviours appropriate to the maintenance of that order." 1 2 . ↑ . ↑ John Koller, Puruṣārtha as Human Aims, Philosophy East and West, Vol.
The Fruits of Our Desiring: An Enquiry Into the Ethics of the Bhagavadgita for Our Times : Essays from the Inaugural Conference of the Dharam Hinduja Institute of Indic Research, Cambridge University. Bayeux Arts Incorporated. pp. 16–21. ISBN 978-1-896209-30-2. ↑ The Oxford Dictionary of World Religions, Dharma, The Oxford Dictionary of World Religions: "In Hinduism, dharma is a fundamental concept, referring to the order and custom which make life and a universe possible, and thus to the behaviours appropriate to the maintenance of that order." 1 2 University, Columbia (2000).
18, No. 4 (Oct., 1968), pp. 315-319 ↑ . ↑ . ↑ . ↑ Monier Williams, काम, kāma Monier-Williams Sanskrit English Dictionary, pp 271, see 3rd column ↑ See: ↑ R.C. Mishra, Moksha and the Hindu Worldview, Psychology & Developing Societies, Vol.
The Mukhya Upanishads: Books of Hidden Wisdom. Createspace Independent Publishing Platform. pp. 478–505. ISBN 978-1-4959-4653-0. ↑ Paul Horsch (Translated by Jarrod Whitaker), From Creation Myth to World Law: The early history of Dharma, Journal of Indian Philosophy, Vol 32, pages 423–448, (2004) ↑ His Divine Grace A. C. Bhaktivedanta Swami Prabhupada (1986).
25, Issue 1, pp 23, 27 ↑ J. A. B. Van Buitenen, Dharma and Moksa, Philosophy East and West, Vol.
JSTOR 3269765. ↑ Monier Williams, काम, kāma Monier-Williams Sanskrit English Dictionary, pp 271, see 3rd column ↑ See: The Hindu Kama Shastra Society (1925), The Kama Sutra of Vatsyayana, University of Toronto Archives, pp. 8; A. Sharma (1982), The Puruṣārthas: a study in Hindu axiology, Michigan State University, ISBN 978-99936-24-31-8, pp 9-12; See review by Frank Whaling in Numen, Vol. 31, 1 (Jul., 1984), pp. 140-142; A. Sharma (1999), The Puruṣārthas: An Axiological Exploration of Hinduism, The Journal of Religious Ethics, Vol. 27, No. 2 (Summer, 1999), pp. 223-256; Chris Bartley (2001), Encyclopedia of Asian Philosophy, Editor: Oliver Learman, ISBN 978-0-415-17281-3, Routledge, Article on Purushartha, pp 443 ↑ R.C. Mishra, Moksha and the Hindu Worldview, Psychology & Developing Societies, Vol.
7, No. 1/2 (Apr. ↑ . ↑ see: ↑ Empty citation (help) ), Delhi: Motilal Banarsidas, ISBN 978-81-208-0300-8 ↑ Smith 1991 ↑ Karl Potter (1964), The Naturalistic Principle of Karma, Philosophy East and West, Vol.
25, Issue 1, pp 23, 27 ↑ J. A. B. Van Buitenen, Dharma and Moksa, Philosophy East and West, Vol. 7, No. 1/2 (Apr. - Jul., 1957), pp. 33-40 ↑ Perrett, Roy W. (2001). Indian Philosophy: Metaphysics.
14, No. 1 (Apr., 1964), pp. 39-49 1 2 . ↑ . ↑ Radhakrishnan 1996 ↑ See Empty citation (help) pages 301-302 (8th Printing 1993) ↑ see: ↑ Klaus Klostermaier, Mokṣa and Critical Theory, Philosophy East and West, Vol.
Taylor & Francis. pp. 343–360. ISBN 978-0-8153-3608-2. ↑ see: Karl Potter, Dharma and Mokṣa from a Conversational Point of View, Philosophy East and West, Vol. 8, No. 1/2 (Apr. - Jul., 1958), pp. 49-63 Daniel H. H. Ingalls, Dharma and Moksha, Philosophy East and West, Vol.
35, No. 1 (Jan., 1985), pp. 61-71 ↑ . ↑ See Michaels 2004 and Gill, N.S.
7, No. 1/2 (Apr. - Jul., 1957), pp. 41-48; Klaus Klostermaier, Mokṣa and Critical Theory, Philosophy East and West, Vol. 35, No. 1 (Jan., 1985), pp. 61-71 ↑ Apte, Vaman S (1997), The Student's English-Sanskrit Dictionary (New ed.), Delhi: Motilal Banarsidas, ISBN 978-81-208-0300-8 ↑ Smith 1991, p. 64 harvnb error: no target: CITEREFSmith1991 (help) ↑ Karl Potter (1964), The Naturalistic Principle of Karma, Philosophy East and West, Vol. 14, No. 1 (Apr., 1964), pp. 39-49 1 2 Doniger, Wendy; O'Flaherty, Wendy Doniger (1980).
"Henotheism".
ISBN 978-0-520-03923-0. ↑ Radhakrishnan 1996, p. 254 harvnb error: no target: CITEREFRadhakrishnan1996 (help) ↑ See Vivekananda, Swami (2005), Jnana Yoga, Kessinger Publishing, ISBN 978-1-4254-8288-6 pages 301-302 (8th Printing 1993) ↑ see: Karl Potter, Dharma and Mokṣa from a Conversational Point of View, Philosophy East and West, Vol. 8, No. 1/2 (Apr. - Jul., 1958), pp. 49-63 Daniel H. H. Ingalls, Dharma and Moksha, Philosophy East and West, Vol. 7, No. 1/2 (Apr. - Jul., 1957), pp. 41-48 ↑ Klaus Klostermaier, Mokṣa and Critical Theory, Philosophy East and West, Vol.
About, Inc.
Archived from the original on 17 March 2007. Retrieved 5 July 2007. ↑ Monier-Williams 1974, pp. 20–37 harvnb error: no target: CITEREFMonier-Williams1974 (help) ↑ Bhaskarananda 1994 harvnb error: no target: CITEREFBhaskarananda1994 (help) ↑ Vivekananda 1987 harvnb error: no target: CITEREFVivekananda1987 (help) ↑ Meister, Chad V.; Copan, Paul (2012). The Routledge Companion to Philosophy of Religion.
Archived from the original on 17 March 2007. आह्रियत 5 July 2007. ↑ Monier-Williams 1974 ↑ Bhaskarananda 1994 ↑ Vivekananda 1987 ↑ . ↑ . ↑ . ↑ . ↑ Radhakrishnan and Moore (1967, Reprinted 1989), A Source Book in Indian Philosophy, Princeton University Press, , pages 37-39, 401-403, 498-503 ↑ Monier-Williams 2001 ↑ Renou 1964 1 2 Harman 2004 ↑ Werner 2005 1 2 3 . ↑ . ↑ .
Princeton University Press. pp. 73–76. ISBN 978-0-691-14203-6. ↑ Radhakrishnan and Moore (1967, Reprinted 1989), A Source Book in Indian Philosophy, Princeton University Press, ISBN 978-0-691-01958-1, pages 37-39, 401-403, 498-503 ↑ Monier-Williams 2001 harvnb error: no target: CITEREFMonier-Williams2001 (help) ↑ Buttimer, Anne; Wallin, L. (1999). Nature and Identity in Cross-Cultural Perspective.
1 2 3 .
ISBN 978-1-305-88806-7. ↑ Werner 2005, pp. 9, 15, 49, 54, 86. sfn error: no target: CITEREFWerner2005 (help) ↑ Renou 1964, p. 55 harvnb error: no target: CITEREFRenou1964 (help) 1 2 Harman 2004, pp. 104–106 harvnb error: no target: CITEREFHarman2004 (help) ↑ Lindsey Harlan; Professor of Religious Studies Lindsey Harlan (1992). Religion and Rajput Women: The Ethic of Protection in Contemporary Narratives. University of California Press. pp. 19–20, 48 with footnotes.
1 2 . ↑ . ↑ . ↑ Massimo Scaligero (1955), The Tantra and the Spirit of the West, East and West, Vol.
ISBN 978-0-520-07339-5. ↑ Werner 2005, pp. 13, 45 harvnb error: no target: CITEREFWerner2005 (help) 1 2 3 Espin, Orlando O.; Nickoloff, James B. (2007). An Introductory Dictionary of Theology and Religious Studies. Liturgical Press. pp. 562–563.
5, No. 4, pages 291-296 ↑ . ↑ Empty citation (help) ↑ William Wainwright (2012), Concepts of God, Stanford Encyclopedia of Philosophy, Stanford University, (Accessed on: June 17, 2015) ↑ .
ISBN 978-0-8146-5856-7. ↑ Flood 1996, p. 113, 134, 155-161, 167-168. sfn error: no target: CITEREFFlood1996 (help) ↑ Beck, Guy L. (2006). Alternative Krishnas: Regional and Vernacular Variations on a Hindu Deity. SUNY Press. p. 65.
A Report on the Size and Distribution of the World's Major Religious Groups as of 2010.
A Report on the Size and Distribution of the World's Major Religious Groups as of 2010. Pew Research Foundation. 18 December 2012.
Pew Research Foundation.
Retrieved 31 March 2013. ↑ Ninian Smart (2007). "Polytheism".
18 December 2012. आह्रियत 31 March 2013. ↑ Empty citation (help) ↑ PHILTAR, Division of Religion and Philosophy, University of Cumbria, Tribal Religions of India
Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Retrieved 5 July 2007. ↑ PHILTAR, Division of Religion and Philosophy, University of Cumbria, Tribal Religions of India
हिन्दुधर्मः आध्यात्मिकता -परम्परा-विषये विचारेषु विविधः अस्ति, परन्तु तस्य कोऽपि पादरी-व्यवस्था, न कोऽपि निःसंदेह-धार्मिक-अधिकारः, न कोऽपि शासक-संस्था, न भविष्यद्वादिः (भविष्यद्वादिः) न च कोऽपि बाध्यकारी पवित्रग्रन्थः हिन्दुः बहुदेववादी, सर्वेश्वरवादी, एकेश्वरवादी, एकवादी, अज्ञेयवादी, नास्तिकता वा मानवतावादी वा भवितुम् अर्हन्ति । [1] [2] [3] २. हिन्दुधर्मस्य विस्तृततायाः, मुक्ततायाः च कारणात् परिभाषायाः आगमनं कठिनम् अस्ति । [28] [4] हिन्दुधर्मः धर्मः, धार्मिकपरम्परा, धार्मिकप्रत्ययानां समुच्चयः, "जीवनपद्धतिः" इति परिभाषितः अस्ति । [44]
Hinduism is diverse on ideas on spirituality and traditions, but has no ecclesiastical order, no unquestionable religious authorities, no governing body, no prophet(s) nor any binding holy book; Hindus can choose to be polytheistic, pantheistic, monotheistic, monistic, agnostic, atheistic or humanist.[40][41][42] Because of the wideness and openness of Hinduism, arriving at a definition is difficult.[28] [43] Hinduism has been defined as a religion, a religious tradition, a set of religious beliefs, and "a way of life."[44][note 1] From a Western point of view, Hinduism like other faiths is referred to as a religion. In India the term dharma is preferred, which is broader than the western term religion.
भारतस्य तस्य संस्कृतिधर्माणां च अध्ययनं, "हिन्दुधर्मस्य" परिभाषा च उपनिवेशवादस्य हितेन, धर्मस्य पाश्चात्यसंकल्पनाभिः च आकारिता अस्ति [1] १९९० तमे वर्षात् आरभ्य ते प्रभावाः तस्य परिणामाः च हिन्दुधर्मस्य विद्वांसः मध्ये वादविवादस्य विषयः अस्ति, भारतविषये पाश्चात्यदृष्टिकोणानां समीक्षकैः अपि तेषां कार्यभारः कृतः ।
The study of India and its cultures and religions, and the definition of "Hinduism", has been shaped by the interests of colonialism and by Western notions of religion.[45] Since the 1990s, those influences and its outcomes have been the topic of debate among scholars of Hinduism,[46][note 6] and have also been taken over by critics of the Western view on India.[47][note 7]
हलेबिडुनगरस्य होयसालेश्वरमन्दिरे मन्दिरस्य भित्तिफलकस्य राहतमूर्तिः, त्रिमूर्ति : ब्रह्मा, शिवः, विष्णुः च प्रतिनिधित्वं करोति |
Temple wall panel relief sculpture at the Hoysaleswara temple in Halebidu, representing the Trimurti: Brahma, Shiva and Vishnu.
हिन्दु-प्रत्ययेषु धर्मः (नीतिशास्त्र/कर्तव्यं), (जन्म-जीवन-मृत्यु-पुनर्जन्मयोः निरन्तरचक्रम्), कर्म (प्रत्येकस्य कर्मस्य प्रतिक्रिया भवति), मोक्षः (संसारात् मुक्तिः अथवा अस्मिन् मुक्तिः) अन्तर्भवति (किन्तु एतेषु एव सीमिताः न सन्ति) जीवनम्), विविधाः योगाः (मार्गाः अभ्यासाः वा) च। [19]
Hindu beliefs include (but are not restricted to) Dharma (ethics/duties), Samsāra (the continuing cycle of birth, life, death and rebirth), Karma (Every action has a reaction), Moksha (liberation from samsara or liberation in this life), and the various Yogas (paths or practices).[19]
हिन्दधर्मेन मानवजीवनस्य चत्वारि सम्यक् लक्ष्याणि वा उद्देश्यानि वा स्वीकृतानि सन्ति : धर्मः, अर्थः, कामः मोक्षः च । एते पुरुषार्थाः ।
Hindism have accepted four proper goals or aims of human life: Dharma, Artha, Kama and Moksha. These are known as the Puruṣārthas:[1][2]
हिन्दुधर्मः कश्चन प्राचीनः धर्मः अस्ति। न केवलं धर्मः अपि तु सः जीवनपद्धतिरपि अस्ति । हिन्दुधर्मस्य अनेकाः देवताः सन्ति तथा च दक्षिणां एशियायां मुख्यतया भारते नेपालदेशे च व्यापकरूपेण प्रचलति । हिन्दुधर्मः विश्वस्य प्राचीनतमः धर्मः अस्ति इति जनाः मन्यन्ते । हिन्दुजनाः मानव-इतिहासात् परं सनातनधर्मः इति निर्दिशन्ति सनातनधर्मस्य अनुयायिनः सनातनयः इति प्रसिद्धाः सन्ति तथा च सनातनधर्मस्य नाम आङ्ग्लभाषायां अनन्तधर्मः अथवा शाश्वतधर्मः इति अनुवादयति । विद्वांसः हिन्दुधर्मं भिन्न-भिन्न-भारतीय-संस्कृतीनां परम्पराणां च संयोजनं इति मन्यन्ते, विविधमूलानि सन्ति । हिन्दुधर्मस्य संस्थापकः नास्ति तथा च हिन्दुधर्मस्य उत्पत्तिः अज्ञाता अस्ति । [9] इति । हिन्दुधर्मस्य मूलं सिन्धु उपत्यकासभ्यतायां वर्तते | भारते धर्मस्य अवधारणा नासीत्, हिन्दुधर्मः च धर्मः नासीत् । धर्मरूपेण हिन्दुधर्मस्य विकासः ५०० ईपूतः ३०० ईपूपर्यन्तं वैदिककालस्य (१५०० ईपूतः ५०० ईपूपर्यन्तं) अनन्तरं आरब्धः । हिन्दुधर्मे दर्शनानां विस्तृतश्रेणी अस्ति, तथा च संस्कारः, ब्रह्माण्डविज्ञानम्, ग्रन्थाः, पवित्रस्थलानां तीर्थयात्रा इत्यादिभिः अवधारणाभिः सम्बद्धः अस्ति । हिन्दुग्रन्थाः श्रुतिः ("श्रुतः") स्मृतिः ("स्मृताः") च इति विभक्ताः सन्ति । एतेषु ग्रन्थेषु दर्शनशास्त्र, पौराणिककथा, वैदिकयज्ञः, योगः, आगमसंस्कारः, मन्दिरनिर्माणं च, इत्यादीनां बहूनां चर्चा कृता अस्ति । [13] हिन्दुधर्मस्य प्रमुखशास्त्राणि वेदोपनिषदः, भगवद्गीता , आगमाः च सन्ति ।
Hinduism as a religion started to develop between 500 BCE and 300 CE,[11] after the Vedic period (1500 BCE to 500 BCE).[11][12] Hinduism contains a wide range of philosophies, and is linked by the concepts, like rituals, cosmology, Texts, and pilgrimage to sacred sites. Hindu texts are divided into Śruti ("heard") and Smṛti ("remembered"). These texts discuss philosophy, mythology, Vedic yajna, Yoga, agamic rituals, and temple building, and many more.[13] Major scriptures in Hinduism include the Vedas and Upanishads, the Bhagavad Gita, and the Agamas.[14][15][16]
धर्मः हिन्दुधर्मे मानवस्य महत्त्वपूर्णेषु लक्ष्येषु अन्यतमः इति मन्यते । धर्मः महत्त्वपूर्णः इति मन्यते यतोहि धर्मः एव ब्रह्माण्डस्य जीवनस्य च चालनं सम्भवं करोति, [1] तथा च कर्तव्याः, गुणाः, "समीचीनजीवनपद्धतिः" च समाविष्टाः सन्ति हिन्दुधर्मे प्रत्येकस्य व्यक्तिस्य धार्मिककर्तव्यं, नैतिकअधिकारं, कर्तव्यं च, तथैव सामाजिकव्यवस्थां, सम्यक् आचरणं, सद्गुणं च सक्षमं कुर्वन्ति व्यवहाराः अपि अन्तर्भवन्ति ।
Dharma is considered one of the most important goal of a human being in Hinduism.[48] Dharma is considered Important because it is dharma which makes running of Universe and life possible,[49] and includes duties, virtues and "right way of living".[50] Hindu Dharma includes the religious duties, moral rights and duties of each individual, as well as behaviors that enable social order, right conduct, and those that are virtuous.[50] The Brihadaranyaka Upanishad states it as:
महाभारते, श्रीकृष्णः कथयति यत् धर्म एव इद-लोक-परलोक-प्रकरणयोः धारयति। (म.भा. १२.११०.११) इति । सनातनशब्दस्य अर्थः शाश्वतः, बारहमासी, सदा वा ; तथा च सनातनधर्म इत्यर्थः स एव धर्मः यस्य न आदिः न अन्त्यः ।
In the Mahabharata, Krishna says it is Dharma which is holding both this-worldly and other-worldly affairs. (Mbh 12.110.11). The word Sanātana means eternal, perennial, or forever; thus, Sanātana Dharma means that it is the dharma that has neither beginning nor end.[53]
अर्थः हिन्दुधर्मे जीवनस्य द्वितीयः लक्ष्यः अस्ति यस्य अर्थः अस्ति आजीविकायाः कृते धनस्य अन्वेषणं, आर्थिकसमृद्धिः च । अस्मिन् राजनैतिकजीवनं, कूटनीतिः, भौतिककल्याणं च अन्तर्भवति । अर्थे सर्वाणि "जीवनसाधनानि", क्रियाकलापाः, संसाधनाः च समाविष्टाः सन्ति येन सः यस्मिन् अवस्थायां भवितुं इच्छति, धनं, करियरं, आर्थिकसुरक्षा च [1] अर्थस्य उद्देश्यं हिन्दुधर्मे मानवजीवनस्य महत्त्वपूर्णं लक्ष्यं मन्यते ।
Artha is second goal of life in Hinduism which means pursuit of wealth for livelihood, and economic prosperity. It includes political life, diplomacy and material well-being. The Artha includes all "means of life", activities and resources that enables one to be in a state one wants to be in, wealth, career and financial security.[54] The aim of artha is considered an important aim of human life in Hinduism.[55][56]
कामः (इन्द्रियसुखम्)
Kāma (sensual pleasure)
काम ( Sanskrit, Pali ; Devanagari : काम) इत्यस्य अर्थः इच्छा, इच्छा, रागः, इन्द्रियाणां सुखम्, जीवनस्य, स्नेहस्य, प्रेमस्य वा भोगः, यौन-अर्थैः सह वा विना वा । [1] हिन्दुधर्मे धर्म-अर्थ-मोक्ष-त्यागं विना कामं मानवजीवनस्य महत्त्वपूर्णं स्वस्थं च लक्ष्यं मन्यते । [2]
Kāma (Sanskrit, Pali; Devanagari: काम) means desire, wish, passion, pleasure of the senses, the enjoyment of life, affection, or love, with or without sexual connotations.[57][58] In Hinduism, Kama is considered an important and healthy goal of human life when pursued without sacrificing Dharma, Artha and Moksha.[59]
मोक्षः (मुक्तिः, संसारविमोचनम्)
Mokṣa (liberation, freedom from samsara)
मानवजीवनस्य ४ लक्ष्याणि वा उद्देश्यानि वा सन्ति, यथा धर्मः, अर्थः, कामः, मोक्ष; कर्म, संसारः (पुनर्जन्मचक्रः), नानायोगाः ( मोक्षप्राप्त्यर्थं मार्गा वा अभ्यासाः) च । [19] हिन्दुसंस्कारेषु पूजा तथा पाठः, ध्यानं, परिवारप्रधानाः गमनसंस्काराः, वार्षिकपर्वाः, नैमित्तिकतीर्थयात्राः च सन्ति । केचन हिन्दुः स्वसामाजिकलोकं त्यक्त्वा मोक्षसाधये संन्यासी भवन्ति। हिन्दुधर्मः प्रामाणिकता, अहिंसा, धैर्यं, आत्मसंयमं, करुणा इत्यादीनि शाश्वतकर्तव्यं विधीयति । हिन्दुधर्मस्य चत्वारः बृहत्तमाः सम्प्रदायाः वैष्णवधर्मः, शैवधर्मः, शक्तिवादः, स्मार्टवादः च सन्ति |
There are 4 goals or aims of human life, namely Dharma (duties), Artha (prosperity), Kama (desires/passions), Moksha (liberation/freedom/salvation);[17][18] karma (action, intent and consequences), Saṃsāra (cycle of rebirth), and the various Yogas (paths or practices to attain moksha).[3][19] Hindu rituals include puja (worship) and recitations, meditation, family-oriented rites of passage, annual festivals, and occasional pilgrimages. Some Hindus leave their social world and become sanyasi to achieve Moksha.[20] Hinduism prescribes the eternal duties, such as honesty, non-violence (ahimsa), patience, self-restraint, and compassion, among others.[21][22] The four largest sects of Hinduism are the Vaishnavism, Shaivism, Shaktism and Smartism.[23]
मोक्षः अथवा मुक्तिः इति हिन्दुधर्मे परमं, महत्त्वपूर्णं लक्ष्यम् अस्ति । एकस्मिन् विद्यालये मोक्षस्य अर्थः शोक-दुःख-संसार-मुक्तिः (जन्म-पुनर्जन्म-चक्रम्) । [1] [2] अन्येषु हिन्दुधर्मस्य विद्यालयेषु, यथा एकात्मकः, मोक्षस्य अर्थः आत्मसाक्षात्कारः,"समग्रं ब्रह्माण्डं आत्मरूपेण साक्षात्कारः" इति । [3]
Moksha (Sanskrit: मोक्ष mokṣa) or mukti (Sanskrit: मुक्ति) is the ultimate, most important goal in Hinduism. In one school Moksha means liberation from sorrow, suffering and saṃsāra (birth-rebirth cycle).[60][61] In other schools of Hinduism, such as monistic, moksha means self-realization,"realizing the whole universe as the Self".[62][63]
कर्म इत्यस्य अर्थः कर्म, कार्यम्, कर्म वा, [1] तथा च वैदिकः कार्यकारणसिद्धान्तः अपि" [2] [3] सिद्धान्तः (१) कारणतायाः संयोजनः अस्ति यः नैतिकः अनैतिकः वा भवितुम् अर्हति; (२) नैतिकता, अर्थात् शुभं वा दुष्टं वा कर्मणां परिणामः भवति; तथा (३) पुनर्जन्म। [4] कर्मसिद्धान्तस्य अर्थः ''सम्प्रति पुरुषस्य यः कोऽपि अनुभवः अस्ति सः तस्य/तस्याः पूर्वकार्यस्य कारणेन एव'' इति । एतानि कार्याणि कस्यचित् व्यक्तिस्य वर्तमानजीवने, अथवा केषुचित् हिन्दुधर्मस्य विद्यालयेषु तस्य पूर्वजीवने क्रियाः भवितुम् अर्हन्ति । जन्मजीवनमृत्युपुनर्जन्मचक्रमिदं संसार उच्यते । मोक्षद्वारा संसारात् मुक्तिः स्थायिसुखं शान्तिं च सुनिश्चितं करोति इति मन्यते । [5] हिन्दुशास्त्राणि उपदिशन्ति यत् भविष्यं वर्तमानकर्मणा अस्माकं पूर्वकर्मणां च उपरि निर्भरं भवति।
Karma means action, work, or deed,[64] and also the vedic theory of cause and effect".[65][66] The theory is a combination of (1) causality that may be moral or non-moral; (2) moralization, that is good or bad actions have consequences; and (3) rebirth.[67] Karma theory means ''Whatever experience currently a man have is due to his/her past work''. These actions may be in a person's current life, or, in some schools of Hinduism, actions in their past lives.[67][68] This cycle of birth, life, death and rebirth is called samsara. Liberation from samsara through moksha is believed to ensure lasting happiness and peace.[69][70] Hindu scriptures teach that the future depends on the current action and our past deeds.
जीवनस्य परमं लक्ष्यं,हिन्दुधर्मानुसारं मोक्षः, निर्वाणः वा समाधिः, परन्तु भिन्नभिन्नविद्यालयेषु भिन्नभिन्नरूपेण अवगम्यते। यथा अद्वैतवेदान्तः कथयति यत् मोक्षप्राप्त्यनन्तरं व्यक्तिः स्वस्य "आत्मं, आत्मानं" ज्ञात्वा ब्रह्मणा सह एकत्वेन परिचययति। [1] [2] द्वैत (द्वैतवादी) विद्यालयानाम् अनुयायिनः,मोक्षप्राप्त्यनन्तरं व्यक्तिः ब्रह्माद् भिन्नं किन्तु ब्रह्मणा अत्यन्तं समीपस्थं "आत्मा, आत्मनः" परिचयं करोति, मोक्षप्राप्त्यनन्तरं लोके (उच्चतरविमानेषु) अनन्तकालं यापयिष्यति इति वदन्ति। हिन्दुधर्मस्य ईश्वरवादीविद्यालयाणाम् अनुसारं मोक्षः संसारात् मुक्तिः अस्ति, यदा तु एकात्मकविद्यालयादिषु अन्येषु विद्यालयेषु वर्तमानजीवने मोक्षः सम्भवः, मनोवैज्ञानिकः अवधारणा च अस्ति
The ultimate goal of life,according to Hinduism is moksha, nirvana or samadhi, but is understood in different ways in different schools.For example, Advaita Vedanta says that after attaining moksha a person knows their "soul, self" and identifies it as one with Brahman (Ultimate reality or cause of everything).[71][72] The followers of Dvaita (dualistic) schools,state that after attaining moksha a person identify "soul, self" different from Brahman but very close to Brahman, and after attaining moksha one will spend eternity in a loka (higher planes). According to theistic schools of Hinduism, moksha is liberation from samsara, while for other schools such as the monistic school, moksha is possible in current life and is a psychological concept.
हिन्दुधर्मः विविधः अस्ति तथा च हिन्दुधर्मे एकेश्वरवादः, बहुदेववादः, सर्वेश्वरवादः, सर्वेश्वरवादः, पाण्डेवादः, एकवादः, नास्तिकवादः इत्यादयः सन्ति; [1] [2] [web 1] मूलतः व्यक्तिनां चयनस्य उपरि निर्भरं भवति अतः एव कदाचित् हिन्दुधर्मः हेनोथिस्टिकः इति निर्दिश्यते (अर्थात् अन्येषां अस्तित्वं स्वीकृत्य एकस्य देवस्य भक्तिः सम्मिलितः भवति), परन्तु एतादृशः कोऽपि पदः समाप्तः भवति सामान्यीकरणम् । [3]
Hinduism is diverse and Hinduism include monotheism, polytheism, panentheism, pantheism, pandeism, monism, and atheism among others;[1][73][web 2] Basically it depends on individuals choice and that's why sometimes Hinduism is referred to as henotheistic (i.e., involving devotion to a single god while accepting the existence of others), but any such term is an over generalization.[74]
हिन्दुधर्मः विश्वस्य तृतीयः बृहत्तमः धर्मः अस्ति, अत्र प्रायः १.१५ अर्बं हिन्दुजनाः सन्ति ये वैश्विकजनसंख्यायाः १५-१६% भागाः सन्ति । [1] भारते, नेपालदेशे, मॉरिशसदेशे च हिन्दुजनानाम् अत्यधिकभागः निवसति ।
Hinduism is the world's third largest religion, There are approximately 1.15 billion Hindus which are 15-16% of the global population.[web 1][24] The vast majority of Hindus live in India, Nepal and Mauritius. Hindus are also found in other countries.[25][26]
हिन्दुजनाः मन्यन्ते यत् सर्वेषां जीवानां आत्मा भवति । प्रत्येकस्य जीवस्य एषः आत्मा वा सच्चः "आत्मा" आत्मनः उच्यते । आत्मा नित्यः इति मन्यते । [1] हिन्दुधर्मस्य एकात्मक/पैन्थवादी ( अद्वैतवादी ) धर्मशास्त्राणाम् अनुसारं (यथा अद्वैतवेदान्तविद्यालयः ) अयं आत्मनः ब्रह्मणः अस्पष्टः अस्ति | [2] जीवनस्य लक्ष्यं अद्वैतविद्यालयानुसारं आत्मनः परमात्मनः समानः, सर्वेषु सर्वेषु च परमात्मा वर्तते, सर्वं जीवनं परस्परं सम्बद्धं भवति, सर्वजीवने एकत्वं च अस्ति इति अवगन्तुं भवति। [3] [4] [5] द्वैतवादी विद्यालयाः (द्रष्टव्यम् द्वैतं भक्तिं च ) ब्रह्मणः व्यक्तिगतात्मनाभ्यां पृथक् परमात्मत्वेन पश्यन्ति। [6] विष्णुः, ब्रह्मा, शिवः, शक्तिः वा, सम्प्रदायानुसारेण नानारूपेण परमात्मनः पूजयन्ति | ईश्वरः ईश्वरः, भगवान्, परमेश्वरः, देवदुः अथवा देवी इति उच्यते, एतेषां पदानाम् अर्थाः हिन्दुधर्मस्य विभिन्नेषु विद्यालयेषु भिन्नाः सन्ति । [7] देवी इत्यस्य उपयोगः सामान्यतया स्त्रीदेव्याः निर्णायकत्वेन भवति ।
This soul or true "self" of every living being is called the ātman. The soul is believed to be eternal.[75] According to the monistic/pantheistic (non-dualist) theologies of Hinduism (such as Advaita Vedanta school), this Atman is indistinct from Brahman.[76] The goal of life, according to the Advaita school, is to realise that one's soul is identical to supreme soul, that the supreme soul is present in everything and everyone, all life is interconnected and there is oneness in all life.[77][78][79] Dualistic schools (see Dvaita and Bhakti) sees Brahman as a Supreme Being separate from individual souls.[80] They worship the Supreme Being variously as Vishnu, Brahma, Shiva, or Shakti, depending upon the sect. God is called Ishvara, Bhagavan, Parameshwara, Devadu or Devi, and these terms have different meanings in different schools of Hinduism.[81][82][83] Devi is typically used when refereeing to a female goddess.
हिन्दुशास्त्रेषु देवाः (अथवा devī देवी; हिन्दीभाषायां देवस्य पर्यायरूपेण प्रयुक्ता देवता) इति devatā उल्लेखः भवति, यस्य आङ्ग्लभाषायां अर्धदेवाः स्वर्गजीवाः वा इति अर्थः भवति देवाः हिन्दुसंस्कृतेः अभिन्नः भागाः सन्ति तथा च कलायां, वास्तुकलायां, प्रतिमानां माध्यमेन च चित्रिताः सन्ति, तेषां विषये कथाः शास्त्रेषु विशेषतः भारतीयमहाकाव्येषु पुराणेषु च सम्बद्धाः सन्ति ते तु प्रायः ईश्वरात्, व्यक्तिगतदेवात् भिन्नाः भवन्ति, अनेके हिन्दुः ईश्वरस्य एकस्मिन् विशेषे अभिव्यक्तौ स्वस्य iṣṭa devatā, अथवा चयनित आदर्शत्वेन पूजयन्ति [87] [1] विकल्पः व्यक्तिगतप्राधान्यस्य, [2] प्रादेशिकपारिवारिकपरम्पराणां च विषयः अस्ति । [2] [note 9] देवानां बहुलं ब्रह्मव्यक्तित्वेन स्मृतम्। [note 10]
The Hindu scriptures refer to celestial entities called Devas (or devī in feminine form; devatā used synonymously for Deva in Hindi), which in English means demi-gods or heavenly beings.[note 8] The devas are an integral part of Hindu culture and are depicted in art, architecture and through icons, and stories about them are related in the scriptures, particularly in Indian epic poetry and the Puranas. They are, however, often distinguished from Ishvara, a personal god, with many Hindus worshipping Ishvara in one of its particular manifestations as their iṣṭa devatā, or chosen ideal.[87][88] The choice is a matter of individual preference,[89] and of regional and family traditions.[89][note 9] The multitude of Devas are considered as manifestations of Brahman.[note 10]
वैष्णवधर्मः विष्णु [1] तस्य अवतारं च कृष्णरामादिकं पूजयति परम्परा अस्ति । [2] अस्य सम्प्रदायस्य जनाः सामान्यतया अतपस्विनः, मठवासिनः सन्ति । [3] एतेषु प्रथासु सामुदायिकनृत्यं, कीर्तनस्य भजनस्य च गायनम्, ध्वनिसङ्गीतं च केषाञ्चन मनसि ध्यानात्मका आध्यात्मिकशक्तिः इति मन्यते [4]
Vaishnavism is the tradition that worships Vishnu[94] and his avatars, such as Krishna and Rama.[95] The people of this sect are generally non-ascetic, monastic.[96] These practices include community dancing, singing of Kirtans and Bhajans, with sound and music believed by some to have meditative and spiritual powers.[97]
शैवधर्मः शिवस्य विषये केन्द्रितः परम्परा अस्ति | शैवाः तपस्वीव्यक्तिवादं प्रति अधिकं आकृष्टाः सन्ति, अस्य अनेकाः उपविद्यालयाः सन्ति । [1] तेषां अभ्यासेषु भक्तिशैलीभक्तिः अन्तर्भवति परन्तु ते अद्वैतं योगं च इत्यादिषु दर्शनशास्त्रेषु झुकन्ति स्म । [2] [3] २. केचन शैवाः मन्दिरेषु पूजां कुर्वन्ति, परन्तु केचन योगं कुर्वन्ति, अन्तः शिवेन सह एकतां प्राप्तुं प्रयतन्ते। [4] शैवः देवं अर्धपुरुषं, अर्धं स्त्री, पुरुष-स्त्री-सिद्धान्तयोः ( अर्धनारीश्वर ) इति कल्पयन्ति । शैवधर्मः शक्तिवादेन सह सम्बद्धः अस्ति, यत्र शक्तिः शिवपत्नीरूपेण दृश्यते। [2] शैवधर्मः मुख्यतया हिमालयस्य उत्तरे काश्मीरतः नेपालपर्यन्तं, दक्षिणभारते च प्रचलति । [5]
Shaivism is the tradition that focuses on Shiva. Shaivas are more attracted to ascetic individualism, and it has several sub-schools.[1] Their practices include Bhakti-style devotion but they leaned to philosply such as Advaita and Yoga.[2][3] Some Shaivas worship in temples, but some practice yoga, striving to be one with Shiva within.[98] Shaivas visualize god as half male, half female, as a combination of the male and female principles (Ardhanarishvara). Shaivism is related to Shaktism, wherein Shakti is seen as wife of Shiva.[92] Shaivism is mainly practiced in the Himalayan north from Kashmir to Nepal, and in south India.[99]
शक्तिधर्मस्य केन्द्रं शक्तिः अथवा देवीः ब्रह्माण्डमातृरूपेण देवीपूजने [1] अस्ति, तथा च भारतस्य ईशानपूर्वीयराज्येषु यथा असम - बङ्गाल -देशेषु मुख्यतया पूज्यते देवी यथा सौम्यतररूपेण चित्रिता यथा पार्वती, शिवपत्नी; अथवा, कलिदुर्गादीनि योद्धा देवी इति . [2] सामुदायिक-उत्सवेषु उत्सवाः सन्ति, येषु केषुचित् शोभायात्राः, समुद्रे अन्येषु वा जलनिकायेषु मूर्तिविसर्जनं च भवति । [3]
Shaktism focuses on goddess worship of Shakti or Devi as cosmic mother,[1] and it is mainly worshipped in northeastern and eastern states of India such as Assam and Bengal. Devi is depicted as in gentler forms like Parvati, the consort of Shiva; or, as warrior goddesses like Kali and Durga.[100] Community celebrations include festivals, some of which include processions and idol immersion into sea or other water bodies.[101]