ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲੀਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਜਨਤਕ ਚਿਹਰਾ ਸੀ ਜਿਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਮਾਰਚ 1926 ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ । ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮਕਸਦ ਕਿਸਾਨਾਂ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਤੇ ਮਜਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਖਿਲਾਫ਼ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨਾ ਸੀ । ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ ਤੇ ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਜਨਤਕ ਸਭਾਵਾਂ, ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਤੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਤੇ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ ਖਿਲਾਫ਼ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੁਆਰਾ 1928 ਵਿਚ ਸਾਂਡਰਸ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਉੱਤੇ 1929 ਵਿਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ । ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਦੇ ਇਕ ਕਾਰਜਕਰਤਾ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਜੋਸ਼ ਨੂੰ ਮੇਰਠ ਲੁੱਟ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਨਵੰਬਰ 1933 ਤੱਕ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ । ਉਹ ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਤੇ ਕਿਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨੇਤਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਦੋਨੋਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਲੱਗ ਅਲੱਗ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਸੀ । ਕਿਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਪਾਰਟੀ, ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਸਨ । ਇਹਨਾਂ ਤਿੰਨੋਂ ਖੱਬੇ-ਪੱਖੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਤੇ ਸਤੰਬਰ 1934 ਵਿਚ ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਾਨੂੰਨ ਸੁਧਾਰ ਐਕਟ (1908) ਦੀ ਧਾਰਾ ਤਹਿਤ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ।
نوجوان بھارت سبھا [[ہندستان سوشلیسٹ ریپبلکن ایسوسی ایشن]] دا عوامی جہرہ سی جسنوں [[مارچ]] [[1926]] چ [[بھگت سنگھ]] نے قایم کیتا سی ۔ اسدا مکھ مقصد کساناں ، نوجواناں تے مزدوراں نوں [[برطانوی راج]] خلاف جدوجہد چ شامل کرنا سی ۔ نواجوان بھارت سبھا وچ سارے دھرماں دے نوجوان شامل سن ۔
ਭਰਵੱਟਾ ਅੱਖ ਦੀਆਂ ਸਾਕਟਾਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉਭਰੀ ਮਾਸ ਦੀ ਝਿੱਲੀ ਉੱਤੇ ਕਮਲ ਵਾਲਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪੱਟੀ ਹੈ। ਭਰਵੱਟਿਆਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਫੰਕਸ਼ਨ ਅੱਖ ਦੇ ਸਾਕਟ ਵਿੱਚ ਮੁੜ੍ਹਕਾ, ਪਾਣੀ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਲਬਾ ਡਿੱਗਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਮਨੁੱਖੀ ਸੰਚਾਰ ਅਤੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਈ ਵੀ ਅਹਿਮ ਹਨ।
بھروٹا
ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵਿਆਕਰਨਕ ਲਕਾਰ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1]
فعل دی حالت درساوݨ لئی ویاکرن لکار ورتیا جاندا اے۔[1]
ਵਿਆਕਰਨਿਕ ਕੁਰੀਤ ਵਿੱਚ ਧਾਤੂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਥਾਂ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਰੂਪ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਕਸਰ ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਕੁਰੀਤੇ ਰੂਪਾਂਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।[1]
ویاکرنک کُریت وچ مصدر توں علاوہ کسے ہور تھاں توں کجھ لفظ دے روپ لئے جاندے ہن۔ اکثر سبھ توں عام فعلاں دے کریتے روپانتر ہندے ہن۔
ਪੰਜਾਬੀ ਉਦਾਹਰਨ
پنجابی اُداہرن
ਪੂਰਨ ਕਾਰਦੰਤਕ
پورن کاردنتک
↑ ਦੁਨੀ ਚੰਦਰਾ (1964) (in pa), ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਵਿਆਕਰਣ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ: ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, pp. ੧੧੪-੧੧੬, ਵਿਕੀਡਾਟਾ Q114066191, OCLC 570955842, http://www.panjabdigilib.org/webuser/searches/displayPage.jsp?ID=5084&page=1&CategoryID=1&Searched=
۱۔ دھنی چندرا۔ ۱۹۶۴ء۔ پنجابی بھاشا دا ویاکرݨ۔ چنڈیگڑھ – پنجابی یونیورسٹی پبلیکیشن بیورو۔ صفحے ۱۱۸-۱۱۶۔
ਜਸਮੀਤ ਕੌਰ ਮਾਨ, ਉਰਫ ਬਾਰਬੀ ਮਾਨ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ: Barbie Maan) ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਗਾਇਕਾ ਹੈ ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਬਾਰਬੀ ਮਾਨ, ਗੁਰੂ ਰੰਧਾਵਾ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਸਿੰਗਲਜ਼ "ਤੇਰੀ ਗਲੀ" ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।[1]
جسمیت کور مان، عرف باربی مان دے ناں نال جاݨی جاندی اے، اک ہندستان وچ رہݨ والا گائک اے جو پنجابی سنگیت نال جڑی ہوئی اے۔ باربی مان، گرو رندھوا دوارا لکھے سنگل ”تیری گلی“ لئی سبھ توں ودھ جاݨی جاندی اے۔
ਸੰਗੀਤ ਕੈਰੀਅਰ
کاروبار
ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜਨਮੀ, ਮਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੰਗੀਤ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸਿੰਗਲ "ਮੇਰੀਆਂ ਸਹੇਲੀਆਂ" ਨਾਲ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਅਗਸਤ 2018 ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ[2] ਜੂਨ 2020 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਆਖਰਕਾਰ ਸਿੱਧੂ ਮੂਸੇ ਵਾਲਾ ਦੁਆਰਾ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤੇ ਸਿੰਗਲ "ਅੱਜ ਕਲ ਵੇ" ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।[3] ਜੂਨ 2020 ਵਿੱਚ, ਉਸਦਾ ਸਿੰਗਲ "ਤੇਰੀ ਗਲੀ" ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ "ਆਸਿਮ ਰਿਆਜ਼" ਸੀ ਜੋ ਗੁਰੂ ਰੰਧਾਵਾ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[4] ਗੀਤ ਨੂੰ ਯੂਟਿਊਬ 'ਤੇ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਣ ਦੇ 1 ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਅੰਦਰ 29 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਾਰ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[5] ਬੀਬੀਸੀ ਦੁਆਰਾ ਯੂਕੇ ਏਸ਼ੀਅਨ ਸੰਗੀਤ ਚਾਰਟ 'ਤੇ, ਇਹ ਗੀਤ ਚੋਟੀ ਦੇ 30 ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਅਤੇ ਚਾਰਟ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਲਾ ਮਾਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਗੀਤ ਬਣ ਗਿਆ।[6]
فروزپور، پنجاب وچ جنمی، مان نے آپݨے سنگیت کریئر دی شروعات سنگل ”میریاں سہیلیاں“ نال کیتی، جو اگست ۲۰۱۸ء وچ چھاپی ہوئی۔ جون ۲۰۲۰ء وچ اوسنے آخرکار سدھو موسے والا دوارا چھپی کیتی سنگل ”اج کل وے“ نال آپݨی سپھلتا حاصل کیتی۔ جون ۲۰۲۰ء وچ اوسدا سنگل ”تیری گلی“ چھپی کیتی گئی سی، جس وچ ”آسم ریاض“ ڈی جو گرو رندھوا دوارا لکھیا گیا سی۔ گیت نوں یوٹوب تے چڑھا ہوݨ دے اک مہینے دے اندر ۲۹ ۰۰۰ ۰۰۰ توں ودھ وار دیکھیا گیا سی۔ بیبیسی دوارا یوکے ایشیئن سنگیت چارٹ تے، ایہہ گیت چوٹی دے ۳۰ وچ داخل ہویا، تے چارٹ تک پہنچݨ والا مان دا پہلا گیت بݨ گیا۔
ਡਿਸਕੋਗ੍ਰਾਫੀ
ڈسکوگرافی
ਸਿੰਗਲਜ਼
سنگل
"ਮੇਰੀਆਂ ਸਹੇਲੀਆਂ" "ਅੱਖੀਆਂ" "ਅੱਜ ਕੱਲ ਵੇ" "ਤੇਰੀ ਗਲੀ" "ਲਿਵ ਇਨ" (ਪ੍ਰੇਮ ਢਿੱਲੋਂ ਨਾਲ) "ਕਿਊਟ ਜੇਹਾ" (ਦਿਲਪ੍ਰੀਤ ਢਿੱਲੋਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ) "ਜਾਨ" (ਸ਼੍ਰੀ ਬਰਾੜ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ) "ਸੂਟ" "ਵਿਆਹ" "ਪਿਆਰ"
میریاں سہلیاں اکھیاں اج کل وے تیری گلی لِو اِن (پریم ڈھلوں نال) کیوٹ جیہا (دلپریت ڈھلوں نال) سوٹ ویاہ پیار
ਅਹਿਮਦ ਰਜ਼ਾ ਯੰਗ ਤੁਰਕਾਂ ਦਾ ਇਕ ਪਹਿਲਾ ਆਗੂ
احمت رضا نوجوانان ترک دا اک پہلا اگو
ਪੈਰਿਸ ਵਿੱਚ ਯੰਗ ਤੁਰਕਾਂ ਦਾ 1902 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਇਜਲਾਸ
پیرس چ نوجوانان ترک (عثمانی حزب اختلاف) دا 1902ء چ پہلا اجلاس
ਯੰਗ ਤੁਰਕ (ਤੁਰਕੀ ਬੋਲੀ: جون ترک لر , ਜੂਨ ਤਰਕ ਲਰ) ਉਸਮਾਨੀਆ ਸਲਤਨਤ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਮੁਖ਼ਤਲਿਫ਼ ਗਰੋਹਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਦ ਸੀ। ਯੰਗ ਤੁਰਕ ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਹੀ ਸਲਤਨਤ ਦੂਜੇ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਈ। ਇਹ ਤਹਿਰੀਕ 1889 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਫ਼ੌਜੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਤੇ ਫ਼ਿਰ ਸੁਲਤਾਨ ਅਬਦੁਲ ਹਮੀਦ II ਦੇ ਜਾਬਰ ਵਿਹਾਰ ਦੇ ਕਰਨ ਅੱਗੇ ਫੈਲਦੀ ਚਲੇ ਗਈ। 1906 ਵਿੱਚ ਬਾਜ਼ਾਬਤਾ ਤੌਰ ਤੇ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਤੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਖ਼ੁਫ਼ੀਆ ਤੌਰ ਤੇ ਵਜੂਦ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲ਼ਾ ਗਰੋਹ ਯੰਗ ਤੁਰਕ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਤੇ ਹੀ ਅਧਾਰਿਤ ਸੀ।
نوجوانان ترک (ترکی بولی:جون ترک لر) سلطنت عثمانیہ چ اصلاحات دے حامی مختلف گروہاں دا اتحاد سی ۔ نوجوانان ترک انقلاب دے ذریعے ای سلطنت دوجے آئینی دور چ داخل ہوئی ۔ ایہہ تحریک 1889ء چ پہلے فوجی طلبہ چ پھیلی تے فیر سلطان عبدالحمید II دے استبدادی رویہ دے پاروں اگے پھیلدی چلے گئی ۔ 1906ء چ باضابطہ طور تے جمیت اتحاد و ترقی دے ناں نال خفیہ طور تے وجود چ آون آلا گروہ نوجوانان ترک دے بیشتر ارکاں تے ای مشتمل سی ۔
ਬੇਦੀ ਮਹਿਲ ਕੱਲਰ ਸੈਦਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਖੇਮ ਸਿੰਘ ਬੇਦੀ ਦਾ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਇੱਕ ਮਹਿਲ ਹੈ। ਇਹ ੧੯ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਮਗਰੋਂ ਇਸਨੂੰ ਸਕੂਲ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਇਹ ਹੁਣ ਮਾੜੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹੈ।
بیدی محل کلر ضلع راولپنڈی پنجاب،پاکستان وچ اک سکھ کھیم سنگھ بیدی دا بنایا ہویا اک محل اے[1]۔اے 19 ویں صدی دے دوجے ادھ وچ بنیا۔ پاکستان بنن مگروں ایہنون سکول بنا دتا گیا ایہ ہن ماڑے حالاں وچ اے۔
ਕੱਲਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ ਸਨ। ਖੇਮ ਸਿੰਘ ਬੇਦੀ ੧੮੩੦ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਜੰਮਿਆ। ੧੪ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਸਾਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਜਾ ਮਿਲਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਆਗੂ ਸੀ।
کلر وچ سکھ لوک وڈی گنتی وج وسدے سن تے ایتھے ایس محل نون چاڑن والا کھیم سنکھ بیدی 1830 وچ ایتھے جمیا۔ 14 پیڑھی وچ اودا ساک گرو نانک نال جا ملدا سی۔ اوہ سکھاں دا مذہبی تے سیاسی آگو سی۔
ਬੇਦੀ ਮਹਿਲ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਦੀ ਤਹਿਸੀਲ ਕੱਲਰ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਕੱਲਰ ਵਿੱਚ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਤੋਂ ੩੨ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣਨ ਮਗਰੋਂ ਇਸਨੂੰ ਸਕੂਲ ਵੱਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸਦੀ ਹਾਲਤ ਮਾੜੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਮਹਿਲ ਸਾਹਮਣੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਲੋਹੇ ਦਾ ਖੰਭਾ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਵੱਡੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਰਾਹੀਂ ਅੰਦਰ ਵੜੋ ਤਾਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵਿਹੜਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਅੱਗੇ ਮਹਿਲ ਦਾ ਬੂਹਾ ਸਾਹਮਣੇ ਅਤੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਾਲ ਜਿਸਦਾ ਬੂਹਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨਮੂਨੇ ਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਰੋਸ਼ਨਦਾਨ ਹੈ। ਮਹਿਲ ਵਾਲੇ ਬੂਹੇ ਰਾਹੀਂ ਅੰਦਰ ਜਾਓ ਤਾਂ ਕਮਰਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਰਾਂਡਾ, ਇਸਤੋਂ ਅੱਗੇ ਇੱਕ ਚੌਕੋਰ ਵਿਹੜਾ ਜਿਸਦੇ ਚਾਰੋਂ ਪਾਸੇ ਵਰਾਂਡੇ ਹਨ।
بیدی محل ضلع راولپنڈی دی تصیل کلر دے شہر کلر وچ راولپنذی توں 32 کلومیٹر دے پینڈے تے اے۔ ایہ شہر وچ اے تے ودے بوۓ توں لنگن مگروں کھھبے پاسے کوٹھیاں دی لین اے تے سامنے ویڑہ نال محل کھڑا اے۔ ایہ پہلے پاکستان بنن دے مگروں سکول لئی ورتیا جاندا ریا تے ایدی حالت ماڑی ہون باجوں ایہنوں چھڈ دتا گیا تے لاگے کرکے اک ہور بلڈنگ سکول لئی کھڑی کردتی گئی۔ محل سامنے چنڈا چاڑن لئی نشان تے لوۓ دا ڈنڈا لکا ہویا اے۔ محل دے وڈے دروازے وجوں لنگو تے اک ہو ویڑہ اے جیدے اگے محل دا بوا سامنے تے کھبے پاسے اک وڈا ہال جیدا بوآ انگریزی نمونے تے ایدے نال اک جھروکہ اے۔ محل والے بوۓ وچوں اندر جاؤ تے کمرہ تے اک براندا ٹپن مگروں چکور ویہڑہ اے جیدے چاروں پاسے برانڈے نیں جناں تے نقش تے مورتاں بنیاں ہویاں نیں۔
ਸਾਹਮਣੇ ਵਰਾਂਡੇ ਤੋਂ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਪੌੜੀਆਂ ਉੱਪਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੁਆਣੀਆਂ, ਗੁਰੂਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤਾਂ ਬਣੀਆਂ ਹਨ।
سامنے برانڈے تون کھبے پاسے پوڑیاں اپر جاندیاں نین تے اوتھے کمریاں وچ مورتان بنیاں نیں گھ ر نیانایں تے سوانی دیان تے گرووان تے ہور لوکاں دیاں۔
ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਇਕ ਜਿਲਾ.
مولوی بزار بنگلہ دیش دا اک ضلع اے۔
ਮੌਲਵੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਜ਼ਿਲਾ
ضلع مولوی بزار
ਗੋਟਲੀਈਬ ਵੇਲਹੇਲਮ ਲੇਈਟਨਰ (انگریزی:Gottlieb Wilhelm Leitner ਯਾ Gottlieb William Leitner) ਐਮ ਏ, ਪੀ ਐਚ ਡੀ, ਐਲ ਐਲ ਡੀ, ਡੀ ਓ ਐਲ (14 ਅਕਤੂਬਰ 1840 - 22 ਮਾਰਚ 1899ਈ. ਇਕ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੂਰਬਵਾਦੀ ਸੀ ।
گوٹ لیئیب ویل ہیلم لیئیٹنر (انگریزی: Gottlieb Wilhelm Leitner یا Gottlieb William Leitner) ایم اے، پی ایچ ڈی، ایل ایل ڈی، ڈی او ایل (14 اکتوبر 1840ء – 22 مارچ 1899ء اک برطانوی مستشرق سن ۔
وਹ ਇਡੇਨ ਸਿਓਲ ਸਰਵਿਸ ਤੋੰ 1886ਈ. ਵਿਚ ਵਜ਼ੀਫ਼ਾ ਯਾਬ ਹੋਏ।ਸਾਂਚਾ:Dubious
وہ ایڈین سیول سرویس توں 1886ء وچ وظیفہ یاب ہوئے۔سانچہ:Dubious
مਸਲਿਮ ਤਾਲਿਬ ਇਲਮਾਂ ਦਈ ਸਹੂਲਤ ਦੇ ਲਈ ਲੀਈਟਨਰ ਨੇ ਇਕ ਮਸਜਿਦ ਦਈ ਤਾਮੀਰ ਕਾਰਰਿਵਾਈ। ਮਸਜਿਦ ਸ਼ਾਹ ਜਥਏ ਦਈ ਤਾਮੀਰ 1889ਈ. ਵਿਚ ਹੋਈ ਤੇ ਇਹ ਮਗ਼ਰਿਬੀ ਯੂਰਪ ਵਿਚ ਉਲੈਨ ਮਸੀਤਾਂ ਵਿਚੋੰ ਇਕ ਸੀ ਤੇ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿਚ ਖ਼ਾਸ ਮਕਸਦ ਦੇ ਲਈ ਤਾਮੀਰ ਕਰਦਾ ਪਹਿਲੀ ਮਸਜਿਦ ਸੀ ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਆਬਾਦ ਅਏ। ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਅਰਬੀ ਤਰਜ਼ ਅਤੇ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਭੋਪਾਲ ਦਈ ਸ਼ਾਹਜਥਏ ਬੇਗਮ (1868ਈ.1901ਈ.) ਦੇ ਨਾਂ ਤੋੰ ਮੋਸੂਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
مسلم طالب علماں دی سہولت دے لئی لیئیٹنر نے اک مسجد دی تعمیر کارروائی۔ مسجد شاہ جتھے دی تعمیر 1889ء وچ ہوئی تے ایہ مغربی یورپ وچ اولین مسیتاں وچوں اک سی تے برطانیہ وچ خاص مقصد دے لئی تعمیر کردہ پہلی مسجد سی جو اج وی آباد اے۔ ایہ بھارتی عربی طرز اُتے بنائی گئی سی تے اسنوں بھوپال دی شاہجتھے بیگم (1868ء–1901ء) دے ناں توں موسوم کیتا گیا۔
لیئیٹنر نوں بروک ووڈ قبرستان وچ سپرد لحد کیتا گیا جو ووکنگ دے نیڑے اے۔[1] ذیل وچ مقبرے اُتے کتبے دی انگریزی عبارت درج اے۔ قابلِ ذکربات ایہ اے کہ یہودی النسل ہونے دے باوجود لیئیٹنر دی قبر اُتے لاطینی رسم الخط وچ عربی مقولہ لکھیا اے جس دا مفہوم ایہ اے کہ علم دولت توں بہتر اے :
لیئیٹنر نوں بروک ووڈ قبرستان وچ سپرد لحد کیتا گیا جو ووکنگ دے نیڑے اے۔[8] ذیل وچ مقبرے اُتے کتبے دی انگریزی عبارت درج اے۔ قابلِ ذکربات ایہ اے کہ یہودی النسل ہونے دے باوجود لیئیٹنر دی قبر اُتے لاطینی رسم الخط وچ عربی مقولہ لکھیا اے جس دا مفہوم ایہ اے کہ علم دولت توں بہتر اے :
ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ ਤੇ ਵਿੱਚ ਇੜਿਆ
مڈھلا جیون تے تعلیم
ਗੋਟਲੀਈਬ ਪੇਸਟ, ਹੰਗਰੀ ਵਿਚ 14 ਅਕਤੂਬਰ 1840ਈ. ਨਵੰ ਇਕ ਯਹੂਦੀ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ। ۔[1] ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਮੇਰੀ ਹੁਣ ਰਈਟ ਹਰਜ਼ ਬਰਾਗ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਾਲਿਦ ਲਿਓ ਪੁਲਡ ਸਫ਼ੀਰ ਗੋਟ ਲੀਈਬ ਦਈ ਕੰਮ ਉਮਰੀ ਵਿਚ ਗੁਜ਼ਰ ਗਏ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਈ ਮਾਂ ਜੋ ਹਾਣ ਮਾਰੀਟਜ਼ ਲੀਈਟਨਰ ਨਾਲ਼ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰ ਚੁੱਕਈ ਸੀ। ਗੋਟ ਲੀਈਬ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਈ ਬਹਿਣ ਇਲੈਜ਼ਬੈਥ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਲਿਓਪੋਲਡ ਆ ਮੇਰੀ ਦਈ ਮਾਂ) ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤੋੰ ਲੀਈਟਨਰ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਪਹਿਚਾਣੇ ਜਾਣੇ ਲੱਗੇ।
گوٹ لیئیب پیسٹ، ہنگری وچ 14 اکتوبر 1840ء نوں اک یہودی وچ پیدا ہوئے۔[6] انہاں دی ماں میری ہین رئیٹ ہرزبرگ سی۔ انہاں دے والد لیو پولڈ سفیر گوٹ لیئیب دی کم عمری وچ گزر گئے تے انہاں دی ماں جوہان ماریٹز لیئیٹنر نال شادی کرچکی سی۔ گوٹ لیئیب تے انہاں دی بہن ایلیزبیتھ (برطانوی سیاست دان لیوپولڈ آمیری دی ماں) اس دے بعد توں لیئیٹنر دے طور اُتے پہچانے جانے لگے۔[7]
لਈਈਟਨਰ ਨੇ ਕੰਮ ਸੁਣੀ ਤੋੰ ਬੋਲੀ ਦਾਨੀ ਵਿਚ ਗਹਿਰੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦਾ ਮੁਜ਼ਾਹਰਾ ਕਏ ਰਹੇ ਸਨ । 8 ਸਾਲ ਦਈ ਕੰਮ ਉਮਰ ਵਿਚ ਉਹ ਕਸਤਨਤੀਨਾ ਗਏ ਸਨ ਤਾਕਿ ਤੁਰਗੀ ਤੇ ਅਰਬੀ ਤਾਲੀਮ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸੁੱਕਏ ਤੇ ਦਸ ਸਾਲ ਦਈ ਉਮਰ ਤਕ ਉਹ ਤੁਰਕੀ, ਅਰਬੀ ਤੇ ਬੀਸ਼ ਤੁਰ ਯੂਰਪੀ ਜ਼ਬਾਨਾਂ ਨੋੰ ਰਵਾਨੀ ਤੋੰ ਬੋਲ ਸਕਦੇ ਸਨ । 15 ਸਾਲ ਦਈ ਉਮਰ ਵਿਚ ਉਹ ਕਰੀਮਿਆ ਵਿਚ ਕਰਨਲ ਦੇ ਅਸੀਂ ਮਨਸਬ ਬਰਤਾਨਵੀ ਕਮੀਸਾਰਿਆਤ ਵਿਚ ਤਾਬੀਰ ਕੁਨਿੰਦਾ (ਬਦਰਜਾ ਔਲਾਈ) ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮੁਕੱਰਰ ਹੋਏ। ਜਦੋੰ ਕਰੀਮਿਆਈ ਜੰਗ ਖ਼ਤਮ ਹੋਈ ਤਾਂ ਉਹ ਪਾਦਰੀ ਬਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਇਸ ਵਜ੍ਹਾ ਤੋੰ ਕਿੰਗਜ਼ ਕਾਲਜ ਲੰਦਨ ਵਿਚ ਤਾਲੀਮ ਦੇ ਲਈ ਸ਼ਰੀਕ ਹੋਏ۔
لیئیٹنر نے کم سنی توں بولی دانی وچ گہری دلچسپی دا مظاہرہ کے رہے سن ۔ 8 سال دی کم عمر وچ اوہ قسطنطینہ گئے سن تاکہ ترگی تے عربی تعلیم حاصل کيتی جا سکے تے دس سال دی عمر تک اوہ ترکی، عربی تے بیش تر یورپی زباناں نوں روانی توں بول سکدے سن ۔ 15 سال دی عمر وچ اوہ کریمیا وچ کرنل دے اسيں منصب برطانوی کمیساریات وچ تعبیرکنندہ (بدرجہ اولٰی) دے طور اُتے مقرر ہوئے۔ جدوں کریمیائی جنگ ختم ہوئی تاں اوہ پادری بننا چاہندے سن تے اس وجہ توں کنگز کالج لندن وچ تعلیم دے لئی شریک ہوئے۔
یਹ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਏ ਕਿ ਲੀਈਟਨਰ ਮੁਸਲਿਮ ਮੁਲਕਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਇਕ ਮੁਸਲਿਮ ਨਾਂ ਅਬਦ ਉਲਰ ਸ਼ੈਦ ਸਿਆਹ ਅਪਣਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ । ਸਿਆਹ ਅਰਬੀ ਵਿਚ ਸਫ਼ਰ ਕਰਨੇ ਵਾਲੇ ਨੋੰ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇਂ۔
یہ کہیا گیا اے کہ لیئیٹنر مسلم ملکاں دے دوراں دے دوران اک مسلم ناں عبد الرشید سیاح اپنا چکے سن ۔ سیاح عربی وچ سفر کرنے والے نوں کہندے نيں۔
اਕ ਮਾਹਿਰ ਅਲਸਨਾ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਏ ਲੀਈਟਨਰ ਕੋਈ ਪੰਜਾਹ ਜ਼ਬਾਨਾਂ ਤੋੰ ਵਾਕਫ਼ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋੰ ਕਈ ਨਵੰ ਉਹ ਰਵਾਨੀ ਤੋੰ ਬੋਲ ਸਕਦੇ ਸਨ । 19 ਸਾਲ ਦਈ ਉਮਰ ਵਿਚ ਉਹ ਅਰਬੀ, ਤੁਰਕੀ ਤੇ ਜਦੀਦ ਯੂਨਾਨੀ ਦੇ ਲੈਕਚਰਰ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮੁਕੱਰਰ ਹੋਏ ਤੇ 23 ਸਾਲ ਵਿਚ ਉਹ ਕਿੰਗਜ਼ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਅਰਬੀ ਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਮੁਕੱਰਰ ਹੋਏ۔
اک ماہر السنہ دے طور اُتے کہیا جاندا اے لیئیٹنر کوئی پنجاہ زباناں توں واقف سن، جنہاں وچوں کئی نوں اوہ روانی توں بول سکدے سن ۔ 19 سال دی عمر وچ اوہ عربی، ترکی تے جدید یونانی دے لیکچرر دے طور اُتے مقرر ہوئے تے 23 سال وچ اوہ کنگز کالج وچ عربی تے اسلامی قانون دے پروفیسر مقرر ہوئے۔
اਸ ਦੇ 3 ਸਾਲ ਬਾਅਦ 1864ਈ. ਵਿਚ ਲੀਈਟਨਰ ਗੌਰਮਿੰਟ ਕਾਲਜ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਲਾਹੌਰ (ਉਸ ਵਕਤ ਬਰਤਾਨਵੀ ਹਿੰਦ), ਮੌਜੂਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਬਣੇ। ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਈ ਤਾਮੀਰ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਪੇਸ਼ ਸਨ । ਉਹ ਕਈ ਸਕੂਲ, ਅਦਬੀ ਅਨਜਮਨਾਂ, ਅਵਾਮੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਖ਼ਾਣਾਂ ਤੇ ਤਾਲੀਮੀ ਜਰੀਦਾਂ ਦੇ ਬਾਣੀ ਸਨ, ਜਦੋੰ ਕਿ ਖ਼ੁਦ ਉਹ ਬਰ-ਏ-ਸਗ਼ੀਰ ਦਈ ਤਹਿਜ਼ੀਬਾਂ ਦਾ ਮੁਤਾਲਾ ਕਰ ਰਹਿਏ ਸਨ । ਇਸ ਦੌਰ ਵਿਚ ਉਹ ਉਰਦੂ ਵਿਚ ਇਕ ਤਹਕੀਕੀ ਤੇ ਜਾਮਾ ਕਿਤਾਬ ਇਸਲਾਮ ਦਈ ਤਰੀਖ਼ ਅਤੇ ਲਿਖ ਚੁੱਕੇ ਨੇਂ, ਜੋ ਦੋ ਜਿਲਦਾਂ ਅਤੇ ਮੁਸ਼ਤਮਿਲ ਅਏ। ਇਸ ਕੰਮ ਦੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੌਲਵੀ ਕਰੀਮ ਉੱਦ ਦੀਨ ਦਈ ਮਦਦ ਲੀ ਨਵੰ ਕਿ ਉਸ ਵਕਤ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਜ਼ਿਲਾਈ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਸਨ । ਇਹ ਦੋ ਜਿਲਦਾਂ 1871ਈ. ਤੇ 1876ਈ. ਵਿਚ ਛੁਪ ਚਕੀਤਿਆਂ ਨਾਂ।
اس دے 3 سال بعد 1864ء وچ لیئیٹنر گورنمنٹ کالج یونیورسٹی لاہور (اس وقت برطانوی ہند)، موجودہ پاکستان وچ پرنسپل بنے۔ اوہ پنجاب یونیورسٹی دی تعمیر وچ پیش پیش سن ۔ اوہ کئی اسکول، ادبی انجمناں، عوامی کتاباں خاناں تے تعلیمی جریداں دے بانی سن، جدوں کہ خود اوہ برصغیر دی تہذیباں دا مطالعہ کر رہے سن ۔ اس دور وچ اوہ اردو وچ اک تحقیقی تے جامع کتاب اسلام دی تریخ اُتے لکھ چکے نيں، جو دو جلداں اُتے مشتمل اے۔ اس کم دے لئی انہاں نے مولوی کریم الدین دی مدد لی نوں کہ اس وقت امرتسر، پنجاب وچ اسکولاں دے ضلعی انسپکٹر سن ۔ ایہ دو جلداں 1871ء تے 1876ء وچ چھپ چکیتیاں ناں۔
ਗੋਈਟਨਰ 26 ਸਾਲ ਦਈ ਉਮਰ ਵਿਚ , ਮੁਕਾਮੀ ਲਿਬਾਸ ਪਹਿਨੇ ਹੋਏ ਦਰਦ ਸਤਾਨ ਘੁੰਮਦੇ ਹੋਏ। ਅਸਟਰੀਨਡ ਮੈਗਜ਼ੀਨ 1894ਈ. ਤੋੰ ਮਾਖ਼ੁਜ਼
لیئیٹنر 26 سال دی عمر وچ ، مقامی لباس پہنے ہوئے دردستان گھمدے ہوئے۔ اسٹرینڈ میگزین 1894ء توں ماخوذ
ਯੂਰਪ ਵਾਪਸੀ
یورپ واپسی
لਈਈਟਨਰ ਯੂਰਪ ਵਿਚ 1870ਈ. ਦੇ ਦਹੇ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿਚ ਪਰਤ ਆਏ ਤਾਕਿ ਹੀਡਲਬਰਗ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (ਜਰਮਨੀ) ਅਤੇ ਤਾਲੀਮ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਸਟਰੀਆ, ਪਰ ਵਿਸ਼ਿਆ ਤੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਹਕੂਮਤਾਂ ਦੇ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਜ਼ਮ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਮਸ਼ਰਕੀ ਜ਼ਬਾਨਾਂ, ਰਹਿਤਲ ਤੇ ਤਰੀਖ਼ ਦੇ ਮਤਾਲੇ ਦੇ ਲਈ ਇਕ ਮਰਕਜ਼ ਕਾਇਮ ਕਰਨ। 1881ਈ. ਵਿਚ ਇੰਗਲਿਸਤਾਨ ਪਰਤਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਉਸ ਮੁਜ਼ੱਵਜ਼ਾ ਅਦਾਰੇ ਦੇ ਲਈ ਜਗ੍ਹਾ ਖੋਜ ਰਹੇ ਸਨ । 1883ਈ. ਵਿਚ ਉਹ ਮਖ਼ਲਵਾ ਰਾਇਲ ਡਰਾਮਾਟਿਕ ਕਾਲਜ ਦਈ ਇਮਾਰਤ ਨਵੰ ਦੇਖੇ ਜੋ ਕਾਬਲ ਤਸਲੀਮ ਹੱਦ ਤੱਕ ਇਸ ਮਕਸਦ ਦੇ ਲਈ ਮੌਜ਼ਾਂ ਸੀ।
لیئیٹنر یورپ وچ 1870ء دے دہے دے اخیر وچ پرت آئے تاکہ ہیڈلبرگ یونیورسٹی (جرمنی) اُتے تعلیم جاری رکھن۔ اس دوران انہاں نے آسٹریا، پروشیا تے برطانوی حکومتاں دے لئی کم کیتے۔ انہاں دا عزم سی کہ اوہ مشرقی زباناں، رہتل تے تریخ دے مطالعے دے لئی اک مرکز قائم کرن۔ 1881ء وچ انگلستان پرتن دے بعد اوہ اس مجوزہ ادارے دے لئی جگہ کھوج رہے سن ۔ 1883ء وچ اوہ مخلوعہ رائل ڈراماٹیک کالج دی عمارت نوں دیکھے جو قابل تسلیم حد تک اس مقصد دے لئی موزاں سی۔
ਰਫ਼ੀਕ ਹਿੰਦ ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਉਰਦੂ ਬੋਲੀ ਦਾ ਇੱਕ ਹਫਤਾਵਾਰੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਸੀ। ਇਹ ਅਖ਼ਬਾਰ 5 ਜਨਵਰੀ 1884 ਨੂੰ ਮੁਨਸ਼ੀ ਮਹਰਮ ਅਲੀ ਚਿਸ਼ਤੀ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ। ਮੁਨਸ਼ੀ ਮਹਰਮ ਅਲੀ ਚਿਸ਼ਤੀ ਨੇ ਹਫਤਾਵਾਰੀ ਕੋਹ-ਏ-ਨੂਰ ਦੀ ਅਦਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਸਹਾਫਤ ਦਾ ਆਗਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੁਨਸ਼ੀ ਹਰਸੁਖ ਰਾਏ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਰੱਖੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਮੁਆਸ਼ਰਤੀ ਜਿੰਦਗੀ ਤੇ ਐਨੇ ਅਸਰਅੰਦਾਜ਼ ਹੋਏ ਕਿ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕਾਨੂੰਨਸਾਜ਼ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਰੁਕਨ ਮੁਨਤਖਿਬ ਹੋਏ।
رفیق ہند برطانوی راج وچ اردو بولی دا اک ہفت روزہ اخبار سی۔ ایہ اخبار 5 جنوری 1884ء نوں منشی محرم علی چشتی نے لاہور توں جاری کيتا[1][2][3]۔ منشی محرم علی چشتی نے ہفت روزہ کوہِ نور دی ادارت توں اپنی صحافت دا آغاز کيتا۔ اوہ اعلیٰ پائے دے صحافی، وکیل تے مقرر سن ۔ انہاں نے منشی ہرسکھ رائے دے نال مل کے انڈین نیشنل سوسائٹی دی بنیاد رکھی تے پنجاب دی سیاسی تے معاشرتی زندگی وچ اِنّے نمایاں ہوئے کہ اگے چل کے پنجاب دی قانون ساز کونسل دے رکن منتخب ہوئے۔[4]
ਰਫ਼ੀਕ ਹਿੰਦ ਆਪਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦਾ ਬੁਲੰਦ ਪਾਏ ਦਾ ਪਰਚਾ ਸੀ। ਇਹ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਦੇ 16 ਸਫਿਆਂ ਦਾ ਅਖਬਾਰ ਸੀ। ਏਹਿਮ ਮਕਾਮੀ ਅਤੇ ਗੈਰ ਮਕਾਮੀ ਖ਼ਬਰਾਂ , ਕਿਸ਼ਤਵਾਰ ਮਜਾਮੀਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਭਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਦੀ ਇਤਲਾਤ ਉੱਤੇ ਮਬਨੀ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਉਸ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ ਮੁਸੱਸਲ ਸਿਲਸਿਲੇ ਸਨ। ਮੁਨਸ਼ੀ ਮਹਰਮ ਅਲੀ ਚਿਸ਼ਤੀ ਨੇ ਬਰੇ ਸਾਗੀਰ ਦੀ ਸਹਾਫਤੀ ਤਾਰੀਖ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੀ ਸਾਲਗਿਰਾਹ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਤਰਹ ਪਾਈ। ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸਾਲਗਿਰਾਹ ਉਤੇ ਨਾ ਸਿਰਫ ਤਕਰਿਬਾਤ ਦਾ ਅਹਿਤਮਾਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਬਲਕਿ ਅਖ਼ਬਾਰ ਰਫ਼ੀਕ ਹਿੰਦ ਦਾ ਖਸੂਸੀ ਨੰਬਰ ਵੀ ਛਾਇਆ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੇ ਮੁਮਤਾਜ ਅਹਿਲੇ-ਕਲਮ ਦਾ ਤਾਉਵਨ ਵੀ ਹਾਸਲ ਰਿਹਾ। ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰ ਸਇਅਦ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ, ਮੁੰਹਮਦ ਹੁਸੈਨ ਆਜ਼ਾਦ, ਅਲਤਾਫ ਹੁਸੈਨ ਹਾਲੀ, ਮੋਹਸਿਲ ਅਲਮਾਕ, ਸੈਅਦ ਇਕਬਾਲ ਅਲੀ, ਮੌਲਵੀ ਯਕਾ ਉੱਲਾ ਦੇਹਲਵੀ, ਮੌਲਾਨਾ ਗੁਲਾਮ ਕਾਦਰ ਗਰਾਮੀ, ਫਕੀਰ ਸੈਅਦ ਜਮਾਲ ਉੱਲਾ ਅਲਾਦੀਨ, ਮੌਲਾਨਾ ਫਤਹਿ ਮੁੰਹਮਦ ਜਾਲੰਧਰੀ ਵਗੈਰਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
رفیق ہند اپنے زمانے دا بلند پایہ علمی تے اصلاحی پرچہ سی۔ مطبع رفیق ہند وچ چھپدا سی، ایہ وڈی تقطیع دے 16 صفحات اُتے مشتمل ہُندا سی۔ اہم مقامی و غیر ملکی خبراں، قسط وار مضامین تے ہندوستان بھر وچ موجود نمائندےآں دی اطلاعات اُتے مبنی رپورٹاں اس اخبار دے مسلسل سلسلے سن ۔ محرم علی چشتی نے برصغیر دی صحافتی تریخ وچ پہلی بار اخبار دی سالگرہ منانے دی طرح پائی۔ اخبار دی پہلی سالگرہ اُتے نا صرف تقریبات دا اہتمام کيتا گیا بلکہ اخبار رفیق ہند دا خصوصی نمبر وی شائع کيتا گیا۔[1] اسنوں اپنے زمانے دے ممتاز اہلِ قلم دا تعاون وی حاصل رہیا۔ انہاں وچ سر سید احمد خان، محمد حسین آزاد، الطاف حسین حالی، محسن الملک، سید اقبال علی، مولوی ذکاء اللہ دہلوی، مولانا غلام قادر گرامی، فقیر سید جمال الدین، مولانا فتح محمد جالندھری، ڈاکٹر لائٹز، مولانا وحید الدین سلیم وغیرہ شامل سن ۔ محمد حسین آزاد دا سفرنامہ ایران وی ايسے اخبار وچ شائع ہويا۔[5]
ਰਫੀਕ ਹਿੰਦ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਹਕੂਕ ਦਾ ਅਲੰਬਰਦਾਰ ਸੀ ਤੇ 1888 ਤਕ ਉਹ ਸਰ ਸੈਅਦ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ ਦੀ ਤਹਿਰੀਕ ਦੀ ਨਿਹਾਇਤ ਛਦ ਓ ਮਦ ਤੋਂ ਤਾਈਦ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਲੇਕਿਨ ਜਦੋਂ ਸਰ ਸਯਦ ਦੇ ਮਜਹਬੀ ਅਕੀਦੇ ਤੋਂ ਇਖਤਲਾਫ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਰਫੀਕ ਹਿੰਦ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਰ ਸਯਦ ਦੀ ਮੁਖਾਲਫਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅੱਡਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਸਰ ਸਯਦ ਤੇ ਮੌਲਵੀ ਨਜ਼ੀਰ ਅਹਿਮਦ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਫਹਸ਼ ਕਿਸਮ ਦੇ ਮਜਾਮੀਨ ਵੀ ਛਾਪੇ ਗਏ। ਚੁਨਾਂਚੇ ਮੌਲਵੀ ਨਜ਼ੀਰ ਅਹਿਮਦ ਨਾਲ ਮੁੱਕਦਮੇਬਾਜ਼ੀ ਵੀ ਹੋਈ ਤੇ ਆਖਰਕਾਰ 19 ਜੂਨ 1993 ਨੂੰ ਮਹਰਮ ਅਲੀ ਚਿਸ਼ਤੀ ਨੇ ਮੌਲਵੀ ਨਜ਼ੀਰ ਅਹਿਮਦ ਤੋਂ ਮਾਫੀ ਮੰਗਣਾ ਪਈ। ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਮਹਰਮ ਅਲੀ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੀ ਹੋਰ ਹਮਅਸਰਾਂ ਨਾਲ ਨਾਲ ਵੀ ਮੁਕੱਦਮੇਬਾਜ਼ੀ ਰਹੀ। ਆਖਰ 1904 ਵਿੱਚ ਰਫੀਕੇ ਹਿੰਦ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਤਨਾਜ਼ਿਆਤ ਤੋਂ ਕਤਈਨਜ਼ਰ ਰਫੀਕੇ ਹਿੰਦ ਇਕ ਉੱਚ ਪਾਏ ਦਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖਬਰਾਂ ਤੇ ਠੋਸ ਮਜਾਮੀਨ ਦੀ ਇਸ਼ਾਇਤ ਦਾ ਬੰਦੋਬਸਤ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਉਰਦੂ ਸਹਾਫਤ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਦਰਪੇਸ਼ ਮਸਾਇਲ ਨੂੰ ਹਲ ਕਰਨੇ ਦੇ ਸਿਲਸਿਲੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸ ਅਖ਼ਬਾਰ ਨੇ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕੀਤੀਆਂ।
رفیق ہند مسلماناں دے حقوق دا علم بردار سی تے 1888ء تک اوہ سر سید احمد خان دی تحریک دی نہایت شد و مد توں تائید کردا رہیا۔ لیکن جدوں سر سید دے مذہبی عقائد توں اختلاف ہويا تاں رفیق ہند پنجاب وچ سر سید دی مخالفت دا سب توں وڈا اڈا بن گیا۔ اس دور وچ سر سید تے مولوی نذیر احمد دے خلاف فحش قسم دے مضامین وی چھاپے گئے۔ چناں چہ مولوی نذیر احمد نال مقدمہ بازی وی ہوئی تے آخر کار 19 جون 1893ء نوں محرم علی چشتی نے مولوی نذیر احمد توں معافی منگنا پئی۔اس دے علاوہ محرم علی چشتی دی ہور ہم عصراں نال وی مقدمہ بازی رہی۔ آخر 1904ء وچ رفیق ہند بند ہوئے گیا۔ تنازعات توں قطع نظر رفیق ہند اک اعلیٰ پائے دا اخبار سی، جس وچ خبراں تے ٹھوس مضامین دی اشاعت دا بندوبست موجود سن ۔[1] رائے عامہ دی بیداری، پبلک دا شعور منظم کرنے تے حکومت اُتے نکتہ چینی کرنے وچ اس خبار دا کردار اک بیباک اخبار دا رہیا۔ اردو صحافت دی ترقی تے اسنوں درپیش مسائل نوں حل کرنے دے سلسلے وچ وی اس اخبار نے کوششاں کيتیاں ۔[6]
ਹਵਾਲੇ
حوالے
ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਖ਼ਬਰਾਂ ਅਖ਼ਬਾਰ 2004 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਤੇ ਹੁਣ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਖ਼ਬਰਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦਿਹਾੜੇਵਾਰ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ । ਇਹ ਅਖ਼ਬਾਰ ਲਾਹੌਰ, ਕਰਾਚੀ ਤੇ ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਤੋਂ ਨਿੱਕਲਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਅਖ਼ਬਾਰ ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਛਾਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ایہہ اخبار 2004 وچ شروع ہویا تے ہُن بند ہوگیا اے ۔ روزانہ خبراں پاکستان دے پنجابی دیہاڑی وار اخباراں وچوں اک سی . ایہہ اخبار لہور, کراچی تے اسلام آباد توں نکلدا سی .ایہہ اخبار شاہ مکھی لپی وچ چھاپیا جاندا سی ۔
ਲੋਕਾਈ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਛਪਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਅਖ਼ਬਾਰ ਹੈ। ਇਹ ਲਾਹੌਰ, ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਛਪਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਪੰਜਾਬੀ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਅਖ਼ਬਾਰ ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਛਾਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਚੋਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਛਾਪੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
لوکائی پنجابی وچ چھپن والا اک اخبار اے۔ ایہ لہور پنجاب پاکستان توں چھپدا اے۔ ایہہ پاکستان دے کجھ پنجابی روزانہ اخباراں وچو اک اے . ایہہ اخبار شاہ مکھی لپی وچ چھاپیا جاندا اے. ادے چ پاکستان ، پنجاب ، اتے دنیا دے وکھ وکھ علاقےآں توں خبراں نوں شامل کیتا جاندا اے.
ਪੰਜਾਬ ਟਾਇਮਜ਼ ਬਰਤਾਨੀਆ ਤੋਂ ਨਿੱਕਲਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਹੈ।
پنجاب ٹائمز برطانیہ توں نکلن والا اک پنجابی اخبار اے ۔
ਪੰਜਾਬ ਟਾਇਮਜ਼
پنجاب نائمز
ਬਰਤਾਨੀਆ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹਫਤਾਵਾਰ ਅਖ਼ਬਾਰ ਪੰਜਾਬ ਟਾਇਮਜ਼ (ਯੂ.ਕੇ) ਨੂੰ ਇੱਕਲੇ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸਹਾਫਤ ਤਕਰੀਬਨ ਅੱਧੀ ਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਾ ਸਫਰ ਤੈ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਟਾਇਮਜ਼ ਯੂ.ਕੇ ਵਿੱਚ 1965 ਤੋਂ ਛਪਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਰਚਾ ਪੰਜਾਬ ਟਾਇਮਜ਼ ਦੇ ਬਾਨੀ ਸੰਪਾਦਕ ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਸਾਹਨੀ ਵੱਲੋਂ ਲੰਦਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹਿਓ ਪਰਚਾ ਸਾਊਥ ਹਾਲ ਆ ਗਿਆ। ਇੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਹ ਪਰਚਾ 1990 ਦੇ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਟਰਸਟ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਨੇ ਦੋ ਕੁ ਸਾਲ ਇਸ ਪਰਚਾ ਚਲਾਇਆ ਅਤੇ 1992 ਤੋਂ ਇਹ ਅਖ਼ਬਾਰ ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ ਆਪਣੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਹੇਠ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਐਡੀਸ਼ਨ ਛਪਦੇ ਹਨ - ਇੱਕ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਦੇ ਹਾਕਰਾਂ ਤੋਂ ਮੁੱਲ ਮੁਲਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਇੱਕ ਪੌਂਡ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਦੂਜਾ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ, ਮਿਠਾਈ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਤੋਂ ਮੁਫਤ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਤੀਜਾ ਇਸ ਦਾ ਔਨਲਾਈਨ ਐਡੀਸ਼ਨ ਹੈ।
برطانیہ اتے دیش ودیش وچ پنجابیاں دے حرمن پیارے ہفتہ وار اخبار پنجاب ٹائیمز (یو کے) نوں اکلے برطانیہ وچ ہی نہی سگوں ساری دنیا وچ پنجابی وچ سبھ توں ودھ پڑھیا جان والا اخبار ہون دا مان حاصل اے ۔ اس نوں ‘پنجابیاں دی آواز’ کیہا جاندا اے ۔ بدیس وچ پنجابی صحافت تقریباً ادھی صدی توں ودھ دا سفر طے کر چکی اے ۔ پنجاب ٹائیمز یو کے وچ 1965 توں چھپدا رہا اے ۔ اس پرچے پنجاب ٹائیمز دے بانی اڈیٹر س: گرنام سنگھ ساہنی ولوں لندن توں شروع کیتا گیا سی، بعد وچ ایہہ پرچہ ساؤتھ ہال آ گیا ۔ اتھے ایہناں نے ایہہ پرچہ 1990 دے لگبھگ اک ٹرسٹ نوں دے دتا جس نے دو کو سال اس پرچے دی سیوا کیتی اتے 1992 توں ایہہ پرچہ س: راجندر سنگھ پریوال دی دیکھ ریکھ ہیٹھ دیش ودیش دے پنجابیاں دی سیوا کردا آ رہا اے ۔ اس اخبار دے پہلے سمپادکاں وچ گیانی گرچرن سنگھ دا ناں ذکر یوگ اے ۔ اوہناں پچھوں اویناش آزاد نے کافی سماں اڈیٹر وجوں سیوا نبھائی ۔ اوہناں پچھوں ڈاکٹر: دلجیت سنگھ ورک نے اڈیٹر دی سیوا نبھائی ۔ ایہناں دے علاوہ اس دے نیوز ایڈیٹراں وجوں ڈاکٹر: گردیپ سنگھ جگبیر اتے س: ہرجندر سنگھ منڈیر نے وی سیوا نبھائی ۔
ਬਾਬਾ ਮੇਹਰ ਸਿੰਘ ਅਲੀਪੁਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਝ਼ਾਦੀ ਤਹਿਰੀਕ ਦਾ ਇੱਕ ਅਣਗੌਲਿਆ ਆਜ਼ਾਦੀ ਕਾਰਕੁੰਨ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ , ਬੱਬਰ ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ, ਹਿੰਦਸਤਾਨ ਛੱਡੋ ਤਹਿਰੀਕ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ ਤੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਜੱਦੋ-ਜਹਿਦ ਕੀਤੀ।
بابا میہر سنگھ علیپور بھارت دی آزادی تحریک دا اک انگولیا آزادی کارکن اے جسنے غدر لہر، ببر اکالی لہر، ہندستان چھڈو تحریک وچّ اہم حصہ پایا تے ساری عمر آزادی لئی جدوجہد کیتی۔
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤਹਿਰੀਕ
مڈھلا جیون تے آزادی تحریک
ਬਾਬਾ ਮੇਹਰ ਸਿੰਘ ਅਲੀਪੁਰ ਦਾ ਜਨਮ 1885 ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ ਅਲੀਪੁਰ ਨੇੜੇ ਹਰੀਕੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ (ਹੁਣ ਤਰਨਤਾਨਰਨ) ਵਿੱਚ ਬਾਪੂ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਂ ਚੰਦ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1919 ਨੂੰ ਜ਼ੱਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਵਿਸਾਖੀ ਦੀ ਤਕਰੀਬ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਹਿੱਤ ਬਾਬਾ ਜੀ 8 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਰਸਦਾਂ ਗੁੜ, ਛੋਲੇ ਲੈ ਕੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਉਸ ਦਿਨ ਦੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਜੀ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਕੀਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੂਹ ਵਿੱਚ ਛਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਾਫੀ ਸਮਾਂ ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਦੇ ਕਾਰਕੁੰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। 1920 ਵਿੱਚ ਬੱਬਰ ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਏ। 1924 ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਫੇਰੂ ਸਿੰਘ ਮੋਰਚੇ ਵਿੱਚ ਗਿਰਫਤਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ 2 ਸਾਲ 6 ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਕੈਦ ਕੱਟੀ। 1942 ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਭਾਗਤ ਛੱਡੋ ਤਹਿਰੀਕ ਵਿੱਚ ਵਧ-ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।
بابا میہر سنگھ علیپور دا جم 1885 وچّ پنڈ علیپور نیڑے ہریکے ضلع امرتسر(ہن ترنتارن) وچّ پیؤ گلاب سنگھ، ماں چند کور دے گھر ہویا۔ 13 اپریل 1919 نوں جلیانوالہ باغ وچّ وساکھی دی تقریب دی تیاری ہتّ بابا جی 8 دن پہلاں ہی رسداں گڑ، چھولے لے کے پہنچ گے۔ اس دن دی گولیباری وچّ بابا جی وی شامل سن جنہاں نے باقیاں دی طرحاں کھوہ وچّ چھال مار دتی جس کارن بری طرحاں زخمی ہو گے۔ اہناں نے کافی سماں غدر لہر دے کارکن دے طور تے کم کیتا۔ 1920 وچّ ببر اکالی لہر وچّ شامل ہو گے۔ 1924 وچّ بھائی پھیرو سنگھ مورچے وچّ گرفتاری دتی تے ملتان ضلعے وچّ 2 سال 6 مہینے دی قید کٹی۔ 1942 وچّ مہاتما گاندھی دی بھارت چھڈو تحریک وچّ ودھ-چڑھ کے حصہ لیا۔
ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ, ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਕੈਰੋਂ, ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨ ਪੱਤਰ ਤੇ ਭਾਰਤ ਛੱਡੋ ਤਹਿਰੀਕ ਦਾ ਕਾਰਡ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੂੰ ਤਾਮਰ ਪੱਤਰ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ। ਉਹ 3 ਜੁਲਾਈ 1974 ਨੂੰ ਚੱਲਣਾ ਕਰ ਗਏ। ਹਰ ਸਾਲ 20 ਹਾੜ੍ਹ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਅਲੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਮਾਧੀ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਰਸੀ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
بھارت دے آزاد ہون توں بعد پنجاب دے او ویلے مکھ منتری پرتاپ سنگھ کیروں نے بابا جی نوں نشان پتر تے بھارت چھڈو تحریک لہر دا کارڈ دتا۔ استوں بعد وزیراعظم اندرا گاندھی نے بابا جی نوں تانمر پتر نال نوازیا گیا۔ 3 جولائی 1974 نوں چلانا کر گے۔ ہر سال 20 ہاڑ نوں ہناں دے پنڈ علیپور وکھے اہناں دی سمادھ تے اہناں دی برسی منای جاندی اے۔
ਸਾਈਂ ਮੁਹੰਮਦ ਹਯਾਤ ਪਸਰੂਰੀ ਪਿੰਡ ਦਾਦੂ ਬਾਜਵਾ ਤਹਿਸੀਲ ਪਸਰੂਰ ਵਿਚ17ਮਾਰਚ1917ਈ. ਨੂੰ ਮੁਹੰਮਦ ਜੀਵਨ ਦੇ ਘਰ ਪੈਦਾ ਹੋਏ। ਆਪਣੇ ਦੂਰ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਾਜ਼ਲ ਤੇ ਗਿਆਨੀ ਸਨ।ਉਹ ਇਕ ਹੱਕ ਪ੍ਰਸਤ ਕਲਮਕਾਰ ਸਨ ਜਿਹਨਾਂ ਵੇਲੇ ਦੀਆਂ ਹਾਕਮਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕਦੀ ਖ਼ਾਤਿਰ ਵਿਚ ਨਈਂ ਸੀ ਲਿਆਂਦਾ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਦੌਰ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਕੂਮਤ ਮੁਖ਼ਾਲਿਫ਼ ਨਜ਼ਮ ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਵੀ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਮੀਰ-ਏ-ਸ਼ਰੀਅਤ ਸੱਯਦ ਅਤਾ-ਏ-ਅੱਲ੍ਹਾ ਸ਼ਾਹ ਬੁਖ਼ਾਰੀ ਨੇ ਸ਼ਾਇਰ-ਏ-ਖ਼ਤਮ ਨਬੂੱਵਤ ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਇਲਮੀ ਤੇ ਅਦਬੀ ਖ਼ਿਦਮਤਾਂ ਉੱਤੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਸਾਹਿਬ ਤਰਜ਼ ਸ਼ਾਇਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿਚ ਪਸਰੂਰ ਤੇ ਸਿਆਲਕੋਟ ਅਹਰਾਰ ਤੇ ਤਹਿਰੀਕ-ਏ-ਖ਼ਤਮ ਨਬੂੱਵਤ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਬਣ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਤਹਿਰੀਕ-ਏ-ਅਜ਼ਾਦੀ,ਤਹਿਰੀਕ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਤਹਿਰੀਕ ਤਰਕ-ਏ-ਮਵਾਲਾਤ,ਤਹਿਰੀਕ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ਤ,ਤਹਿਰੀਕ ਖ਼ਤਮ ਨਬੂੱਵਤ ਤੇ ਤਹਿਰੀਕ ਨਫ਼ਾਜ਼-ਏ-ਸ਼ਰੀਅਤ ਵਿਚ ਭਰਵਾਂ ਭਾਗ ਲੇਨ ਵਾਲੇ ਏਸ ਕਲਮਕਾਰ ਨੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਝੰਡੇ ਥੱਲੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਭਰਵੀਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪੂਣੀ ਦਰਜਨ ਕਿਤਾਬਾਂ ਇਲਮ ਤੇ ਅਦਬ ਨਾਲ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਹੱਬਤ ਦਾ ਜਿਊਂਦਾ ਜਾਗਦਾ ਸਬੂਤ ਬਣ ਕੇ ਅੱਜ ਵੀ ਸਾਡੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਮੌਜੂਦ ਨੇਂ।
سائیں محمد حیات پسروری پنڈ دادو باجوہ تحصیل پسرور وچ17مارچ1917ء نوں محمد جیون دے گھر پیدا ہوئے۔ اپنے دور دے پنجابی فاضل تے گیانی سن۔اوہ اک حق پرست قلمکار سن جہناں ویلے دیاں حاکماں نوں وی کدی خاطر وچ نئیں سی لیاندا۔ انگریز دور وچ اوہناں نوں حکومت مخالف نظم لکھن اُتے تن مہینے جیل وچ وی رہنا پیا۔ اوہناں نوں امیرِ شریعت سید عطاء اللہ شاہ بخاری نے شاعرِ ختم نبوت دا خطاب اوہناں دیاں علمی تے ادبی خدمتاں اُتے دتا سی۔ اوہ پنجابی دے صاحب طرز شاعر سن۔ اوہناں دے دور وچ پسرور تے سیالکوٹ احرار تے تحریکِ ختم نبوت دا گڑھ بن چکیا سی۔ تحریک آزادی،تحریک کشمیر، تحریک ترکِ موالات،تحریک خلافت،تحریک ختم نبوت تے تحریک نفاذِ شریعت وچ بھرواں بھاگ لین والے ایس قلمکار نے آل انڈیا مسلم لیگ دے جھنڈے تھلے پاکستان حاصل کرن لئی بھرویں کوشش کیتی۔اوہناں دیاں پونی درجن کتاباں علم تے ادب نال اوہناں دی محبت دا جیوندا جاگداثبوت بن کے اج وی ساڈے سامنے موجود نیں۔