Lo meridian del Tractat de Tordesilhas, de 1494, divisant lo mond entre las coronas de Portugal e de Castela.
O meridiano do Tratado de Tordesilhas, de 1494, dividiu o mundo entre as coroas de Portugal e de Castela.


Amb la reconeissença de la declaracion d'independéncia de Brasil en 1825, Portugal acentuèt l'espandiment territorial a l'interior d'Africa, e a partir de 1870 deguèt afrontar las poténcias europèas per conservar lo rèste de son fragmentat d'Empèri.
Com o reconhecimento da declaração de independência do Brasil em 1825, Portugal acentuou a expansão territorial no interior da África, e a partir de 1870 teria que enfrentar as potências europeias para conservar o resto do seu fragmentado Império.

Pendent l'Estat Nòu, qu'intrèt en vigor l'Acte Colonial (1930 - 1951), l'Oltramar Portugués prenguèt lo nom oficial de "Empèri Colonial Portugués", essent alara compausat per las colonias africanas de São Tomé e Príncipe, Cabo Verde, Guinèa Portuguesa, Angòla, Cabinda, Moçambic e São João Baptista de Ajudá, per las colonias asiaticas de Macau, de l'Estat Portugués d'Índia e de Timor Portugués.
Durante o Estado Novo, em que esteve em vigor o Acto Colonial (1930 - 1951), o Ultramar Português teve a designação oficial de "Império Colonial Português",[12] sendo então composto pelas colónias africanas de São Tomé e Príncipe, Cabo Verde, Guiné Portuguesa, Angola, Cabinda, Moçambique e São João Baptista de Ajudá, pelas colónias asiáticas de Macau, do Estado Português da Índia e de Timor Português.

Em 1951, la designacion "Empèri Colonial Portugués" foguèt abolida, como politica para evitar d'èsser considerat una poténcia coloniala dins los forums internacionals.
Em 1951, a designação "Império Colonial Português" foi abolida, como política para evitar ser considerado uma potência colonial nos fóruns internacionais.

Dins l'esper de concervar un Portugal intercontinental, l'Estat Nòu designava las colonias coma províncias ultramarinas, considerant qu'aqueles territòris èran pas de colonias, mas essent partida integranta e inseparable de Portugal, coma uma "Nacion Multiraciala e Pluricontinentala".
Na esperança de preservar um Portugal intercontinental, o Estado Novo passou a designar as colónias por províncias ultramarinas, considerando que esses territórios não eram colónias, mas sim parte integrante e inseparável de Portugal, como uma "Nação Multirracial e Pluricontinental".

La resisténcia a dominacion portuguesa se manifestèt dins lo contèxte de la descolonizacion europèa.
A resistência à dominação portuguesa manifestou-se no contexto da descolonização europeia.

En 1954, l'Union Indiana anexièt los territòris de Dadra e Nagar Haveli, e en 1961 comencèron los afrontaments generalizats en Orient e en África: l'Índia independenta conquistèt Goa, dins una accion armada qu'encontrèt gaire pas de resisténcia e pauc après l'Illa d'Angediva.
Em 1954, a União Indiana anexou os territórios de Dadrá e Nagar Haveli, e em 1961 iniciam-se confrontos generalizados no Oriente e em África: a Índia independente conquistou Goa, numa acção armada com pouca resistência e pouco depois a Ilha de Angediva.

En 1961 tanben comencèt la Guèrra Coloniala Portuguesa en Africa, contunhent fins a la Revolucion dels ulhets en (1974), fasent independentas las colonias en 1975.
Em 1961 iniciam-se também os confrontos da Guerra Colonial Portuguesa em África, que duraria até à Revolução dos Cravos em (1974), resultando na independência das colónias em 1975.

La "fin" de facto de l'Empèri Portugués se realiza en 1999, quant Macau, darrièr territòrio jos son administracion, tornèt en devolucion a la Republica Populara de China.
O "fim" de facto do Império Português terá sido em 1999, quando Macau, último território sob a sua administração, foi devolvido à República Popular da China.

Se pòt destriar dins l'istòria de l'Empèri portugués de periòdes diferents:
Pode dividir-se a história do império português em períodos distintos:

"Primièr Empèri" (1415-1580): Descobèrtas e espandiment en Africa e en Orient, que s'acaba amb l'ocupacion espanhòla.
"Primeiro Império" (1415-1580): Descobrimentos e expansão em África e no Oriente, que terminaria com a ocupação espanhola.

"Segond Empèri" (1580-1822): Pèrda d'influéncia en Orient, lo Brasil ganha d'importànça.
"Segundo Império" (1580-1822): Com a perda de influência no Oriente, o Brasil ganha importância.

"Tresen Empèri" (1822-1975): Aprés l'independéncia de Brasil, Africa domina las atencions de l'Empèri Colonial Portugués. "Restes de l'Empèri" (1975-1999): demorança de Macau fins a la devolucion a China.
"Terceiro Império" (1822-1975): Após a independência do Brasil, a África domina as atenções no Império Colonial Português.[13] "Resquícios do Império" (1975-1999): Permanência da soberania de Macau até sua devolução à China.

Macau sofriguèt de las atacas olandesas de 1603 a 1622, an que resistiguèt a un asag de conquista après dos jorns de combat.
Macau sofreu ataques holandeses desde 1603 a 1622, ano em que resistiu a uma tentativa de conquista após dois dias de combate.

Lo comèrci amb lo Japon s'acabèt subte: confinats dins l'illa de Dejima dins lo pòrts de Nagasaki dempuèi 1636, los portugueses e lo catolicismo èran vists coma una de las causas de la rebelion de Shimabara de 1638, essent expulsats del Japon en 1639, al meteis temps lo cristianisme al Japon passèt a la clandestinitat (los Kakure Kirishitan).
O comércio com o Japão terminaria abruptamente: confinados à ilha de Dejima no porto de Nagasaki desde 1636, os portugueses e o catolicismo foram vistos como uma das causas da rebelião de Shimabara de 1638, sendo expulsos do Japão em 1639, ao mesmo tempo que o cristianismo no Japão passou à clandestinidade (os Kakure Kirishitan).

Reprimida amb l'ajuda dels olandeses, que s'èran establits a Hirado- la rebelion enforcèt las políticas d'isolament Sakoku del Chogun Tokugawa Iemitsu, tocant plan l'economia de Macau, que comencèt lèu lo declin.
Reprimida com o auxílio dos holandeses, que se haviam estabelecido em Hirado- a rebelião reforçou as políticas de isolamento Sakoku do xogum Tokugawa Iemitsu, afectando seriamente a economia de Macau, que entrou rapidamente em declínio.

Dejima passèt als olandeses de la VOC, que ganhèron l'exclusivitat del comèrci, damatjant fòrça l'economia de Macau.
Dejima passou para os holandeses da VOC, que ganharam o exclusivo do comércio, prejudicando seriamente a economia de Macau.

Pendnet près de 30 ans, de 1503 a 1535, los portugueses capitèron a passar lo comèrci d'espècias venecian en Mediterranèa, projectant Anvèrs coma grand centre comercial d'Euròpa.
Ao longo de cerca de 30 anos, de 1503 a 1535, os portugueses conseguiram ultrapassar o comércio de especiarias veneziano do Mediterrâneo,[65] projectando Antuérpia como grande centro comercial da Europa.

L'estil Manuelin mòstra fins a uèi la prosperitat del reialme dins d'òbras coma lo Mostèri dels Jeronims, comendat pel rei Manuel e començat en 1502, pauc après que Vasco da Gama avià tornat d'Índia.
O estilo Manuelino atesta ainda hoje prosperidade do reino em obras como o Mosteiro dos Jerónimos, encomendado pelo D. Manuel e iniciado em 1502, pouco depois de Vasco da Gama ter regressado da Índia.

Financiat en granda partida amb los beneficis del comèrci de las espècias, una granda partida de sa construcion foguèt realizada fins a 1540, dins lo reialme del reis João III. En oriente dempuèi 1510, la politica del governador-geral Afonso de Albuquerque encoratjava los maridatges mixtes, permitent l'apareisson d'una comunautat euroasiatica a Goa, que sostengava l'administracion e las actividades comercialas e de construcion navala.
Financiado em grande parte pelos lucros do comércio de especiarias, grande parte da sua construção seria realizada até 1540, no reinado de D. João III. No oriente desde 1510, a política do governador-geral Afonso de Albuquerque encorajou os casamentos mistos, permitindo o aparecimento de uma comunidade euroasiática em Goa, que por sua vez apoiava a administração e as actividades comerciais e de construção naval.

Los ganhs comencèron a declinar amb lo sègle, deguts als còsts de la presénça al Marròc e a despensas inutilas.
A receita começou a declinar em meados do século, devido aos custos da presença em Marrocos e a gastos perdulários.

Portugal desvolopèt pas las infrastruturas domesticas per acompanhar aquela ativitat, confiant als servicis exteriors de piejar las ativitats comercialas, qu'una granda partida de la recèpta desapareissiá dins lo procediment.
Portugal não desenvolvera as infraestruturas domésticas para acompanhar a atividade, confiando em serviços exteriores para apoiar as suas atividades comerciais, fazendo com que grande parte da receita se dissipasse no processo.

En 1549, après una explosion especulativa, la Feitoria Real de Antuérpia faguèt falhida e tanquèt. Lo tròn comptava totjorn mai sul financiament extèrne e, em 1560, a recèpta de l'Ostal d'Índia èra pas suficient per cobrir las despesas: la monarquia se trencava (la politica portuguesa de monopòli reial foguèt atenuada en 1570 e abandonada en 1642, amb la crisi de succession e après la dinastia filipina, prenguèt l'Ostal d'Índia um carácter doanièr).
Em 1549, após um pico especulativo, a Feitoria Real de Antuérpia faliu e foi encerrada.[66] O trono confiava crescentemente no financiamento externo e, em 1560, a receita da Casa da Índia não era suficiente para cobrir as suas despesas: a monarquia tinha entrado em ruptura (a política portuguesa de monopólio real seria atenuada em 1570 e abandonada em 1642, com a crise sucessória e após dinastia filipina, passando a Casa da Índia a ter um carácter de alfândega).

Arribada al Japon e fixacion a Macau
Chegada ao Japão e fixação em Macau

Entre 1542 e 1543 un grop de comerçants, que Francisco Zeimoto acostèt al Japon pel primièr còp.
Entre 1542 e 1543 um grupo de comerciantes, entre os quais Francisco Zeimoto aportou no Japão pela primeira vez.

Segent Fernão Mendes Pinto, qu'aviá participat a aquel viatge, arribèt dins l'illa de Tanegashima, ont espantèt per las armas de fuòc e religion los autoctòns.
Segundo Fernão Mendes Pinto, que terá participado nesta viagem, chegaram à ilha de Tanegashima, onde espantaram os autóctones as armas de fogo e o relógio.

Ongan arribèt a Goa, viatjan amb lo novèl vice-rei, lo missionari jesuista Francés de Xavier per ocupar la carga de Nonci Apostlic, jos l'abric del Padroado portugués.
Nesse mesmo ano chegou a Goa, viajando com o novo vice-rei, o missionário jesuíta Francisco Xavier para ocupar o cargo de Núncio Apostólico, ao abrigo do Padroado português.

Foguèt enviat pel rei João III après d'apèls sucessius al Papa demandèt de missionaris per espandir la fe e ajudar a manténer l'òrdre en Asia portuguesa, recomendat de biais entusiasta per Diogo de Gouveia, que conselhava lo rei nomenar los joves cultivats de la novelament formada Companhiá de Jèsus.
Fora enviado por D. João III após sucessivos apelos ao Papa pedindo missionários para espalhar a fé e ajudar a manter a ordem na Ásia portuguesa, e recomendado entusiasticamente por Diogo de Gouveia, que aconselhou o rei a chamar os jovens cultos da recém-formada Companhia de Jesus.

L'importança d'aquel comèrci menèt instituir en 1550 un viatge annal jol monopòli de la Corona: lo "Viatge del Japon".
A importância deste comércio levou à instituição em 1550 de uma viagem anual sob monopólio da Coroa: a "Viagem do Japão".

Lo drech a realizar aquel viatge èra atribuit a un Capitão-mor designat pel Governador- en recompensa pels servicis renduts.
O direito a realizar esta viagem era atribuído a um Capitão-mor designado pelo Governador- como recompensa por serviços prestados.

En 1554, après d'asags per crear una escala intermediària en China, Leonel de Sousa capitão-mor da viagem do Japão, obtenguèt un acòrdi per negociar a Canton.
Dada a longa distância entre Goa e o Japão, inicialmente a chamada "nau do trato" partia de Malaca. Em 1554, após várias tentativas de criar uma escala intermédia na China, Leonel de Sousa capitão-mor da viagem do Japão,[68] obteve um acordo para negociar em Cantão.

Dempuèi 1535, seguent un naufragi, foguèt autorizat a abordar la peninsula de Macau e i exercir sas activitats comercialas, pasmens sens demorar a tèrra. En 1549 foguèron autirizadas de missions comercialas annadièras de Sancian.
Desde 1535, na sequência de um naufrágio, tinham sido autorizados a aportar na península de Macau e a exercer as suas actividades comerciais, embora sem permanecer em terra.[69][70] Em 1549 foram autorizadas missões comerciais anuais de Sanchoão.

Los portugueses encontrèron una font lucrativa de rendiment dins lo comèrci triangular China-Macau-Japon.
Os portugueses encontraram uma lucrativa fonte de rendimento no comércio triangular China-Macau-Japão.[71]

Après l'arribada al Japon, meracands e aventurièrs portugueses menèron un comèrci lucratiu dins l'illa de Kyushû, venguent pòrt fixe, dins de naus pròpris e joncas chinesas. Este comèrci venguèt fòrça lucratiu a partir de 1547, quand las autoritats chineses enebiguèron lo comèrci dirècte entre a China e Japon per causa de piratariá, tornant a la politica isolacionista Hai Jin (literalamente "proïbicion maritima"), e daissant los portugueses coma unics intermediaris: malgrat la proïbicion, China, per manca d'argent, necessitava de l'accès a las sèrvas del Japon.
Após a chegada ao Japão, mercadores e aventureiros portugueses envolveram-se num lucrativo comércio na ilha de Kyushû, sem porto fixo, em navios próprios e juncos chineses.[67] Este comércio tornou-se particularmente lucrativo a partir de 1547, quando as autoridades chinesas proibiram o comércio directo entre a China e o Japão devido à pirataria, retomando a política isolacionista Hai Jin (literalmente "proibição marítima"), mas deixando os portugueses como únicos intermediários: apesar da proibição, a China, carente da prata, precisava de acesso às reservas do Japão.

Los quita japoneses èran de grands consumators de sedas e porcelana chinesa.
Por sua vez, os japoneses eram grandes consumidores de sedas e porcelana chinesa.

Carraca Portuguesa a Nagasaki.
Carraca Portuguesa em Nagasaki.

Panèl japonés del periòde Nanban al Japon.
Painel japonês do período Nanban do Japão.

A l'entorn de 1555, Macau ja èra vengut, um important centre de um comèrci triangular entre China e Japon e Goa, e entre alà e a Euròpa.
Por volta de 1555, Macau tornara-se, já, um importante centro de um comércio triangular entre a China e o Japão e Goa, e entre estes e a Europa.

En 1557, las autoridats chinesas donèron fin finala l'autorizacions als portugueses ques s'estabelizcan de bais permanent, lor concededissent un naut gra de autogovèrn mejan u pagamento annadièr (cerca de 500 taèls d'argent).
Em 1557, as autoridades chinesas deram finalmente autorização para os portugueses estabelecerem-se permanentemente,[70] concedendo-lhes um considerável grau de autogovernação mediante um pagamento anual (cerca de 500 taéis de prata).

Al Japon los portugueses s'estabeliguèron d'en primièr al pòrt d'Hirado, començant una intensa interaccion tant al nivèl economic que religiós, dins çò que demora conegut coma lo periòde del "Comèrci Nanban", (japonés:南蛮貿易, nanban-bōeki, "Comèci amb los barbars del sud").
No Japão os portugueses estabeleceram-se inicialmente no porto de Hirado, iniciando uma intensa interação tanto a nível económico como religioso, no que ficou conhecido como período de "Comércio Nanban", (japonês:南蛮貿易, nanban-bōeki, "Comércio com os bárbaros do sul").

L'arcabusa foguèt fabricada pels japoneses a grand escala e prenguèt un ròtle determinant dins la batalhas del periòde Sengoku e tanben lo daimyos; lo sucre rafinat açúcar refinado e o cristianismo foguèron d'autres grands novelims de grand interés.
O arcabuz foi fabricado pelos japoneses em grande escala[72] e teria um papel determinante no curso das batalhas do período Sengoku que então travavam entre daimyos; o açúcar refinado e o cristianismo seriam outras das novidades de grande aceitação.

Francés de Xavier viatgèt al Japon en 1549, fasent fòrça convertits.
Francisco Xavier viajaria no Japão em 1549, fazendo numerosos convertidos.

Em 1571, après un acòrdi amb lo daimyo cristan Omura Sumitada (batejat "Dom Bartolomeu") los portugueses se desplacèron per s'establir a Nagasaki, al Japon e creant atal un centre comercial que pendent fòrça ans foguèt la pòrta del Japon a benefici del mund.
Em 1571, após um acordo com o daimyo cristão Omura Sumitada (baptizado "Dom Bartolomeu") os portugueses mudar-se-iam estabelecendo-se em Nagasaki, no Japão, até então uma pequena comunidade,[73] e criando assim um centro comercial que durante muitos anos seria a porta do Japão para o mundo.

En 1580, paus abans lo periòde de l'Union Iberica, Omura Sumitada cedèt la jurisdiccion de Nagasaki als Jesuistas.
Em 1580, pouco antes do início da união Ibérica, Omura Sumitada cedeu a jurisdição sobre Nagasaki aos Jesuítas.

A la mòrt del rei Sebastian de Portugal a Ksar El Kebir, sens descendéncia, faguèt passar la corona en 1580 als Absborgs d'Espanha.
A morte de Dom Sebastião em Alcácer Quibir, sem descendência, fez passar a coroa em 1580 para os Habsburgos da Espanha.

Pendnet aquel periòde, l'Empèri d'Orient se vegèt implicat alara dins las guèrras qu'Espanha entrepengava amb los angleses e los olandeses.
Durante este período, o império do Oriente viu-se envolvido nas guerras que a Espanha travava com os ingleses e os holandeses.

Pendent lo sègle XVII, la guèrra Luso-olandesa los olandeses prenguèron sistematicament las possessions portuguesas, s'aliant per l'escasença amb los dirigents locals, e desmantelant lo monopòli comercial portugués en Asia.
Ao longo do século XVII, na guerra Luso-Holandesa os holandeses tomaram sistematicamente possessões portuguesas, aliando-se por sua vez com os dirigentes locais, e desmantelando o monopólio comercial português na Ásia.

Dempuèi sa fondacion, Macau cresquèt amb lo lucratiu comèrci basat sus l'escambi de sedas chinesas contra argent japonés.
Desde a sua fundação, Macau cresceu à custa do lucrativo comércio baseado na troca de sedas chinesas por prata japonesa.

Sonque en una decennia, venguèt l'intermediari clau entre a China e Japon, que los portugueses prengavan d'enòrmes beneficis. Lèu venguèt un nos important pel desvolopament del comèrci per tres axes principals: Macau-Malaca-Goa/Lisbona; Guangzhó-Macau-Nagasaki e mas tard Macau-Manila-Mexic.
Em apenas uma década, tornou-se o intermediário-chave no comércio entre a China e o Japão, com os portugueses a embolsar enormes lucros.[74] Tornar-se-ia rapidamente um nó importante no desenvolvimento do comércio ao longo de três eixos principais: Macau-Malaca-Goa/Lisboa; Guangzhou-Macau-Nagasaki e mais tarde Macau-Manila-México.

Dins aquelas circunstàncias, los portugueses venguèron los intermediaris naturals, ganhant lo monopòli d'un comèrci que l'apogèu se situal a la fin del sègle XVI e lo començament del XVII.
Nestas circunstâncias, os portugueses tornaram-se os intermediários naturais, ganhando o monopólio de um comércio que atingiria o seu auge entre o final do século XVI e o início do século XVII.