2013 онд ЮНЕСКО-гийн Яаралтай хамгаалах шаардлагатай СББӨ-ийн жагсаалтад бүртгэгдсэн өвөрмөц, гайхамшигт урлаг.
Монгольська каліграфія — це форма каліграфії або художнього письма монгольською мовою.
Монгол уран бичлэг бол эртний уламжлалт утга соёл, эрдэм мэдлэг, оюуны боловсрол, хүний дотоод сэтгэлийн торгон мэдрэмжийг монгол бичгийн зурлагаар илэрхийлж үзүүлдэг бийрийн урлаг юм.
В 2013 році монгольська каліграфія була внесена до списку нематеріальної культурної спадщини ЮНЕСКО, сьогодні вона потребує термінової охорони.
Бийрээр бичих нь хүмүүсийн өдөр тутмын амьдралтай холбоотой төдийгүй урлаг гоо сайхны боловсролыг байнга хөгжүүлж байдаг.
Монгольська каліграфія — це мистецтво пензля, яке виражає стародавнє традиційне значення, культуру, знання народу.
Дорно дахины улс орнуудад уран бичлэг нь бийр, бэх, цаас, нийлүүрийг ашиглан утга агуулга, үсгийн хэмнэлээр урлагийн бүтээл туурвидаг.
Письмо пензлем не тільки пов’язане з повсякденним життям людей, але є мистецтвом. На Сході з давнини каліграфія використовує пензлі, чорнило та папір для створення творів мистецтва зі змістом і ритмом.
Монголын “Хүмүүн бичиг” сонингоор монгол уран бичлэгийн судалгаа, үзэсгэлэн бүтээл, заах арга, ярилцлага зэргийг монгол бичгээр ерөнхий боловсролын сургуульд мэдээлэл, мэдлэг боловсролыг түгээн дэлгэрүүлдэг.
Монгольська газета «Хумуун Бічіг» поширює інформацію та знання про дослідження монгольської каліграфії, виставки, методи навчання та інтерв’ю монгольською писемністю в середніх школах.
2006 оноос “Бичиг соёл төв” монгол уран бичлэгийн “Бичиг соёл” нэртэй үзэсгэлэнг залуу уран бичээчдийн дунд жил бүр гаргаж, энэ үеэр “Бийрийн эрдэм” уран бичлэгийн уралдаан зохион байгуулдаг. ”Монголын орчин үеийн каллиграфчдын холбоо” 2007 онд байгуулагдаж залуу уран бичээч, суралцагчдыг дэмжих зорилготой “Шинэ цас” нэртэй үзэсгэлэнг нийт уран бичээчдийн дунд жил бүр зохион байгуулдаг.
З 2006 року в країні щорічно проходить серед молодих каліграфів виставка монгольської каліграфії «Бічіг Сойол», під час якої організовується конкурс каліграфії «Біріін Ердем (Допомагати один одному )».[…] Монгольська асоціація сучасних каліграфів була створена в 2007 році і щороку організовує виставку під назвою «Новий сніг» для підтримки молодих каліграфів та студентів.
Монголын үндэсний түүхийн музей, Түүхийн төв архив, Монголын үндэсний төв номын сан, Монгол улсын их сургуулийн дэргэдэх монгол хэл соёлын сургууль зэрэг байгууллагууд ЮНЕСКО-гийн Яаралтай хамгаалах шаардлагатай соёлын биет бус өвийн жагсаалтанд Монгол уран бичлэгийг нэр дэвшүүлэх ажилд туслалцаа үзүүлэн бичиг соёлын дурсгалууд болон ном судруудаа үзүүлж дэмжин ажиллалаа.
Такі організації, як Монгольський національний історичний музей, Центральний історичний архів, Монгольська національна центральна бібліотека та Школа монгольської мови та культури при Національному університеті Монголії, надали допомогу у номінації монгольської каліграфії для включення до Списку нематеріальної культурної спадщини ЮНЕСКО.
Эшлэл
Посилання
Анхны авианы бичиг өрнө зүгт дэлгэрэн Грек, Латин цагаан толгойн үндэс болж, дорно зүгт Арамей, Сири, Согдоор дамжин Уйгур үсэг Монгол бичгийн цагаан толгойн үндэс болжээ. Монгол уран бичлэг нь нүүдэлчдийн ахуй амьдрал байгаль дэлхийтэй уялдаж зохицсон мэт дээрээсээ доошоо чиглэлтэй нар зөв эргүүлэн бичдэг.
Перша фонетична писемність поширилося на захід і стала основою грецькой та латинськой абетки, а на сході через арамейську, сирійську та согдійську мови уйгурський алфавіт став основою монгольської писемності.[1] Його найбільш помітною особливістю є його вертикальний напрям; це єдиний вертикальна писемність, яка все ще використовується, що пишеться зліва направо. (Усі інші вертикальні системи письма пишуться справа наліво.)
Үсгийн бүтэц нь цөөхөн зурлагатай, нэг үсэг нь үгийн эхэнд, үгийн дунд, үгийн адагт гурван янзын дүрсээр тэмдэглэгддэг.
Це тому, що уйгури повертали свій шрифт на 90 градусів проти годинникової стрілки, щоб наслідувати китайську систему письма.
Бичих онцлог нь үсгийн зурлагуудаа хооронд нь залгаж үг бүтээж бичдэг.
[2]Монгольська каліграфія пише зверху донизу, якби переписує кочовий спосіб життя для гармонії з природою.
Монгол уран бичлэг нь монгол туургатны утга соёл, оюун сэтгэлгээний бахархал, үндэсний билэг тэмдэг билээ.
Монгольська каліграфія є символом монгольської культури та національної гордості.
Уран бичлэгийн үндсэн хэлбэр эртний тиг, хичээнгүй тиг, (албан ёсны бичлэг) гүйлгэн тиг, таталган тиг, эвхмэл тиг, (дугуй эвхмэл, дөрвөлжин эвхмэл) тамганы тиг, хос уянгын төрөл гэх мэт олон янз байдаг.
Основними формами каліграфії є стародавній тип, старанний тип, прокручений тип (офіційне письмо), буксир тип, складний тип, штамповий тип, подвійний ліричний тип тощо.
Бидэнд олдож байгаа монгол уран бичлэгийн хамгийн эртний дурсгал нь Чингисийн чулууны бичиг гэж алдаршсан, Есүнхэй мэргэний 335 алдад харваж оносныг алдаршуулан босгосон чулуун дээрх таван мөр, эртний тигээр сийлсэн бичээсийг 1224 онд бичигдсэн гэж эрдэмтэд үздэг.
Вчені вважають, що найдавнішою відомою монгольською каліграфічною пам’яткою є Кам’яний напис Чингісхана, п’ятирядковий напис на камені, створений у 1224—1225 роках.[…]
Монголчууд түүхэндээ монгол бичгээс гадна “Хятан бичиг”, Пагва лам Лодойжалцаны 1269 онд зохиосон “Дөрвөлжин бичиг”, Зая бандид Намхайжамцын 1648 онд зохиосон “Тод бичиг, Өндөр гэгээн Занабазарын 1686 онд зохиосон “Соёмбо бичиг”, “Хэвтээ дөрвөлжин бичиг, Ханчен Агвааны 1905 онд зохиосон “Вагиндра бичиг”,“Латин бичиг” зэрэг үсэг бичгийн тогтолцоог хэрэглэж байв.
Крім монгольської писемності, монголи також писали «китайське письмо», «квадратне письмо», яким писав Пагва Ламою Лодоіджальцаном у 1269 році, «жирне письмо», написане Зайою бандідом Намхайямцом у 1648 році. «Писемність Сойомбо», створена монгольським ченцем і вченим Богдо Занабазаром у 1686 році.[…] Спеціальний гліф у письмі — символ Сойомбо — став національним символом Монголії і з’явився на державному прапорі з 1921 року, а на державному гербі — з 1992 року, а також на грошах, марках тощо.
Эртний монгол үсэгтэй дурсгал 1267 оны Абага ханы захидал, 1289 оны Аргун ханы захидал, Өлзийт ханы захидлууд болон гадаадын улс оронд хадгалагдаж байгаа нэн ховор дурсгалууд олон байдаг.
Є багато пам’яток зі старовинними монгольськими літерами, як-от грамота Абаги хана 1267 року, грамота Аргун хана 1289 року, грамота Ульзіїт хана та багато рідкісних пам’яток, що сьогодні зберігаються в закордонних країнах.
Монголын түүхэнд XII зууны үеийн уран бичлэгийн нэртэй уран бичээч Чингай, Тататунга, Шихихутуг гэх мэт. Монгол даяар алдаршсан Эрхэмийн аймгийн Шагдар, Вангай аймгийн Наваан, Жасын аймгийн Лувсанжамц гээд хичээнгүй сайхан, хурдан бичдэг, гайхамшигтай хүмүүс байжээ.
Кажуть, що на початку Монгольського ханство у XII столітті використовувалася монгольська каліграфія для термінових повідомлень.
Богд хаант Монгол улсын эхэн үед яаралтай мэдээг Сэцэн хан аймгийн Дашням гүн морины хурдаар довтолгон явахын зуур бичиж дамжуулж байсан гэдэг. 1911 онд шар торгон дээр уран бичсэн захидал дээр соёмбо үсэг, монгол үсэг, дөрвөлжин үсэг сийлсэн улаан үсэгтэй тамга дарсан захидал бидэнд өвлөгдөж үлдсэн билээ.
У 1911 році був знайдено лист із червоними монгольськими квадратними літерами, написаними на жовтому шовку
Эртний монгол уран бичээчид эхний бичсэн мөрийн бэх нь хатаагүй байхад, дараагийн мөрийг бичиж дуусгах, амьсгалаа тохируулж нэг амьсгаагаар бичих, жигд хэмнэлээр олон хуудас тасралтгүй бичих, өнгө өнгийн бэхээр алаглан бичих, нэг дусал бэхээр ч урлан бичдэг.
Стародавні монгольські каліграфи мали правила: писати наступний рядок коли чорнило першого написаного рядка не висохло, налаштовували своє дихання так, що писати на одному диханні, у стабільному темпі писати сторінки безперервно навіть коли залишилась крапелька чорнил.
Уран бичлэгээр бийрийн эрдэмд суралцсан бичгийн эрдэмтэд нэг үгийг 10,000 удаа бичиж байж сая сайн бичээч болдог гэлцдэг.
[1]Майстри кажуть, що хорошим каліграфом можна стати, лише якщо написати слово 10 000 разів.
Иймээс бийрээр хичээнгүй сайхан бичихэд сэтгэл оюун, хичээл зүтгэл, тэсвэр тэвчээр нэн чухал байдаг.
Тому для старанного письма пензлем дуже важливі уважність, старанність і наполегливість.
Монгол уран бичээчид ном судраа бүтээхдээ өөрсдөө бийрээ урлан хийдэг байсан.
Монгольські каліграфи робили свої власні пензлі.
Туулай, шилүүсний чихний үзүүрийн үс, алаг даага, гахайн сэрвээний, үхрийн чихний дотор талын үс, солонго, тарвага, зурам, хэрэмний сүүл, адууны дэл зэрэг монголын нутагт амьдардаг амьтдын үсээр бийрээ үслэдэг байжээ.
Вони використовували хутро з вух кроликів і рисей, пір'я голубів, хутро внутрішні частини вух великої рогатої худоби, хутро бабаків, білки.
Цаасыг том хэмжээтэйг нь морин цаас, жижгийг нь хонин цаас гэж нэрлэдэг.
Для письма використовували різний папір.
Хийгдсэн материалаар нь улаалжин, хулсан, хөвөнлөг, идээлсэн цаас , муувин, бидэрт цаас, цаваг цаас, зориулалтаар нь дөрөвт цаас, зургаат цаас, мөн гарал үүслээр нь Солонгос, Нанхиад, Төвд, Япон, Орос цаасыг ашигладаг байжээ.
Великий розмір називають кінським , а менший — овечим.
Монгол уран бичлэгийн урлагийг Жалайр Д.Батбаяр, Д.Баттөмөр, Д.Ганбаатар, Б.Элбэгзаяа болон Г.Аким нарыг нийтэд түгээн дэлгэрүүлсэн уран бичээч, сэтгүүлчдийн төлөөлөгчид гэж үздэг. Монголын төрийн бус байгууллага болон Монгол хэл соёлын сургуулийн судлаачид, уран бичлэгийг бие даан суралцагч 150 гаруй гишүүд “Монголын орчин үеийн каллиграфчдын холбоо”, “Ас” уран бичлэгийн төв, “Бичиг соёл төв” нь монголын уран бичлэгийг хөгжүүлэх, дэлгэрүүлэх, төлөвлөгөөг хэрэгжүүлж, зохион байгуулан ажиллаж байна.
Дослідники монгольської неурядової організації та Монгольської школи мови та культури, Центру каліграфії, а також понад 150 незалежних каліграфів Монгольської асоціації сучасних каліграфів реалізували плани розвитку та популяризації монгольської каліграфії.