Оң көздің суқараңғысы
Уң күзнең глаукомасы
Суқараңғы (глаукома) – көздің ішкі қысымының жоғары көтерілуінен болатын созылмалы көз ауруы.
Глаукома (карасу авыруы) – күзнең эчке басымының югары күтәрелүеннән була торган дәвамлы күз авыруы.
Гиппократ “glaukosіs”, ал Аристотель “glaukoma” деп атауды ұсынған, аурудың осылай аталуы 19 ғ-дың 60–70 жылдарынан қолданысқа енді.
Гиппократ “glaukosіs”, ә Аристотель “glaukoma” дип исемне тәкъдим иткән, авыруның шулай аталуы 19 г-ның 60–70 елларыннан кулланышка керде.
Глаукома – көзден сулы ылғалдың шығуының бұзылуымен, көзішілік қысымның (КІҚ) жоғарылауымен, көру жүйкесінің атрофиясымен және көру қызметінің үдемелі төмендеуімен жүретін аурулар тобы.
Глаукома – күздән сулы сыекчаның чыгуының бозылуы белән, күз эче басымының (КЭБ) югарылануы белән, күрү нервының атрофиясе белән һәм күрү хезмәтенең әкренләп түбәнәюе белән йөргән авырулар төре.
Этиологиясына қарай туа пайда болған, біріншілік және екіншілік глаукома деп ажыратады.
Этиологиясына карап, беренчел һәм икенчел глаукоманы аералар.
Біріншісі көзден сұйықтықтың ағып шығуына жауапты құрылымдардың дамуындағы ақауларға байланысты болады.
Беренчел - күздән сыекчаның агып чыгуына җаваплы корылмаларның үсешендәге кимчелекләргә бәйләнештә була.
Екіншілік глаукома көздің басқа ауруларының салдарынан (жарақаттар, қабыну және т.б) туындайды.
Икенчел глаукома күзнең башка авыруларының нәтиҗәсеннән (җәрәхәтләр, ялкынсыну һәм б.ш) туа.
Біріншілік глаукома бірінші кезекте көз құрылымындағы кәрілік өзгерістердің қарқындылығымен, сонымен қатар жеке анатомиялық және метаболикалық ерекшеліктерге, тамырлық, жүйкелік және эндокриндік жүйе жағдайына байланысты пайда болады.
Беренчел глаукома беренче чиратта күз корылмасындагы картлык үзгәрешләрнең киеренкелеге белән, шуның белән беррәттән шәхси анатомия һәм метаболизм үзенчәлекләргә, кан-тамыр, нерв һәм эндокрин система торышына бәйләнештә барлыкка килә.
Әр науқаста барлық патогенді факторлар анықтама бермейді, ал оның кейбір бөліктері ғана анықталады.
Һәр авыруның барлык патогенетик факторлар ачыкланмый, ә аның кайбер бүлекләре генә ачыклана.
Біріншілік глаукоманы мультифакторлы ауруларға жатқызады.
Беренчел глаукоманы мультифакторлы авыруларга кертәләр.
Ашық бұрышты және жабық бұрышты глаукомаларды ажыратады.
Ачык почмаклы һәм ябык почмаклы глаукомаларны аералар.
Бірінші жағдайда КІҚ жоғарылауы көздің дренаждық жүйесіндегі өзгерістермен, ал екіншісі – нұрқабық тамыры мен алдыңғы камера бұрышының бөгелуімен немесе гониосинехиялармен байланысты болады.[1]
Беренче очракта, КЭБ югарылануы күзнең дренажлы системасындагы үзгәрешләр белән, ә икенчесе – төсле катлау тамыры белән алгы камера почмагының бөгелүе белән яисә гониосинехияләр белән бәйләнештә була.[1]
Көздің ішкі қысымы белгілі бір деңгейде (орталық мөлшері 14 – 16 мм сын. бағ., 26 мм сын. бағ. болса, суқараңғы ауруына шалдығады) көздің ішкі сұйықтығының циркуляциясын реттеп отырады.
Күзнең эчке басымы билгеле бер дәрәҗәдә (уртача күләме 14 – 16 мм тер. баг., 26 мм тер. баг. булса, карасу авыруы башлана) күзнең эчке сыекчасының циркуляциясен рәтләп тора.
Көздің қан тамырлары мен оған келетін жүйкелер қызметінің бұзылуынан көз сұйықтығының циркуляциясы нашарлап, көзден жас шығу қиындайды.
Күзнең кан тамырлары белән аңа килгән нервлар хезмәтенең бозылуыннан күз сыекчасының циркуляциясе начарланып, күздән сыекча чыгу кыенлана.
Соның нәтижесінде сұйықтық жиналып, көз ішілік қысымның жоғарылауына әкеледі.
Шуның нәтиҗәсендә сыекча җыелып, күз эче басымының югарылануына китерә.
Бұл көздің қалыпты жағдайдағы жұмысын төмендетіп, көздің торлы қабығына келетін жүйкелердің жұмысы бұзылады.
Бу күзнең гади җайдагы йомышын түбәнәйтеп, күзнең челтәр катлавына килгән нервларның эше бозыла.
Егер дер кезінде емделмесе, адамның көру қабілеті нашарлап, тіпті соқырлыққа да әкелуі мүмкін.
Әгәрдә вакытында дәваланмаса, кешенең күрү сәләте начарланып, хәтта сукырлыкка да китерүе мөмкин.
Суқараңғы 40 – 50 жастағы адамдар арасында пайда болады, кей жағдайларда жас балаларда (іштен туа біткен) және жасөспірімдерде кездеседі.
Глаукома 40 – 50 яшьтәге кешеләр арасында барлыкка килә, кайчакта яшь балаларда (тумыштан килгән) һәм яшүсмерләрдә күзәтелә.
Аурудың бастапқы кезеңінде көздің алды тұманданып, жарыққа қарағанда, “кемпірқосақты” көргендей белгілер байқалады.
Авыруның башлангыч чорында күзнең алды томанланып, яктыга караганда, “аллы-гөлле” күргәндәй билгеләр күзәтелә.
Науқас көз алдындағы затты анық көре алмайды.
Авыру күз алдындагы әйберне ачык күрә алмый.
Бұл белгілер әуелі бір көзде байқалады.
Бу билгеләр әүвәл бер күздә күзәтелә.
Әсіресе, таңертеңгілікте 1 – 3 сағаттай көз, самай және маңдай тұсын бір нәрсе қысып тұрғандай әсер байқалады.
Аеруча, таңда 1 – 3 сәгатьтә күз, чигә һәм маңгай төшен бер нәрсә кысып торгандай хис күзәтелә.
Суқараңғы аяқ астынан да дамуы мүмкін.
Карасу авыруы аяк астыннан да үсүе мөмкин.
Бұл кезде бір жақ көз, бас қатты ауырады.
Бу чакта бер як күз, баш каты авырта.
Науқастың көзі қызарып, қабағы ісінеді, көру қабілеті төмендейді.
Авыруның күзе кызарып, кабагы шешенә, күрү сәләте түбәнәя.
Кейде адамның жүрегі айнып, құсады.
Кайбер кешенең күңеле болганып, коса.
Аурудың алдын алу үшін 40 жастан асқан адамдар жылына 1 рет көз қысымын тексертіп тұруы қажет.
Авыруның алдын билгеләү өчен 40 яшьтән узган кешеләр елына 1 тапкыр күз басымын тикшереп торуы кирәк.
Суқараңғы жұқпалы ауру емес, бірақ тұқым қуалауы мүмкін.
Карасу йогышлы авыру түгел, әмма токым йөдәтүе мөмкин.
Емі: көздің қарашығын тарылтатын дәрілер (пилокарпин, карбахолин, прозерин, демекария бромиді, клофилин (изоглаукон), т.б. қабылдау керек.
Дәвасы: күз карасын тарайта торган дарулар (пилокарпин, карбахолин, прозерин, демекария бромиды, клофилин (изоглаукон), һ.б. кабул итәргә кирәк.
Режим (8 сағат түнгі ұйқы, дұрыс тамақтану, оқығанда, жазғанда, теледидар көргенде жарықтың дұрыс түсуі, т.б.) қатаң сақталуы қажет.
Режим (8 сәгать төнге йокы, дөрес ашау, укыганда, язганда, телевизор караганда яктылык дөрес төшүе, һ.б.) катгый саклануы кирәк.
Дәрі-дәрмекпен емдеу көмектеспесе хирургиялық операция жасалады.[2]
Дару дәвасы ярдәм итмәсә хирургия операциясе ясала.[2]
Дальтонизм - көздің көру қабілетінің бұзылуы нәтижесінде түсті ажырата алмаушылық.
Дальтонизм - күзнең күрү сәләтенең бозылуы нәтиҗәсендә төсне аера алмалаучанлык.
Түсті бірқалыпты сезетін адам негізгі үш түсті (қызыл, жасыл және көк) қабылдай алады (Көру мақаласын қараңыз).
Төсне гадәти сизгән кеше төп өч төсне (кызыл, яшел һәм күк) кабул итә (Күрү мәкаләсен карагыз).
Дальтонизмге шалдыққан адамның қызыл және жасыл түстерді сезінуі төмендейді немесе мүлде жойылады, соның салдарынан айналадағы әлемнің түрлі-түсті көріністерін теріс қабылдайды.
Дальтонизмга юлыккан кешенең кызыл һәм яшел төсләрне аеру түбәнәя яисә бөтенләй югала, шуның нәтиҗәсеннән тирә-яктагы галәмнең төрле-төсле күренешләрен ялгыш кабул итә.
Көк түске сезімталдықтың кемуі өте сирек байқалады.
Күк төскә сизгерлекнең кимүе бик cирәк күзәтелә.
Түсті мүлде айыра алмаушылықты түс танымау деп атайды; мұндайда айналадағы барлық заттар қара-ақ реңді болып қабылданады.
Төсне бөтенләй аера алмаучанлыкны төс танымау дип атала; мондыйда тирә-яктагы барлык әйберләр кара-ак күренештә булып кабул ителә.
Дальтонизм туа біткен және жүре біткен болып бөлінеді.
Дальтонизм тумыштан килгән һәм булдырылганга бүленә.
Туа біткен дальтонизм ерлерде тұқым қуалайды.
Тумыштан килгән дальтонизм ирләрдә токым йөдәтә.
Жүре біткен дальтонизм көздің немесе орталық жүйке жүйесінің ауруға шалдығуынан болады, сондықтан түсті ажырата алмау белгісі байқалған жағдайда дереу көз дәрігеріне қаралған жөн.
Булдырылган дальтонизм күзнең яисә үзәк нерв системасының авыруга зәгыйфьләннән була, шунлыктан төсне аера алмау билгесе сизелгән очракта дәррәү күз табибына күрсәтелергә кирәк.
Дальтонизмде тағы бір ескеретін жайт: түс айыру кемістік ұзақ уақыт бойына сол ауру адамның өзіне де, оның маңайындағыларға да байқалмауы мүмкін.
Дальтонизмда тагын бер билгеле шарт: төс аеру кимчелеге озак вакыт буена шул авыру кешенең үзеннә дә, аның тирәсендәгеләргә дә сизелмәскә мөмкин.
Дальтонизмге шалдыңқап адамдарда бірте-бірте түстің ашықтығына қарай ажырата білу қабілеті пайда болады.
Дальтонизмга юлыккан кешеләрдә акрын-акрын төснең ачыклыгына карап аера белү сәләте пәйдә була.
Адамдардың түсті айыра білуін тексеріп отырудың практикалық, әсіресе кәсіптік тұрғыдан айрықша маңызы бар.
Кешеләрнең төсне аера белүен тикшереп утыруның тәҗрибәлек, аеруча белгечләрчә даирәдән аерым мәгънәсе бар.
Өйткені түсті дұрыс айыра білмеу. бақытсыз жағдайға ұшыратуы мүмкін.[1]
Чөнки төсне дөрес аера белмәү, бәхетсез хәлгә китерергә мөмкин.[1]
↑ Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы.
↑ Шанырак Йорт хуҗалыгы энциклопедиясе.
Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9
Алматы : Каз.Сов.энцикл.Астында ред.., 1990 ISBN 5-89800-008-9
Соқырлық – екі көздің көру қабілетінің мүлдем жойылуы; адамның жарық пен қараңғыны ажырата алмауы.
Сукырлык – ике күзнең күрү сәләтенең бөтенләй югалуы; кешенең якты белән караңгыны аера алмавы.
Соқырлықтың өндірістік және кәсіби түрлері бар.
Сукырлыкның сәнәгать һәм һөнәри төрләре бар.
Мысалы, көздің көру қабілеті оптикалық аспаптар (көзілдірік, т.б.) қолданудың көмегі тимейтіндей дәрежеде кемісе – өндірістік, ал адам өз мамандығы бойынша дағдылы жұмысын атқара алмаса – кәсіби Соқырлық деп аталады.
Мәсәлән, күзнең күрү сәләте оптик әсбаплар (күзлек, һ.б.) куллануның ярдәме тимәгәндәй дәрәҗәгә кимесә – сәнәгать, ә кеше үз белгечлеге буенча гадәти эшен башкара алмаса – һөнәри Сукырлык дип атала.
Соқырлықтың іштен туа біткен және жүре пайда болатын түрлері болады.
Сукырлыкның тумыштан килгән һәм булдырылган төрләре була.
Іштен туа біткен Соқырлық мидың кейбір бөлімдерінің, көру жүйкелерінің және көздің торлы қабығының жұмысының бұзылуынан дамиды.
Тумыштан килгән сукырлык минең кайбер бүлекләренең, күрү нервларының һәм күзнең челтәр катламының эшенең бозылуыннан барлыкка килә.