Ալպանիոյ Հայերը յայտնուած են ԽՍՀՄ-ի ժամանակաշրջանէն։ Հայերը միակ ազգն էին, որ ունէին քոմունիստական Ալբանիա մուտք գործելու արտոնութիւն։ Մօտաւոր հաշուարկներով Ալպանիոյ մէջ կ՝ ապրին 400-500 հայեր, հիմնականին կ՝ ապրին մայրաքաղաք Տիրանայի մէջ, Դուրրասի, Վլորայի, Շկոդերի մէջ։ Հայերը ունին երկու եկեղեցի Շկոդերի մէջ։ Դիւանագիտական յարաբերութիւններ Հայաստանի Հանրապետութեան եւ Ալպանիոյ միջեւ հաստատուած են 1993 թուականին։
Le famiglie di origine armena d'Albania vivono sia dentro i confini della Repubblica dell'Albania che all'estero, principalmente in Grecia, Italia, Inghilterra, Francia, Canada e Stati Uniti. Comunque anche coloro i quali vivono all'estero mantengono forti legami con la comunità armena d'Albania. Quelli che vivono in Albania sono sparsi un po' su tutto il territorio del paese dal sud (Coriza, Valona, Berat) al centro (Elbasan, Durazzo, Tirana) e al nord (Scutari).
Համայնքի կազմաւորումը
Formazione della comunità
Հայ Սփյուռք հանրագիտարան, Երեւան, Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 2003, էջ 17-30։
AGBU News Magazine, vol. 10, N2, Spring/Summer, 2000 Հայ Սփյուռք հանրագիտարան, Երեւան, Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 2003, էջ 17-30։ (trad. Armenian Diaspora Encyclopedia, Yerevan, Armenian Encyclopedia Publishing House, 2003, pagg.
Ալպանիոյ հայ համայնքը կազմաւորուած է 1920-1930-ական թուականներուն։ Առաջին հայ բնակիչները՝ թրքական բանակի դասալիք զինուորներ Հայկ Բալջեանը եւ Լեւոն Բոդիկեանը, Ալպանիա եկած են 1912 թուականին՝ առաջին բալկանեան պատերազմին Թուրքիոյ մէջ պարտութիւնէն ետք, երբ Ալպանիան հռչակուած էր անկախ պետութիւն։ Հայերու թիւը երկրին մէջ աւելացած է Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներուն՝ Մեծ եղեռնէն փրկուած գաղթականներու հաշուին։ 1920-1930-ական թուականներուն հայեր գաղթած են Ալպանիա նաեւ եւրոպական երկրներէն՝ Յունաստանէն, Գերմանիայէն, Իտալիայէն, Ֆրանսիայէն եւ Անգլիայէն։ Հիմնականին բարձրագոյն կրթութեամբ մասնագէտներ էին՝ բժիշկներ, ատամնաբոյժներ, գործարարներ։ 1940-ական թուականներուն Ալպանիոյ մէջ 15 ատամնաբոյժէ 5-ը հայ էր։ Մինչեւ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը ալպանահայերը կարողացած են ստեղծել բարեկեցիկ կեանք, իրենց զաւակներուն կրթութեան ուղարկել Վիեննայի Մխիթարեան դպրոց։ Պատերազմը, ապա քոմունիստական վարչակարգի հաստատումը (1945) ընդհատած են համայնքի զարգացման ընթացքը. ազգայնացուած է Ապանիոյ բնակչութեան, այդ թիւին մէջ եւ հայերու ողջ սեփականութիւնը։ Հայերուն նոյնիսկ արգիլուած է հայկական անուններ տալ իրենց երեխաներուն։ Աւելի քան 45 տարի, քոմունիստական վարչակարգի պայմաններուն մէջ, Ալպանիոյ հայ համայնքը գոյատեւած է ամբողջական մեկուսացման մէջ. իրաւունք չէ ունեցած կապեր հաստատելու սփիւռքահայ միւս համայնքներուն եւ Հայաստանի հետ, ստեղծելու ազգապահպան կառոյցներ։ Հայերը բնակած են միմեանց հարեւանութեամբ, ազգային արժէքներուն հաղորդակցուած ընտանեկան պայմաններուն մէջ։
I primi armeni, Hayk Baljian e Levon Bodikian, disertori dell'esercito turco, arrivarono in Albania nel 1912, dopo la sconfitta della Turchia nella prima guerra balcanica, quando l'Albania fu dichiarata Stato indipendente. Il numero di armeni nel paese è aumentato durante la prima guerra mondiale a causa del numero di rifugiati sopravvissuti al genocidio armeno. Negli anni '20 e '30, anche gli armeni emigrarono in Albania dai paesi europei, tra cui Grecia, Germania, Italia, Francia e Inghilterra.
1990-ական թուականներ
Anni 90
1990-ական թուականներու սկիզբը Ալպանիոյ մէջ համայնաւարական վարչակարգի փլուզման եւ ժողովրդաւարական գործընթացներու ծաւալման շնորհիւ համայնքի ազգային կեանքը սկսած է վերականգնուիլ։ Ապրիլ 1990-ին Ալպանիոյ կառավարութեան թոյլտուութեամբ Տիրանայի կաթոլիկ եկեղեցւոյ մէջ պատարագ մատուցած է ի յիշատակ Մեծ եղեռնի 4 զոհերուն։ Ալպանահայ համայնքի հոգեւոր մատակարարութիւնը սկսած է իրականացնել Հայաստանեանց Առաքելական եկեղեցւոյ Արեւմտեան Եւրոպայի հայրապետական պատուիրակութեան Իտալիոյ հոգեւոր հուուութիւնը։ 1991 թուականին Տիրանայիոյ մէջ հիմնուած է Հայկական մշակութային ընկերութիւնը։ 1997 թուականին գրանցուած է հայ համայնքը ներկայացնող կազմակերպութիւն՝ Ալպանիոյ հայ միութիւնը։ Համայնքային վարչութիւնը կազմուած է յոթ հոգիէ (քարտուղարն է վիրաբոյժ Էմիլ Ասատուրեանը)։ Համայնքի ազդեցիկ գործիչներէն է Վահրամ Փիրանեանը։ ՀԲԸՄ-ի հովանաւորութեամբ վեց հայ երիտասարդներ սորուած են Կիպրոսի Մելգոնեան կրթական հաստատութեան։
All'inizio degli anni '90, la vita della comunità iniziò a riprendersi grazie al crollo del regime comunista in Albania e dell'espansione dei processi democratici. Nell'aprile 1990, con il permesso del governo albanese, è stata celebrata nella Chiesa cattolica di Tirana una liturgia in memoria delle vittime del Genocidio armeno. L'offerta spirituale della comunità armena albanese ha iniziato a essere realizzata dal patrocinio spirituale Delegazione Pontificia Europa Occidentale della Chiesa apostolica armena Nel 1991 è stata fondata a Tirana l'Associazione Culturale Armena.
2000-ական թուականներ
Gli anni 2000
2003 թուականի տուեալներով Ալպանիոյ մէջ, հիմնականին Տիրանաիոյ մէջ, նաեւ Վլյորա ու Դուրրաս քաղաքներուն մէջ կը բնակի մօտ 400 հայ. մեծ մասամբ Յունաստանէն են եւ Հարաւսլավիայէն։ Առաւելապէս մանր առեւտրականներ են, կան նաեւ բժիշկներ, տնտեսագէտներ։ Ալպանիայոյ մէջ յայտնի է բժիշկ Վ.
Secondo i dati dell'anno 2003, ci sono circa 400 armeni che vivono in Albania, principalmente a Tirana, così come nelle città di Valona e Durazzo.
Պոտրուլեանը. ծառայած է Տիրանայի գլխաւոր հիւանդանոցին մէջ, մինչեւ 1983 թուականը եղած է ախտաբանութեան գծով գլխաւոր բժիշկ։ Համայնքին մէջ յայտնի դէմքեր են նաեւ Ալպանիոյ Ապահովագրութեան հիմնարկի զարգացման դեպարտամենտի տնօրէն Վարուժան Փիրանեանը, քիմիկոս մասնագէտ Ծ. Չաքմաքչեանը, բազմաթիւ մրցանակներու արժանացած երգահան Հ.
La maggior parte di loro proviene dalla Grecia e dalla Jugoslavia. Sono per lo più piccoli commercianti, ci sono anche medici ed economisti, scienziati e molti professionisti.
Գրականութին
Personalità albanesi di origine armena
AGBU News Magazine, vol. 10, N2, Spring/Summer, 2000
I ceppi familiari armeni albanesi noti sono 13: Asdurian Avakian Badejan Bodikian Cakmakxhian Eskixhian Halepian Jahanexhian Markarian Ohanesian Poturlian-Mokini Piranjan Zacharian Tra le personalità più note della Comunità Armena albanese ricordiamo: Emil Asdurian: medico Prof. Xovasar Cakmakxhian: scienziato e Capo della Comunità Armena d Albania Dr. Agop Markarian: dentista Anissa Markarian: attrice Dr. Mokin Poturlian: medico personale di Zog I di Albania Dr.Vazken Mokin Poturlian: medico militare Prof. Vahe Mokin Poturlian: genetista Dr. Zhirajr Mokin Poturlian: rianimatore Varuzhan Piranjani: uomo d'affari e Console onorario della Repubblica d'Armenia in Albania Prof. Haig Zacharian - compositore
Աղբիրներ
Bibliografia