ऐश्वर्या राय बच्चन (जन्म: 1 नवम्बर 1973) ऐश के नाम से भी मशहूर, भारतीय सिनेमा की एक प्रमुख अभिनेत्री हैं।[1] १९९४ में मिस इंडिया प्रतियोगिता की उपविजेता रहने के बाद उसी साल उन्होंने विश्व सुन्दरी प्रतियोगिता जीती थी। ऐश्वर्या राय ने हिन्दी के अलावा तेलगू, तमिल, बंगाली और अंग्रेजी फिल्मो में भी काम किया है।
ᱚᱭᱥᱚᱨᱭᱟ ᱨᱟᱭ ᱵᱚᱪᱪᱚᱱ ᱫᱚ ᱥᱤᱧᱚᱛ ᱨᱤᱨᱱᱤᱡ ᱢᱤᱫ ᱯᱷᱤᱞᱢ ᱮᱠᱴᱨᱮᱥ ᱢᱮᱱ ᱫᱚ ᱛᱤᱨᱞᱟᱹ ᱠᱷᱮᱞᱚᱸᱰᱤᱭᱟᱹ ᱠᱟᱱᱟᱭ ᱾ ᱑᱙᱙᱔ ᱥᱟᱞᱮ ᱨᱮ ᱢᱤᱥ ᱤᱱᱰᱤᱭᱟ ᱨᱤᱱᱤᱡ ᱡᱚᱜᱚ ᱡᱤᱛᱠᱹᱨᱤᱭᱟᱹ ᱦᱩᱭ ᱠᱟᱛᱮ ᱤᱱᱟᱹ ᱥᱮᱨᱢᱟ ᱜᱮ "ᱡᱮᱜᱮᱛ ᱥᱩᱱᱫᱽᱨᱤ" (ᱵᱤᱥᱥᱚ ᱥᱩᱱᱫᱚᱨᱤ) ᱦᱮᱯᱨᱟᱣ ᱨᱮ ᱡᱤᱛᱠᱟᱹᱨ ᱞᱮᱱ ᱛᱟᱦᱮᱸᱫ ᱾ ᱚᱭᱥᱚᱨᱭᱟ ᱫᱚ ᱦᱤᱱᱫᱤ ᱥᱟᱶᱛᱮ ᱛᱮᱞᱩᱜᱩ, ᱛᱟᱢᱤᱞ, ᱵᱟᱝᱞᱟ ᱟᱨ ᱤᱝᱞᱤᱥ ᱯᱟᱹᱨᱥᱤ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱯᱷᱤᱞᱢ ᱨᱮ ᱷᱚᱸᱭ ᱠᱟᱹᱢᱤ ᱟᱠᱟᱫᱼᱟ ᱾
जीवन
ᱡᱤᱭᱚᱱ
ऐश्वर्या राय का जन्म १ नवम्बर १९७३ को मैंगलूर, कर्नाटक में हुआ था। ऐश्वर्या के पिता का नाम कृष्णराज राय जो पेशे से मरीन इंजीनियर है और माता का नाम वृंदा राय है जो एक लेखक हैं। उनका एक बडा़ भाई है जिसका नाम आदित्य राय है।
ᱚᱭᱥᱚᱨᱭᱟ ᱨᱟᱭ ᱫᱚ ᱑ ᱱᱚᱵᱷᱮᱢᱵᱚᱨ ᱑᱙᱗᱓ ᱥᱟᱞᱮ ᱨᱮ ᱠᱚᱨᱱᱟᱴᱚᱠ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱢᱮᱝᱜᱟᱞᱩᱨ ᱨᱮ ᱡᱟᱱᱟᱢ ᱞᱮᱱ ᱛᱟᱦᱮᱸᱫ ᱾ ᱟᱡ ᱟᱯᱛ ᱫᱚ ᱠᱨᱩᱥᱱᱚᱨᱟᱡᱽ ᱧᱩᱛᱩᱢᱟ ᱛᱟᱦᱮᱸᱫ ᱟᱨ ᱢᱤᱫ ᱢᱮᱨᱤᱱ ᱤᱧᱡᱤᱱᱤᱭᱟᱹᱨ ᱠᱟᱱᱟᱭ ᱟᱨ ᱮᱸᱜᱟᱛ ᱫᱚ ᱵᱨᱩᱱᱫᱟ ᱨᱟᱭ ᱧᱩᱛᱩᱢ ᱟᱭ ᱛᱟᱦᱮᱸᱫ , ᱡᱟᱦᱟᱸᱭ ᱫᱚ ᱢᱤᱫ ᱚᱱᱚᱞᱤᱭᱟᱹᱭ ᱛᱟᱦᱮᱸ ᱠᱟᱱᱟ ᱾ᱟᱡᱤᱡ ᱢᱤᱫ ᱢᱟᱨᱟᱝ ᱫᱟᱫᱟ ᱢᱮᱱᱟᱭ ᱩᱱᱤ ᱫᱚ ᱟᱫᱤᱛᱭᱚ ᱨᱟᱭ ᱧᱩᱛᱩᱢ ᱟᱭᱟ ᱾
ऐश्वर्या राय की मातृ-भाषा तुलु है, इसके अलावा उन्हें कन्नड़, हिन्दी, मराठी, अंग्रेजी और तमिल भाषाओं का भी ज्ञान है। ऐश्वर्या राय की प्रारंभिक शिक्षा (कक्षा ७ तक) हैदराबाद, आंध्र प्रदेश में हुई। बाद में उनका परिवार मुंबई आकर बस गया। मुंबई में उन्होने शांता-क्रूज स्थित आर्य विद्या मंदिर और बाद में डी जी रुपारेल कालेज कॉलेज, माटूंगा में पढा़ई की। पढा़ई के साथ-साथ उन्हें मॉडलिंग के भी प्रस्ताव आते रहे और उन्होने में मॉडलिंग भी की।
ᱮᱭᱥᱚᱨᱭᱟ ᱦᱟᱜ ᱡᱟᱱᱟᱢ ᱟᱲᱟᱝ ᱫᱚ ᱛᱩᱞᱩ ᱯᱟᱹᱨᱥᱤ ᱠᱟᱱᱟ, ᱚᱱᱟ ᱥᱟᱶᱛᱮ ᱩᱱᱤ ᱫᱚ ᱠᱚᱱᱱᱚᱰ, ᱦᱤᱱᱫᱤ, ᱢᱚᱨᱟᱴᱷᱤ ᱟᱨ ᱤᱝᱞᱤᱥ ᱯᱟᱹᱨᱥ ᱤ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱜᱮᱭᱟᱱ ᱦᱚᱸ ᱢᱮᱱᱟᱜ ᱛᱟᱭᱟ ᱾ ᱮᱭᱥᱚᱨᱭᱟ ᱨᱟᱭ ᱫᱚ ᱪᱟᱱᱚᱡ ᱗ ᱦᱟᱹᱵᱤᱡᱟᱱᱫᱨᱚ ᱯᱨᱚᱫᱮᱥ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱦᱟᱭᱫᱨᱟᱵᱟᱫᱽ ᱨᱮ ᱥᱟᱹᱛ ᱞᱮᱫ ᱛᱟᱦᱮᱸᱫ ᱾ ᱚᱱᱟ ᱛᱟᱭᱚᱢ ᱟᱠᱚᱣᱟᱜ ᱜᱷᱟᱨᱚᱡ ᱢᱩᱢᱵᱟᱭ ᱨᱮ ᱦᱮᱡ ᱠᱟᱛᱮ ᱠᱚ ᱛᱟᱦᱮᱸ ᱭᱮᱱᱟ ᱾ ᱢᱩᱢᱵᱟᱭ ᱝᱨᱮ ᱩᱱᱤ ᱯᱩᱭᱞᱩ ᱫᱚ ᱥᱟᱱᱛᱟᱠᱨᱩᱡᱽ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱟᱨᱭᱚ ᱵᱤᱫᱽᱭᱟ ᱢᱚᱱᱫᱤᱨ ᱟᱨ ᱚᱱᱟ ᱛᱟᱭᱚᱢ ᱰᱤᱹ ᱡᱤᱹ ᱨᱩᱯᱟᱨᱮᱞ ᱠᱚᱞᱮᱡᱽ ᱢᱟᱴᱩᱝᱜᱟ ᱨᱮ ᱯᱟᱲᱦᱟᱣ ᱞᱮᱱ ᱛᱟᱦᱮᱸᱫ ᱾ ᱯᱟᱲᱦᱟᱣ ᱥᱟᱶᱛᱮ ᱢᱚᱰᱮᱞᱤᱝ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱱᱮᱣᱛᱟ ᱦᱤᱡᱩᱜ ᱠᱟᱱ ᱛᱟᱦᱮᱸᱫ ᱟᱨ ᱚᱱᱟ ᱦᱚᱸᱭ ᱠᱚᱨᱟᱣ ᱞᱮᱫ ᱛᱟᱦᱮᱸᱫ ᱾
उनको मॉडलिंग का पहला प्रस्ताव उन्हेंकैमलिन कंपनी की ओर से तब मिला जब वो नवीं कक्षा की छात्रा थीं। इसके बाद वो कोक, फूजी और पेप्सी के विज्ञापन में दिखीं। और १९९४ में मिस वर्ल्ड बनने के बाद उनकी माँग काफी बढी़ और उन्हें कई फिल्मों के प्रस्ताव मिले।
ᱩᱱᱤᱭᱟᱜ ᱮᱦᱚᱵᱽ ᱢᱚᱰᱮᱞᱤᱝ ᱟᱨᱫᱟᱥ ᱠᱮᱢᱮᱞᱤᱱ ᱠᱚᱢᱯᱟᱹᱱᱤ ᱠᱷᱚᱱ ᱦᱮᱡ ᱞᱮᱱ ᱛᱟᱦᱮᱸᱫ ᱩᱱ ᱡᱚᱠᱷᱟᱜ ᱫᱚ ᱮᱭᱥᱚᱨᱭᱟ ᱙ ᱪᱟᱱᱚᱪ ᱝᱨᱮ ᱚᱞᱚᱜ ᱠᱟᱱ ᱛᱟᱦᱮᱸᱫ ᱾ ᱚᱱᱟ ᱛᱟᱭᱚᱢ ᱩᱱᱤᱫᱚ ᱠᱚᱠᱚ, ᱯᱷᱩᱡᱤ ᱟᱨ ᱯᱮᱯᱥᱤ ᱮᱢᱟᱱ ᱟᱰᱵᱷᱮᱴᱮᱡᱽ ᱧᱮᱞ ᱧᱟᱢ ᱞᱮᱱ ᱛᱟᱦᱮᱸᱫ ᱾ ᱑᱙᱙᱔ ᱥᱟᱞᱮ ᱨᱮ ᱢᱤᱥ ᱣᱟᱞᱰ ᱡᱤᱛᱠᱟᱹᱨ ᱮᱱ ᱛᱟᱭᱚᱢ ᱟᱡᱟᱜ ᱫᱚᱨ ᱟᱹᱰᱤ ᱰᱮᱦᱮᱨ ᱞᱮᱱᱟ ᱟᱨ ᱟᱭᱢᱟ ᱯᱷᱮᱞᱢ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱫᱟᱣ ᱦᱮᱡ ᱞᱮᱱ ᱛᱟᱦᱮᱸᱫ ᱾
फिल्मी जीवन
ᱯᱷᱤᱞᱢᱤ ᱡᱤᱭᱚᱱ
उनकी पहली फिल्म इरुवर तमिल में बनी जिसे मणिरत्नम ने निर्देशित किया। 2000 में राजीव मेनन द्वारा बनी एक फिल्म कंडूकोंडिन कंडूकोंडिन काफी मशहूर हुई। हिन्दी में उनकी पहली फिल्म और प्यार हो गया थी, हिन्दी फिल्मों में उनका सिक्का संजय लीला भंसाली द्वारा बनायी गयी फिल्म हम दिल दे चुके सनम से जमा और तब से उनकी फिल्में ज्यादातर हिन्दी में ही बनी। 2002 में संजय लीला भंसाली द्वारा बनाई फिल्म देवदास में भी उन्होने काम किया। इसके अलवा उन्होंने कुछ बांग्ला फिल्में की हैं। सन 2004 में ही पहली बार उन्होंने गुरिंदर चड्ढा की एक अंग्रेजी फिल्म ब्राइड ऐंड प्रेज्यूडिस में काम किया। 2006 में उनकी प्रमुख फिल्मे रही मिसट्रेस ऑफ स्पाइसेस, धूम २ और उमराव जान।
ᱟᱡᱟᱜ ᱯᱩᱞᱩ ᱯᱷᱤᱞᱢ ᱤᱨᱣᱟᱨ ᱛᱟᱢᱤᱞ ᱯᱟᱹᱨᱥᱤ ᱛᱮ ᱦᱩᱭ ᱞᱮᱱ ᱛᱟᱦᱮᱸᱫ ᱡᱟᱦᱟᱸ ᱫᱚ ᱢᱚᱬᱤᱨᱚᱛᱱᱚᱢ ᱮ ᱫᱤᱥᱟᱹᱫᱩᱜ ᱞᱮᱫ ᱛᱟᱦᱮᱸᱫ ᱾ ᱒᱐᱐᱐ ᱥᱟᱞᱮ ᱨᱮ ᱨᱟᱡᱤᱵᱽ ᱢᱮᱱᱚᱱ ᱫᱟᱨᱟᱭ ᱛᱮ ᱵᱮᱱᱟᱣ ᱞᱮᱱ ᱯᱷᱤᱞᱢ "ᱠᱚᱸᱰᱩᱠᱟᱨᱰᱤᱱ ᱠᱚᱸᱰᱩᱠᱟᱨᱰᱤᱱ" ᱯᱷᱤᱞᱢ ᱨᱮ ᱯᱟᱴ ᱞᱮᱫ ᱛᱟᱦᱮᱸᱫ ᱟᱨ ᱚᱱᱟ ᱫᱚ ᱟᱹᱰᱤ ᱜᱮ ᱪᱚᱦᱚᱲ ᱞᱮᱱ ᱛᱟᱦᱮᱸᱫ ᱾ ᱦᱤᱱᱫᱤ ᱯᱟᱹᱨᱥᱤ ᱛᱮ ᱟᱡᱟᱜ ᱯᱩᱭᱞᱩ ᱯᱷᱤᱞᱢ ᱫᱚ "ᱚᱣᱨ ᱯᱭᱟᱨ ᱦᱚ ᱜᱟᱭᱟ" (और प्यार हो गया) ᱛᱟᱦᱮᱸ ᱠᱟᱱᱟ ᱾ ᱚᱱᱟ ᱛᱟᱭᱚᱢ ᱥᱚᱧᱡᱚᱭ ᱞᱤᱞᱟ ᱵᱚᱝᱥᱚᱞᱤ ᱭᱟᱜ ᱯᱷᱤᱞᱢ "ᱦᱟᱢ ᱫᱤᱞ ᱫᱮ ᱪᱩᱠᱮ ᱥᱟᱱᱟᱢ" (हम दिल दे चुके सनम ) ᱟᱹᱰᱤ ᱛᱮ ᱥᱩᱯᱚᱨᱦᱤᱴ ᱞᱮᱱ ᱛᱟᱦᱮᱸᱫ ᱟᱨ ᱚᱱᱟ ᱛᱟᱭᱚᱢ ᱞᱮᱛᱟᱲ ᱦᱤᱸᱫᱤ ᱛᱮ ᱯᱷᱤᱞᱢ ᱦᱮᱡ ᱮᱱ ᱛᱟᱭᱟ ᱾
एनसीआर में दिल्ली से सटे सूबे उत्तर प्रदेश, हरियाणा और राजस्थान के कई शहर शामिल हैं।[1] एनसीआर में 4 करोड़ 70 लाख से ज्यादा आबादी रहती है। समूचे एनसीआर में दिल्ली का क्षेत्रफल 1,484 स्क्वायर किलोमीटर है। देश की राजधानी एनसीआर का 2.9 फीसदी भाग कवर करती है। एनसीआर के तहत आने वाले क्षेत्र में उत्तर प्रदेश के मेरठ, गाजियाबाद, गौतम बुद्ध नगर (नोएडा), ग्रेटर नोएडा, बुलंदशहर, बागपत, हापुड़ और मुजफ्फरनगर; और हरियाणा के फरीदाबाद, गुड़गांव, मेवात, रोहतक, सोनीपत, रेवाड़ी, झज्जर, पानीपत, पलवल, महेंद्रगढ़, भिवाड़ी, जिंद और करनाल जैसे जिले शामिल हैं। राजस्थान से दो जिले - भरतपुर और अलवर एनसीआर में शामिल किए गए हैं।[2]
ᱮᱱ ᱥᱤ ᱟᱨ ᱨᱮ ᱫᱤᱞᱞᱤ ᱥᱟᱶ ᱥᱟᱴᱟᱣᱚᱜᱠᱟᱱᱟ ᱟᱩᱵᱮ ᱩᱛᱛᱟᱨ ᱯᱨᱟᱫᱮᱟᱷ,ᱦᱚᱨᱤᱭᱟᱬᱟ ᱟᱨᱟᱨ ᱨᱟᱡᱥᱛᱷᱟᱱ ᱟᱹᱰᱤ ᱥᱟᱦᱟᱨ ᱢᱮᱥᱟ ᱢᱮᱱᱟᱜ ᱟ।[1] ᱮᱱ ᱥᱤ ᱟᱨ ᱨᱮ ᱔ ᱢᱟᱬᱟᱭ ᱗᱐ ᱵᱟᱲᱟᱭ ᱠᱷᱚᱱ ᱵᱟᱬᱛᱤ ᱦᱚᱲ ᱠᱚ ᱛᱟᱦᱮᱱ ᱠᱟᱱᱟ। ᱥᱟᱢᱩᱪᱮ ᱮᱱ ᱥᱤ ᱟᱨ ᱨᱮ ᱫᱤᱞᱞᱤ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱪᱷᱮᱛᱨᱟᱯᱷᱟᱞ ᱑,᱔᱘᱔ ᱟᱠᱣᱟᱨ ᱠᱤᱞᱚᱢᱤᱴᱟᱹᱨ ᱢᱮᱱᱟᱜ ᱟ᱾ ᱫᱤᱥᱚᱢ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱨᱟᱡᱫᱷᱟᱱᱤ ᱮᱱ ᱥᱤ ᱟᱨ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱒.᱙ ᱯᱷᱤᱟᱫᱤ ᱡᱟᱭᱜᱟᱭ ᱮᱥᱮᱫ ᱟᱠᱟᱱᱟ᱾, ᱜᱟᱡᱤᱭᱟᱵᱟᱫ, ᱜᱚᱛᱟᱢ ᱵᱩᱫᱷ (ᱱᱚᱭᱮᱰᱟ), , ᱜᱨᱮᱴᱟᱨ ᱱᱚᱭᱮᱰᱟ,ᱵᱩᱞᱟᱸᱫᱥᱟᱦᱟᱨ,ᱵᱟᱜᱯᱟᱛ,ᱦᱟᱯᱩᱲ ᱟᱨ ᱢᱩᱡᱟᱯᱷᱯᱷᱟᱯᱩᱨ; ᱟᱨ ᱦᱟᱨᱤᱭᱟᱬᱟ ᱯᱷᱟᱨᱤᱫᱟᱵᱟᱫ ᱜᱩᱲᱜᱟᱶ, ᱢᱮᱣᱟᱛ, ᱨᱚᱦᱛᱟᱠ, ᱥᱚᱱᱤᱯᱟᱛ, ᱨᱮᱣᱟᱲᱤ,ᱡᱷᱡᱡᱟᱨ,ᱯᱟᱱᱤᱯᱟᱛ,ᱯᱟᱞᱣᱟᱞ,ᱢᱟᱦᱮᱸᱫᱨᱟᱜᱟᱲᱷ ᱨᱟᱡᱥᱛᱷᱟᱱ ᱠᱷᱚᱱ ᱵᱟᱨᱭᱟ ᱴᱚᱴᱷᱟ-ᱵᱟᱷᱨᱟᱛᱯᱩᱨ ᱟᱨᱟᱞᱣᱟᱨ ᱮᱱ ᱥᱤ ᱾ᱟᱨ ᱨᱮ ᱢᱮᱥᱟ ᱦᱩᱭ ᱟᱠᱟᱱᱟ᱾[2]
जुलाई 2013 में एनसीआर में तीन और जिलों को शामिल किया गया है जिसमें हरियाणा राज्य के भिवाड़ी और महेंद्रगढ़, राजस्थान राज्य के भरतपुर जैसे जिले शामिल कर एनसीआर को विस्तारित किया गया था. अब एनसीआर में सामिल जिलों की संख्या बढ़ कर 19 हो गई है। साल 2011-12 में एनसीआर के सभी क्षेत्रों ने एक साथ देश के सकल घरेलू उत्पाद (जीडीपी) में 128.9 यूएस अरब डॉलर का उत्पादन किया, जो कि भारतीय जीडीपी का 7.5 प्रतिशत था। अभी हाल में उत्तर प्रदेश का एक और जिला राष्ट्रीय राजधानी क्षेत्र में शामिल किया गया है जिसका नाम शामली है जो कि उत्तर प्रदेश का पश्चिमी जिला भी है
ᱡᱩᱞᱟᱭ ᱒᱐᱑᱓ ᱨᱮ ᱮᱱ ᱥᱤ ᱟᱨ ᱨᱮ ᱯᱮᱭᱟ ᱟᱨ ᱴᱚᱴᱷᱟ ᱠᱚ ᱢᱮᱥᱟ ᱦᱩᱭ ᱟᱠᱟᱱᱟ ᱚᱱᱟᱛᱮ ᱦᱟᱨᱤᱭᱟᱬᱟ ᱯᱚᱱᱚᱛ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱵᱷᱤᱣᱟᱲᱤ ᱟᱨ ᱢᱟᱦᱮᱸᱫᱨᱟᱜᱟᱲᱷ,ᱨᱟᱡᱥᱛᱷᱟᱱ ᱯᱚᱱᱚᱛ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱵᱟᱷᱟᱨᱚᱛᱯᱩᱨ ᱞᱮᱠᱟᱱ ᱴᱚᱴᱷᱟ ᱢᱮᱥᱟᱠᱟᱛᱮᱜ ᱮᱱ ᱥᱤ ᱟᱨ ᱫᱚ ᱞᱮᱱ ᱛᱟᱦᱮᱸ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱱᱤᱛᱚᱜ ᱮᱱ ᱥᱤ ᱟᱨ ᱨᱮ ᱢᱮᱥᱟ ᱴᱚᱴᱷᱟ ᱠᱚ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱞᱮᱠᱷᱟᱛᱮ ᱵᱟᱬᱛᱤ ᱠᱟᱛᱮᱜ ᱑᱙ ᱴᱟᱝ ᱦᱩᱭ ᱮᱱᱟ᱾ ᱥᱮᱨᱢᱟ ᱒᱐᱑᱑-᱑᱒ ᱨᱮ ᱥᱟᱠᱟᱞ ᱚᱲᱟᱜ ᱩᱛᱯᱟᱫ(ᱡᱤᱰᱤᱯᱤ) ᱨᱮ ᱑᱒᱘.᱙ ᱭᱩᱮᱥ ᱟᱨᱟᱵ ᱵᱚᱞᱟᱨ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱩᱛᱯᱟᱫᱟᱱ ᱮᱱᱟ, ᱡᱮᱞᱮᱠᱟ ᱥᱤᱧᱚᱛ ᱡᱤᱲᱤᱯᱤ ᱭᱟᱜ ᱗.᱕ ᱯᱨᱟᱛᱤᱥᱟᱛ ᱛᱟᱦᱮᱸ ᱠᱟᱱᱟ᱾ᱱᱤᱛᱚᱜ ᱱᱟᱦᱟᱜ ᱨᱮ ᱩᱛᱛᱟᱨ ᱯᱨᱟᱫᱮᱟᱥᱷ ᱢᱮᱥᱟ ᱦᱩᱭ ᱟᱠᱟᱱᱟ ᱡᱟᱦᱟᱸ ᱟᱷᱟᱢᱞᱤ ᱠᱚ ᱢᱮᱛᱟᱜ ᱠᱟᱱᱟ ᱡᱟᱦᱟᱸ ᱩᱛᱛᱟᱨ ᱯᱨᱟᱫᱮᱥᱷ ᱨᱮ ᱯᱟᱥᱷᱪᱤᱢᱤ ᱴᱚᱴᱷᱟ ᱦᱚᱸ ᱠᱟᱱᱟ᱾
घटक जिला
ᱜᱷᱟᱴᱟᱠ ᱴᱚᱴᱷᱟ
हरियाणा, उत्तर प्रदेश और राजस्थान के तीन पड़ोसी राज्यों में कुल 24 जिलों के साथ-साथ दिल्ली के राष्ट्रीय राजधानी क्षेत्र दिल्ली के राष्ट्रीय राजधानी क्षेत्र (एनसीआर) का गठन किया गया है। इन घटक जिलों के क्षेत्रों और जनसंख्या (भारत की जनगणना २०११, मुजफ्फरनगर, जिंद और करनाल के अतिरिक्त) नीचे निर्धारित किए गए हैं:
ᱦᱟᱨᱤᱭᱟᱬᱟ, ᱩᱛᱛᱟᱨ ᱯᱨᱟᱫᱮᱟᱥᱷ ᱟᱨ ᱨᱟᱡᱥᱛᱷᱟᱱ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱯᱮᱭᱟ ᱯᱟᱲᱚᱥᱤ ᱯᱚᱱᱚᱛ ᱨᱮ ᱒᱔ ᱴᱚᱴᱷᱟ ᱥᱟᱶ-ᱥᱟᱶ ᱫᱤᱞᱞᱤ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱨᱟᱥᱴᱨᱤᱭ ᱨᱟᱡᱫᱷᱟᱱᱤ ᱪᱷᱮᱛᱨᱟ ᱮᱱ ᱥᱤ ᱟᱨ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱜᱟᱴᱷᱟᱱ ᱦᱩᱭ ᱣᱱᱟ᱾ ᱱᱚᱶᱟ ᱜᱷᱟᱴᱟᱣ ᱴᱚᱴᱷᱟ ᱠᱚᱨᱮᱱᱟᱜ ᱪᱷᱮᱛᱨᱟ ᱯᱷᱟᱞ ᱟᱨ ᱡᱟᱱᱥᱚᱝᱠᱷᱭᱟ ᱥᱤᱧᱚᱛ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱡᱟᱱᱜᱟᱬᱱᱟ ᱒᱐᱒᱒, ᱢᱩᱡᱟᱯᱷᱯᱷᱟᱨᱱᱟᱜᱟᱨ,ᱡᱤᱸᱫ ᱟᱨ ᱠᱚᱨᱱᱟᱞ ᱠᱷᱚᱱ ᱵᱟᱬᱛᱤ) ᱞᱟᱛᱟᱨ ᱮᱢ ᱟᱠᱟᱱᱟ :
State Districts Area Population (in thousands) उत्तर प्रदेश Meerut 14,858 14,576 Muzaffarnagar Ghaziabad गौतम बुद्ध नगर Bulandshahr Baghpat Hapur Shamli हरियाणा Faridabad 28,545 11,031 गुरुग्राम Mahendragarh Bhiwani Charkhi Dadri Nuh Rohtak Sonipat Rewari Jhajjar Panipat Palwal Jind[3] Karnal[3] राजस्थान Alwar 13,447 [4] 3,674 Bharatpur[3] NCT दिल्ली दिल्ली 1,483 16,788 Total 58,332 46,069
State Districts Area Population (in thousands) उत्तर प्रदेश Meerut 14,858 14,576 Muzaffarnagar Ghaziabad गौतम बुद्ध नगर Bulandshahr Baghpat Hapur Shamli हरियाणा Faridabad 28,545 11,031 गुरुग्राम Mahendragarh Bhiwani Charkhi Dadri Nuh Rohtak Sonipat Rewari Jhajjar Panipat Palwal Jind[1] Karnal[1] राजस्थान Alwar 13,447 3,674 Bharatpur[1] NCT दिल्ली दिल्ली 1,483 16,788 Total 58,332 46,069
हाथ (med./लैटिन: manus, pl. manūs) मानव एवं अन्य अधिकतर मनुष्य-सदृश चतुष्पाद कशेरुकी पशुओं के अगले पादों के जोड़े को कहते हैं, जिसके छोर पर कई (प्रायः पांच) अंगुलियां होती हैं।
ᱛᱤ(med./ᱞᱮᱴᱤᱱᱺ .manus,pl.manūs) ᱢᱟᱹᱱᱢᱤ ᱟᱨ ᱵᱟᱬᱛᱤ ᱢᱟᱹᱱᱢᱤ-ᱥᱚᱫᱨᱤᱥᱚᱭ ᱪᱟᱛᱩᱟᱷᱯᱟᱫ ᱠᱟᱥᱷᱮᱨᱩᱠᱤ ᱡᱟᱱᱣᱟ ᱨᱤᱱᱤᱡᱽ ᱫᱚᱥᱟᱨ ᱯᱚᱫᱽ ᱨᱤᱱᱤᱡᱽ ᱡᱚᱲ ᱠᱚ ᱢᱮᱱᱟᱜ ᱠᱟᱱᱟ, ᱡᱟᱦᱟᱸᱴᱟᱜ ᱪᱷᱚᱨ ᱨᱮ ᱟᱹᱰᱤ (ᱥᱟᱱᱢᱛᱮᱺᱢᱚᱬᱮ)ᱠᱟᱹᱴᱩᱵ ᱦᱩᱭᱩᱜ ᱠᱟᱱᱟ᱾
पेंसिल लिखने या चित्र बनाने के काम आती है। इसमें एक आसानी से सरकने वाली पतली छड़ होती है जो प्रायः ग्रेफाइट की बनी होती है जो कागज पर घिसकर अपने रंग के अनुरूप एक निशान छोड़ जाती है। सामान्यतः इस छड़ को दो लकड़ी के तुकडों के बीच दबाकर उनसे गोंद से जोड़ा जाता है।
ᱯᱮᱸᱥᱤᱞ ᱚᱞ ᱥᱮ ᱯᱷᱚᱴᱚ ᱵᱟᱱᱟᱣ ᱞᱟᱹᱜᱤᱫ ᱠᱟᱹᱢᱤ ᱟ ᱾ ᱱᱚᱣᱟ ᱨᱮ ᱢᱤᱫ ᱟᱞᱜᱟ ᱛᱮ ᱞᱮᱸᱡᱮᱫ ᱯᱟᱛᱞᱟ ᱪᱷᱟᱲ ᱢᱮᱱᱟᱜ ᱟ ᱡᱟᱦᱟᱸ ᱫᱚ ᱜᱨᱮᱯᱷᱟᱭᱤᱴ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱵᱟᱱᱟᱣ ᱛᱟᱦᱮᱱ ᱠᱟᱱᱟ ᱡᱟᱦᱟᱸ ᱠᱟᱜᱚᱡ ᱨᱮ ᱨᱟᱜᱲᱟᱣ ᱠᱟᱛᱮᱜ ᱟᱭᱟᱜ ᱨᱚᱝ ᱞᱮᱠᱟᱛᱮ ᱪᱤᱱᱦᱟᱹᱭ ᱤᱠᱟᱹᱣᱟᱜ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱢᱮᱱ ᱫᱚ ᱺ ᱵᱟᱨᱭᱟ ᱠᱟᱴᱮᱡ ᱨᱟᱹᱯᱩᱫ ᱛᱟᱞᱟ ᱨᱮ ᱫᱟᱵᱟᱣ ᱠᱟᱛᱮᱜ ᱚᱱᱟ ᱨᱮ ᱜᱚᱸᱫ ᱛᱮ ᱡᱚᱲᱟᱣ ᱦᱩᱭᱩᱜ ᱠᱟᱱᱟ᱾
बाज़ार में कई प्रकार के पेंसिल उप्लब्ध हैं। ग्रेफाइट पेंसिल के कई "ग्रेड" होते हैं जैसे 9H से ले कर H तक, F, HB, और B से ले कर 10B या 12B तक। H का "hard" एवं B का मतलब "black" से होता है।
ᱦᱟᱴ ᱨᱮ ᱟᱹᱰᱤ ᱞᱮᱠᱟᱱ ᱯᱮᱸᱥᱤᱞ ᱧᱟᱢᱚᱜ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱜᱨᱮᱯᱷᱟᱭᱤᱴ ᱯᱮᱸᱥᱤᱞ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱟᱹᱰᱤ ᱜᱟᱱ "ᱜᱨᱮᱰ" ᱛᱟᱦᱮᱱ ᱠᱟᱱᱟ ᱡᱮᱞᱮᱠᱟ 9H ᱠᱷᱚᱱ H ᱦᱟᱵᱤᱡ, F, HB, ᱟᱨ B ᱠᱷᱚᱱ 10B ᱦᱟᱵᱤᱡ᱾ H ᱨᱮᱱᱟᱜ "Hard" ᱟᱨ B ᱨᱮᱱᱟᱜ "Black" ᱦᱩᱭᱩᱜ ᱟ᱾
पेंसिल.
[[File:Pencil.JPG|thumb|Pencil]]
ग्रेड
ᱜᱨᱮᱰ
छड़ चूर्णित ग्रेफाइट और चिकनी मिट्टी (मृत्तिका) के मिश्रण से बनती है। 9H या 10H तक के छड़ो (जो सबसे कठोर ग्रेड हैं) मे चिकनी मिट्टी कि मात्रा ग्रेफाइट से कई ज्यादा होती है। जैसे जैसे ग्रेड H के तरफ़ आती है, मिट्टी की मात्रा घटती जाती है और ग्रेफाइट की बढती जाती है। इसी तरह से 9B या 10B (अति मृदु) के छड़ों मे ग्रेफाइट कि मात्रा मिट्टी से कई ज्यादा होती है, और B मे कम होती है। HB पेंसिल मे दोनों कि मात्रा लगभग समान होती है।
ᱪᱷᱟᱲ ᱰᱩᱨᱱᱤᱛ ᱜᱨᱮᱯᱷᱟᱭᱤᱴ ᱟᱨ ᱪᱤᱠᱱᱤ ᱦᱟᱥᱟ(ᱢᱨᱤᱨᱤᱠᱟ) ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱢᱮᱥᱟ ᱠᱟᱛᱮᱜ ᱵᱟᱱᱟᱜ ᱠᱟᱱᱟ᱾ 9H ᱟᱨ ᱵᱟᱝ ᱠᱷᱟᱱ 10H ᱦᱟᱹᱵᱤᱡ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱪᱷᱟᱲᱚ (ᱡᱟᱦᱟᱸ ᱥᱟᱱᱟᱢ ᱠᱷᱚᱱ ᱠᱮᱴᱮᱡ ᱜᱨᱮᱰ ᱠᱟᱱᱟ) ᱨᱮ ᱪᱤᱠᱱᱤ ᱦᱟᱥᱟ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱢᱟᱛᱨᱟ ᱜᱨᱮᱯᱷᱟᱭᱤᱴ ᱠᱷᱚᱱ ᱟᱹᱰᱤ ᱵᱟᱬᱛᱤ ᱢᱮᱱᱟᱜ ᱟ᱾ ᱡᱚᱠᱦᱚᱱ ᱜᱨᱮᱰ H ᱥᱮᱫ ᱪᱟᱞᱟᱜ ᱟ, ᱦᱟᱥᱟ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱢᱟᱛᱨᱟ ᱠᱚᱢ ᱤᱫᱤᱜ ᱠᱟᱱᱟ ᱟᱨ ᱜᱨᱮᱯᱷᱟᱭᱤᱴ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱵᱟᱬᱛᱤ ᱤᱫᱤᱜ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱟᱹᱱᱠᱟ ᱜᱮ 9B ᱟᱨ ᱵᱟᱝ ᱠᱷᱟᱱ 10B(ᱟᱛᱤ ᱢᱨᱤᱫᱩ) ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱪᱷᱟᱲᱚ ᱨᱮ ᱜᱨᱮᱯᱷᱟᱭᱤᱴ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱢᱟᱛᱨᱟ ᱦᱟᱥᱟ ᱠᱷᱚᱱ ᱟᱹᱰᱤ ᱵᱟᱬᱛᱤ ᱢᱮᱱᱟᱜ ᱟ, ᱟᱨ B ᱨᱮ ᱠᱷᱚᱱ ᱠᱚᱢ ᱦᱩᱭᱩᱜ ᱟ᱾ HB ᱯᱮᱸᱥᱤᱞ ᱨᱮ ᱵᱟᱱᱟᱨ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱞᱟᱜᱵᱷᱟᱜ ᱥᱚᱢᱟᱱ ᱜᱮᱭᱟ᱾
ग्रेडों के अनुसार पेंसिल विभिन्न प्रकार की हैंं।
•ᱜᱨᱮᱰ ᱞᱮᱠᱟᱛᱮ ᱯᱮᱸᱥᱤᱞ ᱟᱹᱰᱤ ᱞᱮᱠᱟᱱᱟ᱾
(१) कठोर: 10H, 9H, 8H, 7H, 6H, 5H, 4H। इनसे हल्की धूसर रंग के रेखाएं बनती है। हल्की व महीन रेखाओं को खींचने के लिए कठोर ग्रेड की पेंसिलों को उपयोग में लाया जाता है।
(ᱠᱮᱴᱮᱡ ᱺ10H, 9H, 8H, 7H, 6H, 5H। ᱱᱚᱣᱟ ᱠᱷᱚᱱ ᱨᱟᱣᱟᱞ ᱫᱷᱩᱥᱟᱨ ᱨᱚᱝ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱞᱟᱭᱤᱱ ᱵᱟᱱᱟᱜ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱨᱟᱣᱟᱞ ᱥᱮ ᱢᱟᱦᱤᱱ ᱞᱟᱭᱤᱱ ᱚᱨ ᱞᱟᱸᱜᱤᱫ ᱠᱮᱴᱮᱡ ᱜᱨᱮᱰ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱯᱮᱸᱥᱤᱞ ᱠᱟᱹᱢᱤ ᱨᱮ ᱞᱟᱜᱟᱛᱚᱜ ᱠᱟᱱᱟ᱾
(२) मध्यम: 3H, 2H, H, F, HB, B ।
(᱒)ᱢᱚᱫᱷᱭᱚᱢ :3H,2H,H,F,HB,B।
(३) मृदु: 2B, 3B, 4B, 5B, 6B, 7B, 8B, 9B, 10B । इनसे काली रेखाएं बनती है। 10B पेंसिल से बनी रेखाएं अन्य मृदु ग्रेडों से अधिक कृष्णवर्णीय होती है।
(᱓)ᱢᱨᱤᱫᱩ ᱺ2B, 3B, 4B, 5B, 6B,7B, 8B, 9B, 10B। ᱱᱚᱣᱟ ᱠᱷᱚᱱ ᱦᱮᱸᱫᱮ ᱞᱟᱭᱤᱱ ᱵᱟᱱᱟᱜ ᱟ᱾ 10B ᱯᱮᱸᱥᱤᱞ ᱠᱷᱚᱱ ᱵᱟᱱᱟᱜ ᱞᱟᱭᱤᱱ ᱠᱚ ᱟᱨᱚ ᱢᱨᱤᱫᱩ ᱜᱨᱮᱰ ᱠᱷᱚᱱ ᱵᱟᱬᱛᱤ ᱠᱨᱤᱥᱱᱣᱟᱨᱛᱤᱭ ᱜᱮᱭᱟ᱾
किशोरावस्था मनुष्य के जीवन का बसंतकाल माना गया है। यह काल बारह से उन्नीस वर्ष तक रहता है, परंतु किसी किसी व्यक्ति में यह बाईस वर्ष तक चला जाता है। यह काल भी सभी प्रकार की मानसिक शक्तियों के विकास का समय है। भावों के विकास के साथ साथ बालक की कल्पना का विकास होता है। उसमें सभी प्रकार के सौंदर्य की रुचि उत्पन्न होती है और बालक इसी समय नए नए और ऊँचे ऊँचे आदर्शों को अपनाता है। बालक भविष्य में जो कुछ होता है, उसकी पूरी रूपरेखा उसकी किशोरावस्था में बन जाती है। जिस बालक ने धन कमाने का स्वप्न देखा, वह अपने जीवन में धन कमाने में लगता है। इसी प्रकार जिस बालक के मन में कविता और कला के प्रति लगन हो जाती है, वह इन्हीं में महानता प्राप्त करने की चेष्टा करता और इनमें सफलता प्राप्त करना ही वह जीवन की सफलता मानता है। जो बालक किशोरावस्था में समाज सुधारक और नेतागिरी के स्वप्न देखते हैं, वे आगे चलकर इन बातों में आगे बढ़ते है।
||ᱠᱤᱥᱷᱚᱨᱟᱣᱟᱥᱛᱷᱟ ᱢᱟᱹᱱᱢᱤ ᱡᱤᱵᱚᱱ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱵᱚᱥᱚᱸᱛᱠᱟᱞ ᱵᱚ ᱢᱮᱛᱟᱜ ᱟ᱾ ᱑᱓ ᱠᱷᱚᱱ ᱑᱙ ᱥᱮᱨᱢᱟ ᱦᱟᱹᱵᱤᱡ ᱛᱟᱦᱮᱱ ᱠᱟᱱᱟ᱾ᱢᱮᱱᱠᱷᱟᱱ ᱡᱟᱦᱟᱸᱭ ᱠᱚ ᱦᱚᱲ ᱫᱚ ᱓᱓ ᱥᱮᱨᱢᱟ ᱦᱟᱹᱵᱤᱡ ᱪᱟᱞᱟᱜ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱱᱚᱣᱟ ᱥᱚᱢᱚᱭ ᱫᱚ ᱥᱟᱱᱟᱢ ᱞᱟᱮᱠᱟᱱ ᱢᱚᱱᱥᱤᱠᱛᱟ ᱫᱟᱲᱮ ᱮ ᱩᱫᱩᱜ ᱮᱫ ᱟ᱾ ᱵᱷᱟᱣ ᱨᱮᱭᱟᱜ ᱩᱫᱩᱜ ᱥᱟᱶᱛᱮ ᱜᱤᱫᱨᱟᱹ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱩᱭᱦᱟᱹᱨ ᱣᱤᱠᱟᱥ ᱮ ᱩᱫᱩᱜ ᱮᱫ ᱟ᱾ ᱩᱱ ᱚᱠᱛᱚ ᱥᱟᱱᱟᱢ ᱞᱮᱠᱟᱱᱟᱜ ᱱᱟᱯᱟᱭ ᱵᱟᱲᱤᱡ ᱡᱤᱱᱤᱥ ᱨᱮ ᱢᱚᱱᱮ ᱞᱟᱜᱟᱣ ᱚᱪᱚᱜ ᱮᱫ ᱟ᱾ᱟᱨ ᱜᱤᱫᱨᱟᱹ ᱱᱤᱭᱟᱹ ᱚᱠᱛᱚ ᱜᱮ ᱱᱟᱶᱟ ᱱᱟᱶᱟ ᱟᱨ ᱢᱟᱨᱟᱝ ᱵᱷᱮᱵᱷᱟᱨᱮ ᱟᱯᱱᱟᱨ ᱮᱫ ᱟ᱾ᱜᱤᱫᱨᱟ ᱫᱟᱨᱟᱭ ᱠᱟᱱ ᱨᱮ ᱡᱟᱦᱟᱸᱴᱟᱜ ᱜᱮ ᱦᱩᱭᱩᱜ ᱠᱟᱱᱟ, ᱩᱱᱤᱭᱟᱹᱜ. ᱯᱩᱨᱟ ᱨᱩᱯ ᱨᱮᱠᱷᱟ ᱩᱱᱤᱭᱟᱹᱜ ᱠᱤᱥᱷᱚᱨᱟᱣᱟᱥᱛᱷᱟ ᱨᱮ ᱵᱚᱫᱚᱞᱚᱜ ᱠᱟᱱᱟ ᱡᱟᱦᱟᱸᱭ ᱜᱤᱫᱨᱟᱹ ᱫᱷᱟᱹᱱ ᱠᱟᱹᱢᱟᱣ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱠᱩᱠᱢᱩᱭ ᱧᱮᱞ ᱠᱮᱫᱟ, ᱩᱱᱤ ᱟᱭᱟᱜ ᱡᱤᱵᱚᱱ ᱨᱮ ᱫᱷᱟᱹᱱ ᱠᱟᱹᱢᱟᱣ ᱞᱟᱹᱜᱤᱫ ᱮᱦᱚᱵ ᱮᱫᱟ᱾ ᱟᱹᱱᱠᱟ ᱜᱮ ᱡᱟᱦᱟᱸᱭ ᱜᱤᱫᱨᱟᱹ ᱣᱟᱜ ᱢᱚᱱᱮ ᱨᱮ ᱚᱱᱚᱲᱦᱮᱸ ᱟᱨ ᱩᱯᱟᱹᱭ ᱨᱮ ᱵᱟᱬᱛᱤ ᱞᱟᱜᱟᱣ ᱛᱟᱦᱮᱱᱟᱭ, ᱩᱱᱤ ᱚᱱᱟ ᱨᱮᱜᱮ ᱢᱚᱦᱟᱱᱛᱟ ᱧᱟᱢ ᱞᱟᱹᱜᱤᱫ ᱮ ᱠᱩᱨᱩᱢᱩᱴᱩ ᱮᱫ ᱟ ᱟᱨ ᱚᱱᱟ ᱨᱮᱜᱮ ᱥᱟᱯᱷᱟᱞᱛᱟ ᱧᱟᱢ ᱜᱮ ᱩᱱᱤᱭᱟᱹᱜ ᱡᱤᱵᱚᱱ ᱜᱮ ᱥᱟᱯᱷᱟᱞᱛᱟ ᱢᱟᱱᱟᱣᱜ ᱟ᱾ ᱡᱟᱦᱟᱸᱭ ᱜᱤᱫᱨᱟᱹ ᱠᱤᱥᱷᱚᱨᱟᱣᱟᱥᱛᱷᱟ ᱨᱮ ᱥᱟᱶᱛᱟ ᱥᱩᱥᱟᱹᱨᱚᱜ ᱟᱨ ᱱᱮᱛᱟ ᱜᱤᱨᱤ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱠᱩᱠᱢᱩᱭ ᱧᱮᱞ ᱮᱫᱟ, ᱩᱱᱤ ᱞᱟᱦᱟ ᱪᱟᱞᱟᱣ ᱠᱟᱛᱮᱜ ᱱᱚᱣᱚ ᱠᱚ ᱠᱟᱛᱷᱟ ᱨᱮ ᱞᱟᱦᱟ ᱤᱫᱤᱜ ᱠᱟᱱᱟᱭ᱾
पश्चिम में किशोर अवस्था का विशेष अध्ययन कई मनोवैज्ञानिकों ने किया है। किशोर अवस्था काम भावना के विकास की अवस्था है। कामवासना के कारण ही बालक अपने में नवशक्ति का अनुभव करता है। वह सौंदर्य का उपासक तथा महानता का पुजारी बनता है। उसी से उसे बहादुरी के काम करने की प्रेरणा मिलती है।
ᱯᱚᱥᱪᱤᱢ ᱨᱮ ᱠᱤᱥᱷᱚᱨᱟᱣᱟᱥᱛᱷᱟ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱟᱥᱚᱞ ᱟᱫᱷᱭᱭᱟᱱ ᱟᱭᱢᱟ ᱢᱟᱱᱚᱣᱮᱜᱭᱟᱱᱤᱠ ᱠᱚ ᱧᱮᱞ ᱠᱮᱫ ᱟ ᱾ ᱠᱤᱥᱷᱚᱨᱟᱣᱟᱥᱛᱷᱟ ᱠᱟᱹᱢᱤ ᱵᱷᱟᱵᱱᱟ ᱠᱚ ᱣᱤᱠᱟᱥ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱟᱣᱟᱥᱛᱷᱟ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱠᱟᱹᱢᱤ ᱣᱟᱥᱱᱟ ᱠᱷᱟᱹᱛᱤᱨ ᱛᱮ ᱜᱤᱫᱨᱟᱹ ᱟᱭᱟᱡ ᱨᱮᱜᱮ ᱱᱟᱶᱟ ᱫᱟᱲᱮ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱟᱱᱩᱵᱷᱟᱣ ᱮᱫᱟᱭ᱾ᱩᱱᱤ ᱵᱮᱥ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱩᱯᱟᱥᱟᱠ ᱟᱨ ᱢᱚᱦᱟᱱᱛᱟ ᱨᱮᱱᱤᱡ ᱯᱩᱡᱟᱨᱤ ᱵᱟᱱᱟᱜ ᱠᱟᱱᱟᱭ᱾ᱚᱱᱟ ᱠᱷᱚᱱ ᱜᱮ ᱩᱱᱤ ᱫᱚ ᱵᱤᱨᱫᱟᱨ ᱨᱮ ᱠᱟᱹᱢᱤ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱥᱤᱠᱷ ᱟᱹᱛ ᱮ ᱧᱟᱢ ᱮᱫᱟ᱾
किशोर अवस्था शारीरिक परिपक्वता की अवस्था है। इस अवस्था में बच्चे की हड्डियों में दृढ़ता आती है; भूख काफी लगती है। कामुकता की अनुभूति बालक को 13 वर्ष से ही होने लगती है। इसका कारण उसके शरीर में स्थित ग्रंथियों का स्राव होता है। अतएव बहुत से किशोर बालक अनेक प्रकार की कामुक क्रियाएँ अनायास ही करने लगते हैं। जब पहले पहल बड़े लोगों को इसकी जानकारी होती है तो वे चौंक से जाते हैं। आधुनिक मनोविश्लेषण विज्ञान ने बालक की किशोर अवस्था की कामचेष्टा को स्वाभाविक बताकर, अभिभावकों के अकारण भय का निराकरण किया है। ये चेष्टाएँ बालक के शारीरिक विकास के सहज परिणाम हैं। किशोरावस्था की स्वार्थपरता कभी कभी प्रौढ़ अवस्था तक बनी रह जाती है। किशोरावस्था का विकास होते समय किशोर को अपने ही समान लिंग के बालक से विशेष प्रेम होता है। यह जब अधिक प्रबल होता है, तो समलिंगी कामक्रियाएँ भी होने लगती हैं। बालक की समलिंगी कामक्रियाएँ सामाजिक भावना के प्रतिकूल होती हैं, इसलिए वह आत्मग्लानि का अनुभव करता है। अत: वह समाज के सामने निर्भीक होकर नहीं आता। समलिंगी प्रेम के दमन के कारण मानसिक ग्रंथि मनुष्य में पैरानोइया नामक पागलपन उत्पन्न करती है। इस पागलपन में मनुष्य एक ओर अपने आपको अत्यंत महान व्यक्ति मानने लगता है और दूसरी ओर अपने ही साथियों को शत्रु रूप में देखने लगता है। ऐसी ग्रंथियाँ हिटलर और उसके साथियों में थीं, जिसके कारण वे दूसरे राष्ट्रों की उन्नति नहीं देख सकते थे। इसी के परिणामस्वरूप द्वितीय विश्वयुद्ध छिड़ा।
ᱠᱤᱥᱷᱚᱨ ᱟᱣᱟᱥᱛᱷᱟ ᱦᱚᱲᱢᱚ ᱵᱚᱫᱚᱞᱚᱜ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱟᱣᱟᱥᱛᱷᱟ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱱᱚᱣᱟ ᱟᱣᱟᱥᱛᱷᱟ ᱨᱮ ᱜᱤᱫᱨᱟᱹ ᱦᱟᱜ ᱡᱟᱝ ᱨᱮ ᱵᱟᱫᱚᱞᱚᱜ ᱧᱮᱞᱚᱜ ᱠᱟᱱᱟ; ᱨᱮᱸᱜᱮᱡ ᱦᱚᱸ ᱟᱹᱭᱠᱟᱹᱣᱜ ᱟ᱾ᱠᱟᱢᱩᱠᱛᱟ ᱨᱮ ᱚᱱᱩᱵᱷᱩᱛᱤ ᱜᱤᱫᱨᱟᱹ ᱫᱚ ᱑᱓ ᱥᱮᱨᱢᱟ ᱠᱷᱚᱱ ᱜᱮ ᱦᱩᱭ ᱟᱭᱟ᱾ ᱱᱚᱣᱟ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱠᱟᱨᱚᱱ ᱫᱚ ᱟᱱᱤᱭᱟᱜ ᱦᱚᱲᱢᱚ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱥᱛᱷᱤᱨ ᱜᱨᱟᱸᱛᱷᱤ ᱠᱚ ᱡᱟᱨᱚᱣᱟᱜ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱚᱱᱟᱛᱮ ᱟᱹᱰᱤ ᱜᱟᱱ ᱡᱩᱣᱟᱱ ᱠᱚᱲᱟ ᱟᱭᱢᱟ ᱞᱮᱠᱟᱱ ᱠᱟᱹᱢᱩᱠ ᱠᱟᱹᱢᱤ ᱟᱱᱭᱟᱥ ᱨᱮᱜᱮ ᱠᱚ ᱛᱟᱦᱮᱱᱟ᱾ ᱡᱚᱠᱷᱚᱱ ᱢᱟᱲᱟᱝ ᱧᱮᱞ ᱢᱟᱨᱟᱝ ᱦᱚᱲ ᱱᱚᱣᱟ ᱨᱮ ᱠᱚ ᱵᱟᱰᱟᱭᱟ ᱠᱟᱜ ᱠᱟᱱᱟ ᱚᱱᱟᱛᱮ ᱦᱟᱹᱭᱟ ᱵᱷᱟᱵᱱᱟ ᱞᱮᱠᱟᱠᱚ ᱟᱹᱭᱠᱟᱹᱣᱟ᱾ ᱱᱮᱛᱟᱨᱟᱜ ᱢᱟᱱᱚᱣᱤᱥᱷᱞᱮᱥᱷᱟᱱ ᱥᱟᱬᱮᱥ ᱫᱚ ᱡᱩᱣᱟᱹᱱ ᱠᱚᱣᱟᱜ ᱵᱟᱞᱚᱜ ᱚᱠᱛᱚ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱠᱟᱹᱢᱤ ᱪᱮᱥᱴᱟᱭ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱥᱣᱟᱵᱷᱟᱣᱤᱠ ᱞᱟᱹᱭ ᱠᱟᱛᱮᱜ, ᱚᱲᱟᱜ ᱦᱚᱲ ᱚᱠᱚᱨᱚᱱ ᱵᱷᱚᱭ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱱᱤᱨᱟᱹᱭ ᱠᱚᱨᱚᱱ ᱠᱮᱫ ᱟᱭ᱾ ᱚᱱᱟ ᱜᱤᱫᱨᱟᱹᱭᱟᱜ ᱦᱚᱲᱢᱚ ᱣᱤᱠᱟᱥ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱥᱟᱦᱟᱡ ᱠᱩᱲᱟᱹᱭ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱵᱟᱞᱚᱜ ᱚᱠᱛᱚ ᱨᱮ ᱥᱣᱟᱨᱛᱷᱚ ᱯᱟᱨᱛᱟ ᱚᱠᱟ ᱚᱠᱟ ᱫᱚ ᱯᱨᱚᱲᱷ ᱟᱣᱟᱥᱛᱷᱟ ᱦᱟᱹᱵᱤᱡ ᱛᱟᱦᱮᱱ ᱩᱛᱟᱹᱨᱚᱜ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱠᱤᱥᱷᱚᱨᱟᱣᱟᱥᱛᱷᱟ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱣᱤᱠᱟᱥ ᱥᱟᱶᱛᱮ ᱟᱡ ᱞᱮᱠᱟᱱᱤᱡ ᱥᱚᱢᱟᱱ ᱞᱤᱸᱜ ᱥᱟᱶᱛᱮ ᱟᱥᱚᱞ ᱫᱩᱞᱟᱹᱲ ᱦᱩᱭ ᱟᱭ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱱᱚᱣᱟ ᱡᱚᱠᱷᱚᱱ ᱵᱟᱬᱛᱤ ᱯᱨᱚᱵᱚᱞ ᱦᱩᱭ ᱮᱱᱟ, ᱥᱚᱢᱟᱱ ᱞᱤᱸᱜ ᱥᱟᱶᱛᱮ ᱠᱟᱹᱢᱤ ᱦᱚᱸ ᱦᱩᱭᱩᱜ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱡᱩᱣᱟᱹᱱ ᱟᱜ ᱥᱟᱢᱞᱤᱸᱜᱤ ᱠᱨᱤᱭᱟ ᱥᱟᱢᱟᱡᱤᱠ ᱵᱷᱟᱣᱱᱟ ᱨᱮ ᱯᱨᱟᱛᱤᱠᱩᱞ ᱛᱟᱦᱮᱱᱟᱭ, ᱚᱱᱟᱛᱮ ᱩᱱᱤ ᱟᱛᱢᱜᱞᱟᱱᱤ ᱞᱮᱠᱟᱭ ᱟᱹᱭᱠᱟᱹᱣᱜ ᱟ᱾ ᱚᱱᱟᱛᱮ ᱩᱱᱤ ᱥᱟᱶᱛᱟ ᱛᱟᱞᱟ ᱨᱮ ᱱᱤᱨᱵᱷᱤᱠ ᱥᱟᱶᱛᱮ ᱵᱟᱭ ᱛᱟᱦᱮᱱᱟ᱾ ᱥᱟᱢᱞᱤᱸᱜᱤ ᱫᱩᱞᱟᱹᱲ ᱫᱟᱨᱦᱟ ᱠᱷᱟᱹᱛᱤᱨ ᱛᱮ ᱢᱚᱱᱥᱤᱠᱛᱟ ᱜᱨᱟᱸᱛᱷᱤ ᱢᱟᱹᱱᱢᱤ ᱭᱟᱜ ᱯᱮᱨᱟᱱᱚᱭᱤᱭᱟ ᱱᱟᱢᱚᱠ ᱯᱟᱜᱚᱞᱯᱟᱱ ᱟᱰᱚᱠᱚᱜ ᱟᱪᱚᱜ ᱮᱫ ᱟ᱾ ᱱᱚᱣᱟ ᱟᱯᱟᱜᱚᱞᱯᱟᱱ ᱨᱮ ᱢᱤᱫ ᱟᱨᱚ ᱟᱯᱱᱟᱨ ᱨᱮ ᱢᱟᱦᱟᱱ ᱮ ᱟᱹᱭᱠᱟᱹᱣᱜ ᱟ ᱟᱨ ᱫᱚᱥᱟᱨ ᱟᱨᱚ ᱟᱡ ᱨᱮᱱ ᱜᱟᱛᱮ ᱜᱮ ᱵᱟᱹᱭᱨᱤ ᱨᱩᱯ ᱛᱮ ᱧᱮᱞ ᱞᱮᱠᱟᱭ ᱟᱹᱭᱠᱟᱹᱣᱟ᱾ ᱟᱹᱵᱤᱱᱟᱜ ᱜᱨᱟᱸᱛᱷᱤ ᱫᱚ ᱦᱤᱴᱞᱟᱨ ᱟᱨ ᱩᱱᱤ ᱨᱮᱱ ᱜᱟᱛᱮ ᱴᱷᱮᱱ ᱛᱟᱦᱮᱸ ᱠᱟᱱᱟ,ᱚᱱᱟ ᱠᱷᱟᱹᱛᱤᱨ ᱛᱮ ᱩᱱᱤ ᱮᱴᱟᱜᱟᱜ ᱨᱟᱥᱴᱨᱚ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱩᱱᱱᱟᱛᱤ ᱵᱟᱭ ᱧᱮᱞ ᱫᱟᱲᱮᱭᱟᱜ ᱠᱟᱱ ᱛᱟᱦᱮᱱᱟ᱾ ᱚᱱᱟ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱠᱩᱲᱟᱹᱭ ᱨᱮ ᱥᱤᱣᱛᱤᱭ ᱣᱤᱟᱷᱣᱭᱩᱫᱷ ᱪᱷᱟᱹᱠᱨᱤᱭᱟᱣ ᱞᱣᱱᱟ᱾
किशोर बालक उपर्युक्त मन:स्थितियों को पार करके, विषमलिंगी प्रेम अपने में विकसित करता है और फिर प्रौढ़ अवस्था आने पर एक विषमलिंगी व्यक्ति को अपना प्रेमकेंद्र बना लेता है, जिसके साथ वह अपना जीवन व्यतीत करता है।
ᱡᱩᱣᱟᱹᱱ ᱠᱚᱲᱟ ᱪᱮᱛᱟᱱᱨᱮ ᱞᱮᱠᱟᱛᱮ ᱢᱚᱱ ᱥᱛᱷᱤᱛᱤ ᱠᱚ ᱯᱟᱨᱚᱢ ᱠᱟᱛᱮᱜ ᱣᱤᱥᱷᱟᱢ ᱞᱤᱸᱜᱤ ᱫᱩᱞᱟᱹᱲ ᱟᱡ ᱨᱮᱜᱮ ᱣᱤᱠᱥᱤᱛᱚᱜ ᱠᱟᱱᱟ ᱟᱨ ᱫᱚᱦᱲᱟ ᱯᱨᱚᱲᱷ ᱟᱣᱟᱥᱛᱷᱟ ᱦᱤᱡᱩᱜ ᱨᱮ ᱢᱤᱫ ᱣᱤᱥᱷᱟᱢ ᱞᱤᱸᱜᱤ ᱦᱚᱲ ᱟᱡᱨᱤᱱ ᱫᱩᱞᱟᱹᱲ ᱛᱟᱞᱟ ᱮ ᱠᱟᱱᱟᱢ, ᱡᱟᱦᱟᱸᱭ ᱥᱟᱸᱣ ᱟᱡᱟᱜ ᱡᱤᱵᱚᱱ ᱥᱟᱶ ᱛᱟᱦᱮᱱ ᱟᱭ᱾
कामवासना के विकास के साथ साथ मनुष्य के भावों का विकास भी होता है। किशोर बालक के भावोद्वेग बहुत तीव्र होते हैं। वह अपने प्रेम अथवा श्रद्धा की वस्तु के लिए सभी कुछ त्याग करने को तैयार हो जाता है। इस काल में किशोर बालकों को कला और कविता में लगाना लाभप्रद होता है। ये काम बालक को समाजोपयोगी बनाते हैं।
ᱠᱟᱹᱢᱤᱣᱟᱥᱱᱟ ᱨᱮ ᱣᱤᱠᱟᱥ ᱥᱟᱶ ᱥᱟᱶᱛᱮ ᱢᱟᱹᱱᱢᱤ ᱭᱟᱜ ᱵᱷᱟᱣ ᱦᱚᱸ ᱣᱤᱠᱟᱥ ᱚᱜ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱡᱩᱣᱟᱹᱱ ᱠᱚᱲᱟ ᱣᱟᱜ ᱵᱷᱟᱣᱚ ᱫᱣᱮᱜ ᱟᱹᱰᱤ ᱪᱟᱬ ᱢᱟᱱᱟᱜ ᱟ᱾ ᱩᱱᱤ ᱟᱡᱟᱜ ᱫᱩᱞᱟᱹᱲ ᱥᱮ ᱥᱨᱟᱫᱷᱟ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱥᱟᱢᱟᱱ ᱞᱟᱹᱜᱤᱫ ᱥᱟᱱᱟᱢᱟᱜ ᱤᱠᱟ ᱞᱟᱹᱜᱤᱫ ᱥᱟᱯᱲᱟᱣ ᱛᱟᱦᱮᱱᱟ ᱟᱭ᱾ ᱱᱚᱣᱟ ᱫᱤᱱ ᱨᱮ ᱡᱩᱣᱟᱹᱱ ᱠᱚ ᱫᱚ ᱠᱚᱞᱟ ᱟᱨ ᱚᱱᱚᱲᱦᱮᱸ ᱨᱮ ᱞᱟᱜᱟᱣ ᱯᱷᱭᱫᱟ ᱦᱩᱭᱩᱜ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱱᱚᱣᱟ ᱠᱟᱹᱢᱤ ᱡᱩᱣᱟᱹᱱ ᱠᱚ ᱥᱟᱶᱛᱟ ᱥᱚᱩᱥᱨᱤᱭᱟ ᱵᱟᱱᱟᱣ ᱮᱫ ᱠᱚᱣᱟ᱾
किशोर बालक सदा असाधारण काम करना चाहता है। वह दूसरों का ध्यान अपनी ओर आकर्षित करना चाहता है। जब तक वह इस कार्य में सफल होता है, अपने जीवन को सार्थक मानता है और जब इसमें वह असफल हो जाता है तो वह अपने जीवन को नीरस एवं अर्थहीन मानने लगता है। किशोर बालक के डींग मारने की प्रवृत्ति भी अत्यधिक होती है। वह सदा नए नए प्रयोग करना चाहता है। इसके लिए दूर दूर तक घूमने में उसकी बड़ी रुचि रहती है।
ᱡᱩᱣᱟᱹᱱ ᱠᱚᱲᱟ ᱥᱟᱨᱟ ᱚᱠᱛᱚ ᱵᱟᱹᱲᱤᱡᱟᱜ ᱠᱟᱹᱢᱤ ᱜᱮ ᱥᱟᱱᱟ ᱮᱭᱟ᱾ ᱩᱱᱤ ᱮᱴᱟᱜ ᱦᱚᱲᱟᱜ ᱫᱷᱮᱭᱟᱱ ᱟᱡ ᱥᱮᱫ ᱜᱮ ᱚᱨᱚᱜ ᱥᱟᱱᱟ ᱮᱭᱟ᱾ ᱡᱟᱦᱟᱸ ᱦᱟᱹᱵᱤᱡ ᱱᱚᱣᱟ ᱠᱟᱹᱢᱤ ᱠᱩᱲᱟᱹᱣᱟ, ᱟᱡᱟᱜ ᱡᱤᱵᱚᱱ ᱫᱚ ᱥᱟᱨᱛᱷᱟᱠ ᱮ ᱢᱟᱱᱟᱣ ᱮᱫ ᱟ ᱟᱨ ᱡᱚᱠᱷᱚᱱ ᱩᱱᱤ ᱱᱚᱣᱟ ᱨᱮ ᱟᱥᱟᱯᱷᱟᱞᱚᱜ ᱠᱟᱱᱟᱭ ᱠᱷᱟᱱ ᱩᱱᱤ ᱟᱡᱟᱜ ᱡᱤᱵᱚᱱ ᱨᱮ ᱦᱟᱫᱟᱥ ᱟᱨ ᱟᱨᱛᱷᱦᱤᱱ ᱞᱮᱠᱟᱭ ᱵᱩᱡᱷᱟᱹᱣᱟ᱾ ᱡᱩᱣᱟᱹᱱ ᱠᱚᱲᱟ ᱣᱟᱜ ᱰᱤᱝ ᱮᱢ ᱞᱮᱠᱷᱟᱱ ᱯᱨᱟᱣᱨᱤᱛᱤ ᱦᱚᱸ ᱟᱹᱰᱤ ᱛᱟᱦᱮᱱᱟ᱾ ᱩᱱᱤ ᱥᱟᱨᱟ ᱜᱮ ᱱᱟᱣᱟ ᱱᱟᱣᱟ ᱪᱮᱫᱚᱜ ᱥᱟᱱᱟ ᱮᱭᱟ᱾ ᱚᱱᱟ ᱞᱟᱹᱜᱤᱫ ᱥᱟᱸᱜᱤᱱ ᱥᱟᱸᱜᱤᱱ ᱦᱟᱹᱵᱤᱡ ᱫᱟᱬᱟᱱ ᱨᱮ ᱢᱚᱱᱮ ᱛᱟᱦᱮᱱ ᱠᱟᱱᱟ᱾
किशोर बालक का बौद्धिक विकास पर्याप्त होता है। उसकी चिंतन शक्ति अच्छी होती है। इसके कारण उसे पर्याप्त बौद्धिक कार्य देना आवश्यक होता है। किशोर बालक में अभिनय करने, भाषणा देने तथा लेख लिखने की सहज रुचि होती है। अतएव कुशल शिक्षक इन साधनों द्वारा किशोर का बौद्धिक विकास करते हैं।
ᱡᱩᱣᱟᱹᱱ ᱠᱚᱲᱟᱣᱟᱜ ᱵᱚᱫᱷᱤᱠ ᱣᱤᱠᱟᱥ ᱠᱷᱟᱞᱤ ᱜᱮ ᱛᱟᱦᱮᱱᱟ᱾ ᱩᱱᱤ ᱭᱟᱜ ᱪᱤᱸᱛᱟ ᱫᱟᱲᱮ ᱱᱟᱯᱟᱭ ᱜᱮ ᱛᱟᱦᱮᱱᱟ᱾ ᱚᱱᱟ ᱠᱷᱟᱹᱛᱤᱨ ᱩᱱᱤ ᱥᱟᱨᱮᱡ ᱵᱩᱫᱷᱤ ᱠᱟᱹᱢᱤ ᱦᱩᱭ ᱟᱭᱟ᱾ ᱡᱩᱣᱟᱹᱱ ᱠᱚᱲᱟ ᱨᱮ ᱟᱵᱷᱤᱱᱟᱭ,ᱵᱷᱟᱥᱟᱬ,ᱟᱨ ᱚᱞ ᱠᱚᱨᱮ ᱤᱪᱷᱟ ᱛᱟᱦᱮᱱ ᱛᱟᱭᱟ᱾ ᱡᱮᱞᱮᱠᱟ ᱱᱟᱯᱟᱢ ᱢᱟᱪᱮᱫ ᱱᱚᱣᱟ ᱥᱟᱫᱷᱟᱱ ᱛᱮ ᱡᱩᱣᱟᱹᱱᱟᱜ ᱵᱩᱫᱷᱤ ᱣᱤᱠᱟᱥ ᱮᱫ ᱟ᱾
किशोर बालक की सामाजिक भावना प्रबल होती है। वह समाज में सम्मानित रहकर ही जीना चाहता है। वह अपने अभिभावकों से भी सम्मान की आशा करता है। उसके साथ 10, 12 वर्ष के बालकों जैसा व्यवहार करने से, उसमें द्वेष की मानसिक ग्रंथियाँ उत्पन्न हो जाती हैं, जिससे उसकी शक्ति दुर्बल हो जाती है और अनेक प्रकार के मानसिक रोग उत्पन्न हो जाते हैं।
ᱡᱩᱣᱟᱹᱱ ᱠᱚᱲᱟᱣᱟᱜ ᱥᱟᱢᱟᱡᱤᱠ ᱵᱷᱟᱣᱱᱟ ᱡᱚᱨ ᱥᱚᱨ ᱛᱟᱦᱮᱱ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱩᱱᱤ ᱥᱟᱶᱛᱟ ᱨᱮ ᱥᱚᱢᱟᱱ ᱞᱮᱠᱟᱛᱮ ᱛᱟᱦᱮᱸ ᱥᱟᱱᱟ ᱮᱭᱟ᱾ ᱩᱱᱤ ᱟᱡᱟᱜ ᱚᱲᱟᱜ ᱦᱟᱲ ᱠᱷᱚᱱ ᱢᱚᱱ-ᱥᱚᱢᱟᱱ ᱮ ᱟᱸᱥᱚᱜ ᱟ᱾ ᱩᱱᱤ ᱥᱟᱶ ᱑᱐,᱑᱒ ᱥᱮᱨᱢᱟ ᱨᱮᱱ ᱜᱤᱫᱨᱟᱹ ᱞᱮᱠᱟ ᱠᱚ ᱵᱮᱵᱷᱟᱨᱮ ᱠᱷᱟᱱ, ᱩᱱᱤ ᱨᱮ ᱫᱣᱮᱥ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱢᱚᱱᱥᱤᱠ ᱜᱨᱟᱸᱛᱷᱤ ᱚᱰᱚᱠᱚᱜᱟ, ᱡᱟᱦᱟᱸ ᱫᱚ ᱩᱱᱤᱭᱟᱹᱜ ᱫᱟᱲᱮ ᱫᱩᱨᱵᱟᱞᱚᱜ ᱠᱟᱱᱟ ᱟᱨ ᱟᱭᱢᱟ ᱞᱮᱠᱟᱱ ᱢᱚᱱᱥᱤᱠ ᱨᱚᱜ ᱮᱦᱚᱵᱚᱜ ᱠᱟᱱᱟ
बालक का जीवन दो नियमों के अनुसार विकसित होता है, एक सहज परिपक्वता का नियम और दूसरा सीखने का नियम। बालक के समुचित विकास के लिए, हमें उसे जल्दी जल्दी कुछ भी न सिखाना चाहिए। सीखने का कार्य अच्छा तभी होता है जब वह सहज रूप से होता है। बालक जब सहज रूप से अपनी सभी मानसिक अवस्थाएँ पार करता है तभी वह स्वस्थ और योग्य नागरिक बनता है। कोई भी व्यक्ति न तो एकाएक बुद्धिमान होता है और न परोपकारी बनता है। उसकी बुद्धि अनुभव की वृद्धि के साथ विकसित होती है और उसमें परोपकार, दयालुता तथा बहादुरी के गुण धीरे धीरे ही आते हैं। उसकी इच्छाओं का विकास क्रमिक होता है। पहले उसकी न्यून कोटि की इच्छाएँ जाग्रत होती हैं और जब इनकी समुचित रूप से तृप्ति होती है तभी उच्च कोटि की इच्छाओं का आविर्भाव होता है। यह मानसिक परिपक्वता के नियम के अनुसार है। ऐसे ही व्यक्ति के चरित्र में स्थायी सद्गुणों का विकास होता है और ऐसा ही व्यक्ति अपने कार्यों से समाज को स्थायी लाभ पहुँचाता है।
ᱠᱚᱲᱟᱣᱟᱜ ᱡᱤᱵᱚᱱ ᱵᱟᱨᱟᱭᱟ ᱞᱮᱠᱟᱛᱮ ᱣᱤᱠᱥᱤᱛᱚᱜ ᱠᱟᱱᱟ, ᱢᱤᱫ ᱡᱚᱜᱟᱣ ᱞᱮᱠᱟᱛᱮ ᱟᱨ ᱫᱚᱥᱟᱨ ᱪᱮᱫᱚᱜ ᱞᱟᱹᱜᱤᱫ᱾ ᱠᱚᱲᱟᱣᱟᱜ ᱥᱟᱢᱩᱪᱤᱠ ᱣᱤᱠᱟᱥ ᱞᱟᱹᱜᱤᱫ, ᱟᱵᱚ ᱩᱱᱤ ᱡᱟᱦᱟᱸᱴᱟᱜ ᱪᱮᱫᱚᱜ ᱞᱟᱹᱜᱤᱫ ᱞᱚᱜᱚᱱ ᱞᱚᱜᱚᱱ ᱵᱟᱝ ᱪᱮᱫ ᱟᱭᱟ ᱢᱟ᱾ ᱪᱮᱫᱚᱜ ᱞᱟᱹᱜᱤᱫ ᱱᱟᱯᱟᱭ ᱠᱟᱹᱢᱤ ᱩᱱᱨᱮ ᱜᱮ ᱦᱩᱭ ᱫᱟᱲᱮᱭᱟᱜ ᱟ ᱡᱚᱠᱦᱚᱱ ᱟᱡᱟᱜ ᱞᱮᱠ ᱨᱮ ᱛᱟᱦᱮᱱᱟ ᱟᱭ᱾ ᱠᱚᱲᱟ ᱡᱚᱠᱷᱚᱱ ᱥᱟᱦᱟᱡ ᱨᱩᱯ ᱛᱮ ᱟᱢᱟᱜ ᱥᱟᱱᱢ ᱢᱚᱱᱥᱤᱠ ᱟᱣᱟᱥᱛᱷᱟ ᱞᱮᱠᱟᱛᱮ ᱠᱟᱹᱢᱤ ᱮᱫᱟᱭ, ᱛᱚᱠᱷᱚᱱ ᱩᱱᱤ ᱟᱨ ᱭᱚᱜᱭ ᱱᱟᱜᱨᱤᱠ ᱵᱟᱱᱟᱜ ᱠᱟᱱᱟᱭ᱾ ᱡᱟᱦᱟᱸᱭ ᱦᱚᱲ ᱜᱮ ᱢᱤᱫ ᱫᱚ ᱵᱟᱝ ᱵᱩᱫᱷᱤᱢᱟᱱ ᱦᱚᱲ ᱮ ᱵᱟᱱᱟᱜ ᱠᱟᱱᱟ ᱟᱨ ᱵᱟᱝ ᱫᱚ ᱯᱟᱨᱚᱯᱠᱟᱨ ᱵᱟᱱᱟᱜ ᱠᱟᱱᱟᱭ᱾ ᱩᱱᱤᱭᱟᱹᱜ ᱵᱩᱫᱷᱤ ᱟᱱᱩᱵᱷᱟᱣ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱵᱩᱫᱷᱤ ᱞᱮᱠᱟᱛᱮ ᱣᱤᱠᱥᱤᱛᱚᱜ ᱟᱭ ᱟᱨ ᱩᱱᱤ ᱨᱮ ᱯᱟᱨᱚᱯᱠᱟᱨ,ᱫᱟᱭᱟ,ᱟᱨ ᱵᱤᱨᱫᱟᱨ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱜᱩᱬ ᱵᱟᱹᱭ ᱵᱟᱹᱭ ᱛᱮ ᱜᱮ ᱦᱤᱡᱩᱜ ᱠᱟᱱᱟ᱾ᱩᱱᱤᱭᱟᱜ ᱤᱪᱷᱟ ᱨᱮᱜᱮ ᱣᱤᱠᱟᱥ ᱠᱟᱹᱢᱤ ᱦᱩᱭᱩᱜ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱢᱟᱲᱟᱝ ᱩᱱᱤᱭᱟᱹᱜ ᱠᱟᱹᱴᱤᱡ ᱠᱷᱚᱱ ᱤᱪᱷᱟ ᱮᱦᱚᱵᱚᱜ ᱛᱟᱭᱟ ᱟᱨ ᱡᱚᱠᱷᱚᱱ ᱚᱱᱟ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱥᱟᱢᱩᱪᱤᱛ ᱨᱩᱯ ᱠᱷᱚᱱ ᱛᱨᱤᱯᱛᱤ ᱦᱩᱭᱩᱜ ᱠᱟᱱᱟ ᱛᱚᱠᱷᱚᱱ ᱪᱮᱛᱟᱱᱟᱜ ᱤᱪᱷᱟ ᱠᱚ ᱦᱚᱸ ᱟᱣᱤᱨᱵᱷᱟᱣ ᱦᱩᱭᱩᱜ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱱᱚᱣᱟ ᱢᱚᱱᱥᱤᱠᱛ ᱯᱚᱨᱤᱯᱟᱠᱣᱚᱛᱟ ᱞᱮᱠᱟᱛᱮ᱾ ᱟᱹᱱᱠᱟ ᱜᱮ ᱢᱟᱹᱱᱢᱤ ᱭᱟᱜ ᱪᱟᱨᱤᱛᱨᱟ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱡᱟᱭᱜᱟ ᱥᱟᱱᱟᱢ ᱜᱩᱬ ᱨᱮ ᱣᱤᱠᱟᱥᱚᱜ ᱠᱟᱱᱟ ᱟᱨ ᱟᱹᱱᱠᱟ ᱜᱮ ᱦᱚᱲ ᱟᱯᱱᱟᱨ ᱠᱟᱹᱢᱤ ᱠᱷᱚᱱ ᱥᱟᱶᱛᱟ ᱨᱮ ᱯᱷᱟᱭᱫᱟᱭ ᱥᱮᱴᱮᱨ ᱟ ᱠᱚ ᱠᱟᱱᱟ᱾
बालक का जीवन दो नियमों के अनुसार विकसित होता है, एक सहज परिपक्वता का नियम और दूसरा सीखने का नियम। बालक के समुचित विकास के लिए, हमें उसे जल्दी जल्दी कुछ भी न सिखाना चाहिए। सीखने का कार्य अच्छा तभी होता है जब वह सहज रूप से होता है। बालक जब सहज रूप से अपनी सभी मानसिक अवस्थाएँ पार करता है तभी वह स्वस्थ और योग्य नागरिक बनता है। कोई भी व्यक्ति न तो एकाएक बुद्धिमान होता है और न परोपकारी बनता है। उसकी बुद्धि अनुभव की वृद्धि के साथ विकसित होती है और उसमें परोपकार, दयालुता तथा बहादुरी के गुण धीरे धीरे ही आते हैं। उसकी इच्छाओं का विकास क्रमिक होता है। पहले उसकी न्यून कोटि की इच्छाएँ जाग्रत होती हैं और जब इनकी समुचित रूप से तृप्ति होती है तभी उच्च कोटि की इच्छाओं का आविर्भाव होता है। यह मानसिक परिपक्वता के नियम के अनुसार है। ऐसे ही व्यक्ति के चरित्र में स्थायी सद्गुणों का विकास होता है और ऐसा ही व्यक्ति अपने कार्यों से समाज को स्थायी लाभ पहुँचाता है।
ᱡᱩᱣᱟᱹᱱ ᱠᱚᱲᱟ ᱪᱮᱛᱟᱱᱨᱮ ᱞᱮᱠᱟᱛᱮ ᱢᱚᱱ ᱥᱛᱷᱤᱛᱤ ᱠᱚ ᱯᱟᱨᱚᱢ ᱠᱟᱛᱮᱜ ᱣᱤᱥᱷᱟᱢ ᱞᱤᱸᱜᱤ ᱫᱩᱞᱟᱹᱲ ᱟᱡ ᱨᱮᱜᱮ ᱣᱤᱠᱥᱤᱛᱚᱜ ᱠᱟᱱᱟ ᱟᱨ ᱫᱚᱦᱲᱟ ᱯᱨᱚᱲᱷ ᱟᱣᱟᱥᱛᱷᱟ ᱦᱤᱡᱩᱜ ᱨᱮ ᱢᱤᱫ ᱣᱤᱥᱷᱟᱢ ᱞᱤᱸᱜᱤ ᱦᱚᱲ ᱟᱡᱨᱤᱱ ᱫᱩᱞᱟᱹᱲ ᱛᱟᱞᱟ ᱮ ᱠᱟᱱᱟᱢ, ᱡᱟᱦᱟᱸᱭ ᱥᱟᱸᱣ ᱟᱡᱟᱜ ᱡᱤᱵᱚᱱ ᱥᱟᱶ ᱛᱟᱦᱮᱱ ᱟᱭ᱾ ᱛᱚᱵᱮᱩᱱᱤ ᱥᱣᱟᱥᱛᱷ ᱟᱨ ᱭᱚᱜ ᱱᱟᱜᱨᱤᱠ ᱮ ᱵᱟᱱᱟᱜ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱡᱟᱦᱟᱸᱭ ᱦᱟᱲ ᱜᱮ ᱵᱟᱝ ᱫᱚ ᱢᱤ ᱢᱤᱫ ᱦᱚᱲ ᱫᱟᱜ ᱵᱩᱫᱷᱭᱟᱹᱱ ᱦᱚᱲ ᱫᱚ ᱵᱟᱝ
बालविकास यौन शिक्षा यौवनारम्भ
बालविकास ᱵᱟᱞᱣᱤᱠᱟᱫ ᱭᱚᱱᱥᱮᱪᱮᱫ ᱭᱚᱣᱱᱟᱨᱟᱢᱵᱷ यौवनारम्भ
पंखा एक विद्युतचालित युक्ति है। इसका उपयोग प्राणियों की सुविधा के लिये (गर्मी से रक्षा), हवा को बाहर निकालने (exhaust), शीतन (cooling) या अन्य गैसीय परिवहन आदि के लिये किया जाता है।
ᱯᱟᱸᱠᱷᱟ ᱢᱤᱫ ᱣᱤᱫᱭᱩᱛᱪᱟᱞᱤᱛ ᱢᱚᱥᱤᱱ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱱᱚᱣᱟ ᱫᱚ ᱢᱟᱹᱱᱢᱤ ᱠᱚᱣᱟᱜ ᱵᱮᱵᱚᱥᱛᱟ ᱞᱟᱹᱜᱤᱫ (ᱩᱫᱜᱟᱹᱨ ᱠᱷᱚᱱ ᱵᱟᱸᱪᱟᱜ), ᱦᱚᱭ ᱠᱚ ᱵᱟᱦᱨᱮ ᱚᱰᱚᱜ (exhaust), ᱨᱮᱭᱟᱲ (cooling) ᱥᱮ ᱟᱨᱚ ᱜᱮᱟᱤᱭ ᱯᱚᱨᱤᱣᱟᱦᱟᱱ ᱞᱟᱹᱜᱤᱫ ᱦᱩᱭᱩᱜ ᱠᱟᱱᱟ᱾
यांत्रिक रूप से पंखा उन सभी युक्तियों को कह सकते हैं जो एक "वेन" (vane) या वेनों का समूह को घुमाकर हवा की धारा उत्पन्न करने के काम आये। पंखे कम दाब उत्पन्न करके बहुत अधिक मात्रा (आयतन) में हवा का प्रवाह उत्पन्न करते हैं। इसके विपरीत गैस कम्प्रेसर अपेक्षाकृत अधिक दाब पर कम आयतन हवा फेंकने के लिये बनाया जाता है।
ᱢᱟᱥᱤᱱ ᱨᱩᱯ ᱛᱮ ᱯᱟᱸᱠᱷᱟ ᱟᱹᱵᱤᱱᱟᱜ ᱢᱟᱥᱤᱱ ᱠᱚ ᱢᱮᱛᱟᱜ ᱟ ᱡᱟᱦᱟᱸ ᱢᱤᱫ ᱣᱮᱱ(vane) ᱥᱮ ᱣᱮᱱ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱜᱩᱴ ᱜᱮ ᱟᱹᱪᱩᱨ ᱦᱚᱭ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱫᱷᱟᱨᱟ ᱚᱰᱚᱠᱚᱜ ᱨᱮ ᱠᱟᱹᱢᱤ ᱚᱪᱚᱜ ᱮᱫ ᱟ᱾ ᱯᱟᱸᱠᱷᱟ ᱠᱚᱢ ᱫᱟᱵ ᱚᱰᱚᱜ ᱠᱟᱛᱮᱜ ᱟᱹᱰᱤ ᱵᱟᱬᱛᱤ ᱢᱟᱛᱨᱟ (ᱟᱭᱛᱟᱱ) ᱨᱮ ᱦᱚᱭ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱯᱨᱟᱦᱟᱦ ᱚᱰᱚᱜ ᱚᱪᱚᱭ ᱮᱫ ᱟ᱾ ᱚᱱᱟ ᱨᱮᱱᱟᱜ opposite ᱜᱮᱥ ᱠᱚᱢᱯᱨᱮᱥᱟᱨ ᱚᱱᱟ ᱠᱷᱚᱱ ᱵᱟᱬᱛᱤ ᱫᱟᱵ ᱨᱮ ᱠᱚᱢ ᱟᱭᱛᱟᱱ ᱦᱚᱭ ᱟᱰᱚᱜ ᱚᱪᱚ ᱞᱟᱹᱜᱤᱫ ᱵᱟᱱᱟᱣ ᱦᱩᱭᱩᱜ ᱠᱟᱱᱟ᱾
तरह-तरह के आलू
[[File:Various types of potatoes for sale.jpg|thumb|Various types of potatoes for sale]]
आलू का पौधा
[[File:Potato plant.jpg|thumb|Potato plant]]
आलू एक सब्जी है। वनस्पति विज्ञान की दृष्टि से यह एक तना है। इसकी उद्गम स्थान दक्षिण अमेरिका का पेरू (संदर्भ) है। यह गेहूं, धान तथा मक्का के बाद सबसे ज्यादा उगाई जाने वाली फसल है। भारत में यह विशेष रूप से उत्तर प्रदेश में उगाया जाता है। यह जमीन के नीचे पैदा होता है। आलू के उत्पादन में चीन और रूस के बाद भारत तीसरे स्थान पर है।
ᱟᱞᱩᱣᱟ ᱢᱤᱫ ᱩᱛᱩ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱣᱟᱱᱟᱥᱯᱚᱛᱤ ᱥᱟᱬᱮᱥ ᱢᱮ ᱛᱮᱫᱚ ᱱᱚᱣᱟ stem ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱱᱚᱣᱟ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱞᱟᱜᱟᱣ ᱡᱟᱭᱟᱜᱟ ᱠᱚᱧᱮ ᱟᱢᱮᱨᱤᱠᱟ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱯᱮᱨᱩ (ᱥᱚᱸᱫᱚᱨᱵᱷ) ᱠᱟᱱᱟ᱾
दुमका — जिला — दुमका समय मंडल: आईएसटी (यूटीसी+५:३०) देश भारत राज्य झारखंड भारतीय प्रशासनिक सेवा ज़िलाधिकारी जनसंख्या • घनत्व 11,06,521 (2001 के अनुसार [update]) • 298/किमी2 (772/मील2) क्षेत्रफल 3,716.02 km² (1,435 sq mi) विभिन्न कोड • पिनकोड • 814101 • दूरभाष • +06434 • गाड़ियां • JH 04 आधिकारिक जालस्थल: dumka.nic.in निर्देशांक: 24°16′N 87°15′E / 24.27°N 87.25°E / 24.27; 87.25 दुमका भारत के झारखंड प्रान्त का एक जिला है। दुमका झारखण्ड राज्य की उपराजधानी है साथ ही यह सन्थाल परगना प्रमंडल का मुख्यालय भी है । दुमका में दस प्रखंड हैं जो निम्नलिखित हैं : दुमका, गोपीकांदर, जामा, जरमुंडी, काठीकुंड, मसलिया, रामगढ़, रानेश्वर, शिकारीपाड़ा और सरैयाहाट ।
दुमका — जिला — दुमका समय मंडल: आईएसटी (यूटीसी+५:३०) देश भारत राज्य झारखंड भारतीय प्रशासनिक सेवा ज़िलाधिकारी जनसंख्या • घनत्व 11,06,521 (2001 के अनुसार [update]) • 298/किमी2 (772/मील2) क्षेत्रफल 3,716.02 km² (1,435 sq mi) विभिन्न कोड • पिनकोड • 814101 • दूरभाष • +06434 • गाड़ियां • JH 04 आधिकारिक जालस्थल: dumka.nic.in ᱫᱤᱥᱟ ᱰᱟᱦᱟᱨᱺ24°16′N 87°15′E / 24.27°N 87.25°E / 24.27; 87.25 ᱥᱩᱢᱠᱟ ᱟᱤᱧᱚᱛ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱡᱷᱟᱨᱠᱷᱚᱱᱰ ᱯᱨᱚᱸᱛ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱢᱤᱫ ᱴᱚᱴᱷᱟ ᱠᱟᱱᱟ। ᱫᱩᱢᱠᱟ ᱡᱷᱟᱨᱠᱷᱚᱱᱰ ᱯᱚᱱᱚᱛ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱩᱯᱨᱟᱡᱫᱷᱟᱱᱤ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱥᱟᱶ ᱛᱮ ᱱᱚᱣᱟ ᱥᱟᱱᱛᱟᱲ ᱯᱟᱨᱜᱟᱱᱟ ᱯᱨᱟᱢᱟᱸᱰᱟᱞ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱢᱩᱠᱷᱭᱟᱞᱚᱭ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱫᱩᱢᱠᱟ ᱨᱮ ᱑᱐ ᱴᱟᱜ ᱯᱨᱟᱠᱷᱟᱸᱰ ᱢᱮᱱᱟᱜ ᱟ᱾ ᱡᱟᱦᱟᱸ ᱮᱢᱟᱠᱟᱱᱟ ᱺ ```ᱫᱩᱢᱠᱟ``` ᱜᱚᱯᱤᱠᱟᱸᱫᱟᱨ,ᱡᱟᱢᱟ,ᱡᱟᱨᱢᱩᱸᱰᱤ,ᱠᱟᱴᱷᱤ ᱠᱩᱸᱰ,ᱢᱟᱥᱞᱤᱭᱟ,ᱨᱟᱢᱜᱟᱲᱷ,ᱨᱟᱱᱮᱥᱷᱣᱟᱨ,ᱷᱤᱠᱟᱨᱤ ᱯᱟᱲᱟ ᱟᱨ ᱥᱟᱨᱟᱹᱭᱟᱦᱟᱴ᱾
पाषाणकाल- खनन के प्राप्त औजारों से पता चला है कि यहां के मूल निवासी मोन-ख्मेर और मुंडा थे।
ᱯᱟᱥᱟᱬᱠᱟᱞ- ᱠᱷᱟᱱᱟᱱ ᱠᱷᱚᱱ ᱚᱰᱚᱠᱚᱜ ᱚᱡᱟᱨ ᱠᱷᱚᱱ ᱵᱟᱪᱟᱭᱚᱜ ᱠᱟᱱᱟ ᱡᱮ ᱱᱚᱸᱰᱮ ᱨᱮᱱ ᱟᱥᱚᱞ ᱠᱚ ᱫᱚ ᱢᱚᱱ-ᱠᱷᱢᱮᱨ ᱟᱨ ᱢᱩᱸᱰᱟ ᱠᱚ ᱛᱟᱦᱮᱸ ᱠᱟᱱᱟ।
प्राचीन इतिहास- इस जिले प्राचीन निवास पहाड़ी लोग थे। ग्रीक यात्री मेगास्थानीज ने इन्हें माली नाम से संबोधित किया।
ᱥᱮᱫᱟᱭ ᱱᱟᱜᱟᱢ-ᱱᱚᱣᱟ ᱴᱚᱴᱷᱟ ᱨᱮ ᱥᱮᱫᱟᱭ ᱯᱟᱦᱟᱲᱤ ᱠᱚ ᱛᱟᱦᱮᱸ ᱠᱟᱱᱟ᱾ ᱜᱨᱤᱠ ᱭᱟᱛᱨᱤ ᱢᱮᱜᱟᱥᱛᱷᱟᱱᱤᱡ ᱢᱟᱞᱤ ᱢᱮᱱ ᱛᱮ ᱮ ᱢᱮ ᱞᱮᱫᱟ᱾
मध्यकालीन इतिहास- राजमहल की पहाड़ियों के घिरे होने के कारण दुमका जितना दुर्गम रहा है उतना है आर्थिक दृष्ट से अहम भी. 1539 में चौसा के युद्ध में शेरशाह सूरी की जीत के बाद यह क्षेत्र अफगानों के कब्जे में आ गया, लेकिन जब हुसैन कुली खान ने बंगाल पर जीत हासिल की तो यह क्षेत्र मुगल सम्राट अकबर के प्रभुत्व में आ गया। अंग्रेजी शासन- अंग्रेज प्रतिनिधि डॉ गैबरियल बोकलिटन ने शाहजहां से एक फरमान हासिल किया।
ᱢᱚᱫᱷᱭᱟᱠᱟᱞᱤᱱ ᱱᱟᱜᱟᱢ - ᱨᱟᱡᱢᱟᱦᱟᱞ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱵᱩᱨᱩ ᱛᱮ ᱮᱥᱮᱫ ᱟᱠᱟᱱ ᱛᱮ ᱫᱩᱢᱠᱟ ᱡᱮ ᱞᱮᱠᱟ ᱥᱩᱨᱜᱚᱢ ᱢᱮᱱᱟᱜ ᱟ ᱩᱱᱟᱜ ᱟᱨᱛᱷᱦᱤᱠ ᱧᱮᱞ ᱛᱮ ᱚᱦᱚᱢ ᱦᱚᱸ ᱹ ᱑᱕᱓᱙ ᱨᱮ ᱪᱟᱣᱚᱥᱟ ᱞᱟᱲᱦᱟᱹᱭ ᱨᱮ ᱥᱷᱨᱥᱷᱟᱦ ᱥᱩᱨᱤ ᱭᱟᱜ ᱡᱤᱛᱠᱟᱹᱨ ᱛᱟᱭᱚᱢ ᱱᱚᱣᱟ ᱡᱟᱭᱟᱜᱟ ᱟᱯᱷᱜᱟᱱ ᱠᱚᱣᱟᱜ ᱜᱚᱵᱚᱞ ᱨᱮ ᱦᱮᱡ ᱮᱱᱟ, ᱢᱮᱱᱠᱷᱟᱱ ᱡᱚᱠᱷᱚᱱ ᱦᱩᱥᱮᱱ ᱠᱩᱞᱤ ᱠᱷᱟᱱ ᱵᱮᱸᱜᱚᱞ ᱠᱷᱚᱱ ᱮ ᱡᱤᱛᱠᱟᱹᱨ ᱮᱱ ᱠᱷᱟᱱ ᱱᱚᱣᱟ ᱡᱟᱭᱟᱜᱟ ᱢᱩᱜᱚᱞ ᱥᱚᱢᱨᱚᱴ ᱟᱠᱵᱟᱨᱟᱜ ᱜᱚᱵᱚᱞ ᱨᱮ ᱦᱮᱡ ᱮᱱᱟ᱾ ᱤᱸᱜᱨᱮᱡᱤ ᱥᱷᱟᱥᱟᱱ -ᱤᱸᱜᱨᱮᱡ ᱯᱨᱚᱛᱤᱱᱤᱫᱷᱤ ᱪᱮ ᱜᱮᱵᱨᱤᱭᱟᱞ ᱵᱚᱠᱞᱤᱴᱚᱱ ᱫᱚ ᱥᱷᱟᱦᱡᱟᱦᱟᱸ ᱴᱷᱮᱱ ᱠᱷᱚᱱ ᱢᱤᱫ ᱯᱷᱚᱨᱢᱟᱱ ᱮ ᱧᱟᱢ ᱠᱮᱫ ᱟ᱾
1742-1751- इस दौरान मराठा शासक राघोजी भोसले और पेशवा बालाजी राव यहां आते रहे.
᱑᱗᱔᱒-᱑᱗᱕᱑- ᱩᱱ ᱚᱠᱟᱛᱚ ᱢᱟᱨᱟᱴᱷᱟ ᱥᱷᱟᱥᱟᱠ ᱨᱟᱜᱷᱚᱡᱤ ᱵᱷᱚᱥᱞᱮ ᱟᱨ ᱯᱮᱥᱷᱣᱟ ᱵᱟᱞᱟᱡᱤ ᱨᱟᱣ  ᱱᱚᱸᱰᱮ ᱠᱤᱱ ᱦᱮᱡ ᱠᱚᱜ᱾
1745: संथाल परगना के जंगलों और राजमहल की पहाड़ियों से राघोजी भोसले का दुमका में प्रवेश.
᱑᱘᱔᱕-ᱥᱟᱱᱛᱟᱲ ᱯᱟᱨᱜᱟᱱᱟ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱵᱤᱨ ᱟᱨ ᱨᱟᱡᱢᱚᱦᱚᱞ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱰᱩᱸᱜᱨᱤ ᱠᱷᱚᱱ ᱨᱟᱜᱷᱚᱡᱤ ᱵᱷᱚᱥᱞᱮ ᱭᱟᱜ ᱫᱩᱢᱠᱟ ᱨᱮ ᱵᱚᱞᱚᱜ᱾
बिरसा मुंडा अंतर्राष्ट्रीय विमानक्षेत्र आईएटीए: IXR आईसीएओ: VERC विवरण विमानक्षेत्र प्रकार सार्वजनिक स्वामी भारतीय विमानपत्तन प्राधिकरण संचालनकर्ता भारतीय विमानपत्तन प्राधिकरण सेवाएँ (नगर) राँची स्थिति हिनू, राँची समुद्र तल से ऊँचाई 646 मी॰ / 2,148 फुट निर्देशांक 23°18′51″N 085°19′18″E / 23.31417°N 85.32167°E / 23.31417; 85.32167निर्देशांक: 23°18′51″N 085°19′18″E / 23.31417°N 85.32167°E / 23.31417; 85.32167 मानचित्र IXR Location of airport in India भारत के मानचित्र पर IXR IXR (Jharkhand) Jharkhand के मानचित्र पर IXR IXR (भारत के विमानक्षेत्र) भारत के विमानक्षेत्र के मानचित्र पर उड़ानपट्टियाँ दिशा लम्बाई सतह मी॰ फ़ीट 13L/31R 3,200 10,500 असफल्ट 13R/31L 3,810 12,500 असफल्ट हैलीपैड संख्या लम्बाई सतह मी॰ फ़ीट H1 19 63 असफल्ट सांख्यिकी (अप्रैल (2016) - मार्च (2017)) लुआ त्रुटि: bad argument #1 to 'gsub' (string is not UTF-8)। Source: भारतीय विमानपत्तन प्राधिकरण [1]
ᱵᱤᱨᱥᱟᱹ ᱢᱩᱸᱰᱟᱹ ᱡᱮᱡᱟᱹᱛᱤᱭᱟᱹᱨᱤ ᱩᱰᱟᱹᱱ ᱰᱟᱹᱦᱤ (BMIA) ᱫᱚ ᱥᱤᱧᱚᱛ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱢᱩᱬᱩᱛ ᱡᱮᱡᱟᱹᱛᱤᱭᱟᱹᱨᱤ ᱩᱰᱟᱹᱱ ᱰᱟᱹᱦᱤ ᱠᱟᱱᱟ ᱥᱟᱶᱛᱮ ᱠᱚᱸᱧᱮ ᱮᱥᱤᱭᱟ ᱟᱨ ᱡᱮᱜᱮᱛ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱧᱩᱢ ᱟᱱᱟᱜ ᱩᱰᱟᱹᱱ ᱰᱟᱹᱦᱤ ᱠᱟᱱᱟ ᱾ ᱱᱚᱶᱟ ᱫᱚ ᱡᱷᱟᱨᱠᱷᱚᱸᱰ ᱯᱚᱱᱚᱛ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱨᱟᱺᱪᱤ ᱧᱩᱛᱩᱢᱟᱱ ᱴᱷᱟᱶ ᱨᱮ ᱢᱮᱱᱟᱜᱼᱟ ᱾ ᱱᱚᱶᱟ ᱰᱚ ᱨᱟᱺᱪᱤ ᱱᱟᱜᱟᱨ ᱛᱟᱞᱢᱟ ᱠᱷᱚᱱ ᱗ ᱠᱤᱞᱚᱢᱤᱴᱚᱨ ᱥᱟᱺᱜᱤᱧ ᱨᱮ ᱢᱮᱱᱟᱜᱼᱟ ᱾ ᱱᱚᱶᱟ ᱫᱚ ᱡᱷᱟᱨᱠᱷᱚᱸᱰ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱡᱚᱛᱚ ᱠᱷᱚᱱ ᱢᱟᱨᱟᱝ ᱟᱨ ᱵᱷᱤᱲ ᱟᱱ ᱩᱰᱟᱹᱱ ᱰᱟᱹᱦᱤ ᱠᱟᱱᱟ ᱾ ᱒᱐᱑᱘ ᱥᱟᱞᱮ ᱨᱮ ᱱᱚᱸᱰᱮ ᱑,᱗᱗᱘,᱓᱔᱙ ᱜᱚᱴᱟᱝ ᱯᱟᱥᱮᱧᱡᱚᱨ ᱠᱚ ᱦᱮᱡ ᱥᱮᱱ ᱟᱠᱟᱱᱟ ᱾ ᱞᱮᱠᱷᱟᱜᱩᱴ ᱯᱟᱥᱮᱧᱡᱚᱨ ᱴᱨᱟᱯᱷᱤᱠ ᱞᱮᱠᱟᱛᱮ ᱱᱚᱶᱟ ᱫᱚ ᱑᱘ ᱫᱷᱟᱹᱲ ᱟᱱᱟᱜ ᱵᱷᱤᱲ ᱩᱰᱟᱹᱱ ᱰᱟᱹᱦᱤ ᱠᱟᱱᱟ ᱾ ᱱᱚᱶᱟ ᱩᱰᱟᱹᱱ ᱰᱟᱹᱦᱤ ᱫᱚ ᱤᱱᱰᱤᱭᱟ ᱮᱭᱟᱨᱯᱚᱴᱥ ᱫᱟᱨᱟᱭ ᱛᱮ ᱛᱚᱨᱟᱣᱜ ᱠᱟᱱᱟ ᱥᱟᱶᱛᱮ ᱤᱱᱰᱤᱭᱟ ᱮᱭᱟᱨᱞᱟᱭᱤᱱᱥ, ᱢᱟᱥᱠᱟᱨᱜᱚ (MASkargo), ᱮᱭᱟᱨ ᱮᱥᱤᱭᱟ (AirAsia), ᱮᱭᱟᱨ ᱮᱥᱤᱭᱟ ᱮᱠᱥ (AirAsia X), ᱮᱭᱟᱨ ᱤᱱᱰᱤᱜᱚ (Indigo Air), ᱟᱨ ᱮᱥᱤᱭᱟ ᱠᱟᱨᱜᱚ ᱮᱠᱥᱯᱨᱮᱥ (AsiaCargo Express) ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱢᱟᱨᱟᱝ ᱜᱦᱟᱨᱚᱡᱽ ᱠᱟᱱᱟ ᱾ ᱱᱟᱜᱟᱢ ᱫᱟᱹᱲ ᱦᱚᱨ ᱥᱟᱹᱠᱷᱭᱟᱹᱛ ᱵᱟᱨᱦᱮ ᱡᱚᱱᱚᱲ बिरसा मुंडा अंतर्राष्ट्रीय विमानक्षेत्र आईएटीए: IXR आईसीएओ: VERC विवरण विमानक्षेत्र प्रकार सार्वजनिक स्वामी भारतीय विमानपत्तन प्राधिकरण संचालनकर्ता भारतीय विमानपत्तन प्राधिकरण सेवाएँ (नगर) राँची स्थिति हिनू, राँची समुद्र तल से ऊँचाई 646 मी॰ / 2,148 फुट निर्देशांक 23°18′51″N 085°19′18″E / 23.31417°N 85.32167°E / 23.31417; 85.32167निर्देशांक: 23°18′51″N 085°19′18″E / 23.31417°N 85.32167°E / 23.31417; 85.32167 मानचित्र IXR Location of airport in India भारत के मानचित्र पर IXR IXR (Jharkhand) Jharkhand के मानचित्र पर IXR IXR (भारत के विमानक्षेत्र) भारत के विमानक्षेत्र के मानचित्र पर उड़ानपट्टियाँ दिशा लम्बाई सतह मी॰ फ़ीट 13L/31R 3,200 10,500 असफल्ट 13R/31L 3,810 12,500 असफल्ट हैलीपैड संख्या लम्बाई सतह मी॰ फ़ीट H1 19 63 असफल्ट सांख्यिकी (अप्रैल (2016) - मार्च (2017)) लुआ त्रुटि: bad argument #1 to 'gsub' (string is not UTF-8)। Source: भारतीय विमानपत्तन प्राधिकरण [1]
मछली पकड़ने में प्रयुक्त रस्सी की कुण्डली
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Rope.jpg/200px-Rope.jpg
रस्सी या रज्जु, रेशों (फाइबर) को ऐंठकर या चोटी-पूरकर (ब्रेडिंग करके) बनायी जाती है जिससे इनकी शक्ति बढ़ जाती है। यांत्रिक दृष्टि से रस्सी में तनाव झेलने की शक्ति (टेंसाइल स्ट्रेंथ) तो होती है किन्तु इसकी कम्प्रेसिव स्ट्रेंथ (दबाव झेलने की शक्ति) नगण्य होती है क्योंकि यह लचीली होती है। इसका दूसरे शब्दों में अर्थ यह है कि खींचने (pulling) के लिये तो इसका प्रयोग किया जा सकता है किन्तु धकेलने (पुशिंग) के लिये नहीं।
ᱵᱟᱵᱮᱨ ᱫᱚ ᱜᱟᱞᱟᱝ ᱠᱟᱛᱮ ᱪᱟᱦᱮ ᱯᱟᱱᱛᱮ (ᱵᱨᱮᱱᱰᱤᱧ)ᱠᱟᱛᱮᱜ ᱠᱚ ᱵᱟᱱᱟᱣᱟᱜᱼᱟ ᱡᱟᱦᱟ ᱱᱚᱣᱟ ᱨᱮ ᱫᱟᱲᱮ ᱢᱮᱱᱟᱜ ᱟ᱾ ᱭᱟᱱᱛᱨᱤᱠ ᱫᱨᱥᱴᱤ ᱛᱮ ᱵᱟᱵᱮᱨ ᱨᱮ ᱛᱟᱱᱟᱣ ᱟᱜ ᱫᱟᱲᱮ (ᱛᱮᱱᱥᱟᱤᱞ ᱥᱴᱨᱮᱱᱴᱷ) ᱢᱟ ᱛᱟᱦᱮᱸ ᱜᱮ ᱢᱮᱱᱠᱷᱟᱱ ᱱᱚᱣᱟ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱠᱚᱢᱯᱨᱮᱥᱤᱵᱽ ᱥᱴᱨᱮᱸᱛᱷ (ᱫᱟᱵᱟᱣ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱫᱟᱲᱮ) ᱱᱤᱜᱟᱱᱭ ᱛᱟᱦᱮᱱ ᱠᱟᱱᱟ ᱪᱮᱫᱟᱜ ᱥᱮ ᱱᱚᱣᱟ ᱧ ᱞᱮᱵᱽᱲᱮᱜ ᱜᱤᱭᱟ᱾ ᱱᱚᱣᱟ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱫᱚᱥᱟᱨ ᱥᱟᱵᱟᱫ ᱛᱮ ᱱᱚᱣᱟ ᱠᱟᱱᱟ ᱡᱮ ᱚᱨ (pulling) ᱞᱟᱹᱜᱤᱫ ᱠᱚ ᱵᱟᱱᱟᱣᱟ ᱢᱮᱱᱠᱷᱟᱱ ᱰᱷᱟᱠᱟ ᱞᱟᱹᱜᱤᱫ ᱫᱚ ᱵᱟᱝ᱾
रचना
ᱵᱟᱱᱟᱣ
रस्सी बनाने में प्रयोग किये जाने वाले मुख्य चीजें हैं निम्नलिखित हैं-
ᱵᱟᱵᱮᱨ ᱵᱟᱱᱟᱣ ᱞᱟᱹᱜᱤᱫ ᱮᱢ ᱟᱠᱟᱱ ᱠᱚ-
प्राकृतिक त्तंतु - जैसे जूट, कपास, नारियल की जटा, घास, आदि संश्लेषित तंतु (Synthetic fiber) - पॉलीप्रोपलीन, नाइलॉन आदि
*ᱯᱨᱟᱠᱨᱤᱛᱤᱠ ᱛᱟᱸᱛᱩ- ᱡᱮᱞᱮᱠᱟ ᱡᱩᱴ,ᱠᱟᱯᱟᱥ,ᱱᱟᱹᱨᱠᱟᱹᱲ ᱨᱮᱱᱟᱜ ᱠᱟᱴᱟ,ᱛᱟᱥᱟᱫᱽ,ᱮᱢᱟᱱᱠᱚ᱾ *ᱥᱚᱸᱥᱞᱥᱤᱛ ᱛᱟᱸᱛᱩ (Synthetic fibre)- ᱯᱚᱞᱤᱯᱨᱚᱯᱞᱤᱱ,ᱱᱟᱭᱞᱚᱱ ᱮᱢᱟᱱ᱾