Dieudonné Salme, nado en Glain o 1 de xuño de 1836 e finado en Liège o 26 de marzo de 1911, foi un escritor belga.
Dieudonné Salme (e walon : Doné Såm) a skepyî e 1835 ey a morou e 1911.


Autor da primeira novela en lingua valoa, "Li Houlot".
C' esteut on scrijheu e walon, li prumî k' åye sicrît on roman, "Li Houlot".

Procedente dunha familia de armeiros, Dieudonné dedicouse primeiro á profesión dos seus devanceiros e logo traballou nos hospicios civís.
Il a cmincî a scrire e walon diviè 1858.

Comezou a escribir en valón en 1858, difundindo cancións e monólogos en follas volantes.
C' esteut des tchansons et des monolokes.

En 1872, Dieudonné Salme fundou e foi o primeiro presidente do Caveau liégeois.
E 1872, Dieudonné Salme askepeye, avou ds ôtes, li Cavô Lidjwès.

Tamén escribiu pezas teatrais, todas comedias, mins ki n' ont waire sitî djouwêyes.
Il a eto scrît des pîces di teyåte, totes comedeyes, mins ki n' ont waire sitî djouwêyes.

A súa poesía recolleuna no volume Tonires et blouwets publicado en 1878.
Come fijheu d' rimeas, il a-st eplaidî ene ramexhnêye sol tite : "Tonires et blouwets" (1878).

Pero as súas obras máis recoñecidas foron as dúas novelas que publicou "Li houlot" (1888) e Pitchete (1890).
Mins ses mwaissès ouves, c' est, sins manke, ses deus romans : "Li houlot" (1888) eyet Pitchete (1890).

Obra
Ouve pol walon

Boussart en 2005
(e 2005)

Jean-Denys Boussart, nado o 14 de febreiro de 1940 e finado o 10 de maio de 2017, foi un escritor belga de expresión valoa.
Jean-Denys Boussart (e walon: Djihan-Dnixh, sipoté Marcatchou) a skepyî li 14 di fevrî 1940. Il a morou li 10 di may 2017.

Publicou a colección de relatos “Li rodje dame” (1976); os poemarios: “Li prumire voye” (1966); “Mi pårotche po ene noere çanse” (1968); “Li botike ås araedjas” (1968); e a obra de teatro: “Li grande cizete” (1971). Textos seus apareceron na Anthologie de la litterature wallone de Maurice Piron (1979) e mais en Fleurs dialectales de Paul Charlier (1974). En francés publicou artigos sobre folclore e actualidade na revista Vlan.
Il a scrît des noveles: “Li rodje dame” (1976); des arimeas: “Li prumire voye” (1966); “Mi pårotche po ene noere çanse” (1968); “Li botike ås araedjas” (1968); et eto do teyåte: “Li grande cizete” (1971).

Boussart foi contrario á creación dun estándar para o walón, amosándose asemade contrario á adquisición de novos espazos de uso para a lingua, que para el cumpría unha función folclórica.
I scrît eto e francès so des sudjets foclorikes u d' actouwalité dins li ptite gazete “Vlan”, ene coirnêye ki s' lome “Vlan avå les voyes”.

Gérard Avril, é un escritor belga en champañés.
Gérard Avril, c' est on scrijheu e tchampnwès.

As súas creacións literarias apareceron nas revistas "Terres d'Orchimont et d'Herbeumont", Singulîers e mais en "Li Rantoele (ratournés e walon).
Ses scrijhaedjes ont stî eplaidîs dins "Terres d'Orchimont et d'Herbeumont", Singulîs (mwaissès modêyes) eyet "Li Rantoele (ratournés e walon).

En 2010 publicou un libro con contos e poemas co título de "Mon patois d'Ardenne en 40 histoires".
Il a-st vudî on live, diviè 2010, avou des ptitès prôzes et des powinmes : "Mon patois d'Ardenne en 40 histoires", k' i gn a ene plake lazer odio ki va avou (ISBN 2-902413-71-8).

Obra
Ouve e gåmès

Notas
Sourdant

Nestor Outer, nado o
Nestor Outer, c' esteut on scrijheu e gåmès.

2 de abri de 1865 en Vierton e finado na mesma localidade o 30 de abril de 1930.
I skepia li 2 d' avri 1865 a Vierton, et î mora li 30 d' avri 1930.

foi un pintor e escritor belga en lorenés gaumés
Di s' mestî, il esteut årtisse pondeu.

Teatro Li Sint-Djan-Batisse (1 acto, 1904) Li siervante (2 actos, 1919) On woeyaedje di moirt (La veillée funèbre, 1 acto, 1925) Prosa Li tchesse å bos (1906) [1]
Pîces di teyåte Li Sint-Djan-Batisse (1 ake, 1904) Li siervante (2 akes, 1919) On woeyaedje di moirt (La veillée funèbre, 1 ake, 1925) Prôze Li tchesse å bos (1906) [1]

Obra en picardo
Ouve e picård

Roland Thibeau, nado en Élouges (Dour) en 1948, é un escritor belga de lingua picarda.
Roland Thibeau, c' est on scrijheu e picård.

En 2008 recibiu o premio das linguas rexionais endóxenas da Comunidade Francesa de Bélxica pola peza teatral "Moneuse". http://www.languesregionales.cfwb.be/index.php?id=1226
Ella a rascodou li pris del Kiminålté Walonreye-Brussele e 2008 po ene pîce di teyåte amontêye so on persounaedje istorike, li bandiy "Moneuse".

En 2015 foi un dos antologados no libro «Le voyage en Oïlie», dedicado a autores en linguas de oil.
E 2015, il a acvierné on live ås 15 oteurs di sacwants lingaedjes d' oyi, «Le voyage en Oïlie».

E 2016, a súa adaptación de O principiño ao teatro en picardo e valón gañou o premio de teatro da Fête aux langues de Wallonie
E 2016, i redjårbeye «Li ptit prince» pol teyåte avou sacwants accints picårds et walons. Li pîce wangne li pris teyåte del fiesse ås lingaedjes walons ey esse djouwêye come copete-etrevén do grand raploû.

E en 2017, a súa peza sobre a Segunda Guerra Mundial , Merci, monsieur Doukhane volveu gañar o premio
E 2017, i scrît ene pîce sol guere di 40, «Merci monsieu Douxhane», prumêye dins les ocupaedjes coinreces del fiesse ås lingaedjes walons.

Traxectoria
Voye come waloneu

Laurent Hendsche, nado en 1966, é un escritor e cantante valón
Laurent Hendschel (purade lomé Lorint emon les waloneus) a skepyî e 1966. C' est on tchanteu et on scrijheu e walon, ey eto on rcwereu sol walon.

Logrou o gran premio da canción valoa en 1989. En 1990 escribiu On walon po dmwin? no que fai un chamamento para para a modernización do volon que pas pola creación dun estándar unificado.
Deujhinme do Grand Pris del Tchanson Walone e 1989, il atake totossu rade a studyî eyet scrire li walon.

En 1992 afondando no anterior coordina Walo + Mes troes meye prumîs mots walons (1992), o primeiro léxico pan-valón, que constitúe o primeiro chanzo na conformación dese valón unificado.
I håynêye ses nouvès idêyes en on livret “On walon po dmwin” (1990) et s' comince-t i a ls apliker come mwaisse-adjinçneu do motî Walo+ (1992), li prumî motî francès-walon po troes des cwate coines do payis.

En 1993 publicou a colleita poética Ridaedjes (1993), dese ano é tamén o artigo “Quelques propositions sur l'établissement d'une langue wallonne écrite commune” (1993)
Adonpwis, il eplaide “Ridaedjes” (1993), ene ramexhnêye di powezeyes avanciveuses. Et mostrer comint, podbon, on pout foirdjî on rfondou walon divins “Quelques propositions sur l'établissement d'une langue wallonne écrite commune” (1993) et comint-z ahiver on diccionaire di tot l' walon (Å raploû-tot des walons, 1994). E minme tins, il aponteye on sistinme live et cassete po-z aprinde li walon (Li walon rade et bén, 1994).

Foi un dos promotores da revista “Li Rantoele” aparecida en 1995. E publicou en valón unificado, rfondou walon, dúas coleccións de relatos “Sacwantès fåviretes di houte did ci” (1994) e “Did lon” (1995) e a primera novela en valón unificado, “So l' anuti”, de carácter históric, escribiuna en 1994, aínda que non se publicou ata 2006, aínda que algúns anacos apareceron na revista Li Chwès
C' est co lu k' enonde l' idêye del gazete “Li Rantoele” (1995), ki dvént ene Soce Nén Recwårlante et rprinde les rcwerances so li rfondaedje. Adon, po rawijhî ses couteas, et vey çou ki li rfondaedje dene podbon, Lorint Hendschel sicrît sacwants bokets e rfondou: “Sacwantès fåviretes di houte did ci” (1994), “Did lon” (1995) et li grand roman istorike “So l' anuti”, sicrît e 1994, eyet eplaidî fok e 2006.

Foi dos primerios en introducir o valón en internet trernete coa creación en 1996 de Les pådjes do lingaedje walon.
Il est onk des prumîs a vey li consecance del revolucion Etrernete. Eto, i va mete so les fyis, e 1996, on prezintaedje do walon (Les pådjes do lingaedje walon) et e 1998 ene sinteze sol grammaire do walon: Li waibe del croejhete walone.

A pårti di 1998 traduciu por primeira vez unha distribución Linux ao valón " Avou l' sistinme Gnu/Linux, voste éndjole djåze walon".
A pårti di 1998, il overe sol ratournaedje e walon des sistinmes Linux, et scrire si apriyesse a fwait so les fyis, dizo l' tite: Avou l' sistinme Gnu/Linux, voste éndjole djåze walon. C' est s' papî la ki va enonder Pablo Sarachaga sol voye do boutaedje pol lingaedje walon, et drovi l' ouxh des libes programes sicrîts e rfondou walon.

E 2002 traduciu a Xénese, o primeiro libro da Biblia, ao valón co título “Å Cmince”.
E 2002, i ratoûne li Djeneze, li prumî live del Bibe, e walon, dizo l' tite “Å Cmince”.