یلدا به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) گفته می‌شود. خانواده‌های ایرانی در شب یلدا، معمولاً شامی فاخر و همچنین انواع میوه‌ها و رایج‌تر از همه هندوانه را مهیا و دور هم سرو می‌کنند. پس از سرو تنقلات، قصه‌گویی بزرگان خانواده برای دیگر اعضای فامیل و همچنین فال‌گیری با دیوان حافظ رایج است.[1]
Бул түнү – парстардын зороастризм заманынан башталган жакшылыктын, жарыктын жана Күн Кудайы деп эсептелген Митра жарыу дүйнөгө келген түн. Жылдын эң узак түнүнөн кийинки таңда Митранын аруу тазаа, пакиза энеси коз жарган. Кышкы күндүн суугуна байланыштуу бул майрам бир күн артка же болбосо бир күн алдыга жылдырылып майрамдашы да мүмкүн.
چلّه، دو موقعیت گاه‌شمارانه در طول یک سال خورشیدی با کارکردهای فرهنگ عامه، یکی در آغاز تابستان (تیرماه) و دیگری در آغاز زمستان (دی‌ماه)، هریک متشکل از دو بخش بزرگ (چهل روز) و کوچک (بیست روز) است. واژهٔ چلّه برگرفته از چهل[6] و مخفف «چهله» و صرفاً نشان‌دهندهٔ گذشت یک دورهٔ زمانی معین (و نه الزاماً چهل روزه) است.[7]
Сасанид империясы кулагандан кийин жана ислам динин жайылуусу менен бирге Ялда майрамынын баркы кетип, жөнөкөй гана үй бүлөлүк зороастрийлердин майрамы катары майрамдалып калган. Бул майрамдагы жаңы жемиштердин тасмалга коюлушу байыркы салттагы Кудайлардын молчулук жана түшүмдү сактоо тилегин жана дубасын эске салып дыйкандарга болгон өзгөчө сый урматты баяндайт. XIII кылымдын аягында Саади өзүнүн Бустанында: “Чыныгы таң Ялда түнү бүтмөйүнчө келбейт” деп жазган.
«شب یلدا که به عنوان یکی از شب‌های مقدس در ایران باستان مطرح بوده به‌صورت رسمی در تقویم ایرانیان باستان از سال 502 قبل از میلاد در زمان داریوش یکم به تقویم رسمی ایرانیان باستان راه یافت. چله و جشن‌هایی که در این شب برگزار می‌شود، یک سنت باستانی است. مردم روزگاران دور و گذشته، که کشاورزی، بنیان زندگی آنان را تشکیل می‌داد و در طول سال با سپری شدن فصل‌ها و تضادهای طبیعی خوی داشتند، بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کارها و فعالیت‌های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت و حرکت و قرار ستارگان تنظیم کنند.
Байыртадан караңгы түн – туңгуюкту жана түнттүктү туюндурат эмеспи, андыктан түндүн узун болушу менен жамандыктын кудурети күчтүүрөөк болот деп билишкен. Бирок, ага карабастан элдер ошол эң узун караңгы түндөн кийин күндүн узарып баштаганына байкоо жүргүзүшүп, Ялда түнүнүн өтүшү менен түн кыскарып, Күндүн узарып башташы - жарык менен жакшылыктын көбөйүп, караңгылык менен жамандыкты жарык менен жакшылыктын жеңет деп билишет. Ялда түнүнүн майрамдалышынын дагы бир негизи, күзгү мол түшүм, жыйым теримдин аякташы менен дыйкандар чоң майрам өткөрүшкөндүгүнө байланыштуу.
آنان ملاحظه می‌کردند که در بعضی ایام و فصول روزها بسیار بلند می‌شود و در نتیجه در آن روزها، از روشنی و نور خورشید بیشتر می‌توانستند استفاده کنند. این اعتقاد پدید آمد که نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیک و موافق بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و کشمکش‌اند. مردم دوران باستان و از جمله اقوام آریایی، از هند و ایرانی - هند و اروپایی، دریافتند که کوتاه‌ترین روزها، آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن روزها به تدریج بلندتر و شب‌ها کوتاهتر می‌شوند، از همین رو آنرا شب زایش خورشید (مهر) نامیده و آنرا آغاز سال قرار دادند کریسمس مسیحیان نیز ریشه در همین اعتقاد دارد
“Шабе Ялда” түнүндө жаңы жана кургатылган мөмө жемиштер, аджил: туздалган жана куурулган фисташка, фундук, жер жаңгак, миндаль, күн карама, ашкабак, дарбыз дандары жана буурчак. Стол үстүндө сөзсүз турдө анар, дарбыз, коон ден-соолуктун символу катары коюлушу керек. Бул түнү баардык Иран шаарларынын татту жана мөмө саткан дүкөндөрүнө, кечки майрамга мөмө жемиш, татууларды алуу үчүн сатып алуучулар жык толушат.
.[8] در دوران کهن فرهنگ اوستایی، سال با فصل سرد شروع می‌شد و در اوستا، واژه «سَرِدَ» (Sareda) یا «سَرِذَ» (Saredha) که مفهوم «سال» را افاده می‌کند، خود به معنای «سرد» است و این به معنی بشارت پیروزی اورمزد بر اهریمن و روشنی بر تاریکی است.[9]
Бул түнү Дарбыз жеген адамдын жылы бою ден-соолугу чың болуп, оору-сыркоодон алыс болот деп ишенишет. Анткени ден-соолук күлкү, шаттык, жигердүүлүктүн дегеле баардык жакшылыктардын башаты жана мүлкү эмеспи. Бул түнү жогоруда айтылган Хафиз ырлар жыйнагынан төлгө салышып, дуба кылышат таң заарга чейин укташпай, ниеттери кабыл болуусун жараткандан тиленишет. .[9]
در برهان قاطع ذیل واژه «یلدا» چنین آمده است:[5]
:[5]
ریشهٔ نام و دیگر واژه‌ها
Корневое аты жана башка сөздөр
«یلدا» برگرفته از واژهٔ سریانی ܝܠܕܐ به‌معنای زایش است[2] و شب چله هم که مترادف شب یلداست از آن روست که چهل روز اول زمستان را «چله بزرگ» و بیست روز بعد از آن را «چله کوچک» نامیده‌اند.[3] ابوریحان بیرونی از این جشن با نام «میلاد اکبر» نام برده و منظور از آن را «میلاد خورشید» دانسته‌است.[4] در آثارالباقیه بیرونی، از روز اول دی ماه، با عنوان «خور» نیز یاد شده‌است. در قانون مسعودی نسخهٔ موزه بریتانیا در لندن، «خُره روز» ثبت شده، اگرچه در برخی منابع دیگر «خرم روز» نامیده شده است.[5]
Шаб-э Ялда –Ялда түнү – Иран зороастрий түпкүрүнө таандык болуп, Митра күн кудайынын туулгандыгына байланыштуу майрамдалган. Бул түн эң узун түн катары 21- нен 22- январга караган түнү майрамдалат. 2008 – жылы Ялда түнү Ирандын улуттук баалуулук тизмесине расмий түрдө кирген.
باغ پهلوان پور مربوط به اواخر دوره قاجار است و در مهریز، محله مزویر آباد واقع شده و این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۶۳۳۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
Мэхриздин, Мазвир Абад аймагында жайгашкан Пахлаван Пур бакчасы Кажарлар династиясынын доорунун акырына таандык. Бул бакча Ирандын бирден-бир улуттук тарыхый калдыгы катары 1381-жылы 7-мехр (2002- жылдын 29 сентябрь айында) 6334 номуру менен катталган.
در کنار کوشک آشپزخانه، حمام و انباری قرار داشته است که اخیراً بوسیله حفاری از زیر خاک بیرون آورده شدند. بنای مشهور به سرایداری نیز که محل سکونت و کارگاه خدمه باغ بوده است در جبهه شمالی باغ قرار دارد. (به نقل از سایت irandesert.com[1]
Акыркы учурдагы казуу иштеринин натыйжасында топурактын алдынан Кушак бакчасынын жанынан ашкана, мончо жана кампа жайгашкандыгы табылган. Бакчанын дагы бир белгилүү имараттары болуп жумушчулар эс алчу жана иштөөчү имараттары болгон, ал бакчанын түндүк тарабынан орун алган. irandesert.com сайтынан алынды
آثار ملی ایران سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
Иран архитектуралык тарыхынын энциклопедиясы. Иран маданий мурастары жана туризм уюму.
باغ پهلوان پور مهریز به دلیل روان بودن آب از داخل آن از گذشته دارای جاذبه خاصی بوده است. این آب از قنات مشهور به «حسن‌آباد» سرچشمه می‌گیرد و … به جز باغ پهلوان پور به طور مستقیم از هیچ‌یک از باغهای منطقه عبور نمی‌کند. آب قنات حسن‌آباد درختان چناری را که در حاشیه آن روییده‌اند، سیراب می‌کند. علاوه بر قنات ذکر شده این باغ از طریق دو رشته آب دیگر به نام قنات شاه حسینی و قنات مزویر آباد، آبیاری می‌شود.
Пахлаван Пур бакчасы анын ичинен суу агып чыгып турганы менен илгертеден бери өзүнө өзгөчө кызыкчылыкты арттырып келген. Суунун башы атактуу “Хасан Абад” булагынан башталып, ошол аймактагы башка бир дагы бакчаны аралап өтпөстөн, жалгыз гана Пахлаван Пур бакчасына түз куят.
باغ دارای ۱۶ حقابه (سهمیه آب در اصطلاح محلی یزد حقابه نامیده می‌شود) است که هر ۱۲ روز یکبار به آن متعلق می‌گیرد. زمان هر حقابه بین ۱۰ الی ۱۱ دقیقه است که به آن سبو نیز گفته می‌شود.
Бул бакчага, жогоруда айтылган суу түтүкчѳсүнѳн сырткары, Шах Хусейни жана Мазвир Абад деп аталган эки суу агымынан суу агып келет. Бакчанын 16 суу укугу (суунун сарпталышы жергилүктүү Йезддиктердин сѳзүндѳ хакабе же суу укугу деп аталат) 12 күндѳ бир гана жолу берилет. Суу укугунун мѳѳнѳтү 10 дон 11 мүнѳткѳ чейин созулуп, аны сабу деп аташат.
دو طرف جوی اصلی باغ پهلوان پور درختان تنومند و سالخورده چنار قرار دارند. درختان مثمر باغ نیز شامل انار، بادام و خرمالو است و کاشت این درختان با توجه به گرمای زیاد استان یزد نمایانگر آب و هوای متفاوت نسبتاً خنک این منطقه است.
Пахлаван Пур бакчасынын негизги жолунун эки тарабында абдан чоң жана кѳп жылдык чынар теректер жайгашкан. Бакчада анар, бадам, хурма сыяктуу мѳмѳ дарактары да бар. Бул дарактар, Йезд шаарынын аба ырайынын дээрлик ысыктыгын эске алып, аба ырайы андан айырмаланган абасы салкын жерде өстүрүлөт.
باغ پهلوان پور از لحاظ معماری نمایانگر تغییرات سبک باغسازی کهن ایرانی به سمت و سوی باغسازی رایج امروزی است. این باغ شامل یک مجموعه ورودی، ساختمان کوشک یا شربتخانه، بنای زمستانخانه، بنای سرایداری، حمام و آشپزخانه است. سبک معماری آن ترکیبی از معماری کوشکی و حیاط مرکزی است که کوشک اصلی در مرکز آکس اصلی باغ قرار دارد، مسیر عبوری آب در باغ نیز از این محور است. علاوه بر این محور اصلی آب در دو محور دیگر نیز جریان دارد که باغ آرایی حول این دو محور به وجهی زیبا صورت گرفته است، به این معنا که درختان نظام ساز باغ در حاشیه این دو خیابان کاشته شده‌اند.
Пахлаван Пур бакчасын архитектуралык жактан караганда Ирандын байыркы бакча куруу ыкмасынан азыркы белгилүү бакча куруу ыкмасына ѳтүп жаткан учур байкалат. Бул бакча ичине бир толук комплекс, тактап айтканда кире бериш, сарай курулушу (Кушак) же кампа, кышкы үй имараты, короо, мончо жана ашкананы камтыйт. Анын архитектуралык стили бакчанын негизги борбордук бөлүгүнөн орун алган архитектуралык Кушактан жана борбордук короодон турат да бакчадагы суу да так ошол жерден агып өтөт.
مجموعه ورودی باغ شامل برج - اصطبل و کاهدان است. تزیینات برج همانند تزیینات دوره زندیه است اگر چه تاریخ احداث تمامی این سه بنای ذکر شده مربوط به دوره قاجار است. زیباترین بنای باغ کوشک یا شربتخانه است که در آکس اصلی‌ترین مسیر باغ واقع گردیده است.
Бакчанын кире беришинде бийик имарат, малсарай жана үймѳк чѳптѳр жайгашкан. Бийик имараттардын кооздоп салынышы Кажар династиясынын доорунда курулганына карабай Зенд династиясынын доорундагы имараттардын кооздогону менен курулушуна окшоштугу бар.
ساخت کوشک به دوره قاجار مربوط می‌شود و در سه سطح (دو و نیم طبقه) طراحی شده است. بخش داخلی کوشک شامل تالار- حوضخانه و گوشوارها است که آب قنات حسن‌آباد پس از آنکه وسط کوشک عبور می‌نماید، و در باغ جاری می‌شود. بنای معروف دیگر که در مجموعه وجود دارد، بنای زمستانخانه است که ساخت آن به دوره پهلوی اول مربوط می‌شود از آن جهت به زمستانخانه مشهور است که جهت آن با توجه به اقلیم منطقه، بنا را برای استفاده در زمستان مناسب می‌ساخته است. این بنا در یک طبقه ساخته شده و اتاقهای نشیمن، پستو، طنبی و مطبخ را شامل می‌شود.
Аталган комплексте жайгашкан имараттардын дагы бир белгилүүсү үй имараты болуп саналып, анын курулушу Пахлавинин дооруна таандык. Имараттын белгилүү болушунун негизги өзгөчөлүгү, андагы аба ырайын эске алып, кышында кыштоо үчүн ыңгайлашып салынышы. Бул имарат бир кабаттан туруп, өзүнө бир канча даараткана, ашкана жана башка бѳлмѳлѳр камтыйт.
این باغ از دارایی‌های شادروان تاجر و پهلوان یزدی «علی پهلوان پور» بوده است.
Бул бакча маркум соодагер жана Йезддин баатыры “Али Пахлаван Пурдун” мүлкү болуп эсептелген.
باغ پهلوان‌پور
Колдонуучу:Нусубалиева/باغ پهلوان‌پور
تخت سلیمان (یا آتشکده آذرگُشنَسب) نام محوطهٔ تاریخی بزرگی در نزدیکی تَکاب و روستای تخت سلیمان (در گذشته نصرت‌آباد) در استان آذربایجان غربی و ۴۵ کیلومتری شمال شرقی این شهر است. تخت سلیمان بزرگ‌ترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان در قبل از اسلام به شمار می‌رفت؛ اما در سال ۶۲۴ میلادی و در حمله هراکلیوس، امپراتور رومیان، به ایران تخریب شد. آباقاخان برادرزاده هلاکوخان که به دین اسلام گرویده بود، بر روی ویرانه‌های تخت سلیمان مسجدی بنا کرد که آن نیز بعدها ویران شد و تنها کاشی‌هایی با نقوش و خط برجسته از آن به جا مانده که امروزه در موزه رضا عباسی نگهداری می‌شود.[1]
[1]
نام فرهاد هوشیارحقیقی از سه واژه اوستایی «فر+هاد+هوش» آمده که فر همان آتر و آتش، هاد به معنای بسیار فراوان و هوش همان اسب پارسی است که روی هم به معنای فرهاد فرشته دین مزدیسنایی دارنده اسبان بسیار فراوان است و در زمان یورش اعراب و دیوانگان و احمق ها به ایران و آغاز ویرانگری و تاراج فرهنگ، هنر و گنجینه‌های کهن آریایی، مردم به‌ناچار آتشکده فرهادسپ یا فرهادگشسب را تخت سلیمان خواندند تا از تاراج دیوانگان و اجنه به‌دور بماند و همچنان این نام را به کار می‌برند.
Грек тарыхчысы Плутарх бул шаарды Фарад деп жазган. Шейх Пахлавинин жазууларында жана Шахнамеде Чичест деп айтылып калган, ал эми барынан байыркы жазуу Авестада ал Чечист деп эскерилген. Азыркы учурда жогоруда аталган аттардын баарысы унутулуп Сулайман тактысы (Тахте Сулайман) деп аталып калган.
گنزک یا کنزک، گنجک، گنزه، جنزه، گنجه، گزن، گنگ و به ارمنی گنزکا یا کادزا، به سریانی گنذزک یا گنژگ، به یونانی گنزکا، گادزاکا، گادزا،[2] مورخان تازی آن را جزن یا جزنق نام برده‌اند، مغولان آن را ستوریق گفته‌اند. نام دیگر این شهر، شیز بوده‌است. شیز معرب جیس است. پلوتارک مورخ یونانی این شهر را فراد نوشته‌است. در نوشته‌های دیگر پهلوی شیچ خوانده شده، در شاهنامه چیچست به کار رفته و کهن‌تر از همهٔ این نوشته‌ها، در اوستا ست که نام آن را چئچست آورده‌است.[3] امروزه تمام این نام‌ها از بین رفته و این محل را تخت سلیمان می‌نامند.
Адур Гушнасп, Сулайман тактысы: бул Авестадан алынган үч сөз “адур, гушн, асп”, “адур” ошол эле “отар” же от, “гушн” аябай көп, “асп” перс тилиндеги ат деген мааниде, чогу жазылгандагы мааниси Адур муздиснаи периштесинин дининин сан жеткис жылкылары, иранга жаңы маданий кол салуулар доорунда, маданий, өнөр, Арийлердин байыркы байлыгы тонолуп, кыйроого учураган кезде, эл жаңы маданий тонолуулардан коргонуу үчүн аргасыздан Адур Гушнасп же Адур Гушасбты Сулайман тактысы деп аташкан.
هنری راولنسن مورخ انگلیسی در قرن نوزدهم نوشته‌است که شیز و آتشکده شکوهمند و پرجلال آن چنان از صفحهٔ روزگار پاک شده‌است که بین دانشمندان و محققان در تعیین محل آن اختلاف پدید آمده‌است.[5]
[5]
ناصری در انجمن‌آرای آورده‌است که گویند زرتشت در شهر اردبیل و سبلان ظهور کرده و اصلش از شهری بوده، در میان مراغه و زنگان که شیز نام داشته‌است.[7]
[7]
در دوران اردشیر یکم و پس از او تمایل به حذف تاریخ و نقش اشکانیان در کلیهٔ امور بود. تباین و تضادی که ساسانیان با اشکانیان داشتند بیشتر بر این بنیادها قرار داشت: سعی در تقویت حکومت مرکزی و مبارزه با ادیان غیر زرتشتی. این حکومت متمرکز نامی فراگیر لازم داشت که مسبوق به دین رسمی کشور و آیات و اصطلاحات اوستا باشد. در اوستا از «ائیریانم وئجه» به عنوان زادگاه زرتشت یاد شده بود که در دوران ساسانی تمایلی به تغییر محل آن از ری به آذربایجان احساس گردید؛ زیرا ری از مدت‌ها پیش در تیول خاندان معروف مهران، از خاندان‌های مهم دوران اشکانی بود و پیوسته مانند نسا از شهرهای اشکانی دوست و مورد سوءظن ساسانیان بود. در حالی که آذربایجان هم یکی از سه آتش بزرگ دوران ساسانی را در خود داشت آتشکده آذرگشسب (تخت سلیمان کنونی) و هم به تیسفون پایتخت ساسانی نزدیک‌تر بود؛ پس «ائیریانم وئجه» که قبلاً زادگاه زرتشت تصور شده بود به آذربایجان منتقل گردید با نام تازهٔ «ایران ویج». جزء نخست این کلمهٔ مقدس می‌توانست بهترین نام ممکن برای سرزمین واحد و فراگیر ساسانیان باشد. این جزء نخست در ایرانی باستانی آریانام aryānām و در زبان اوستایی aryānem بود. از شکل ایرانی باستان آن در دوران اشکانی آریان حاصل شده بود، اما ساسانیان بیشتر به اوستا نظر داشتند.[8]
Насери Арийлер коомунда мындай деп жазган, ооз эки эскерүүлөрдун негизинде Зартушт Ардебил, Себелан аймагында жарыка келген, ал жер болжол менен Мерага же болбософ Зенжан аймагындагы Шиз шаары. Артаксеркс Iдин доорунда жана андан кийин Парфяндардын тарыхын жана ордун ишмердүүлүгүн жоюуу иштери жүргөн. Сасаниддер менен Парфяндардын ортосундагы карама каршылык төмөнкү каршылыктардын негизинен жаралган: борбордошулган мамлекетти күчтөндүрүү аракети жана зароастризмди коргоо, башка диндер менен күрөшүү.
آتروپات فرماندار یا ساتراپ ماد شمالی در زمان اسکندر بود. بعد از فروپاشی امپراتوری اسکندر در سال ۳۲۸ پیش از میلاد، او اعلام استقلال کرده و گنزک را پایتخت کشور تازه استقلال‌یافتهٔ ماد کوچک قرار داد. کلمهٔ معرب آذربایجان از همین نام خاندان آتورپاتگان ریشه گرفته‌است.
Гензек Урарту доорунун борбору Атропат Искендердин заманында жол башчы же түндүк медиандын сатрапы болгон. Биздин доорго чейин 328-жылы Искендердин императорлугу кулаган соң, ал эгемендүүлүк жарыялап Гензекти жаңы пайда болгон кичинекей мидиан мамлекетинин борбору кылган. Азербайжан сөзүнүн түпкү теги ошол заманга барып такалат.
پادشاه اشکانی در این هنگام فرهاد چهارم بوده‌است. پلوتارک می‌نویسد «آنتوان بعد از جدا شدن از معشوقه‌اش ملکه کلئوپاترا همراه با یکصد و سیزده هزار سپاهی به قصد تصرف ماد به طرف آذربایجان حرکت کرد. او که می‌خواست زمستان را با کلئوپاترا بگذراند، در هر کاری از خود شتاب‌زدگی نشان می‌داد و بدون استراحت دادن به سربازان و حمل اسباب و آلات جنگی که باعث کندی حرکت شده بودند، به طرف شیز (فراد) رفت تا آن شهر را در محاصره گیرد. شیز شهری بود بزرگ و زنان و کودکان پادشاهان ماد در آنجا سکونت داشتند. در حین محاصره، آنتوان به آلات جنگی نیازمند شد و فهمید که نیاوردن و جا گذاشتن آن آلات، چه اشتباه بزرگی بوده‌است. فرهاد چهارم پادشاه پارت‌ها که به طرف شیز، همراه با سپاه بزرگی حرکت می‌کرد، سواره‌نظامی را مأمور کرد که بروند و آن آلات جنگی را بگیرند. پارت‌ها به سپاه رومی حمله کرده و اسیران بسیار بگرفتند. مادها هم که در محاصره بودند به پارت‌ها پیوسته، رومی‌ها مجبور به عقب‌نشینی شدند.»[10]
Плутархтын жазуусунда: «Антуан, өз сүйүүсү Клеопатрадан алыстаган соң, 113 миң аскери менен Мидиянга Азербайжан тарапка жол тарткан. Алдыдагы кыш мезгилин Клеопатра менен өткөзгөндү каалагандыктан шашылыш жүрүш жасап, аскерлери менен атчандарды, эс алдырбай атка жүктөлчү курал жарактарын таштатып, Шиз шаарын курчоого алат. Шиз чоң шаар болгондуктан Мидий падышаларынын уулдары, үй бүлөсү жашаган.
با استقرار امپراتوری ساسانی در ایران و رواج آیین زرتشی اوج شکوه و آبادانی این شهر آغاز گردید. ساختمان آتشکده آذرگشنسب به‌عنوان نماد اقتدار آیین زرتشت باعث رشد و توسعه دوباره شهر گردید. این آتشکده که مختص پادشاهان و سرداران بوده موقعیت جنگچویان را حفظ می‌کرده و به‌عنوان نماد وحدت کشور از احترام بالایی برخوردار بوده به طوری که بعد از پادشاهان اشخاصی از خاندان ساسانی پیاده به این محل آمده و ضمن زیارت تاج شاهی را بر سر می‌گذاشتند. آذرگشنسب به‌عنوان مهم‌ترین معبد زرتشتیان مورد احترام حکومت و مردم آن دوره بوده، آتش جاودان این آتشکده حدود هفت قرن نماد اقتدار آیین زرتشت بوده، در عصر سامانیان شهر شامل سه بخش عمده بود: ۱. تالارها – کاخ‌ها، ۲. ساختمان آتشکده، ۳- خانه‌های مسکونی. شیز در زمان ساسانیان به‌جهت همین آتشکده تقدس خاصی پیدا کرد و شهر به صورت مجموعه مذهبی درآمد، به طوری که طبقه خاص از روحانیان مذهبی که در آیین زرتشت از آنها به‌عنوان (موبد) نام برده می‌شود در خانه‌های مسکونی شهر ساکن شده‌اند. به دلیل اقتدار و شکوهی که این آتشکده داشت مردم منطقه آن را تخت سلیمان نامیدند. از آن پس در تمام کتاب‌ها و آثار باقی‌مانده نام آتشکده آذرگشنسب کمتر دیده شده. این آتشکده در دوره خسرو اول اهمیت بالایی به دست آورد. در دوره حکومت خسرو پرویز که مورخان غرب او را خسرو دوم می‌نامند، در نبردی طولانی که میان ساسانیان و دولت روم شرقی روی داد، خسرو پرویز سوریه و آسیای صغیر را تحت فرمان درآورد و «صلیب واقعی اورشلیم» را به شیز آورد. این شهر در سال ۶۲۴ میلادی در حمله ارتش روم شکست سپاهیان خسرو پرویز مورد غارت و تخریب قرار گرفت و به دستور هرکلیوس شیز تخریب شد و صلیب واقعی دوباره به اورشلیم بازگشت. پس از آن واقعه به‌خصوص اوایل ظهور اسلام شیز اعتبار خود را از دست داد.
Бул ибадаткана падышалардын жана кол башчылардын жайы болгондуктан, жакшы каралып, мамлекеттин биримдигинин үлгүсүнө айланган. Ага сасаниддердин падышалары үй бүлө, балдары менен келип сыйынып кетип турган жана эл тараптан абдан сый урмат көрсөтүлчү. Адур Гушнасп мамлекеттин эң ыйык сыйынуу жери болгон, ибадатканада өчпөс от VI кылым бою жанып, зароастризмдин негизин түзүп турган.
شرح ویرانی شیز و آتشکدهٔ آن در کتاب تاریخ امپراتوری صغیر، نوشتهٔ شارل لبو فرانسوی آمده‌است. تخت طاقدیس یا تخت طاق‌ویس که وصف آن در شاهنامه آمده‌است، یکی از شگفتی‌های شیز بوده‌است که توسط هرقل ویران شد. تاریخ‌نویسان شرح آن را که توسط صنعتگران سراسر کشور، از عاج و طلا و جواهرات، ساخته شده بود، با آب و تاب تمام نوشته‌اند. شارل لبو دربارهٔ تخت طاقدیس می‌نویسد «هراکلیوس و گروهی از تازیان که مزدورش بودند و پیشاپیش لشکریانش می‌رفتند بر پیشروان سپاه ایران تاختند و چنان هراس انگیختند که خسرو همان دم با همهٔ لشکریانش گریخت. هراکلیوس بی مانع وارد گنزک شد. می‌گفتند که زرتشت در این سرزمین به دنیا آمده و در آنجا زیسته‌است. مجسمهٔ بسیار بزرگی از خسرو پرویز با غرور در میان کاخ در زیر گنبدی که نمایش آسمان بود، نشانده بودند، در گرداگردش خورشید و ماه و ستارگان دیگر را می‌دیدند، همراه با فرشتگان که چوب به دست داشتند. به‌وسیلهٔ بعضی دستگاه‌ها باران می‌ریخت و تندر به صدا درمی‌آمد. هراکلیوس همه را، همراه با سه هزار خانهٔ اطراف آتشکده، دستخوش آتش کرد.»[13]
623-жылы Ираклий экинчи ирет Иранга жоортул баштап, өзүнүн күчүн Кичи Азия тараптан Кавказга алып кирген. Ираклий I Арменияны жеңип, андан соң Гензек тарапка жол бурган. Азербайжан аймагы Зартушттун төрөлгөн жери саналгандыктан, Хусру Парвиздин армиясы 614-жылы Иса Масихтин мазарын талкалаганын өч алуу максатында Сасаниддер доорунун ыйык жерин, Адур Гушнеспти жер менен жексен кылып талкалашкан.
آذرگشنسپ به معنای آتش اسب نر است. بر پایهٔ افسانه‌های ایرانی این آتشگاه بدین علت این طور نامیده شده‌است که کیخسرو هنگام گشودن بهمن دژ در نیمروز با تیرگی شبانه که دیوان با جادوی خود پدیدآورده بودند روبرو شد. آنگاه آتشی بر یال اسب وی فرودآمد و جهان را دیگر باره روشن کرد و کیخسرو پس از پیروزی و گشودن بهمن دژ، به پاس این یاوری اهورایی، آتش فرودآمده را آنجا بنشاند و آن آتش و جایگاه به نام آتش اسب نر (گُشسب یا گُشنسب) نامیده شد. این محل هم اکنون تخت سلیمان نام دارد.
Сулайман тактысындагы байыркы тарыхый курулуштар Сулайман тактысындагы тарыхый курулуштардын комплекси булактын тегерегинде курулган. Булактын суусу 120-метрге жакын тереӊдиктен чыгып, сууда туздун кѳлѳмү кѳп болгондуктан ичкенге жана айыл-чарба иштерине жараксыз келип, кышындасы тоӊбойт. Бул аймакта Парфяндар, Сасаниддер менен Хулагуиддердин доорундагы маданий жана тарыхый курулуштар табылган.
رضا، عنایت الله. ایران و ترکان در روزگار ساسانیان. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۵ زرین‌کوب، عبدالحسین. تاریخ مردم ایران قبل از اسلام. تهران: انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۴ معین، محمد. فرهنگ فارسی، جلد ششم. چاپ سوم. تهران: انتشارات امیرکبیر، ۱۳۵۸ قرشی، امان‌الله. ایران‌نامک، نگرشی نو به تاریخ و نام ایران. چاپ اول. تهران: ناشر مؤلف، ۱۳۷۳ محمدی، علی. تکاب افشار. تهران: ناشر مؤلف، ۱۳۶۹
Сулайман тактысы Ачык маданият Такаб афшар, 94-бет Такаб Афшар, 88-бет Такаб Афшар, 107-бет Такаб Афшар, 92-бет Такаб Афшар, 92-бет Иран Намак, 251- бет Такаб Афшар, 97-бет Такаб Афшар, 96-бет Реза, Иран жана Түрктѳр Сасанид династиясынын доорунда Резин Куб, 516-бет Такаб Афшар, 103-бет Сулайман тактысы (Адур Гушнасп ибадатканасы) Ошондой эле - Текаб - Текаб шаары - Адур Гушнасп ибадатканасы - Айуб Ансари мүрзѳсү - Сулайман зынданы - Сулаймандын энесинин тактысы же Касре Абунаср Булактар - Реза,Иран жана Түрктѳр Сасаниддер доорунда, Тегеран: илимий жана маданий басылыш - Заринкуб, Абдулхусуйн, Иран элинин Исламга чейинки тарыхы, Тегеран: Амиркабир басмасы - Мухаммад, Перс сѳздүгү, Тегеран: Амиркабир басмасы - Курши, Амануллах, Иран намак, Тарыхка жана Иранга жаӊы кѳз караш, Тегеран: Нашир басмасы - Мухаммади, Али, Текаб Афшар, Тегеран: Нашир басмасы Колдонулган адабияттар - Дүйнѳлүк мурастардын аймактык жадыбалы - ЮНЕСКО - Iranica Vol. X, Fasc. 3, pp. 289
گنزک در زمان خسرو پرویز
Бахрам Гурдун учурунда
این شهر باستانی در ادوار مختلف محل سکونت اقوامی مانند مادها، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و مغولان بوده و در هریک از دوران‌های فوق، این محل در اوج قدرت و تمدن زمان مربوط به خود بوده‌است. اکنون نشانی از این شهر در آذربایجان دیده نمی‌شود، بر باد شده یک‌سر، با خاک شده یکسان.[4]
Бул байыркы шаарда Медиан, Ахаменид, Пафиян, Сасанид жана Моголдор жашашкан жана алар жашаган ар бир доордо аталган аймак өз доорунун күчүнүн жана цивилизациясынын туу чокусуна жеткен мезгилдер болгон. Генри Роулинсон англис тарыхчысы XIX кылымда: “Шиз жана улуу отко сыйынуучулардын ибадатканасы мезгилдердин эң таза барагы болгон» деп жазган. [4]
اقامتگاه تابستانی خسرو پرویز ظاهراً در نواحی دریاچه ارومیه در سر راه مراغه و تبریز در نزدیکی لیلان بوده‌است. در نزدیکی آن کوه آتش‌فشانی بوده که آتشکده آذرگشسپ به‌واسطهٔ گازهای قابل اشتعال آن روشن می‌شده‌است. در دوره ساسانی معمولاً یکی از مرزبانان را به حکومت آذربایجان می‌گماردند. در اواخر آن دوره حکومت آذربایجان در دست خاندان (فرخ هرمزد) بود و پایتخت آن (شیز) یا (گنزب) نام داشت که مطابق با ویرانه‌های لیلان در جنوب شرقی دریاچه ارومیه گزارش شده‌است.
Бахрам Гурдун согуш олжосун ыйгарышы Табаринин жазуусунда: Бахрам Гур Хазар түрктөрү менен согушуп бүткөн соң Кавказ тоолорун аралап Шиз ибадатканасына сыйынганы барат. Түрктөр менен болгон согушта жеңишке жетип, андан түшкөн алтын баалу бермет асыл таштарды, туткунга түшкөн аялдардын баарысын ибадатканага кызматка жана белеке тапшырат. Гензек Хусру Парвиздин доорунда Хусру Павиздин жайында жашоочу жайы Урмия дарыясынын жээги, Мерага жана Табриз шаарларынын чет жагы, Лиланга жакын жер болгон.
در زمان ساسانیان ایرانیان سه آتشگاه بزرگ و برجسته داشتند. نام آتش‌هایی که در این آتشگاه‌ها نگهداری می‌شد یکی بُرزین مهر به معنای آتش عشق والا و ویژه برزیگران بود که در نزدیکی نیشابور خراسان جای داشت.
Шиз шаары менен ибадаткананын талкаланышы Императорлуктун тарыхый китептеринде, француз Шарль Лебунун жазууларында сакталып келет. Такдис тактысы, шахнаме саптарында да кездешет, ошентип Шиз шаарынын көз жоосун алган ажайып кооз жери толук талкаланууга учураган. Шарль Лебу шаардын талкаланышы боюнча мындай деп эскерет: «Иракли кол алдындагылар менен шаарды басып киргенде, Хосроу Парвиз армиясы качууга мажбур болгондуктан, Ираклий шаарга эркин аралап кирген.
چشم‌انداز تخت سلیمان در زمستان
Сулайман тактысы кыш мезгилинде