La Lunbardî stòrica l é cal teritòri ch' l é cunsidrè storicamänt lunbèrd par cultûra, längua, stòria o guêren.
La Lombardia storega l'è quell territori che, per coltura, lengua, storia o govern l'è consideraa storicament lombard.
Al lunbêrd l é na längua gâl-itâlica e äl länguv pió taiṡ én al piemuntaiṡ e al emigliàn.
El lombard l'è ona lengua galloitalega e i lengov pussee arent hinn el piemontes e l'emilian.
Tótti äl tèr dla Lunbardî linguésstica i én stè såtta l'influänza dla Lunbardî pr ân.
Tucc i terr de la Lombardia lenguistega hin staa sota l'influenza de la Lombardia per agn.
Lunbardî linguésstica
Lombardia lenguistega
Apartgnänza dl'Emégglia
Appartenenza de l'Emilia
Al teritòri emigliàn l é stè guernè da i lunbèrd pr ân: Rażż, ciamè pr ân Rażż ed Lunbardî, l'êra cunsidrè a tótt i efèt na zitè lunbèrda.
El territori Emilian l'è staa governaa dai lombard per agn: Regg Emilia, ciamaa per agn Regg Lombardia l'era considerada a tucc i effett ona cittàa de la Lombardia.
Stra'l tstimugnanz dl'Etè d Mèż al frè Selinbän d Adâm (1221-1288), ed Pèrma, al adruvé ón grand repertòri ed cånti in latén, in duv al ciâma la tèra d indóvv ch'al véggn con al nómm ed ''Lunbardî'', e al s definéss par d ló lunbèrd.
Ind i testimonianz de l'Età Media el fraa Salimbenn de Adam (1221-1288), de Parma, el scriv on grand repertori de crònighe in latin, indovè che 'l ciama la tera d'indové che 'l vegn cont el nomm de Lombardia, e 'l se definiss indeperlù lombard.
Al fiómm Pò, anc in di trât ch'incû i én emigliàn, al gnîva ciamè Pò d Lunbardî.
El fium Pò, anca in di tratt ch'incoeu hinn emilian, l'eva ciamaa Pò di Lombardia.
Linguesticamänt, äl tèr indóvv as dscårr lunbèrd incû äli én:
Linguisticament, i terr indoa 'l se parla lombard incoeu hinn:
In duv as dscårr al lunbèrd.
Indoa l'è parlaa lombard
La Lunbardî (brîṡa tótta la pruvénzia ed Mantva) Al Cantån Tizén Äl vâl lunbardòfon dal Griṡån Vâl Bregâia Vâl Calânca Vâl Meṡulzéṅna Vâl Pus-cièv Vâl Sursette (storicamänt) Äl vâl lunbardòfo dal Trentén Vâl ed Såul Żôna dal Lèg ed Gârda (dialàtt gardeṡan, stra'l pruvénzi ed Brassa, Veråṅna e Tränt) Nuèra Vâl d Òsla e la pruvénzia ed Verbaggna.
La Lombardia (minga tutta la Provincia de Mantoa) El Canton Tisin I vall lombardofon del Grison Val Bregaglia Val Calanca Val Mesolcina Val Pos'ciav Val Sursette (storicament) I vall lombardofon del Trentin Val de Sol Zona del Lach de Garda (Dialett gardesan, tra i provinc de Bresa, Verona e Trent) Noara Val d'Ossola e provincia de Verbania.
As dscårren dialétt ed tranṡiziån ed clasificaziån gramma a:
Se parlen dialett de transizion de classificazion gramma in:
Turtåṅna Pieṡänza Mantva Ultrapô pavaiṡ Vâl ed Non (fôrsi ladén, mo par zêrt ed tranṡiziån)
Tortona Piasensa Mantoa Oltrepò Pavees Val de Non (forsi ladin, ma sicurament de transizion)
Al corporativîṡum l é al sistamma indóvv la sozietè l'é urganiżè in grópp d interès ciamè corporaziån in funziån dal sô lavurîr.
El corporativism a l'è el sistema indova che la società a l'è organizzada in grupp de interess ciamaa corporazion a segonda del sò lavorà.
Ai pôlen èser di elemént ed corporativîṡum int la pió pèrt di sistàmm ecunòmic: quall suzialéssta, quall faséssta e quall liberaléssta.
Pòden vessègh di element de corporativism in la pupart di sistema economegh: Quell socialista, quell fassista e quel liberalista.
Al é tipicamänt, parô, lighè al fasîṡum, cum tentatîv d arsôlv i cunflétt stra i uprèr es al capitèl sänza dla culetiviżaziån, téppica di cumunéssta, mo cn al intervänt autoritèri dal stèt e la costituziån ed stäl curpuraziån qué.
A l'è tipicament, però, sociaa al fassism, 'me tentativ de resoeulv i conflitt in tra i lavorent e 'l capital senza la collettivizzazion, tipega di comunista, ma cont l'intervent autoritari del Stat e la costituzion di 'sti corporazion.
Ligâm ed fòra
Riferiment
Våuṡ lighè
Vos corelaa
Sitê zemelê
Cità gemelaa
Al dôm.
El dom
Prêga l’é zemelê cun:
Praga a l'è gemelada cun:
Anbûregh, Zarmagna Kyoto, Giapoun Francfôrt ’d cô al Mein, Zarmagna Îstanbul, Turchie Chicago, Stêt Unî dl’Amèrica Limassol, Sîper Rosh HaAyin, Israel Ataina, Greicia
Amburgh, Germania Kyoto, Giapun Franchfort sül Men, Germania Istanbul, Türchia Chicago, Stat Ünì d'America Limassol, Ciper Rosh HaAyin, Israel Atene, Grecia
Ligam ed fôra
Ligam de föra
Sit dla Cmonan (in ingl)
Sit del Cumün (in ingles)
Prêga (Praha in ceich; Prag in tudèsch;) a l’é la capitêl dla Ceichia.
Praga (Praha in cech; Prag in tudesch;) a l’è la capital de la Repüblica Ceca.
A l’é anch la prema sitê dal pajaix par populasioun, cun 1 172 975 abitant (2005).
A l’è anca la prima cità del paes per pupulaziun, cun 1.172.975 abitant (2005).
Geugrafie
Geugrafia
Al fiom Muldêva (Vltava in ceich) al travêrsa Prêga.
El fiüm Muldava (Vltava in cech) el traversa Praga.
Traspaurt
Straport
La sitê l’é sarvî de na raid ed tranvaj e de’n metró.
La città a l'è servida de una red di tram e de la metropolitana.
Al gâlich mudêren, o galgh mudêren (Galáthach hAthevíu in laingua, AFI: [gala:θax 'a.θeʋi:u]), l’é na fourma arvidêda ed galgh, na laingua cèldga bacajêda str’ed la Frainsa e dla Lunbardie (dounca anch in Emeja), nauva nuvainta, fata so int i ûtum ân ’90.
El gàlegh modern (Galáthach hAthevíu in gàlegh) l'è vœuna forma tornada a vita de gàlegh antigh, na lengua celtega parlada in tra de la Franza e la Lombardia, fada su in de i oltem agn '90.
Al Niculå da l'Èrca (in tuscan Niccolò dell'Arca o Niccolò dall'Arca) l'é stè un sculpidåur pujaiṡ, atîv a Bulåggna int al sêcuel quàll dal quénng'.
Quest articol chì l'è scrivud in lombard, con la Noeuva Ortografia Lombarda El Nicolò de l’Arca (in toscan Niccolò dell’Arca o Niccolò dall’Arca) l’è stad on sculpidor pujes, ativ a Bologna in del segol quèll del quindes.
L à fât só däl stètuv 'me al Lamänt 'd in só 'l Crésst Môrt, la Madòna dla Piâza, l'Èrca ed San Minghén e di èter quî par zå e par d là int la zitè.
L’ha fad su di statov comè el Lament in su del Crist Mort, la Madona de Piazza, l’Arca de Sant Domenegh e olter quai spantegad per la cità bolognesa.
I turtlein i en na fata ed pasta pina, tépegh dla zôna str’ed Buloagna e Môdna.
I tortellin inn on sgener de pasta piena, tipega di territori in fra Bologna e Modena. Tortellin modenes, buid in padella.
Risèta bulgnaixa
Rizeta bolognesa
Turtlein bulgneix, cun draint la murtadèla.
Tortellin bolognes, con dent la mortadella.
Quand ej s en arsurê, mitî·j·li insèm a parsot e murtadèla e tridê incôsa (par dou vault se al pin al v piêx fein). Azuntê·j al bagnulein ch’aj srà zvansê int la padleina, al toaral, la fourma, la nux muschê gratê, poavar es un scrópal ’d sêl. Armixdê pulid incôsa cn el man fein che ’l inpast an al dvainta mulxein e unifourum e lasê·l arpuxêr un pôch.
Ind ona padella, dàgh na sbrojada a la slonza cont el moll de l’oss.