Ҡала климаты киҫкен континенталь.
Климатының өзіндік ерекшелігі тым континентік болып келеді, жауын-шашынның орташа жылдық мөлшерінің аз және күн көзінің өткір болуы салдарынан көлдердің суы азайып, шағын өзен арналардың кеуіп қалуына әсерін тигізеді. Қысы суық, аязды. Ызғарлы аяз шамамен 245 күнге, ал қыстың ұзақтығы 5-5,5 айға созылады.
Йәй эҫе һәм ҡоро, ҡыш -- һыуыҡ һәм оҙон.
Қаңтар айының орташа температурасы -17°С (52°С-қа көтерілетін аяз өте сирек болады). Аязды күндердің орташа температурасы -25°С. Мұндай күндердің ұзақтығы жылына 10-14-тен 38-45 күнге дейін ауысып отырады.
Уртаса йыллыҡ температура -- 3,1 °C. Яуым-төшөм йылына 300 мм яуа.
Қыс айларының шамамен 30 күні боранды , боран оңтүстік-батыстан соғады. Қар қалың түскен жылдары өзендер тасып, көлтабандар көлге , көлдер шалқыған айдынға айналады. Бұлтты күндер аз, жылына шамамен 2200 сағаттай күн бұлтсыз ашық болады.
Уртаса йәй температураһы 20 °C, ҡышҡыһын -- −15 °C, йәйгеһен һауа температураһы 40 °C тиклем күтәрелеп, ҡыш көнө −50 °C тиклем түбәнәйеүе ихтимал.
Жазғ ынайзағалы күн саны шамамен 19-25 күн аралығында , ұзақтығы 2,4 сағат. Жазда 1-2, кейде 4-9 күндей бұршақ жауатын мезгіл байқалады. Жерге түсетін ылғалдың жылдық мөлшері 300 мм, оның 30 %-көктемге, 34 %-жазға, 36% күз, қыс айларына келеді.
Климаттың йәшәү өсөн уңайһыҙлыҡтар тыуҙырыу сәбәпле, ҡаланы уратып, ағас ултыртыла.
Желдің қаттырақ соғатын мезгілі наурызға (6 м/сек), баяу соғатын мезгілі тамызға (4 м/сек) келеді. Ал жылына 40 кейде 87 күн қатты жел соғатын (15 м/сек жуық) тұсы болады. Өте күшті дауыл (36 м/сек) 20 жыл мөлшерінде бір рет байқалған.
Астана далаһы
Астана аймағының жазық даласы
Административ бүленеш
Әкімшілік бөлінісуі
Астанала Һарыарҡа, Алматы, Есиль райондарына бүленгән .
Астанада Сарыарқа ауданы, Алматы ауданы және Есіл ауданы бар.
2000 йыл менән сағыштырғанда, Астанала халыҡ һаны 169,2 мең кешегә артҡан, 2006 йыл башында 550,2 мең кеше булған.
Астана қаласы халқының саны 2000 жылмен салыстырғанда 169,2 мың адамға көбейіп, 2006 жылдың басында 550,2 мың адам болды.
Ҡаҙағстанда халыҡ һаны буйынса Алматы ҡалаһынан һуң 2 урында бара.
Халық саны бойынша Қазақстандағы Алматы қаласынын кейінгі 2-орында.
2009 йыл йомғаҡтары буйынса Астана ҡалаһының миграция сальдоһы 31 908 кеше тәшкил итә — республикалағы иң юғары күрһәткес. Миграция ағымының нигеҙендә Ҡаҙағстандың башҡа төбәктәренән килеүселәр. 1000 кешегә — 704 кеше ситтән килеүсе, 296 — урындағы.
Астана қаласы халқының табиғи қозғалысының оң факторы бала туу мен неке қию деңгейінің артуы болып табылады.
Уларҙан сығышы менән Аҡмола өлкәһенән -- 173, Көньяҡ-Ҡаҙағстан өлкәһенән — 66, Ҡарағандынан — 56, Ҡостанайҙан — 56, Алматынан 32 кеше. Уртаса никахҡа инеү йәше: ир-егеттәр — 27,5 йәш, ҡатын-ҡыҙҙар — 25,3 йәш. 1999 йылдан 10 йыл эсендә халыҡ үҫеше — 86,7 %.
2005 жылы қалада 8,8 мың бала өмірге келді, ол 2000 жылы туылғандармен салыстырғанда 4,3 мыңға көп.
Ҡаланың милли составы: ҡаҙаҡтар, урыҫтар, әзербайжандар, украиндар, татарҙар, йәһүдтәр, белорустар, грузиндар, молдавандар, тажиктар, үзбәктәр һ.б.
2005 жылы бала туудың коэффициенті 1 мың тұрғынға шаққанда 6,3, өлім — 6,7 құрады.
Дөйөм алғанда, ҡала халҡы үҫеше миграция иҫәбенә тәьмин ителә.
Қала халқының өсуі негізінен көші-қон ағыны есебінен қамтамасыз етілуде. Көші-қон сальдосының елеулі түрде өсуі (50 мыңнан асатын шекте) 2000—2001 жылдары байқалды.
Халыҡ һаны артыуы
Астана халық санының өсуі
Ошо хәл һаҡланһа, үҫеш һаҡланасаҡ, йәғни ҡала халҡы һаны бер нисә йылдан миллионға тиклем етеүе ихтимал.
Осы тенденция сақталса қала халқының саны бірнеше жылда миллионға жетеді. Қазақстанның Алматы қаласынан кейінгі тағы бір миллионер қаласы тіркеледі.
Әммә ҡала миллионер булған осраҡта ла, Алматыны үтә алмаҫ, сөнки уның халҡы 1.6 млн кеше тәшкил итә.
2009-жылдың көрсеткіштерінде Астана қаласының миграциялық сальдосы 31 908 адамды құрады – бұл республикадағы ең жоғарғы көрсеткіш.
Түбәндә Астана халыҡ һаны үҫеше күрһәтелгән.[6]
Астана тұрғындар санының динамикасы төменде келтiрiлген.[6]
Астана ҡалаһы 1830-сы йылда Ишим йылғаһы буйында казак форпосты булып барлыҡҡа килә.
Астана 1830 ж.
Нигеҙ һалыусыһы -- полковник Фёдор Кузьмич Шубин-икенсе, Бородино алышы ҡатнашыусыһы. Урыҫ-ҡаҙаҡ дуҫлыҡ мөнәсәбәттәре үҫешендәге роле өсөн II дәрәжәһендәге Изге Анна ордены бүләкләнә.
Есіл өзенінің жағасында қазақ-орыстар әскерлері негізін қалаған бекіністен бастау алады.
1862 Аҡмола ҡала статусын алды.
1862 ж. Ақмола қала мәртебесін алды.
1962 йылда ҡалаға Целиноград исеме бирелде.
1962 ж. қалаға Целиноград атауы берілді.
1997 йылда Ҡаҙағстан Президенты Нурсолтан Назарбаев ҡалаға тарихи Аҡмола атамаһына күсереү тураһында ҡарар ҡабул итә.
1997 ж. егемен Қазақстанның Президенті Н. Назарбаев Жарлығымен елорданы Алматыдан Ақмолаға көшіру туралы шешім қабылдады.
1998 йылдың 6 майында ҡалаға Астана исеме бирелә.
1998 ж. 6 мамыр жаңа елорданың атау Астана болып өзгертілді.
Туғандаш ҡалалар
Бауырлас қалалар
Астананың 20 туғанлашҡан ҡалаһы бар.
Астананың 20 бауырлас қаласы бар.
Ҡала Йыл Дәүләт Анкара - Төркиә Истанбул - Төркиә Измир - Төркиә Мәскәү - Рәсәй Санкт-Петербург - Рәсәй Ҡазан - Рәсәй Бишкәк - Ҡырғыҙстан Киев - Украина Амман - Иордан Рига - Латвия Гданьск 1996 Польша Варшава - Польша Тбилиси 2005 Грузия Сеул - Көньяҡ Корея Ташкент - Үзбәкстан Дубай - БҒӘ Ханой - Ҡытай Манила - Филиппиндар Сараево - Босния һәм Герцеговина
Бауырлас қала Жылы Мемлекет Анкара - Түркия Ыстамбұл - Түркия Измир - Түркия Мәскеу - Ресей Санкт-Петербург - Ресей Қазан - Ресей Бішкек - Қырғызстан Киев - Украина Амман - Иордан Рига - Латвия Гданьск 1996 Польша Варшава - Польша Тбилиси 2005 Грузия Сеул - Оңтүстік Корея Ташкент - Өзбекстан Дубай - БАӘ Бейжің - Қытай Манила - Филиппиндер Сараево - Босния және Герцеговина
Ҡыҙыҡлы мәғлүмәттәр
Қызықты деректер
Астана — төньяҡтан ҡарағанда, Азия баш ҡалаларының иң ситтә урынлашҡаны.
Астана — Азия астаналарының ішінде солтүстік полюске ең жақын орналасқан.
Астана — Төньяҡ боҙло океан бассейнында урынлашҡан дәүләттәрҙең икенсе баш ҡалаһы. Тағы берәүе -- Монголияның баш ҡалаһы Улан-Батор.
Астана — ғаламшардағы ең суық астаналардың бірі, Моңғолия астанасы Ұлан-Батырдан жылы, Канада астанасы Оттавадан суық Әлемдегі астана аталатын астаналар тек қана Қазақстан астанасы — Астана қаласы және Оңтүстік Корея астанасы — Сеул қаласы.
Һылтанмалар
Сыртқы сілтемелер
Иҫкәрмәләр
Дереккөз
Астана — 1998 йылдың 10 июненән алып Ҡаҙағстан Республикаһының баш ҡалаһы.
Астана — Қазақстан Республикасының елордасы.
Астанала 2015 йылдың 1 ғинуарына ҡарата 985 852 кеше иҫәпләнә[3].
Астанада 852 985 адам тұрады (1 қаңтар 2015)[3].
Хәҙер ҡала территорияһы 200 км2 тәшкил итә.
Қазір қаланың аумағы 200 км2 алып жатыр.
Ишим йылғаһының ике ярында урынлашҡан. Фарсы теленән "Астана" һүҙе "изге урын" тигәнде аңлата. Ҡаҙағстанда ҙурлығы буйынса Алматы менән Шымкенттан һуң 3-сө урында тора.
Қала Қазақстанның орталық бөлігінің солтүстігінде Ақмола облысында, Есіл өзенінің алабындағы өзен маңы жазықтығында орналасқан.
Халыҡ һаны
Халқы
1998 йылдың 10 июнендә Ҡаҙағстандың яңы баш ҡалаһы Астана менән халыҡ-ара рәсми танышыу уҙғарыла.
1998 ж. 10 шілде Қазақстанның жаңа елордасы — Астананың халықаралық тұсауы кесілді.
Иҡтисад
Экономикасы
Ҡала иҡтисадын сауҙа, транспорт һәм бәйләнеш, төҙөлөш барлыҡҡа килтерә. Алматы һәм Астана ҡалаларының дөйөм һөҙөмтәһе Ҡаҙағстан сауҙаһының яртынан ашыу өлөшөн булдыра. Тауар әйләнеше буйынса Астана икенсе урында тора.
Астана өте серпінді дамуда.
Астана төҙөлөш өүҙемлеге буйынса ла алда бара. 2009 йылда төҙөлгән бар торлаҡ йорттарҙың биштән бер өлөшө Астана ҡалаһына тура килә. Биш йылдан ашыу ҡала торлаҡтың файҙаланыуға тапшырыу күләме буйынса беренсе урында.
Елорда көшірілген кезден бастап қала экономикасына салынған инвестиция көлемі 3,5 миллиард доллардан асты.
Ҡаланың сәнәғәт етештереүе төҙөлөш материалдарын, аҙыҡ-түлек сығарыу, машина төҙөү өлкәһендә тупланған. Инвесторҙар йәлеп итеп, яңы конкурентлы өлкәләрҙе үҫтереү өсөн «Астана — яңы ҡала» махсус иҡтисад зонаһы булдырылған. Бындағы үҙенсәлекле хоҡуҡи режим һалым һәм таможня ташламалар менән ҡыҙыҡһындыра.
2007 жылға дейін Астананың құрылысына 238,6 миллиард теңге көлемінде қаражат жұмсау жоспарлануда.
Мәҙәниәт
Мәдениет және қоғам
Һуңғы йылдарҙа ҡалала мәҙәни-мәғариф ойошмалар күбәйҙе: 3 театр, 23 китапхана, 2 кинотеатр, Аҡмола өлкә филармонияһы, 2 һарай, 3 балалар музыка мәктәбе.
Соңғы жылдары қалада мәдени-ағарту мекемелері желісі едәуір көбейді.
Шулай уҡ музейҙар (Ҡаҙағстан Республикаһының милли музейы, һынлы сәнғәт музейы, Сәкән Сәйфуллин музейы), театрҙар (Күләш Байсәйетова ис. милли опера һәм балет театры, Кәлибәк Ҡыуанысбаев ис. ҡаҙаҡ музыка драма театры, М. Горький ис. академия урыҫ драма театры), Конгресс-холл, Йәштәр һарайы, Президент мәҙәниәт үҙәге эшләп килә. Байтирәк монументы -- ҡала символы.
3 театр, 23 кітапхана, 5 мұражай, 1 клуб мекемесі, 2 кинотеатр, Мемлекеттік филармония, 2 сарай, 3 балалар музыка мектебі, өнер мектебі, көркемөнер мектебі жұмыс істейді.
Иҫтәлекле урындар Бәйтирәк Тәуелсіздік Сарайы "Нур-Астана" мәсете ҚазақстанГазКалвисВитолинс Хан-Шатыр
Қаланың назар аударарлық орындары Бәйтерек Тәуелсіздік Сарайы "Нұр-Астана" мешіті ҚазақстанГазКалвисВитолинс Хан-Шатыр
Саған Сэцэн (Тайиджи Сечен Кун Саганы; Саганы Сетсен) (1604 – 1641 һуң) – монгол йылъяҙмасыһы, яҙыусы, тарихсы һәм кенәз. Урта быуаттар осорондағы Монголияны өйрәнеү өсөн бик мөһим сығанаҡ. "Эрденийин тобчи" йылъяҙмаһы.
Саған Сэцэн - моңғол жылнамасы.
Һуңынан Хунгтайдж Сэцэн уның исемен йөрөтә. Хеҙмәте 1829 йылда сыҡҡан немец баҫмаһының беренсе битендә "Көнсығыш монгол тарихы" яҙылған. Уның авторы киң билдәле "Эрдени-инь-Тобчи" ("Ҡиммәтле резюме"), ул 1662 йылда нәшер ителә.
Орта ғасырдағы Моңғолияны зерттеу үшін аса маңызды деректеме - "Эрденийин тобчи" жылнамасын құрастырды Саған Сэцэн - Ордос нояндарының бірі.
Монгол хандарының тарихы бөйөк эштәрҙән ғибәрәт әҙәбиәт араһында барлыҡҡа килә һәм уларҙы яңыртыу сиктәрендә монгол һәм берҙәмлеге өсөн көрәш. Шулай уҡ XIII быуат башында "Монголдарҙың йәшерен тарихы" китабы һәм Гууша Лувсанданзан "Алтана Тобчи" йәки "товч Хадын хуранга нерт оршивый судар ундсен Алтана" ("Хан сығышлы Алтын төймәнең ҡыҫҡаса тарихы"), шулай уҡ 17 быуат башында яҙылған. Ул эш шулай булып сыҡты цитата "Тууджа Шар" (сэр-тугуджа, "Һары тарихы"), даян х о 17 быуат аноним тип яҙа автор.
Чахар ханы Лэгдэннің Маньчжурияға қарсы күресін қолдады, соған байланысты Ордос моңғолдарының арасында Саған Сэцэн маньчжурларға қарсылық көрсетті және маньчжур адамының қолынан қаза тапты деген аңыз пада болды.[1]
Сығанаҡтар
Дереккөздер