Цинандали паркы, Александр Чавчавадзеның усадьба комплексы — Телави муниципалитетының Цинандали ауылындағы тарихи архитектура ҡомартҡыһы. Бөгөнгө көндә комплекс үҙ эсенә йорт-музей, декоратив баҡса, шарап мөгәрәптәре, ҡунаҡхана, кафе, сиркәүҙе үҙ эсенә ала.
წინანდლის პარკი, ალექსანდრე ჭავჭავაძის მამულის კომპლექსი — არქიტექტურული, ისტორიული ძეგლი თელავის მუნიციპალიტეტის სოფელ წინანდალში. შედგება სასახლის, ღვინის სარდაფის, სასტუმროს, მეურნეთა და მოურავის სახლების, მაცივრის, სანერგის, ეკლესიის ნაშთის, სამთავრობო რეზიდენციის, პარკისა და გალავნისაგან.
1797 йылда Чавчавадзе Гарсеванға (Рәсәйҙәге Грузия илсеһе), Цинандали ауылы бирелә, унда Гарсеван Чавчавадзе һарай төҙөй
1797 წელს ერეკლე II-მ გარსევან ჭავჭავაძეს (საქართველოს ელჩს რუსეთში), წინანდალთან ერთად უბოძა სოფლები: ზეგაანი, ნაფარეული და მუღანლო. გარსევან ჭავჭავაძემ თავისი სასახლე წინანდალში ააშენა.
Цинандали усадьбаһы XIX быуатта йәшәгән грузин йәмғиәт эшмәкәре Александр Чавчавадзеға нәҫелдән ҡала.
1818 წელს აქვე აშენებს პირველ, ხოლო 1831 წელს მეორე სასახლე მისი ძე — ალექსანდრეც. 1829 წელს გაჰყავს წყალსადენი და 12 ჰა ტერიტორიაზე, ტყით დაფარულ მამულში აწყობს პარკს, რისთვისაც იწვევს ევროპელ დეკორატორებს.
Ул бында йорт төҙөй, парк булдыра һәм Европа технологияһы буйынса грузин шарабын күпләп етештереүҙе башлай.
1840 წელს ალექსანდრე ჭავჭავაძემ ააშენა ღვინის მარანი. მის სახელ უკავშირდება ვაზის ახალი ჯიშების გამოყვანა და მეღვინეობაში ტექნოლოგიური სიახლეების დანერგვა. ამ პერიოდისათვის რომანტიკოსი პოეტის მამული მოწინავე საზოგადოების თავშეყრის ადგილად იქცა, სადაც ხდებოდა ტრადიციული ქართული და ევროპული კულტურების დაახლოება.
Александр Чавчавадзе 1846 йылда вафат була, Цинандали усадьбаһы улы Давидҡа ҡала. 1854 йылда Цинандалины һарайын, китапхананы имам Шамилдың кешеләре яндыра, парктың бер өлөшө емерелә. Давид Чачавадзе усадьбаны яңынан төҙөй, әммә ҙур бурысҡа бата.
1846 წელს ალექსანდრე ჭავჭავაძის გარდაცვალების შემდეგ, წინანდლის მამული მემკვიდრეობით გადაეცა მის შვილს დავითს.
XIX быуатта усадьба янындағы баҡсаны яүырталар. 20-се быуат урталарында Чавчавадзе йортон музейға әйләндерәләр. 1886 йылда Рәсәй императоры имениены һатып ала һәм унда тергеҙеү эштәре үткәрә.
1854 წელს წინანდალში შამილის თავდასხმის დროს დაიწვა სასახლე, ბიბლიოთეკა, განადგურდა პარკის ნაწილი. გაიტაცეს ალექსანდრე ჭავჭავაძის ოჯახის წევრები, არქივი. მოგვიანებით დ. ჭავჭავაძემ მამული აღადგინა და 1886 წელს იგი შეიძინა რუსეთის საიმპერატორო მამულების დეპარტამენტმა და მისი რეკონსტრუქცია წამოიწყო. მამულს მართავდა პ. ბაგოუტი. ამ პერიოდში აიგო დღევანდელი სასახლე.
Был осорҙа бөгөнгө һарай төҙөлә. 1886-1887 йылда яңы һыу үткәргес һәм Рәсәй империяһының иң эре шарап заводы төҙөлә.
1886-1887 წლებში გაიყვანეს ახალი წყალგაყვანილობა, აშენდა იმ პერიოდის რუსეთის იმპერიაში უდიდესი ღვინის ქარხანა.
1946 йылда Александр Чавчавадзеның вафатының 100-йыллығы айҡанлы йорт-музей асыла.
1946 წელს ალექსანდრე ჭავჭავაძის გარდაცვალებიდან 100 წლისთავის აღსანიშნავად, გიორგი ლეონიძის თაოსნობით გაიხსნა პოეტის სახლ-მუზეუმი.
Александр Чавчавадзеның усадьба комплексы 2006 йылда Грузия президенты указына ярашлы дәүләт әһәмиәтендәге мәҙәни ҡомартҡылар исемлегенә индерелә[1].
ალექსანდრე ჭავჭავაძის მამულის კომპლექსს 2006 წლის, საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულების თანახმად მიენიჭა ეროვნული მნიშვნელობის კულტურის უძრავი ძეგლის კატეგორია[1].
Үрге Кодисцкаро һарайы— архитектура комплексы Грузияла, Мцхета-Мтианети төбәге Душети районының Земо ауылында Төньяҡ зыяратта урынлашҡан. XVI быуатҡа ҡарай. Комплексҡа һарай, манара, сиркәү һәм бер нисә бина инә.
ზემო კოდისწყაროს სასახლე — არქიტექტურული კომპლექსი, მდებარეობს საქართველოში, მცხეთა-მთიანეთის მხარეში, დუშეთის მუნიციპალიტეტში, მისგან დასავლეთით 17 კმ-ში მდებარე სოფელ ზემო კოდისწყაროს ჩრდილოეთით, სასაფლაოსთან. თარიღდება XVI საუკუნით. კომპლექსის შემადგენლობაში შედის სასახლე, კოშკი, ეკლესია და რამდენიმე ნაგებობა.
Башняға инеү
კოშკის შესასვლელი
Башняның таш баҫҡысы, эске стеналарын
ქვის კიბე კოშკის შიდა კედელზე
Башня (8 х 7,6 м) һарайҙан көнсығышҡа ҡарай 20-25 м алыҫлыҡта тора, һуйырташтан төҙөлгән. Беренсе ҡатта инеү урыны төньяҡ яҡтан. Дүртенсе ҡатта бер тәҙрә, ә өсөнсө ҡатта ике тәҙрә бар.
კოშკი (8 X 7,6 მ) სასახლის აღმოსავლეთითაა 20-25 მეტრზე, ნაგებია რიყის ქვით. შესასვლელი პირველ სართულზეა ჩრდილოეთიდან. ამ მეოთხე სართულზე თითო სარკმელია, ხოლო მესამეზე — ორი. ყოველ სართულზე თითო თაღოვანი ბუხარი და ოთხი-ექვსი სათოფურია, რომლებსაც გადახურვა და ძირი ჰორიზონტალური აქვს. სართულშუა გადახურვა ხის ყოფილა, ორმაგი. კოჭების საყრდენ ბუდეებში შემორჩენილია მათი დანახშირებული ნაწილების ბოლოები. პირველი, მეორე და მესამე სართულები ერთმანეთს უკავშირდებოდა კედლებს აყოლებული ქვის კიბით, ხოლო მეოთხე სართულს — ხის მიდგმული კიბით. კოშკი შიგნით და გარედან შელესილია. გადახურული ყოფილა ორფერდა სახურავით. არქეოლოგიური დაზვერვების დროს აიკრიფა შორენკეცებისა და კრამიტის ნამტვრევები.
Ныҡ зыян күргән. Сиркәүгә инеү урыны көньяҡ яҡтан булған. Көнсығыш яҡта апсиданың ярым түңәрәк күсәре, ә көнбайыш стенала тура мөйөшлө тәҙрәһе бар.
ეკლესია, დგას სასახლის აღმოსავლეთით, 100 მეტრზე, ტყეში. განეკუთვნება გვიანდელ შუა საუკუნეებს. ეკლესია დარბაზულია (5.3 X7.6 მ), ნაგებია სხვადასხვა ზომის რიყის ქვის ირეგულარული წყობით. კედლები შიგნით და გარედან მობათქაშებული ყოფილა. ძლიერ დაზიანებულია: ჩამოშლილია კამარა, კონქის მნიშვნელოვანი ნაწილი და განივი კედლების ზედა ნაწილები. თითქმის მთლიანადაა დანგრეული გრძივი კედლები. შესასვლელი ეკლესიას სამხრეთიდან ჰქონია. აღმოსავლეთით, ნახევარწრიული აფსიდის ღერძზე და დასავლეთ კედელში თითო სწორკუთხა სარკმელია. აფსიდში, სარკმლის ორივე მხარეს, თითო პატარა სწორკუთხა ნიშია.
1976 йылда ҡомартҡыға И. Джавахишвили исемендәге Тарих, археология һәм этнография институты тарафынан археология экспедицияһы эҙләнеүҙәр үткәрә (етәксеһе Р. Рамишвили).
1976 წელს, ძეგლზე არქეოლოგიური დაზვერვა ჩაატარა ივ. ჯავახიშვილის სახელობის ისტორიის, არქეოლოგიისა და ეთნოგრაფიის ინსტიტუტის (იაე) ჟინვალის არქეოლოგიურმა ექსპედიციამ (ხელმძღვანელი რ. რამიშვილი).
Комплекс 2006 йылда Грузия президенты указына ярашлы дәүләт әһәмиәтендәге мәҙәни ҡомартҡылар исемлегенә индерелә[1].
სასახლის კომპლექსს 2006 წელს, საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულების თანახმად მიენიჭა ეროვნული მნიშვნელობის კულტურის უძრავი ძეგლის კატეგორია[1].
Тасуирламаһы
არქიტექტურული აღწერა
Һарай
სასახლე
Төҙөлөшөндә һуйырташ ҡулланылған, рәт аралары кирбес менән алмашына. Көмбәҙҙәре һәм аркалары тотош кирбестән эшләнгән. Беренсе ҡат диуарҙарының тик өлөшө генә һаҡланған.
სასახლე გეგმით სწორკუთხაა (30 X 17 მ). ნაგებია ძირითადად აგურით. წყობაში გამოყენებულია რიყის ქვაც, რომლის რიგები აქა-იქ ენაცვლება აგურისას. კამარები და საბჯენი თაღები მთლიანად აგურით ყოფილა ნაწყობი. შემორჩენილია მხოლოდ პირველი სართულის კედლების ნაწილები. სადგომები ორ მწკრივადაა განლაგებული. წინა მწკრივში ოთხი ოთახია, უკანაში — სამი. წინა მწკრივის ოთახები ბევრად უფრო ღრმაა. ოთხივეს გრძივი ღერძი მართობულია შენობის გრძივი ღერძისა. უკანა მწკრივის ოთახებიდან შუა ძლიერ დაგრძელებულია შენობის გრძივი ღერძის გასწვრივ, განაპირა ოთახები კი, თითქმის კვადრატულია. ყველა ოთახში ბუხარი და შეისრულთაღიანი ორსართულიანი ნიშებია. შემორჩენილია შეისრული საბჯენი თაღების ნაწილები. საბჯენი თაღები ორივე მწკრივის გრძელ დარბაზებში ერთმანეთისაგან არათანაბარი მანძილითაა დაშორებული, რომელთაგანაც განაპირებს, განივი კედლებიდან გადმოყვანილი ორ-ორი პერპენდიკულარი საბჯენი თაღი ერყწმის. კედლების ზედაპირის დამუშავება-მორთულობის არავითარი კვალი აღარ ჩანს. შენობის უკანა მწკრივის შუა ოთახის ჩრდილოეთ კედლის აღმოსავლეთ ნახევარზე და აღმოსავლეთ კედელზე, კამარებს ზემოთ, შემორჩენილია რიყის ქვის სრულიად დაუმუშავებელი კედელი (სიმ.
Бүлмәләр ике рәттә урынлашҡан. Беренсе рәттә дүрт бүлмә, артҡы рәттә - өс бүлмә. Бөтә бүлмәләрҙә лә камин бар.
1,7 მ). იგი ალბათ სხვენს ეკუთვნოდა.
Шул уҡ ваҡытта Джаври тибындағы классик тетраконхтарҙан һиҙелерлек айырыла. 1002 йылда ҡорам тулыһынса яңынан төҙөлә һәм VII быуатҡа хас үҙенсәлектәрен бөтөнләй юғалта, әммә баштағы фундаментын һәм планын һаҡлап ҡала - унда һаман терәк бағаналар булмай, һәм 4 ниша ҡала. 1845 йылда собор янында яҙыу менән башня булған, уға ярашлы уны 1667 йылда епископ Арсений төҙөткән.
მანგლისის სიონი — ქართული მართლმადიდებლური საკათედრო ტაძარი. მდებარეობს თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის დაბა მანგლისთან.
.
მთლიანი ტაძრის მასის დომინანტია უზარმაზარი თორმეტწახნაგა გუმბათი, რომელიც წითელი კრამიტით არის გადახურული. ყელში ჩუქურთმებით შემკული ექვსი სარკმელია გაჭრილი.
Собор таш стена менән уратып алынған, манара менән башня аша ҡапҡа алып бара.
ისტორიული წყაროების მიხედვით, ამ ადგილას პირველი ქვის ტაძარი ქრისტიანობის სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადების პერიოდში - IV საუკუნის 30-იან წლებში აგებულა. ლეონტი მროველის თანახმად, კონსტანტინე კეისრის მიერ მირიან მეფისათვის გამოგზავნილი ეპისკოპოსი იოანე, რომელსაც წმინდა რელიკვიები და უხვი განძეულობა მოჰქონდა საქართველოში ეკლესიათა ასაშენებლად, მცხეთაში ჩასვლამდე მანგლისში დაყოვნებულა, ტაძრის აშენება დაუწყია და ქრისტეს წმინდა ჯვრის ნაწილიც დაუტოვებია. V საუკუნეში ვახტანგ გორგასლის მიერ დაარსებულ საეპისკოპოსოებს შორის მანგლისი რიგით მეოთხედ მოიხსენიება.
.
მანგლისის სიონის ძირითადი სივრცის გარშემომწერ კედლებში ჩაშენებული იყო ოთხი მცირე სათავსი, რომლებიც ძირითად სივრცეს უკავშირდებოდნენ. ეს ნიშნავს, რომ მანგლისის მშენებელი არქიტექტორი V საუკუნეში უკვე გრძნობდა ამ ხუროთმოძღვრული ტიპის ნაკლს - შიდა სივრცის სიმცირეს და დამატებითი სათავსების აგებით ფაქტობრივად წინასწარმეტყველებდა მცხეთის ჯვრის ტიპის ტაძრების აგებას. ამიტომაც არის ტეტრაკონქებს შორის მანგლისის სიონი უადრესი ნიმუშიც და ამოსავალი წერტილიც ამ ტიპის განვითარებისათვის.
Гударехи монастырь комплексы – Грузияның Квемо Картли районының шул уҡ исемле ауылында Тетрицкаро ҡалаһынан төньяҡҡа табан 8 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Комплексҡа төп монастырь, емерелгән һарай, бер нисә торлаҡ йорт, шарап мөгәрәбе,манара, пилястр биналар һәм XII–XIII , XVI–XVII быуаттар менән даталанған бер нисә ҡаралты инә.
გუდარეხის მონასტერი – მდებარეობს საქართველოში, ქვემო ქართლის მხარეში, თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტში, მისგან ჩრდილოეთით 8 კილომეტრში, სოფელ გუდარეხის მიდამოებში. სამონასტრო კომპლექსში შედის მთავარი ტაძარი, სამრეკლო, საჟამნო, ჯვრიანი შენობა, ჩუქურთმიანი შენობა, ზღუდე, ჭიშკარი, სასახლე, საჯინიბო, მარანი, სენაკი I, სენაკი II, სენაკი III, შენობა I, შენობა III, პილასტრებიანი შენობა, კლდეში გამოკვეთილი ნაგებობები და შალვას ეკლესია.
Ул саҡта Грузия Мысыр менән һуғыш алып бара, шуға күрә манараның тышҡы ҡиәфәтендә традицион Яҡын Көнсығыш колоритын күрергә мөмкин. Манара шулай уҡ ике төҫлө блоктарҙан тора. Ҡоролманың аҫҡы ҡаты үтеп йөрөү урыны була, бында таш баҫҡыс бар, унан аша икенсе ҡатҡа күтәрелергә мөмкин, ҡаттар үҙ ваҡытында махсус түшәмдәр менән бүленеп торған.
გუდარეხის მთავარი ტაძარი აუგია ხუროთმოძღვარ ჭიჭაფორისძეს. ნაშენია კარგად გათლილი კვადრებით, მოპირკეთებული ფასადები მდიდრულად არის მოჩუქურთმებული. შემორჩენილია კედლის მხატვრობის ფრაგმენტები. აღმოსავლეთის ფასადს ამკობს ორი სამკუთხა ნიში; სარკმლის თავზე დიდი მოჩუქურთმებული ჯვარია, ქვემოთ კი — მოჩუქურთმებული კვადრატები. გარედან ეკლესიას ორი მინაშენი ჰქონია — სამხრეთით კარიბჭე, ჩრდილოეთით ეგვტერი (ამჟამად ორივე დანგრეულია). ორსართულიანი სამრეკლო აგებულია 1278 წელს დემეტრე II თავდადებულის ხანაში. ეს ყველაზე ადრინდელი დათარიღებული სამრეკლოა საქართველოში. სამრეკლოს ქვედა სართული ღიაა, ზემოთ რვამალიანი ფანჩატურია, ხოლო მათ შუა — სადგომი. გუდარეხის ეკლესიის მოჩუქურთმებული კანკელის ფრაგმენტები დაცულია საქართველოს ხელოვნების მუზეუმში.
Гударехи монастыры Манглиси Цалар аепархияһына ҡарай
გუდარეხის მონასტერი მანგლისისა და წალკის ეპარქიის დაქვემდებარებაშია.
Был йортта күренекле грузин мәғрифәтсеһе, шағир Акакий Ростомович Церетели тыуған һәм вафат булған. Схвиро поместьеһындағы йортто уның атаһы Ростом Церетели төҙөткән. 1834 йылда йортто грек оҫтаһы төҙөй, уның исеме йорттоң стенаһында иҫтәлеккә яҙып ҡалдырылған.,
აკაკი წერეთლის სახლი — სახლ-მუზეუმი. მდებარეობს იმერეთში, საჩხერის რაიონ სოფელ სხვიტორში. დაფუძნდა 1940 წელს. სასახლე რომელშიც, აკაკი წერეთელი დაიბადა და გარდაიცვალა, მისმა მამამ როსტომ წერეთელმა ააშენა, 1834 წელს. სახლ-მუზეუმის ასაშნებლად გამოყენებული იქნა კვერეთიის კლდისა და ჭიათურის ქვები. სახლის მშენებლობაში ქართველებთან ერთად დიდი წვლილი მიუძღვით ბერძენ მშენებლებს, რომლებიც იმ პერიოდში საჩხერეში მუშობდნენ.
Акакий Церетели музейы фондында яҙыусының һәм уның туғандарын шәхси ҡулланыу әйберҙәре — аксессуарҙары, кейемдәре, йыһаздар, һауыт-һаба, XIX быуат француз, немец, итальян, әҫәрҙәре, китапхана, (грузин, рус, француз телендге баҫмалар) шағирҙың һәм башҡа йәмәғәт эшмәкәре ҡулъяҙманан һаҡлау осоронда ундағы күп булған инглиз, француз, рус, баҫмалар, китаптар, Саба Орбелиани һүҙлеге һ.б. һаҡлана.
მუზეუმში დაცულია აკაკი წერეთლის, მისი ნათესავებისა და წინაპრების პირადი ნივთები — XIX საუკუნის ფრანგული, გერმანული, იტალიური წარმოების ავეჯი, ბიბლიოთეკა, სადაც ინახება სხვადასხვა პერიოდის ქართული, ფრანგული, რუსული გამოცემის წიგნები, აქსესუარები და ტანსაცმელი, სულხან-საბა ორბელიანის ლექსიკონი, პოეტისა და სხვა საზოგადო მოღვაწეების ხელნაწერები და პირველ ნახევარში გადაწერილი „ქართლის ცხოვრება“.
Акакий Церетели үлгәс, уның ҡатыны һәм улы Парижға оса. Шағир Тбилисиҙа Мтацминда Пантеонында ерләнгән.
აკაკი წერეთლის გარდაცვალების შემდეგ, მისი ცოლ-შვილი პარიზში გაემგზავრა, ხოლო სახლ-მუზეუმი საპატრონოდ კოტე აბდულიშვილს გადაეცა, რომელიც აკაკის საქმეთა მმართველი იყო. აკაკის სახლ-მუზეუმს ყურადღებას შექმნილ მწერალთა ფედერაციასთან ერთად, ადგილობრივი მოსახლეობაც აქცევდა.
"Архитектура",компанияһы шағирҙың йорт-музейында аржив материалдары һәм документтарға нигеҙләнеп, ике ай тергеҙеү эштәре алып бара, бинаһы, уның балконы тулыһынса яңыртыла, беренсе ҡатында ҡырсын-ҡом иҙән урынына гранит плиталар һалына.
პოეტის სახლ-მუზეუმის სარეაბილიტაციო სამუშაოები 2018 წლის 2 თვის განმავლობაში მიმდინარეობდა, სადაც ავთენტური იერსახით პოეტის საგვარეულო სახლი აღდგა, შეიცვალა შენობის აივანი და სხვა.
Ҡотҡарыусы Раштыуаһы ҡорамы Грузияла Чиатура муниципалитетының Кацхи ауылында Качура йылғаһы үҙәнендә урынлашҡан.
მაცხოვრის შობის სახელობის ტაძარი — მდებარეობს ჭიათურის მუნიციპალიტეტის სოფელ კაცხში, მდინარე კაცხურას ხეობაში.
Ғибәҙәтхана XI быуат башында төҙөлгән. Уның төп өлөшө 1010—1014 йылдарҙа төҙөлгән, һәм 30 йылдан һуң өс яҡтан тағы төҙөлә. Бина биш мөйөшлө ҡойма менән уратып алына (1937 йылда үҙгәртеп төҙөлә).
ტაძარი აგებულია XI საუკუნის დასაწყისში. მისი ძირითადი ნაწილი 1010—1014 წლებშია აშენებული, 30 წლით გვიან სამი მხრიდან მიშენებული აქვს გარშემოსავლელი. ნაგებობას გარს აკრავს ხუთკუთხა გალავანი (აღადგინეს 1937). ტაძარს აქვს ძველი სამრეკლო, რომელიც კარიბჭის ფუნქციასაც ითავსებს. კაცხის ტაძარი ქართული ხუროთმოძღვრების ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული და ორიგინალური ძეგლია. მსგავსი ფორმების არქიტექტურული ძეგლი სხვაგან არ გვხვდება. ნაგებობა შედგება საფეხურებად განლაგებული სამი წახნაგოვანი ნაწილისაგან: გარშემოსავლელის, ტაძრის კორპუსისა და გუმბათის ყელისაგან. ტაძრის კორპუსი და გუმბათის ყელი ექვს აფსიდიანია. ინტერიერის გეგმა წრიულია, ტაძარს თორმეტი ფანჯარა ანათებს.
Ҡорам ихатаһында арыҫландың ҙур барельефын күрергә мөмкин, ул 1854 йылда стенаға беркетеп эшләнгән. Инеү урындарының өҫтәрендә барельефтар урынлашҡан (башлыса арыҫлан һүрәттәре). Ғибәҙәтхананың бөтә барельефтарында ла яҙыуҙар бар.
ნაგებობა მთლიანად შემკული იყო მდიდრული ჩუქურთმებით, მაგრამ 1854 წელს ტაძარს საფუძვლიანი „რესტავრაცია“ ჩაუტარეს, რის შედეგადაც ძირითად კორპუსს მოხნეს ძველი პერანგი (რომელსაც ულამაზესი ჩუქურთმები ამშვენებდა) და თავიდან მოაპირკეთეს. დღეისათვის პირვანდელი სახე მხოლოდ გარშემოსავლელის ნაწილს აქვს შენარჩუნებული. კაცხის ერთ-ერთ გამორჩეულ ღირსშესანიშნაობას ოთხი ანგელოზის მიერ ჯვრის ამაღლების სცენა წარმოადგენს, ის გარშემოსავლელის შიგნით მარჯვენა მხარეს მდებარეობს. ამ ხელოვნების ნიმუშსაც არ აქვს შენარჩუნებული პირვანდელი იერი, რადგან გაუგებარი მიზეზების გამო თეთრი საღებავი აქვს გადასმული. ტაძრის ეზოში გვხვდება ლომის მონუმენტური ბარელიეფი, რომელიც სავარაუდოდ ნაგებობის კედელზე იყო განთავსებული, მაგრამ 1854 წლის „რესტავრაციის“ შემდეგ ჩამოხსენეს. ეკლესიის ყველა შესასვლელის თავზე განლაგებულია ბარელიეფები (ძირითადად ლომის გამოსახულებები). ტაძრის ყველა ბარელიეფს ასომთავრული წარწერები აქვს დატანებული. წარწერათა უმრავლესობა დაქარაგმებულია (ამოგდებულია ხმოვანი).
Ҡорам иконостасы фрагменттары Дәүләт художество музейында һаҡлана.
ტაძრის კანკელის ფრაგმენტები დაცულია ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმში.
Ҡорам хазинаһы
ტაძრის საგანძური
Кацхи сиркәүе тамғаһы
ხატი კაცხის ეკლესიიდან
Кацхи ҡибәҙәтханаһы төрлө ваҡыттарҙа феодал йорттарының нәҫелдән килгән сиркәүе һәм кәшәнәһе булған. Унда бөйөк грузин феодалы Липарит IV ерләнгән. Баграт IV янында хеҙмәт иткән (1064 йылда вафат булған).
კაცხის ტაძარი სხვადასხვა დროს სხვადასხვა ფეოდალურ სახლთა საგვარეულო ეკლესია და საძვალე იყო. ის აშენებულია ბაღვაშების მიერ (ნაგებობის მთავარ შესასვლელში გვხვდება ბაღვაშთა გერბის შემადგენელი ფიგურები: ლომი და „მოხუცი ანგელოზი“). კაცხშია დაკრძალული საქართველოს ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი და გამორჩეული ფეოდალი ლიპარიტ IV ბაღვაში. ის ბაგრატ IV-ის დროს მოღვაწეობდა (გარდაიცვალა 1064 წელს). დავით აღმაშენებლის მიერ, ბაღვაშთა საგვარეულოს დამარცხების და საქართველოდან განდევნის შემდეგ კაცხის ტაძარი უპატრონოდ დარჩა.
Давид Агмашенебели еңелеп Грузиянан ҡыуылғандан һуң, Кацхи сиркәүе ташландыҡ хәлдә ҡала. XVI быуатта яңы хужа Амирэджиби сиркәүҙе тергеҙә.
XVI საუკუნეში მიტოვებული და დაზიანებული ტაძარი, მისმა ახალმა მფლობელმა აბულასარ ამირეჯიბმა აღადგინა.
XVII - XVIII быуаттарҙа Кацхи Абашидзеларҙың нәҫелдән килгән бинаһы була.
XVII—XVIII საუკუნეებში კაცხი აბაშიძეების საგვარეულოს კუთვნილება იყო.
Кацхи ҡорамының беренсе тасуирламаһы 1830 йылда Дубуа де Монпере һәм 1845 йылда Платон Иоселианиға ҡарай. Ҡорам тирәләй бейек йүкәләр үҫкән. 1032 йылда грузин батшаһы Баграт IV һәм уның ҡатыны Елена тарафынан төҙөлгән.
ერთ ერთი პირველი აღწერები კაცხის ტაძრისა ეკუთვნით დიუბუა დე მონპერეს 1830-იან წლებში და პლატონ იოსელიანს 1845 წელს. ტაძარის ირგვლივ იყო მაღალი ცაცხვის ხეები. აშენებულია 1032 წელს ქართველი მეფის ბაგრატ IV კურაპალატის და მისი მეუღლის ელენეს მიერ, რომელიც ბერძენი იმპერატორი რომან არგირის ძმისშვილი იყო. კაცხის ტაძრის ანაზომები გაუკეთებია ჯერ ფრანგ არქიტექტორ რიოარდს ხოლო მოგვიანებით კი დიუბუა დე მონპერეს, რომელმაც ჩაიწერა შემდეგი წარწერა:
Ғибәҙәтханала дүрт миһраб була, беренсе үҙәк миһраб Ҡотҡарыусының Күккә күтәрелеүенә, икенсе — изге Николай, өсөнсөһө — Архангел Михаил һәм дүртенсеһе Христос Раштыуаһы Богородицаһына арналған.
დიუბუას სიტყვებით იგი ნამდვილად ქართული ხუროთმოძღვრების ძეგლს წარმოადგენს და გამოთქვამს მოსაზრებას რომ უნდა იყოს ნიკორწმინდის თანადროული. მისი გადმოცემით ტაძარში ოთხი საკურთხეველია ერთი ცენტრალური — მაცხოვრის ამაღლების, მეორე — წმ. ნიკოლოზის, მესამე — მთავარანგელოზ მიქაელის და მეოთხე — ღვთისმშობლის შობის.
1838 йылға тиклем соборҙың башлығы булып епископ Гурийский Эквтиме тора. Ҡалған мәғлүмәттәр Абашидзеларҙың нәҫелдән килгән архивында тупланған.
გურიის ეპისკოპოსი ექვთიმე იყო ტაძრის წინამძღვარი 1838 წლამდე. დანარჩენი დაწვრილებითი ინფორმაცია უნდა მოიპოვებოდეს აბაშიძეების საგვარეულო არქივში.
Дартло сиркәүе — Грузияла Әхмәт муниципалитетының Дартло ауылындағы сиркәү. XIX быуатта төҙөлгән.
დართლოს ეკლესია — ეკლესია ახმეტის მუნიციპალიტეტის სოფელ დართლოს განაპირას. აგებულია XIX საუკუნეში.
Ҡомартҡы ныҡ емерелгән: көньяҡ диуары, көнсығыш диуарының көньяҡ өлөшө һәм көнбайыш диуарының байтаҡ өлөшө һаҡланған. Ишеге тура мөйөшлө параллелепипед формаһында. Алтарының көньяҡ диуарында киң һәм бейек тәҙрә бар.
ეკლესია დარბაზულია (12,5 X 8,5 მ), ნაგებია ქვიშაქვით. შიგნიდან შელესილია. ძეგლი ძლიერ დაზიანებულია: შემორჩენილია სამხრეთის კედელი, აღმოსავლეთის კედლის სამხრეთ ნახევარი და დასავლეთ კედლის მნიშვნელოვანი ნაწილი. შესასვლელი დასავლეთიდანაა. კარი სწორკუთხაა. სწორკუთხა საკურთხევლის აღმოსავლეთ კედელში ფართო და მაღალი სწორკუთხა სარკმელია. ეკლესიის სამხრეთ კედლის შუა ნაწილში გაჭრილი სარკმელი შედარებით დაბალია. სამხრეთ კედელზე ორი წყვილი პილასტრია, რომელთა მარტივ იმპოსტებზე კედლის თაღებია გადაყვანილი. გრძივ კედლებზე, პილასტრების ზემოთ, თითო კონსოლია, რომლებსაც კამარის საბჯენი თაღები ეყრდნობა.
Ишегенең ике яғында бейек аркалы ниша бар. Тәре рельефы көнсығыш фасадында урынлашҡан. Көньяҡ фасадта яҫы нишалар бар.
დასავლეთ ფასადი ერთსაფეხურიან ცოკოლზე დგას და დასრულებულია ფრონტონით. ფრონტონის არეში ტოლმკლავა ჯვრის რელიეფია. ტიმპანიანი კარის ორივე მხარეს თითო მაღალი თაღოვანი ნიშია. ჯვრის რელიეფია აღმოსავლეთ ფასადის ფრონტონის არეშიც. სამხრეთ ფასადის განაპირა ნაწილებში ბრტყელი ნიშებია.
Сиони Урбниси — Грузияла Карели муниципалитетының Урбниси ауылындағы өс нефлы базилика. Стилистик билдәләре, шулай уҡ төньяҡ фасадтағы яҙыуҙары һәм палеографик тикшеренеүҙәр нигеҙендә V-VI быуатҡа ҡарай. X и XVII быуаттарҙа яңынан ҡорола.
ურბნისის სიონი — სამნავიანი ბაზილიკა მდებარეობს ქარელის მუნიციპალიტეტის სოფელ ურბნისში. სტილისტური ნიშნებით და აგრეთვე ჩრდილოეთ ფასადის ასომთავრული წარწერის პალეოგრაფიული შესწავლის საფუძველზე თარიღდება V-VI საუკუნეების მიჯნით. აღნიშნულ წარწერაში მოხსენიებულია ტაძრის ქტიტორები ვინმე კონსტანტი და მამა მიქელი. დანარჩენ სამ სხვადასხვა დროის წარწერაში ეკლესიის აღდგენაზეა ლაპარაკი.
Был ҙур ҡорам өс нефтағы ун ике ныҡ бағанала тора. Ҡорамдың көнсығыш фасадында кирбестән тәре урынлашҡан. Ҡыйығы плитка менән ябылған
ურბნისის სიონი სამნავიანი ბაზილიკაა (32,1X22,4 მეტრი), მისი გეგმა, სივრცითი გადაწყვეტა და გარე მასები ბაზილიკისათვის დამახასიატებელ მკაფიო ნიშნებს ატარებს. ეკლესიის ინტერიერში და ფასადებში ნათლად იკითხება პირვანდელი (VI-VII სს. მიჯნა) და შემდგომი (IX ს-ის II ნახევრის და 1668 წლის) შეკეთება-აღდგენის სამშენებლო ფენები. ადრინდელი ფენები ამოყვანილია კარგად გათლილი ქვიშაქვის კვადრებით. მომდევნო პერიოდში აღსადგენად სხვადასხვა ფორმის ქვებია გამოყენებული, წყობა ირეგულარულია. ტაძარში სამი შესასვლელია:სამხრეთიდან, დასავლეთიდან და ჩრდილოეთიდან.
Урбниси соборы, Көньяҡ фасадындағы яҙыу Лабадзе һүрәте Урбниси Сиониы ҡапҡаһындағы яҙыу Лабадзе фотоһүрәте
ურბნისის ტაძრის სამხრეთ ფასადის წარწერა ჯაბა ლაბაძის ფოტო ურბნისის სიონის კარიბჭის წარწერა ჯაბა ლაბაძის ფოტო
Схвило замогы —Шида Картли биләмәһендәге урта быуат һарайы (хәҙер Каспи муниципаль районы). Һарай бейек тау һыртында урынлашҡан
სხვილოს ციხე — შუა საუკუნეების ციხესიმაგრე შიდა ქართლში (ახლანდელი კასპის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე). მაღალი მთის ქედზე აღმართული ციხე გადაჰყურებს ლეხურის ხეობასა და ტირიფონის გაშლილ ვაკეს.