„Тих бял Дунав“ (Тымыҡ аҡ Дунай) -- Болгарияла киң танылыу алған марш йыры. Христо Ботевтың отрядының "Радецки" пароходында Дунай йылғаһы аша үтеүгə арналған.
„Тих бял Дунав“ е популярна българска маршова песен в чест на Ботевата чета и драматичното ѝ преминаване през р. Дунав с парахода „Радецки“.
Һүҙҙəр авторы -- Иван Вазов, композиторы -- Иван Караджов.
Създадена е по текст на Иван Вазов и музика на Иван Караджов.
Көйө
Мелодия
Шул уҡ исемле шиғырҙы болгар шағиры Иван Вазов 1876 йылда үк, үҙе əйтмешлəй, "Ботевтың Козлодуй яғынан үткəне хаҡында тəүге хəбəрҙе ишеткəс тə" („...при първата вест за минаването на Ботьова при Козлодуй...“) яҙған.
Едноименното стихотворение е написано от Иван Вазов още през 1876 година „...при първата вест за минаването на Ботьова при Козлодуй...“, както самият той си спомня.
Йырҙың көйө 1909 йылда Иван Караджов -- билдəле революционер, йəмəғəт эшмəкəре, Солунь (Салоники) ҡалаһындағы болгар ирҙəре гимназияһының музыка уҡытыусыһы тарафынан яҙылған.
Музиката е композирана през 1909 г. от революционера, общественик и учител Иван Караджов, докато е учител по музика в Българската мъжка гимназия в Солун, заради което е преследван от турските власти.
Болгар халыҡ музыкаһы
Българска народна музика
Тиҙҙəн Тих бял Дунав болгар халҡының иң яратҡан илһөйəр йырҙарының беренə əйлəнə, марш булараҡ та йыш башҡарыла.
Скоро творбата се превръща в една от най-обичаните български патриотични песни, изпълнявана и като военен марш.
Тəүбашта был йыр 2 тауыш менəн йырланған, төп нөсхəһенең 22 строфаһының (куплетының) күбеһе йырланмаған.
Първоначално се изпълнява в 2 мелодии и с изпяване на различни куплети. Оригиналният текст е от 22 куплета.
Болгар телендә ҡылымдар зат, һан, заман менән үҙгәрә. Инфинитив (уртаҡ ҡылым) юҡҡа сыҡҡас, болгар телендә уның урынына затлы формалар ҡулланыла башлаған. Ҡылымдың һүҙлек формаһы булараҡ хәҙерге заман, беренсе зат, берлек һаны формаһы ҡулланыла (мәҫ. да съм "булыу", да купя "һатып алыу") .
Спрежението в българския език представлява специфичното изменение на глаголите по лице, число и време в българския език, наложено след отпадането на инфинитива.
Төп мәғлүмәт
Същност
Шулай уҡ ҡарағыҙ
Вижте също
Ҡылымдарҙың зат-һан менән үҙгәреше
Спрежение
Сығанаҡтар
Източници
Ҡылымдар заман, зат, һан менән үҙгәрә (чета "уҡый", четеш "уҡыйһың", четох "уҡыным", четем "уҡыйбыҙ") Ҡылымдың хәҙерге заман тамырын (глаголната основа за сегашно време) уның 3-сө зат хәҙерге заман формаһынан белеп була.
Изменянето на глаголите по лице, число и време (чета – четеш, четох, четем) Глаголната основа за сегашно време е формата на глагола в 3 л., ед.ч., сег.време.
Ошо тамырҙарҙың һуңғы һуҙынҡыларына ҡарап, ҡылымдар өс төркөмгә (спрежения) бүленә. съм "булыу" ҡылымы ошо төркөмдәрҙең береһенә лә ҡарамай, күбеһенсә ярҙамсы ҡылым функцияһын үтәй1
Глаголите се делят на три групи, наречени спрежения, според гласните, на които завършват техните основи в сегашно време. Спомагателният глагол съм не се отнася към нито едно от трите спрежения1
Миҫал
Пример
Төркөм Критерий Миҫалдар I төркөм 3-сө зат, берлек, хәҙерге заман формаһы -е хәрефенә бөтә. плете, пере, пее II төркөм 3-сө зат, берлек, хәҙерге заман формаһы -и хәрефенә бөтә. глади, свири, говори III төркөм 3-сө зат, берлек, хәҙерге заман формаһы -а, -я хәрефтәренә бөтә. тича, скача, пренася, стреля1
Спрежение Определение Примери I спрежение Формата на глагола в 3 л. ед.ч. сег.време завършва на -е. плете, пере, пее II спрежение Формата на глагола в 3 л. ед.ч. сег.време завършва на -и. глади, свири, говори III спрежение Формата на глагола в 3 л. ед.ч. сег.време завършва на -а или -я. тича, скача, пренася, стреля1
Валя Балканска (), ысын исеме Фәһимә Кәстәбәкова () -- Родоп төбәгенән болгар халыҡ йырсыһы.
Валя Младенова Балканска (родена Фейме Кестебекова в българо-мохамеданско семейство [1], 8 януари 1942 г. в с.
1942 йылдың 8 ғинуар (һыуығай) көнө Арда ауылында, болгар мосолман ғаиләһендә тыуған [1]. Валя Балканска башҡарыуында „Излел е Делю хайдутин“ болгар халыҡ йыры "Вояджерҙың алтын дискыһына" инеп, „Вояджер 1“ һәм „Вояджер 2“ АҠШ аппараттарында ғәрешкә ебәрелгән .[2]
Арда, България) е българска народна певица от Родопската фолклорна област, популярна най-вече със своето изпълнение на народната песен „Излел е Делю хайдутин“, което е включено в Златната плоча на Вояджър на американските космически апарати „Вояджър 1“ и „Вояджър 2“.[2]
Валя Балкансканың репертуарына түбәндәге болгар халыҡ йырҙары инә: А бре, юначе лудо и младо А га бех мома лефтера Агне, вакло агне Ветър дуе мене мрези Видем та се вдим познавам Вчера се майче отидох Гори ми, гори, юначе Горо ле, горо зелена Дай си ма, майчо Девойко, бално ли ти е Добре ми дойде, юначе Излел е Делю Хайдутин Какво е ново станало Майчинко стара майчинко Марудо, кузум Марудо Мома сези на йодриво Момиченце, малачичко Момнеле мари хубава Проводи ма, майчинко Пукни са, тресни са юначе Развявай Кольо, байрака Руса девойка липсала Севдитце пиле шарено Страхил е страшен войвода Събрали са се моми ли млади невести Събрали са се събрали Сьодните, севдим, сьодните Триста са пушки пукнали Хайдутине се молеха Шар планино Яла ми яла девойко.
А бре, юначе лудо и младо А га бех мома лефтера Агне, вакло агне Ветър дуе мене мрези Видем та се вдим познавам Вчера се майче отидох Гори ми, гори, юначе Горо ле, горо зелена Дай си ма, майчо Девойко, бално ли ти е Добре ми дойде, юначе Излел е Делю Хайдутин Какво е ново станало Майчинко стара майчинко Марудо, кузум Марудо Мома сези на йодриво Момиченце, малачичко Момнеле мари хубава Проводи ма, майчинко Пукни са, тресни са юначе Развявай Кольо, байрака Руса девойка липсала Севдитце пиле шарено Страхил е страшен войвода Събрали са се моми ли млади невести Събрали са се събрали Сьодните, севдим, сьодните Триста са пушки пукнали Хайдутине се молеха Шар планино Яла ми яла девойко.
Репертуары
Репертоар
Валя Балкансканың репертуарына түбәндәге болгар халыҡ йырҙары инә:
В репертоара на Валя Балканска влизат и известните народни песни:
Астрид Иваск (на литва: Ivask Astrid; 1926 йылдың 7 авгусы – 2015 йылдың 24 марты)[1] латыш-америка шағирәһе.
Астрид Иваск (на литовски: Astrid Ivask; 7 август 1926 – 24 март 2015 г.)[1] е латвийско-американска поетеса.
Уның башҡа хеҙмәттәре, балалар шиғырҙары һәм хикәйәләре, Parsteigumi un atklajumi („Сюрприздар һәм асыштар“, 1984) баҫыла, шулай уҡ Ивар Иваск иллюстрациялары менән шиғри сәйәхәттәр китаптары, Licu loki: Ainas un ainavas („Изогнутая бухта: взгляды и пейзажи“, 1981).[3]
Други нейни творби са Parsteigumi un atklajumi („Изненади и открития“, 1984), детски стихове и истории, както и книга с поетични пътеписи, Licu loki: Ainas un ainavas („Извити заливи: възгледи и пейзажи“, 1981), с илюстрации на Ивар Иваск.[3]
Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре
Награди
Прозаһы өсөн „Янис Янсудрабинс“ наградаһы тапшырыла[2]. Parsteigumi un atklajumi әҫәре „Goppers“ ота. „Янис Яунсудрабинс“ проза йыйынтығы өсөн Licu loki бүләге бирелә[3]. Мәҙәниәткә һәм әҙәбиәткә өлөшө өсөн Латвияның Өс Йондоҙ Ордены, Эстонияның Аҡ йондоҙ ордены һәм Латвия яҙыусылар союзының йыл һайын бирелә торған наградаһына лайыҡ була.[4]
Получава наградата „Зинаида Лазда“ за Ziemas Tiesa и наградата на Културна фондация на латвийците за литература за Solis Silos.[1] Печели наградата за проза „Янис Янсудрабинс“ за пътеписите си.[2] Parsteigumi un atklajumi печели наградата „Goppers“.[3] Licu loki печели наградата за проза „Янис Яунсудрабинс“.[3] За приносите ѝ в областта на културата и литературата е наградена с Ордена на трите звезди на Латвия, ордена Бяла звезда на Естония и с ежегодната награда на Латвийския съюз на писателите.[4]
Биографияһы
Биография
Астрид Һелена Хартманя Рига ҡалаһында тыуған.
Родена е като Астрид Хелена Хартманя в Рига.
Латвия армияһы генералы Мартинш Һартманис менән Ирма Мария Һартманеның ҡыҙы.
Дъщеря на Мартинш Хартманис, генерал от латвийската армия, и Ирма Мария Хартмане.
Ағаһы ғалим-программасы Юрис Һартманис.
Неин брат е компютърният учен Юрис Хартманис.
Латвиялағы 1940 йылғы совет оккупацияһы һуң, генерал Һартманис төрмәгә ябыла.[1] 1941 йылда уны язалайҙар, әммә 1991 йылда СССР тарҡалғанға тиклем ғаиләһе уның яҙмышы тураһында белмәй.[2]
След съветската окупация на Латвия през 1940 г., генерал Хартманис е хвърлен в затвора.[1] Той е екзекутиран през 1941 г., но семейството му не научава за съдбата му до падането на СССР през 1991 г.[2]
Иваск, уның әсәһе һәм ағаһы 1944 йылда Латвиянан Германиялағы ирекһеҙләп үҙ иленән алып кителгән кешеләр лагерына күсерелә.
Иваск, майка ѝ и брат ѝ напускат Латвия за лагер за разселени лица в Германия през 1944 година.
Иваск Марбург Университетында телдәр өйрәнә.
Иваск изучава езици в университета в Марбург.
Һуңыраҡ: "Ландағы Марбургта европа интеллектуаль тормошо беҙгә асыҡ булды.
По-късно тя пише: „В Марбург -на-Лан европейският интелектуален живот беше отворен за мен.
Өс йыл дауамында университетта мин, ҡайһыһы тере, ҡайһыһы күптән үле өс сит ил теле өйрәндем, һәм мин үҙемде фин-уғыр мәҙәниәте тикшеренеүҙәренә бағышланым.“.
За три години в университета работих със седем чужди езика, някои живи, някои мъртви отдавна, и бях отдадена на изследванията на фино-угорската култура.“.
1949 йылда магистр дәрәжәһен тамамлай.
Завършва магистърска степен през 1949 година.
Шул уҡ йылда эстон шағиры, әҙәбиәт һәм сәнғәт тарихы өлкәһендә фәлсәфә докторы дәрәжәһенә эйә булған Ивар Иваскка кейәүгә сыға.
През същата година се омъжва за естонския поет Ивар Иваск, който е получил докторската си степен по литература и история на изкуството там.
Ғаиләһе АҠШ-ҡа күсеп килә, унда Ивар Иваск Миннесота штатындағы Изге Олаф коллежы факультатив советы ағзаһы сифатында эшкә яллана.[1][2][3]
Семейството се премества в САЩ, където Ивар Иваск е нает като член на факултативния съвет на колежа Св. Олаф в Минесота.[1][2][3]
1967 йылда ғаилә Норманға, Оклахома штатына күсеп килә. Ивар Иваск Оклахома Университетында хәҙерге заман телдәре һәм әҙәбиәт профессоры булып эшләй.
През 1967 г. семейството се премества в Норман, Оклахома, където Ивар Иваск става професор по съвременни езици и литература в Университета на Оклахома.
Астрид урыҫ, немец һәм француз телдәре уҡытыусыһы булып эшләй.
Астрид работи като преподавател по руски, немски и френски език.
Ивар Иваск университеттың „Бөгөнгө донъя әҙәбиәте“ әҙәби журналы редакторы.
Ивар Иваск е редактор на литературното списание на университета, „Световната литература днес“.
Ирле-ҡатынлы күп авторҙар һәм әҙәби тәнҡитселәрҙе өйҙәрендә ҡабул итә һәм уҡыуҙарҙа, әҙәби сараларҙа ҡатнаша.[1][2]
Двойката посреща много автори и критици в дома си и участва в четения и литературни събития.[1][3]
1991 йылда ғаилә Ирландияның Корк округына күсеп килә. Ләкин Ивар Иваск 1992 йылда вафат булды.
През 1991 г. семейството се премества в окръг Корк, Ирландия, но Иварк Иваск умира през 1992 г.
Астрид Иваск Ригаға 2001 йылда әйләнеп ҡайта.[1][2]
Астрид Иваск се завръща в Рига през 2001 г.[1][2]
Ижады
Творби
Ивасктың беренсе шиғри йыйынтығы Ezera Kristibas („Күлдә һыуға сумдырылыу“, 1966 йыл.).
Първият поетичен сборник на Иваск е Ezera Kristibas („Кръщение на езерото“, 1966 г.).
Ziemas Tiesa („Ҡышҡы хөкөм“, 1968), Solis-Силос („Урманда аҙым“, 1973), Līču Loki („Бөгөлгән бухта“, 1981), Gaisma Levainoja („Яралы яҡтылыҡ“, 1982).
Други сборници са Ziemas Tiesa („Зимен съд“, 1968), Solis Silos („Стъпка в гората“, 1973 г.), Līču Loki („Извити заливи“, 1981), Gaisma Levainoja („Светлината ранена“, 1982).
Уның күпселек хеҙмәттәре латыш телендә яҙыла, әммә Oklahoma Poems йыйынтығы (1990) инглиз телендә яҙыла.
Повечето от творбите ѝ са писани на латвийски, но един сборник, Oklahoma Poems (1990), е написан на английски език.
Шиғырҙары Wordings йыйынтығында баҫыла (1987).[1][2][3] [4]
Събраните ѝ стихове са в сборника Wordings (1987).[1][2][4] [5]
„Болгар грамматикаһы“ (ул ваҡыттағы болгар орфографияһы менән „Болгарска грамматіка“) 1835 йылда иеромонах Неофит Рильски тарафынан сығарылған болгар теленең тәүге грамматика китабы. Сербия Кенәзлегенең ул ваҡыттағы баш ҡалаһы -- Крагуевац ҡалаһында донъя күргән.[1]
„Българска граматика“ („Болгарска грамматіка“) е първата граматика на българския език, издадена от видния възрожденец Неофит Рилски през 1835 г. в Крагуевац, столица на Княжество Сърбия.[1]