# ar/jalalayn.xml.gz
# ug/saleh.xml.gz


(src)="s1.1"> « بسم الله الرحمن الرحيم »
(trg)="s1.1"> ناھايىتى شەپقەتلىك ۋە مېھرىبان اﷲ نىڭ ئىسمى بىلەن باشلايمەن

(src)="s1.2"> « الحمد لله » جملة خبرية قصد بها الثناء على الله بمضمونها من أنه تعالى : مالك لجميع الحمد من الخلق أو مستحق لأن يحمدوه ، والله علم على المعبود بحق « ربِّ العالمين » أي مالك جميع الخلق من الإنس والجن والملائكة والدواب وغيرهم ، وكل منها يُطلق عليه عالم ، يقال عالم الإنس وعالم الجن إلى غير ذلك ، وغلب في جمعه بالياء والنون أولي العلم على غيرهم ، وهو من العلامة لأنه علامة على موجده .
(trg)="s1.2"> جىمى ھەمدۇسانا ئالەملەرنىڭ پەرۋەردىگارى اﷲ قا خاستۇر

(src)="s1.3"> « الرحمن الرحيم » أي ذي الرحمة وهي إرادة الخير لأهله .
(trg)="s1.3"> اﷲ ناھايىتى شەپقەتلىك ۋە مېھرىباندۇر

(src)="s1.4"> أي الجزاء وهو يوم القيامة ، وخص بالذكر لأنه لا ملك ظاهرًا فيه لأحد إلا الله تعالى بدليل « لمن الملك اليوم ؟ لله » ومن قرأ مالك فمعناه الأمر كله في يوم القيامة أو هو موصوف بذلك دائمًا « كغافر الذنب » فصح وقوعه صفة لمعرفة .
(trg)="s1.4"> قىيامەت كۈنىنىڭ ئىگىسىدۇر

(src)="s1.5"> « إيَّاك نعبد وإياك نستعين » أي نخصك بالعبادة من توحيد وغيره ونطلب المعونة على العبادة وغيرها .
(trg)="s1.5"> ( رەببىمىز ) ساڭىلا ئىبادەت قىلىمىز ۋە سەندىنلا ياردەم تىلەيمىز

(src)="s1.6"> « اهدنا الصراط المستقيم » أي أرشدنا إليه ، ويبدَل منه :
(trg)="s1.6"> بىزنى توغرا يولغا باشلىغىن

(src)="s1.7"> « صراط الَّذين أنعمت عليهم » بالهداية ويبدل من الذين بصلته « غير المغضوب عليهم » وهم اليهود « ولا » وغير « الضالِّين » وهم النصارى ونكتة البدل إفادة أن المهتدين ليسوا يهوداً ولا نصارى . والله أعلم بالصواب ، وإليه المرجع والمآب ، وصلى الله على سيدنا محمد وعلى اَله وصحبه وسلم تسليما كثيراً دائما أبداً ، وحسبنا الله ونعم الوكيل ، ولا حول ولا قوة إلا بالله العلي العظيم .
(trg)="s1.7"> غەزىپىڭگە يولۇققانلارنىڭ ۋە ئازغانلارنىڭ يولىغا ئەمەس ، سەن ئىنئام قىلغانلارنىڭ يولىغا ( باشلىغىن )

(src)="s2.1"> « الم » الله أعلم بمراده بذلك .
(trg)="s2.1"> ئەلىف ، لام ، مىم

(src)="s2.2"> « ذلك » أي هذا « الكتاب » الذي يقرؤه محمد « لا ريب » لا شك « فيه » أنه من عند الله وجملة النفي خبر مبتدؤه ذلك والإشارة به للتعظيم « هدىً » خبر ثان أي هاد « للمتقين » الصائرين إلى التقوى بامتثال الأوامر واجتناب النواهي لاتقائهم بذلك النار .
(trg)="s2.2"> بۇ كىتابتا ( يەنى قۇرئاندا ) ھېچ شەك يوق ، ( ئۇ ) تەقۋادارلارغا يېتەكچىدۇر

(src)="s2.3"> « الذين يؤمنون » يصدِّقون « بالغيب » بما غاب عنهم من البعث والجنة والنار « ويقيمون الصلاة » أي يأتون بها بحقوقها « ومما رزقناهم » أعطيناهم « ينفقون » في طاعة الله .
(trg)="s2.3"> ئۇلار غەيبكە ئىشىنىدۇ ، نامازنى ئادا قىلىدۇ ، ئۇلار بىز بەرگەن مال - مۈلۈكتىن ( خۇدا يولىغا ) سەرپ قىلىدۇ

(src)="s2.4"> « والذين يؤمنون بما أنزل إليك » أي القراَن « وما أنزل من قبلك » أي التوراة والإنجيل وغيرهما « وبالآخرة هم يوقنون » يعلمون .
(trg)="s2.4"> ئۇلار ساڭا نازىل قىلىنغان كىتابقا ، سەندىن ئىلگىرىكى ( پەيغەمبەرلەرگە ) نازىل قىلىنغان كىتابلارغا ئىشىنىدۇ ۋە ئاخىرەتكە شەكسىز ئىشىنىدۇ

(src)="s2.5"> « أولئك » الموصوفون بما ذكر « على هدىّ من ربِّهم وأولئك هم المفلحون » الفائزون بالجنة الناجون من النار .
(trg)="s2.5"> ئەنە شۇلار پەرۋەردىگارىنىڭ توغرا يولىدا بولغۇچىلاردۇر ، ئەنە شۇلار بەختكە ئېرىشكۈچىلەردۇر

(src)="s2.6"> « إن الذين كفروا » كأبي جهل وأبي لهب ونحوهما « سواء عليهم أأنذرتهم » بتحقيق الهمزتين وإبدال الثانية ألفاً وتسهيلها وإدخال ألف بين المسهلة والأخرى وتركه « أم لم تنذرهم لا يؤمنون » لعلم الله منهم ذلك فلا تطمع في إيمانهم ، والإنذار إعلام مع تخويف .
(trg)="s2.6"> شۈبھىسىزكى ، كاپىرلارنى ئاگاھلاندۇرامسەن ، ئاگاھلاندۇرمامسەن ، بەرىبىر ، ئۇلار ئىمان ئېيتمايدۇ

(src)="s2.7"> « ختم الله على قلوبهم » طبع عليها واستوثق فلا يدخلها خير « وعلى سمعهم » أي مواضعه فلا ينتفعون بما يسمعونه من الحق « وعلى أبصارهم غشاوة » غطاء فلا يبصرون الحق « ولهم عذاب عظيم » قوي دائم .
(trg)="s2.7"> اﷲ ئۇلارنىڭ دىللىرىنى ۋە قۇلاقلىرىنى پېچەتلىۋەتكەن ( ئىماننىڭ نۇرى كىرمەيدۇ ) ، ئۇلارنىڭ كۆزلىرى پەردىلەنگەن ( ھەقىقەتنى كۆرمەيدۇ ) ، ئۇلار ( ئاخىرەتتە ) قاتتىق ئازابقا دۇچار بولىدۇ

(src)="s2.8"> ونزل في المنافقين : « ومن الناس من يقول آمنا بالله وباليوم الآخر » أي يوم القيامة لأنه آخر الأيام « وما هم بمؤمنين » روعي فيه معنى من ، وفي ضمير يقول لفظها .
(trg)="s2.8"> كىشىلەر ئارىسىدا اﷲ قا ۋە ئاخىرەت كۈنىگە ئىشەندۇق دېگۈچىلەر بار ، ھەقىقەتتە ئۇلار ئىشەنمەيدۇ ( يەنى ئاغزىدا ئىشەندۇق دېگىنى بىلەن ، كۆڭلىدە ئىشەنمەيدۇ )

(src)="s2.9"> « يخادعون الله والذين آمنوا » بإظهار خلاف ما أبطنوه من الكفر ليدفعوا عنهم أحكامه الدنيوية « وما يخدعون إلا أنفسهم » لأن وبال خداعهم راجع إليهم فيفتضحون في الدنيا بإطلاع الله نبيه على ما أبطنوه ويعاقبون في الآخرة « وما يشعرون » يعلمون أن خداعهم لأنفسهم ، والمخادعة هنا من واحد كعاقبت اللص وذكر الله فيها تحسين ، وفي قراءة وما يخدعون .
(trg)="s2.9"> ئۇلار اﷲ نى ۋە مۆمىنلەرنى ئالدىماقچى بولىدۇ ، ھەقىقەتتە ئۇلار تۇيماستىن ئۆزلىرىنىلا ئالدايدۇ

(src)="s2.10"> « في قلوبهم مرض » شك ونفاق فهو يمرض قلوبهم أي يضعفها « فزادهم الله مرضاً » بما أنزله من القرآن لكفرهم به « ولهم عذاب أليم » مؤلم « بما كانوا يُكذّبوِن » بالتشديد أي : نبي الله ، وبالتخفيف أي قولهم آمنا .
(trg)="s2.10"> ئۇلارنىڭ دىللىرىدا كېسەل ( يەنى مۇناپىقلىق ۋە شەكلىنىش ) بار ، اﷲ ئۇلارنىڭ كېسىلىنى كۈچەيتىۋەتتى ؛ يالغان سۆزلىگەنلىكلىرى ( يەنى يالغاندىن ئىماننى دەۋا قىلغانلىقلىرى ۋە اﷲ نىڭ ئايەتلىرىنى مەسخىرە قىلغانلىقلىرى ) ئۈچۈن ئۇلار قاتتىق ئازابقا دۇچار بولىدۇ

(src)="s2.11"> « وإذا قيل لهم » أي لهؤلاء « لا تفسدوا في الأرض » بالكفر والتعويق عن الإيمان . « قالوا إنما نحن مصلحون » وليس ما نحن فيه بفساد . قال الله تعالى رداً عليهم .
(trg)="s2.11"> ئۇلارغا : « يەر يۈزىدە بۇزغۇنچىلىق قىلماڭلار » دېيىلسە ، « بىز ئىسلاھ قىلغۇچىلارمىز » دەيدۇ

(src)="s2.12"> « ألا » للتنبيه « إنهم هم المفسدون ولكن لا يشعرون » بذلك .
(trg)="s2.12"> بىلىڭلاركى ، ئۇلار ھەقىقەتەن بۇزغۇنچىلاردۇر ، لېكىن بۇنى ئۆزلىرى تۇيمايدۇ

(src)="s2.13"> « وإذا قيل لهم آمنوا كما آمن الناس » أصحاب النبي « قالوا أنؤمن كما آمن السفهاء » الجهال أي لا نفعل كفعلهم . قال تعالى ردا َعليهم : « ألا إنهم هم السفهاء ولكن لا يعلمون » ذلك .
(trg)="s2.13"> ئۇلارغا ( يەنى مۇناپىقلارغا ) : « ئىمان ئېيتقان كىشىلەردەك ( يەنى ساھابىلەردەك چىن كۆڭلۈڭلار بىلەن ) ئىمان ئېيتىڭلار » دېيىلسە ، « بىز ئىمان ئېيتقان ئەخمەقلەرگە ئوخشاش ئىمان ئېيتامدۇق ؟ » دەيدۇ . بىلىڭلاركى ئۇلارنىڭ ئۆزلىرىلا ئەخمەقلەر ، لېكىن ( بۇنى ) ئۇلار تۇيمايدۇ

(src)="s2.14"> « وإذا لقوا » أصله لقيوا حذفت الضمة للاستثقال ثم الياء لالتقائها ساكنة مع الواو « الذين آمنوا قالوا آمنا وإذا خلوا » منهم ورجعوا « إلى شياطينهم » رؤسائهم « قالوا إنا معكم » في الدين « إِنَّما نحن مستهزئون » بهم بإظهار الإيمان .
(trg)="s2.14"> ئۇلار مۆمىنلەر بىلەن ئۇچراشقىنىدا : « بىز ئىمان ئېيتتۇق » دېيىشىدۇ ، شاياتۇنلىرى ( يەنى مۇناپىق كاتتىباشلىرى ) بىلەن يالغۇز جايدا تېپىشقاندا بولسا « بىز ھەقىقەتەن سىلەر بىلەن بىللىمىز ، پەقەت ( تىلىمىزنىڭ ئۇچىدىلا ئىمان ئېيتىپ قويۇپ ) مۆمىنلەرنى مەسخىرە قىلىمىز » دەيدۇ

(src)="s2.15"> « الله يستهزئ بهم » يجازيهم باستهزائهم « ويمدهم » يُمهلهم « في طغيانهم » بتجاوزهم الحد بالكفر « يعمهون » يترددون تحيراً حال .
(trg)="s2.15"> مەسخىرە قىلغانلىقلىرى ئۈچۈن اﷲ ئۇلارنى جازالايدۇ ، ئۇلارنى گۇمراھلىقلىرىدا قويۇپ بېرىدۇكى ، ئۇلار تېڭىرقىغان ھالدا يۈرۈشىدۇ

(src)="s2.16"> « أولئك الذين اشتروا الضلالة بالهدى » أي استبدلوها به « فما ربحت تجارتهم » أي ما ربحوا فيها بل خسروا لمصيرهم إلي النار المؤبدة عليهم « وما كانوا مهتدين » فيما فعلوا .
(trg)="s2.16"> ئەنە شۇلار ھىدايەتنى بېرىپ گۇمراھلىقنى ئالدى . شۇڭا سودىسى پايدا كەلتۈرمىدى ، ئۇلار ھىدايەت تاپقۇچى بولمىدى

(src)="s2.17"> « مثلهم » صفتهم في نفاقهم « كمثل الذي استوقد » أوقد « ناراً » في ظلمة « فلما أضاءت » أنارت « ما حوله » فأبصر واستدفأ وأمن مما يخافه « ذهب الله بنورهم » أطفأه وجُمع الضمير مراعاة لمعنى الذي « وتركهم في ظلمات لا يبصرون » ما حولهم متحيرين عن الطريق خائفين فكذلك هؤلاء أمِنوا بإظهار كلمة الإيمان فإذا ماتوا جاءهم الخوف والعذاب .
(trg)="s2.17"> ئۇلار گوياكى ( كېچىدە ئىسسىنىش ۋە يورۇقلۇق ئېلىش ئۈچۈن ) ئوت ياققان كىشىلەرگە ئوخشايدۇ ، ئوت ئۇلارنىڭ ئەتراپىنى يورۇتقاندا ، اﷲ ئۇلارنىڭ ( ئوتىنىڭ ) يورۇقىنى ئۆچۈرۈۋەتتى ، ئۇلارنى ( ئەتراپىدىكى ھېچ نەرسىنى ) كۆرەلمەيدىغان قاراڭغۇلۇقتا قالدۇردى

(src)="s2.18"> هم « صمٌّ » عن الحق فلا يسمعونه سماع قبول « بكم » خرس عن الخير فلا يقولونه « عميٌ » عن طريق الهدى فلا يرونه « فهم لا يرجعون » عن الضلالة .
(trg)="s2.18"> ئۇلار گاستۇر ( يەنى گاس ئاڭلىمىغاندەك ، ياخشىلىقنى ئاڭلىمايدۇ ) ، گاچىدۇر ( يەنى گاچا سۆزلىيەلمىگەندەك ، ياخشى ئىشنى سۆزلىيەلمەيدۇ ) ، كوردۇر ( يەنى كور بولۇپ قالغاندەك ، توغرا يولنى كۆرمەيدۇ ) ، شۇڭا ئۇلار ( گۇمراھلىقتىن ) قايتمايدۇ

(src)="s2.19"> « أو » مثلهم « كصيِّب » أي كأصحاب مطر وأصله صيوب من صاب يصوب أي ينزل « من السماء » السحاب « فيه » أي السحاب « ظلمات » متكاثفة « ورعد » هو الملك الموكَّل به وقيل صوته « وبرق » لمعان صوته الذي يزجره به « يجعلون » أي أصحاب الصيِّب « أصابعهم » أي أناملها « في آذانهم من » أجل « الصواعق » شدة صوت الرعد لئلا يسمعوها « حذر » خوف « الموت » من سماعها . كذلك هؤلاء : إذا نزل القرآن وفيه ذكر الكفر المشبه بالظلمات والوعيد عليه المشبه بالرعد والحجج البينة المشبهة بالبرق ، يسدون آذانهم لئلا يسمعوه فيميلوا إلى الإيمان وترك دينهم وهو عندهم موت « والله محيط بالكافرين » علماً وقدرة فلا يفوتونه .
(trg)="s2.19"> ياكى ئۇلار زۇلمەتلىك ، گۈلدۈرمامىلىق ۋە چاقماقلىق قاتتىق يامغۇردا قالغان ، گويا چاقماق سوقۇۋېتىپ ئۆلۈپ كېتىشتىن قورقۇپ ، قۇلاقلىرىنى بارماقلىرى بىلەن ئېتىۋالغان كىشىلەرگە ئوخشايدۇ . اﷲ كاپىرلارنى ( يەنى ئۇلارنىڭ ھەممە ئەھۋالىنى ) بىلىپ تۇرغۇچىدۇر

(src)="s2.20"> « يكاد » يقرب « البرق يخطف أبصارهم » بأخذها بسرعة « كلما أضاء لهم مشوا فيه » أي في ضوئه « وإذا أظلم عليهم قاموا » وقفوا ، تمثيل لإزعاج ما في القرآن من الحجج قلوبهم وتصديقهم لما سمعوا فيه مما يحبون ووقوفهم عما يكرهون . « ولو شاء الله لذهب بسمعهم » بمعنى أسماعهم « وأبصارهم » الظاهرة كما ذهب بالباطنة « إن الله على كل شيء » شاءه « قدير » ومنه إذهاب ما ذكر .
(trg)="s2.20"> چاقماق چاققاندا ئۇلار كۆز نۇرىدىن ئايرىلىپ قالغىلى تاس قالىدۇ . ئۇلار چاقماق يورۇقىدا مېڭىۋالىدۇ ؛ قاراڭغۇلۇق قاپلىغاندا تۇرۇپ قالىدۇ ، اﷲ خالىسا ئىدى ، ئۇلارنى ئاڭلاش ۋە كۆرۈش قۇۋۋىتىدىن ئەلۋەتتە مەھرۇم قىلاتتى . اﷲ ھەقىقەتەن ھەر نەرسىگە قادىردۇر

(src)="s2.21"> « يا أيُّها الناس » أي أهل مكة « اعبدوا » وحِّدوا « ربَّكم الذي خلقكم » أنشأكم ولم تكونوا شيئاً « و » خلق « الذين من قبلكم لعلكم تتقون » بعبادته عقابَه ، ولعل : في الأصل للترجي ، وفي كلامه تعالى للتحقيق .
(trg)="s2.21"> ئى ئىنسانلار ! تەقۋادارلاردىن بولۇشۇڭلار ئۈچۈن ، سىلەرنى ۋە سىلەردىن بۇرۇنقىلار ( يەنى ئۆتكەنكى ئۈممەتلەر ) نى ياراتقان پەرۋەردىگارىڭلارغا ئىبادەت قىلىڭلار

(src)="s2.22"> « الذي جعل » خلق « لكم الأرض فراشا » حال بساطا يفترش لا غاية في الصلابة أو الليونة فلا يمكن الاستقرار عليها « والسماء بناءً » سقفاً « وأنزل من السماء ماءً فأخرج به من » أنواع « الثمرات رزقاً لكم » تأكلونه وتعلفون دوابكم « فلا تجعلوا لله أنداداً » شركاء في العبادة « وأنتم تعلمون » أنه الخالق ولا تخلقون ، ولا يكون إلهاً إلا من يخلق .
(trg)="s2.22"> اﷲ سىلەرگە زېمىننى تۆشەك ۋە ئاسماننى بىنا ( يەنى يۇلتۇزلارنىڭ زىچلىقىدا بىناغا ئوخشاش ) قىلىپ بەردى ، بۇلۇتتىن يامغۇر ياغدۇرۇپ بەردى ، سىلەرگە رىزىق بولۇش ئۈچۈن يامغۇر ئارقىلىق تۈرلۈك مېۋىلەرنى ئۆستۈرۈپ بەردى . ئەمدى اﷲ قا شېرىك كەلتۈرمەڭلار ، ھالبۇكى ، سىلەر ( اﷲ نىڭ شېرىكى يوقلۇقىنى ) بىلىپ تۇرىسىلەر

(src)="s2.23"> « وإن كنتم في ريب » شك « مما نزلنا على عبدنا » محمد من القرآن أنه من عند الله « فأتوا بسورة من مثله » أي المنزل ومن للبيان أي هي مثله في البلاغة وحسن النظم والإخبار عن الغيب . والسورة قطعة لها أول وآخر أقلها ثلاث آيات « وادعوا شهداءكم " آلهتكم التي تعبدونها » من دون الله » أي غيره لتعينكم « إن كنتم صادقين » في أن محمدا قاله من عند نفسه فافعلوا ذلك فإنكم عربيون فصحاء مثله ولما عجزوا عن ذلك قال تعالى :
(trg)="s2.23"> بەندىمىز ( مۇھەممەد ) گە بىز نازىل قىلغان قۇرئاندىن شەكلەنسەڭلار ، قۇرئانغا ئوخشاش بىرەر سۈرىنى مەيدانغا چىقىرىپ بېقىڭلار ( قۇرئانغا تەئەررۇز قىلىشتا ) اﷲ تىن باشقا ياردەمچىڭلارنىڭ ھەممىسىنى ( ياردەمگە ) چاقىرىڭلار ، ( قۇرئان ئىنساننىڭ سۆزى دېگەن گېپىڭلاردا ) راستچىل بولساڭلار

(src)="s2.24"> « فإن لم تفعلوا » ما ذكر لعجزكم « ولن تفعلوا » ذلك أبداً لظهور إعجازه- اعتراض « فاتقوا » بالإيمان بالله وانه ليس من كلام البشر « النارَ التي وقودها الناس » الكفار « والحجارة » كأصنامهم منها ، يعني أنها مفرطة الحرارة تتقد بما ذكر ، لا كنار الدنيا تتقد بالحطب ونحوه « أعدَّت » هُيئت « للكافرين » يعذَّبون بها ، جملة مستأنفة أو حال لازمة .
(trg)="s2.24"> ئەگەر مۇنداق قىلالمىساڭلار - ھەرگىزغۇ قىلالمايسىلەر - كاپىرلار ئۈچۈن تەييارلانغان ، ئىنسان ۋە تاشلار يېقىلغۇ بولغان دوزاختىن ساقلىنىڭلار

(src)="s2.25"> « وَبَشِّر » أخبر « الذين آمنوا » صَّدقوا بالله « وعملوا الصالحات » من الفروض والنوافل « أن » أي بأن « لهم جناتِ » حدائق ذات أشجار ومساكن « تجري من تحتها » أي تحت أشجارها وقصورها « الأنهار » أي المياه فيها ، والنهر الموضع الذي يجري فيه الماء لأن الماء ينهره أي يحفره وإسناد الجري إليه مجاز « كلما رزقوا منها » أطعموا من تلك الجنات . « من ثمرة رزقاً قالوا هذا الذي » أي مثل ما « رزقنا من قبل » أي قبله في الجنة لتشابه ثمارها بقرينة « وأُتوا به » أي جيئوا بالرزق « متشابهاً » يشبه بعضه بعضا لونا ويختلف طعما « ولهم فيها أزواج » من الحور وغيرها « مطهَّرة » من الحيض وكل قذر « وهم فيها خالدون » ماكثون أبداً لا يفنون ولا يخرجون . ونزل رداً لقول اليهود لما ضرب الله المثل بالذباب في قوله : ( وإن يسلبهم الذباب شيئاً ) والعنكبوت في قوله ( كمثل العنكبوت ) ما أراد الله بذكر هذه الأشياء ؟ الخسيسة فأنزل الله .
(trg)="s2.25"> ( ئى مۇھەممەد ! ) ئىمان ئېيتقان ۋە ياخشى ئەمەللەرنى قىلغانلارغا ئۇلارنىڭ ئاستىدىن ئۆستەڭلەر ئېقىپ تۇرىدىغان جەننەتلەرگە كىرىدىغانلىقى بىلەن خۇش خەۋەر بەرگىن . ئۇلار جەننەتنىڭ بىرەر مېۋىسىدىن رىزىقلاندۇرۇلغان چاغدا : « بۇنىڭ بىلەن بۇرۇن ( دۇنيادىمۇ ) رىزىقلاندۇرۇلغان ئىدۇق » دەيدۇ . ئۇلارغا كۆرۈنۈشى دۇنيانىڭ مېۋىلىرىگە ئوخشايدىغان ، تەمى ئوخشىمايدىغان مېۋىلەر بېرىلىدۇ . جەننەتلەردە ئۇلارغا پاك جۈپتىلەر ( يەنى ھۆرلەر ) بېرىلىدۇ ، ئۇلار جەننەتلەردە مەڭگۈ قالىدۇ

(src)="s2.26"> « إن الله لا يستحيي أن يضرب » يجعل « مثلا » مفعول أول « ما » نكرة موصوفة بما بعدها مفعول ثان أيَّ مثل كان أو زائدة لتأكيد الخسة فما بعدها المفعول الثاني « بعوضة » مفرد البعوض وهو صغار البق « فما فوقها » أي أكبر منها أي لا يترك بيانه لما فيه من الحكم « فأما الذين آمنوا فيعلمون أنه » أي المثل « الحق » الثابت الواقع موقعه « من ربِّهم وأما الذين كفروا فيقولون ماذا أراد الله بهذا مثلاً » تمييز أي بهذا المثل ، وما استفهام إنكار مبتدأ ، وذا بمعنى الذي بصلته خبره أي : أيّ فائدة فيه قال الله تعالى في جوابهم « يضل به » أي بهذا المثل « كثيراً » عن الحق لكفرهم به « ويهدي به كثيراً » من المؤمنين لتصديقهم به « وما يضل به إلا الفاسقين » الخارجين عن طاعته .
(trg)="s2.26"> اﷲ ھەقىقەتەن پاشا ۋە ئۇنىڭدىنمۇ كىچىك نەرسىلەرنى مىسال قىلىپ كەلتۈرۈشتىن تارتىنىپ قالمايدۇ ، مۆمىنلەر بولسا ئۇنى پەرۋەردىگارى تەرىپىدىن نازىل بولغان ھەقىقەت دەپ بىلىدۇ ؛ كاپىرلار بولسا : « اﷲ بۇ نەرسىلەرنى مىسال قىلىپ كەلتۈرۈشتىن نېمىنى ئىرادە قىلىدۇ ؟ » دەيدۇ . اﷲ بۇ مىسال بىلەن نۇرغۇن كىشىلەرنى ( ئۇنى ئىنكار قىلغانلىقتىن ) ئازدۇرىدۇ ۋە نۇرغۇن كىشىلەرنى ( ئۇنى تەستىقلىغانلىقتىن ) ھىدايەت قىلىدۇ ؛ شۇ ئارقىلىق پەقەت پاسىقلارنىلا ئازدۇرىدۇ

(src)="s2.27"> « الذين » نعت « ينقضون عهد الله » ما عهده إليهم في الكتب من الإيمان بمحمد * « من بعد ميثاقه » توكيده عليهم « ويقطعون ما أمر الله به أن يوُصل » من الإيمان بالنبي والرحم وغير ذلك وأن بدل من ضمير به « ويفسدون في الأرض » بالمعاصي والتعويق عن الإيمان « أولئك » الموصوفون بما ذكر « هم الخاسرون » لمصيرهم إلى النار المؤبدة عليهم .
(trg)="s2.27"> پاسىقلار اﷲ ۋەدە ئالغاندىن كېيىن بەرگەن ۋەدىسىنى بۇزىدۇ . اﷲ ئۇلاشقا بۇيرۇغان شەيئىنى ئۈزۈپ قويىدۇ ( يەنى سىلە - رەھىم قىلمايدۇ ) ، يەر يۈزىدە بۇزۇقچىلىق قىلىدۇ ؛ ئەنە شۇلار زىيان تارتقۇچىلاردۇر

(src)="s2.28"> « كيف تكفرون » يا أهل مكة « بالله و » قد « كنتم أمواتاً » نطفاً في الأصلاب « فأحياكم » في الأرحام والدنيا بنفخ الروح فيكم ، والاستفهام للتعجيب من كفرهم مع قيام البرهان أو للتوبيْخ « ثم يميتكم » عند انتهاء آجالكم « ثم يحييكم » بالبعث « ثم إليه ترجعون » تردون بعد البعث فيجازيكم بأعمالكم . وقال دليلا على البعث لما أنكروه .
(trg)="s2.28"> اﷲ نى قانداقمۇ ئىنكار قىلىسىلەركى ، جانسىز ئىدىڭلار ، سىلەرگە جان بەردى ( يەنى ئاتاڭلارنىڭ پۇشتىدا ، ئاناڭلارنىڭ قارنىدا ئابىمەنىي ئىدىڭلار ) ، كېيىن ( ئەجىلىڭلار توشقاندا ) اﷲ جېنىڭلارنى ئالىدۇ ، ئاندىن كېيىن تىرىلدۈرىدۇ ، ئاندىن كېيىن اﷲ نىڭ دەرگاھىغا ( ھېساب بېرىش ئۈچۈن ) قايتۇرۇلىسىلەر

(src)="s2.29"> « هو الذي خلق لكم ما في الأرض » أي الأرض وما فيها « جميعاً » لتنتفعوا به وتعتبروا « ثم استوى » بعد خلق الأرض أي قصد « إلى السماء فسواهن » الضمير يرجع إلى السماء لأنها في معنى الجمع الآيلة إليه : أي صيَّرها كما في آية أخرى ( فقضاهن ) « سبع سماوات وهو بكل شيء عليم » مجملا ومفصلا أفلا تعتبرون أن القادر على خلق ذلك ابتداءً وهو أعظم منكم قادر على إعادتكم .
(trg)="s2.29"> اﷲ يەر يۈزىدىكى ھەممە نەرسىنى سىلەر ( نىڭ پايدىلىنىشىڭلار ) ئۈچۈن ياراتتى ، ئاندىن ئاسماننى يارىتىشقا يۈزلىنىپ ، ئۇنى قۇسۇرسىز يەتتە ئاسمان قىلىپ تاماملىدى . اﷲ ھەرنەرسىنى بىلگۈچىدۇر

(src)="s2.30"> « و » اذكر يا محمد « إذ قال ربُّك للملائكة إني جاعل في الأرض خليفة » يخلفني في تنفيذ أحكامي فيها وهو آدم « قالوا أتجعل فيها من يفسد فيها » بالمعاصي « ويسفك الدماء » يريقها بالقتل كما فعل بنو الجان وكانوا فيها فلما أفسدوا أرسل الله عليهم الملائكة فطردوهم إلى الجزائر والجبال « ونحن نسبِّح » متلبسين « بحمدك » أي نقول سبحان الله وبحمده « ونقِّدس لك » ننزهك عمالا يليق بك فاللام زائدة والجملة حال أي فنحن أحق بالاستخلاف « قال » تعالى « إني أعلم ما لا تعلمون » من المصلحة في استخلاف آدم ، وأن ذريته فيهم المطيع والعاصي فيظهر العدل بينهم فقالوا لن يخلق ربنا خلقاً أكرم عليه منا ولا أعلم لسبقنا له ورؤيتنا ما لم يره فخلق الله تعالى آدم من أديم الأرض أي وجهها ، بأن قبض منها قبضة من جميع ألوانها وعجنت بالمياه المختلفة وسوَّاهُ ونفخ فيه الروح فصار حيواناً حسَّاساً بعد أن كان جماداً .
(trg)="s2.30"> ئۆز ۋاقتىدا پەرۋەردىگارىڭ پەرىشتىلەرگە : « مەن يەر يۈزىدە خەلىپە ( يەنى ئورۇنباسار ) يارىتىمەن » دېدى . پەرىشتىلەر : « يەر يۈزىدە بۇزۇقچىلىق قىلىدىغان ، قان تۆكىدىغان ( شەخسنى ) خەلىپە قىلامسەن ؟ ھالبۇكى بىز سىنى پاك دەپ مەدھىيىلەيمىز ، مۇقەددەس دەپ مەدھىيىلەيمىز » دېدى . اﷲ : « مەن ھەقىقەتەن سىلەر بىلمەيدىغان نەرسىلەرنى بىلىمەن » دېدى

(src)="s2.31"> « وعلَّم آدم الأسماء » أي أسماء المسميات « كلها » بأن ألقى في قلبه علمها « ثم عرضهم » أي المسميات وفيه تغليب العقلاء « على الملائكة فقال » لهم تبكيتاً « أنبئوني » أخبروني « بأسماء هؤلاء » المسميات « إن كنتم صادقين » في أني لا أخلق أعلم منكم أو أنكم أحق بالخلافة ، وجواب الشرط دل عليه ما قبله .
(trg)="s2.31"> اﷲ پۈتۈن شەيئىلەرنىڭ ناملىرىنى ئادەمگە ئۆگەتتى ، ئاندىن ئۇلارنى پەرىشتىلەرگە كۆرسىتىپ : « ( خەلىپە بولۇشقا ئادەمگە قارىغاندا بىز ھەقلىق دەيدىغان قارشىڭلاردا ) راستچىل بولساڭلار ، بۇ شەيئىلەرنىڭ ناملىرىنى ماڭا ئېيتىپ بېرىڭلار » دېدى

(src)="s2.32"> « قالوا سبحانك » تنزيهاً لك عن الاعتراض عليك « لا علم لنا إلا ما علمَّتنا » إياه « إنَّك أنت » تأكيد للكاف « العليم الحكيم » الذي لا يخرج شيء عن علمه وحكمته .
(trg)="s2.32"> پەرىشتىلەر : « سېنى ( پۈتۈن كەمچىلىكلەردىن ) پاك دەپ تونۇيمىز . بىز سەن بىلدۈرگەندىن باشقىنى بىلمەيمىز ، ھەقىقەتەن سەن ھەممىنى بىلگۈچىدۇرسەن ، ھېكمەت بىلەن ئىش قىلغۇچىدۇرسەن » دېدى

(src)="s2.33"> « قال » تعالى « يا آدم أنبئهم » أي الملائكة « بأسمائهم » المسميات فسمى كل شيء باسمه وذكر حكمته التي خلق لها « فلما أنبأهم بأسمائهم قال » تعالى لهم موبخاً « ألم أقل لكم إنَّي أعلم غيب السماوات والأرض » ما غاب فيهما « وأعلم ما تبدون » ما تظهرون من قولكم أتجعل فيها الخ « وما كنتم تكتمون » تسرون من قولكم لن يخلق الله أكرم عليه منا ولا أعلم .
(trg)="s2.33"> اﷲ : « ئى ئادەم ! ئۇلارغا بۇ نەرسىلەرنىڭ ناملىرىنى ئېيتىپ بەرگىن » دېدى . ئادەم ئۇلارغا بۇ نەرسىلەرنىڭ ناملىرىنى ئېيتىپ بەرگەن چاغدا ، اﷲ : « مەن سىلەرگە ، ئاسمانلاردىكى ۋە زېمىندىكى غەيبلەرنى ھەقىقەتەن بىلىپ تۇرىمەن ، ئاشكارا ۋە يوشۇرۇن ئىشىڭلارنى بىلىپ تۇرىمەن ، دېمىگەنمىدىم » دېدى

(src)="s2.34"> « و » اذكر « إذ قلنا للملائكة اسجدوا لآدم » سجود تحية بالانحناء « فسجدوا إلا إبليس » هو أبو الجن كان بين الملائكة « أبى » امتنع من السجود « واستكبر » تكبَّر عنه وقال : أنا خير منه « وكان من الكافرين » في علم الله .
(trg)="s2.34"> ئۆز ۋاقتىدا پەرىشتىلەرگە : « ئادەمگە سەجدە قىلىڭلار » دېدۇق ، ئىبلىستىن باشقا ھەممىسى سەجدە قىلدى ، ئىبلىس ( سەجدە قىلىشتىن ) باش تارتتى ، تەكەببۇرلۇق قىلدى ، ئۇ كاپىرلاردىن بولۇپ كەتتى

(src)="s2.35"> « وقلنا يا آدم اسكن أنت » تأكيد للضمير المستتر ليعطف عليه « وزوجك » حواء بالمد وكان خلقها من ضلعه الأيسر « الجنة وكلا منها » أكلاً « رغداً » واسعا لاحجر فيه « حيث شئتما ولا تقربا هذه الشجرة » بالأكل منها وهى الحنطة أو الكرم أو غيرهما « فتكونا » فتصيرا « من الظالمين » العاصين .
(trg)="s2.35"> بىز ( ئادەمگە ) : « ئى ئادەم ! سەن خوتۇنۇڭ ( يەنى ھەۋۋا ) بىلەن جەننەتتە تۇرۇڭلار ! جەننەتتىكى نەرسىلەردىن خالىغىنىڭلارچە كەڭتاشا يەپ - ئىچىڭلار ، بۇ دەرەخكە يېقىنلاشماڭلار ( يەنى مېۋىسىدىن يېمەڭلار ) ، بولمىسا ( ئۆزۈڭلارغا ) زۇلۇم قىلغۇچىلاردىن بولۇپ قالىسىلەر » دېدۇق

(src)="s2.36"> « فأزلَّهما الشيطان » إبليس أذهبهما ، وفي قراءة ـ فأزالهما ـ نحَّاهما « عنها » أي الجنة بأن قال لهما : هل أدلُّكما على شجرة الخلد وقاسمهما بالله إنه لهما لمن الناصحين فأكلا منها « فأخرجهما مما كانا فيه » من النعيم « وقلنا اهبطوا » إلى الأرض أي أنتما بما اشتملتما عليه من ذريتكما « بعضكم » بعض الذرية « لبعض عدوُّ » من ظلم بعضكم بعضاً « ولكم في الأرض مستقرُّ » موضع قرار « ومتاع » ما تتمتعون به من نباتها « إلى حين » وقت انقضاء آجالكم .
(trg)="s2.36"> شەيتان ئۇ ئىككىسىنى تېيىلدۇردى ( يەنى مەنئى قىلىنغان دەرەخنىڭ مېۋىسىنى يېگۈزۈپ خاتالاشتۇردى ) ، تۇرۇۋاتقان جەننەتتىن چىقاردى . ( ئادەمگە ، ھەۋۋاغا ، ئىبلىسقا ) « بىر - بېرىڭلار بىلەن ئۆچەكەشكەن ھالدا ( جەننەتتىن يەر يۈزىگە ) چۈشۈڭلار ، يەر يۈزىدە ۋاقىتلىق ( ئەجىلىڭلار توشقۇچە ) يەرلىشىڭلار ۋە ( نېمەتلەردىن ) بەھرىمەن بولۇڭلار » دېدۇق

(src)="s2.37"> « فتلقى آدمُ من ربِّه كلماتٍ » ألهمه إياها وفي قراءة بنصب آدم ورفع كلمات ، أي جاءه وهى ( ربَّنا ظلمنا أنفسا ) الآية فدعا بها « فتاب عليه » قبل توبته « إنه هو التواب » على عباده « الرحيم » بهم .
(trg)="s2.37"> ئادەم پەرۋەردىگارىدىن بىرقانچە سۆز تەلىم ئالدى ( يەنى گۇناھىنىڭ كەچۈرۈلۈشى ئۈچۈن ئوقۇيدىغان دۇئا ئۇنىڭغا ئىلھام ئارقىلىق بىلدۈرۈلدى ) ، اﷲ ئۇنىڭ تەۋبىسىنى قوبۇل قىلدى . اﷲ ھەقىقەتەن تەۋبىنى بەكمۇ قوبۇل قىلغۇچىدۇر ( بەندىلىرىگە ) ناھايىتى مېھرىباندۇر

(src)="s2.38"> « قلنا اهبطوا منها » من الجنة « جميعاً » كرره ليعطف عليه « فإما » فيه إدغام نون إن الشرطية في ما الزائدة « يأتينكم مني هدىً » كتاب ورسول « فمن تبع هداي » فآمن بي وعمل بطاعتي « فلا خوف عليهم ولا هم يحزنون » في الآخرة بأن يدخلوا الجنة .
(trg)="s2.38"> ( ئۇلارغا ) « ھەممىڭلار بۇ يەردىن چۈشۈڭلار ، سىلەرگە مەن تەرەپتىن بىر يول كۆرسەتكۈچى ( يەنى پەيغەمبەر ) كېلىدۇ ، يولۇمغا ئەگەشكەنلەرگە ( ئاخىرەتتە ) قورقۇنچ ۋە غەم - قايغۇ بولمايدۇ » دېدۇق

(src)="s2.39"> « والذين كفروا وكذبوا بآياتنا » كتبنا « أولئك أصحاب النار هم فيها خالدون » ماكثون أبداً لا يفنون ولا يخرجون .
(trg)="s2.39"> كاپىرلار ۋە بىزنىڭ ئايەتلىرىمىزنى ئىنكار قىلغانلار ئەھلى دوزاختۇر ، ئۇلار دوزاختا مەڭگۈ قالىدۇ

(src)="s2.40"> « يا بنى إسرائيل » أولاد يعقوب « اذكروا نعمتي التي أنعمت عليكم » أي على آبائكم من الإنجاء من فرعون وفلق البحر وتظليل الغمام وغير ذلك بأن تشكروها بطاعتي « وأوفوا بعهدي » الذي عهدته إليكم من الإيمان بمحمد « أوف بعهدكم » الذي عهدت إليكم من الثواب عليه بدخول الجنة « وإياي فارهبون » خافونِ في ترك الوفاء به دون غيري .
(trg)="s2.40"> ئى ئسرائىل ئەۋلادى ! مېنىڭ سىلەرگە بەرگەن نېمىتىمنى ياد ئېتىڭلار ، ماڭا بەرگەن ( ئىمان ئېيتىش ۋە تائەت - ئىبادەت قىلىش ھەققىدىكى ) ۋەدەڭلارغا ۋاپا قىلىڭلار ، مەنمۇ سىلەرگە قىلغان ( ساۋاب بېرىش ھەققىدىكى ) ۋەدەمگە ۋاپا قىلىمەن ، مەندىنلا قورقۇڭلار

(src)="s2.41"> « وآمنوا بما أنزلت » من القرآن « مصدِّقاً لما معكم » من التوراة بموافقته له في التوحيد والنبوة « ولا تكونوا أوَّل كافر به » من أهل الكتاب لأنَّ خلفكم تبع لكم فإثمهم عليكم « ولا تشتروا » تستبدلوا « بآياتي » التي في كتابكم من نعت محمد « ثمناً قليلا » عوضاً يسيرا من الدنيا أي لا تكتموها خوف فوات ما تأخذونه من سفلتكم « وإياي فاتقون » خافون في ذلك دون غيري .
(trg)="s2.41"> مەن نازىل قىلغان تەۋراتنى تەستىق قىلغۇچى قۇرئانغا ئىمان كەلتۈرۈڭلار ، قۇرئاننى بىرىنچى بولۇپ ئىنكار قىلغۇچى بولماڭلار ، ئايەتلىرىمنى ئەرزان باھادا سېتىۋەتمەڭلار ، ماڭىلا تەقۋادارلىق قىلىڭلار

(src)="s2.42"> « ولا تلبسوا » تخلطوا « الحق » الذي أنزلت عليكم « بالباطل » الذي تفترونه « و » لا « تكتموا الحق » نعت محمد « وأنتم تعلمون » أنه حق .
(trg)="s2.42"> ھەقنى باتىلغا ( يەنى اﷲ نازىل قىلغان ھەقىقەتنى ئۆزۈڭلار ئويدۇرۇپ چىققان نەرسىگە ) ئارىلاشتۇرماڭلار ، ھەقنى بىلىپ تۇرۇپ يوشۇرماڭلار

(src)="s2.43"> « وأقيموا الصلاة وآتوا الزكاة واركعوا مع الراكعين » صلوا مع المصلين محمد وأصحابه ، ونزل في علمائهم وكانوا يقولون لأقربائهم المسلمين اثبتوا على دين محمد فإنه الحق .
(trg)="s2.43"> نامازنى ئادا قىلىڭلار ، زاكاتنى بېرىڭلار ، رۇكۇ قىلغۇچىلار بىلەن بىللە رۇكۇ قىلىڭلار

(src)="s2.44"> « أتأمرون الناس بالبر » بالإيمان بمحمد « وتنسون أنفسكم » تتركونها فلا تأمرونها به « وأنتم تتلون الكتاب » التوراة وفيها الوعيد على مخالفة القول العمل « أفلا تعقلون » سوء فعلكم فترجعون ، فجملة النسيان محل الاستفهام الإنكاري .
(trg)="s2.44"> كىشىلەرنى ياخشى ئىشقا بۇيرۇپ ئۆزۈڭلارنى ئۇنتۇمسىلەر ؟ ھالبۇكى ، سىلەر كىتاب ( يەنى تەۋرات ) نى ئوقۇپ تۇرىسىلەر ، چۈشەنمەمسىلەر

(src)="s2.45"> « واستعينوا » اطلبوا المعونة على أموركم « بالصبر » الحبس للنفس على ما تكره « والصلاة » أفردها بالذكر تعظيما لشأنها وفي الحديث ( كان صلى الله عليه وسلم إذا حزبه أمر بادر إلى الصلاة ) وقيل الخطاب لليهود لما عاقهم عن الإيمان الشره وحب الرياسة فأمروا بالصبر وهو الصوم لأنه يكسر الشهوة والصلاة لأنها تورث الخشوع وتنفي الكبر « وإنها » أي الصلاة « لكبيرة » ثقيلة « إلا على الخاشعين » الساكنين إلى الطاعة .
(trg)="s2.45"> سەۋر قىلىش ، ناماز ئوقۇش ئارقىلىق ( اﷲ تىن ) ياردەم تىلەڭلار . ناماز اﷲ تىن قورققۇچىلار ( يەنى كەمتەرلىك بىلەن اﷲ قا بويسۇنغۇچىلار ) دىن باشقىلارغا ھەقىقەتەن مۇشەققەتلىك ئىشتۇر

(src)="s2.46"> « الَّذين يظنون » يوقنون « أنهم ملاقو ربِّهم » بالبعث « وأنهم إليه راجعون » في الآخرة فيجازيهم .
(trg)="s2.46"> اﷲ تىن قورققۇچىلار پەرۋەردىگارىغا چوقۇم مۇلاقات بولىدىغانلىقىغا ۋە اﷲ نىڭ دەرگاھىغا چوقۇم قايتىپ بارىدىغانلىقىغا جەزمەن ئىشىنىدۇ

(src)="s2.47"> « يا بني إسرائيل اذكروا نعمتي التي أنعمت عليكم » بالشكر عليها بطاعتي « وأني فضَّلتكم » أي آباءكم « على العالمين » عالمي زمانهم .
(trg)="s2.47"> ئى ئىسرائىل ئەۋلادى ! سىلەرگە بەرگەن نېمىتىمنى ۋە سىلەرنى ( بىر زامانلاردا ) تامام جاھان ئەھلىدىن ئۈستۈن قىلغانلىقىمنى ياد ئېتىڭلار

(src)="s2.48"> « واتقوا » خافوا « يوما لا تجزي » فيه « نفس عن نفسٍ شيئاً » وهو يوم القيامة « ولا تُقبل » بالتاء والياء « منها شفاعة » أي ليس لها شفاعة فتقبل ( فما لنا من شافعين ) « ولا يؤخذ منها عدل » فداء « ولا هم ينصرون » يمنعون من عذاب الله .
(trg)="s2.48"> كىشى كىشىگە ئەسقاتمايدىغان ، ھېچ كىشىنىڭ شاپائىتى قوبۇل قىلىنمايدىغان ، ھېچ كىشىدىن فىدىيە ئېلىنمايدىغان ، ئۇلار ( يەنى كاپىرلار ۋە گۇناھكار بەندىلەر ) ياردەمگە ئېرىشەلمەيدىغان كۈندىن قورقۇڭلار

(src)="s2.49"> « و » اذكروا « إذ نجيناكم » أي آباءكم ، والخطاب به وبما بعده للموجودين في زمن نبينا بما أنعم الله على آبائهم تذكيراً لهم بنعمة الله تعالى ليؤمنوا « من آل فرعون يسومونكم » يذيقونكم « سوء العذاب » أشده والجملة حال من ضمير نجيناكم « يُذبّحون » بيان لما قبله « أبناءكم » المولودين « ويستحيون » يستبقون « نساءكم » لقول بعض الكهنة له إن مولوداً يولد في بني إسرائيل يكون سبباً لذهاب ملكك « وفي ذلكم » العذاب أو الإنجاء « بلاء » ابتلاء أو إنعام « من ربكم عظيمْ » .
(trg)="s2.49"> ئۆز ۋاقتىدا سىلەرنى قاتتىق قىينىغان ، ئوغۇللىرىڭلارنى بوغۇزلاپ ، قىزلىرىڭلارنى ( ئىشقا سېلىش ئۈچۈن ) تىرىك قالدۇرغان پىرئەۋن گۇرۇھىدىن سىلەرنى قۇتقۇزدۇق . بۇ ، پەرۋەردىگارىڭلارنىڭ ( ياخشى ئادەم بىلەن يامان ئادەمنى ئاجرىتىدىغان ) چوڭ سىنىقى ئىدى

(src)="s2.50"> « و » اذكروا « إذا فرقنا » فلقنا « بكم » بسببكم « البحر » حتى دخلتموه هاربين من عدوكم « فأنجيناكم » من الغرق « وأغرقنا آل فرعون » قومه معه « وأنتم تنظرون » إلى انطباق البحر عليهم
(trg)="s2.50"> ئۆز ۋاقتىدا دېڭىزنى يېرىپ سىلەرنى قۇتقۇزدۇق ( يەنى دېڭىزنىڭ سۈيىنى ئوتتۇرىدىن بۆلۈپ ، قۇرۇق يول ھاسىل قىلىپ ، شۇ يەردىن سىلەرنى سالامەت ئۆتكۈزدۇق ) ۋە پىرئەۋن گۇرۇھىنى كۆز ئالدىڭلاردا غەرق قىلدۇق

(src)="s2.51"> « وإذا واعدنا » بألف ودونها « موسى أربعين ليلة » نعطيه عند انقضائها التوراة لتعلموا بها « ثم اتخذتم العجل » الذي صاغه لكم السامري إلهاً « من بعده » أي بعد ذهابه إلى ميعادنا « وأنتم ظالمون » باتخاذه لوضعكم العبادة في غير محلها .
(trg)="s2.51"> ئۆز ۋاقتىدا مۇساغا 40 كېچە ( كۈتكەندىن كېيىن تەۋراتنى نازىل قىلىشنى ) ۋەدە قىلدۇق . ئۇ سىلەردىن ئايرىلغاندىن كېيىن ، ئۆزۈڭلارغا زۇلۇم قىلىپ ، موزاينى مەبۇد قىلىۋالدىڭلار

(src)="s2.52"> « ثم عفونا عنكم » محونا ذنوبكم « من بعد ذلك » الاتخاذ « لعلّكم تشكرون » نعمتنا عليكم
(trg)="s2.52"> شۇنىڭدىن كېيىن ، شۈكۈر قىلسۇن دەپ ، سىلەرنى ئەپۇ قىلدۇق

(src)="s2.53"> « وإذ آتينا موسى الكتاب » التوراة « والفرقان » عطف تفسير ، أي الفارق بين الحق والباطل والحلال والحرام « لعلكم تهتدون » به من الضلال .
(trg)="s2.53"> ئۆز ۋاقتىدا سىلەرنى ھىدايەت تاپسۇن دەپ ، مۇساغا ھەقنى باتىلدىن ئايرىغۇچى كىتابنى ( يەنى تەۋراتنى ) بەردۇق

(src)="s2.54"> « وإذ قال موسى لقومه » الذين عبدوا العجل « يا قوم إنكم ظلمتم أنفسكم باتخاذكم العجل » إلهاً « فتوبوا إلى بارئكم » خالقكم من عبادته « فاقتلوا أنفسكم » أي ليقتل البريءُ منكم المجرم « ذلكم » القتل « خير لكم عند بارئكم » فوفقكم لفعل ذلك وأرسل عليكم سحابة سوداء لئلا يبصر بعضكم بعضا فيرحمه حتى قتل منكم نحو سبعين ألفا « فتاب عليكم » قبل توبتكم « أنه هو التواب الرحيم » .
(trg)="s2.54"> ئۆز ۋاقتىدا مۇسا ئۆز قەۋمىگە : « ئى قەۋمىم ! سىلەر موزاينى مەبۇد قىلىپ ، ھەقىقەتەن ئۆزۈڭلارغا زۇلۇم قىلدىڭلار ، ياراتقۇچىڭلارغا تەۋبە قىلىڭلار ، موزايغا چوقۇنمىغانلار چوقۇنغانلارنى ئۆلتۈرسۇن » دېدى . مۇنداق قىلىش ياراتقۇچىڭلارنىڭ دەرگاھىدا سىلەر ئۈچۈن ياخشىدۇر . اﷲ تەۋبەڭلارنى قوبۇل قىلدى . اﷲ تەۋبىنى ھەقىقەتەن بەكمۇ قوبۇل قىلغۇچىدۇر ، ناھايىتى مېھرىباندۇر

(src)="s2.55"> « وإذ قلتم » وقد خرجتم مع موسى لتعتذروا إلى الله من عبادة العجل وسمعتم كلامه « يا موسى لن نؤمن لك حتى نرى الله جهرة » عيانا « فأخذتكم الصاعقة » الصيحة فمتم « وأنتم تنظرون » ما حل بكم .
(trg)="s2.55"> ئۆز ۋاقتىدا : « ئى مۇسا ! اﷲ نى ئوپئوچۇق كۆرمىگىچە ساڭا ھەرگىز ئىشەنمەيمىز » دېدىڭلار - دە ، ( سىلەرگە نازىل بولغان ئازابنى ) كۆرۈپ تۇرغىنىڭلار ھالدا سىلەرنى چاقماق سوقتى

(src)="s2.56"> « ثم بعثناكم » أحييناكم « من بعد موتكم لعلكم تشكرون » نعمتنا بذلك .
(trg)="s2.56"> ئاندىن كېيىن ، سىلەرنى شۈكۈر قىلسۇن ، دەپ ئۆلگىنىڭلاردىن كېيىن قايتا تىرىلدۈردۇق

(src)="s2.57"> « وظلَّلنا عليكم الغمام » سترناكم بالسحاب الرقيق من حر الشمس في التيه « وأنزلنا عليكم » فيه « المن والسلوى » هما الترنجبين والطير السماني بتخفيف الميم والقصر ، وقلنا : « كلوا من طيبات ما رزقناكم » ولا تدَّخروا ، فكفروا النعمة وادخروا فقطع عنهم « وما ظلمونا » بذلك « ولكن كانوا أنفسهم يظلمون » لأن وباله عليهم .
(trg)="s2.57"> سىلەرگە بۇلۇتنى سايىۋەن قىلىپ بەردۇق ، سىلەرگە تەرەنجىبىن بىلەن بۆدۈنىنى چۈشۈرۈپ بەردۇق . ( بىز سىلەرگە ) « رىزىق قىلىپ بەرگەن پاك ، شېرىن نەرسىلەردىن يەپ - ئىچىڭلار » ( دېدۇق ) . ئۇلار ( نېمەتلىرىمىزگە نانكورلۇق قىلىش بىلەن ) بىزگە ئەمەس ، پەقەت ئۆزلىرىگىلا زۇلۇم قىلدى

(src)="s2.58"> « وإذ قلنا » لهم بعد خروجهم من التيه « ادخلوا هذه القرية » بيت المقدس أو أريحا « فكلوا منها حيث شئتم رغدا » واسعا لاَ حَجْرَ فيه « وادخلوا الباب » أي بابها « سجداً » منحنين « وقولوا » مسألتنا « حطة » أي أن تحط عنا خطايانا « نغفر » وفي قراءة بالياء والتاء مبنياً للمفعول فيهما « لكم خطاياكم وسنزيد المحسنين » بالطاعة ثواباً .
(trg)="s2.58"> ئۆز ۋاقتىدا ( مۇسا ئارقىلىق ئەجدادلىرىڭلارغا ) : « بۇ شەھەرگە ( يەنى بەيتۇلمۇقەددەسكە ) كىرىڭلار ، ئۇ يەردە خالىغىنىڭلارچە كەڭتاشا يەپ - ئىچىڭلار ، ( بەيتۇلمۇقەددەس ) دەرۋازىسىدىن ( شۈكۈر قىلىش يۈزىسىدىن ) سەجدە قىلغان ھالدا كىرىڭلار ، ( پەرۋەردىگارىمىز ) گۇناھلىرىمىزنى كەچۈرگىن دەڭلار ، گۇناھىڭلارنى مەغپىرەت قىلىمىز ، ياخشىلارغا تېخىمۇ ئارتۇق ساۋاب بېرىمىز » دېدۇق

(src)="s2.59"> « فبدل الذين ظلموا » منهم « قولا غير الذي قيل لهم » فقالوا : حبة في شعرة ودخلوا يزحفون على أستاههم « فأنزلنا على الذين ظلموا » فيه وضع الظاهر موضع المضمر مبالغة في تقبيح شأنهم « رجزاً » عذاباً طاعوناً « من السماء بما كانوا يفسقون » بسب فسقهم أي خروجهم عن الطاعة فهلك منهم في ساعة سبعون ألفاً أو أقل .
(trg)="s2.59"> زۇلۇم قىلغۇچىلار ئۆزلىرىگە سۆزلەنگەن سۆزنى باشقا سۆزگە ئۆزگەرتىۋەتتى ، زۇلۇم قىلغۇچىلار يولدىن چىققانلىقلىرى ( يەنى اﷲ قا ئاسىيلىق قىلغانلىقلىرى ) ئۈچۈن ، ئۇلارغا ئاسماندىن ئازاب چۈشۈردۇق

(src)="s2.60"> « و » اذكر « إذ استسقى موسى » أي طلب السقيا « لقومه » وقد عطشوا في التيه « فقلنا اضرب بعصاك الحجر » وهو الذي فر بثوبه خفيف مربع كرأس الرجل رخام أو كذان فضربه « فانفجرت » انشقت وسالت « منه اثنتا عشرة عيناً » بعدد الأسباط « قد علم كل أناس » سبط منهم « مشربهم » موضع شربهم فلا يشركهم فيه غيرهم وقلنا لهم « كلوا واشربوا من رزق الله ولا تعثوا في الأرض مفسدين » حال مؤكدة لعاملها من عثى بكسر المثلثة أفسد .
(trg)="s2.60"> ئۆز ۋاقتىدا ، مۇسا ئۆز قەۋمى ئۈچۈن سۇ تەلەپ قىلغان ئىدى ، بىز ئۇنىڭغا : « ھاساڭ بىلەن تاشنى ئۇرغىن » دېدۇق . تاشتىن 12 بۇلاق ئېتىلىپ چىقتى ، ھەممە ئادەم ( يەنى قەبىلە ) ئۆزىنىڭ سۇ ئىچىدىغان ئورنىنى بىلدى ، ( ئۇلارغا ) « اﷲ بەرگەن رىزىقتىن يەڭلار ۋە ئىچىڭلار ، يەر يۈزىدە بۇزغۇنچىلىق قىلماڭلار » ( دېدۇق )

(src)="s2.61"> « وإذا قلتم يا موسى لن نصبر على طعام » أي نوع منه « واحد » وهو المن والسلوى « فادع لنا ربَّك يُخرج لنا » شيئاً « مما تنبت الأرض من » للبيان « بقلها وقثائها وفومها » حنطتها « وعدسها وبصلها قال » لهم موسى « أتستبدلون الذي هو أدنى » أخس « بالذي هو خير » أشرف أي أتأخذونه بدله ، والهمزة للإنكار فأبوا أن يرجعوا فدعا الله تعالى فقال تعالى « اهبطوا » انزلوا « مصراً » من الأمصار « فإن لكم » فيه « ما سألتم » من النبات « وضُربت » جعلت « عليهم الذلة » الذل والهوان « والمسكنة » أي أثر الفقر من السكون والخزي فهي لازمة لهم ، وإن كانوا أغنياء لزوم الدرهم المضروب لسكته « وباءُوا » رجعوا « بغضب من الله ذلك » أي الضرب والغضب « بأنهم » أي بسبب أنهم « كانوا يكفرون بآيات الله ويقتلون النبيين » كزكريا ويحيى « بغير الحق » أي ظلماً « ذلك بما عصوا وكانوا يعتدون » يتجاوزون الحد في المعاصي وكرره للتأكيد .
(trg)="s2.61"> ئۆز ۋاقتىدا ( سىنا چۆلىدە تەرەنجىبىن ۋە بۆدۈنە بىلەنلا ئوزۇقلىنىۋاتقىنىڭلاردا ) سىلەر : « ئى مۇسا ! بىز بىر خىل يېمەكلىككە چىداپ تۇرالمايمىز ، بىز ئۈچۈن پەرۋەردىگارىڭغا دۇئا قىلغىن ، بىزگە زېمىننىڭ كۆكتاتلىرىدىن تەرخەمەك ، سامساق ، يېسىمۇق ۋە پىيازلارنى ئۆستۈرۈپ بەرسۇن » دېدىڭلار ، مۇسا : « سىلەر ياخشىنى ناچارغا تېگىشەمسىلەر ؟ ( يەنى پىياز ، سامساق ، كۆكتاتنى تەرەنجىبىن بىلەن بۆدۈنىدىن ئارتۇق كۆرەمسىلەر ؟ ) بىرەر شەھەرگە كىرىڭلار ، ( شۇ يەردە ) تىلىگىنىڭلار بار » دېدى . ئۇلار خارلىقتا ، موھتاجلىقتا قالدى . اﷲ نىڭ غەزىپىگە تېگىشلىك بولدى . بۇ ئۇلارنىڭ اﷲ نىڭ ئايەتلىرىنى ئىنكار قىلغانلىقلىرى ، پەيغەمبەرلەرنى ناھەق ئۆلتۈرگەنلىكلىرى تۈپەيلىدىن بولدى . بۇ اﷲ قا ئاسىيلىق قىلغانلىقلىرى ۋە ھەددىدىن ئاشقانلىقلىرى تۈپەيلىدىن بولدى

(src)="s2.62"> « إن الذين آمنوا » بالأنبياء من قبل « والذين هادوا » هم اليهود « والنصارى والصابئين » طائفة من اليهود أو النصارى « من آمن » منهم « بالله واليوم الآخر » في زمن نبينا « وعمل صالحاً » بشريعته « فلهم أجرهم » أي ثواب أعمالهم « عند ربهم ولا خوف عليهم ولا هم يحزنون » رُوعي في ضمير آمن وعمل لفظ من وفيما بعده معناها .
(trg)="s2.62"> شۈبھىسىزكى ، مۆمىنلەر ، يەھۇدىيلار ، ناسارالار ( ئارىسىدىن ) ۋە پەرىشتىلەرگە ، يۇلتۇزلارغا چوقۇنغۇچىلار ئارىسىدىن اﷲ قا ، ئاخىرەت كۈنىگە ئىمان كەلتۈرگەن ۋە ياخشى ئەمەللەرنى قىلغانلار پەرۋەردىگارىنىڭ قېشىدا ئەجرىدىن بەھرىمەن بولىدۇ . ئۇلارغا ( ئاخىرەتتە ) قورقۇنچ ۋە غەم - قايغۇ يوقتۇر

(src)="s2.63"> « و » اذكر « إذ أخذنا ميثاقكم » عهدكم بالعمل بما في التوراة « و » قد « رفعنا فوقكم الطور » الجبل اقتلعناه من أصله عليكم لما أبيتم قبولها وقلنا « خذوا ما آتيناكم بقوة » بجد واجتهاد « واذكروا ما فيه » بالعمل به « لعلكم تتقون » النار أو المعاصي .
(trg)="s2.63"> ئۆز ۋاقتىدا ، بىز سىلەردىن چىن ۋەدە ئالغان ۋە تۇر تېغىنى ئۈستۈڭلارغا تىكلەپ قويغان ، سىلەرگە : « ( دۇنيادا ھالاك بولۇشتىن ، ئاخىرەتتە ئازابقا قېلىشتىن ) ساقلىنىشىڭلار ئۈچۈن بىز بەرگەن كىتابنى مەھكەم تۇتۇڭلار ( يەنى تەۋراتقا ئەمەل قىلىڭلار ) ، ئۇنىڭدىكى ئەھكاملارنى ئېسىڭلاردا ساقلاڭلار » ( دېگەن ئىدۇق )

(src)="s2.64"> « ثم توليتم » أعرضتم « من بعد ذلك » الميثاق عن الطاعة « فلولا فضل الله عليكم ورحمته » لكم بالتوبة أو تأخير العذاب « لكنتم من الخاسرين » الهالكين .
(trg)="s2.64"> شۇنىڭدىن كېيىن ( بەرگەن ۋەدەڭلاردىن ) يۈز ئۆرۈدۈڭلار ، سىلەرگە اﷲ نىڭ پەزلى - مەرھەمىتى بولمىسا ئىدى ، چوقۇم زىيان تارتقۇچىلاردىن بولاتتىڭلار

(src)="s2.65"> « ولقد » لام قسم « علمتم » عرفتم « الذين اعتدوا » تجاوزوا الحد « منكم في السبت » بصيد السمك وقد نهيناهم عنه وهم أهل آيلة « فقلنا لهم كونوا قردة خاسئين » مبعدين فكانوا وهلكوا بعد ثلاثة أيام .
(trg)="s2.65"> ئاراڭلاردىكى شەنبە كۈنى ( بېلىق تۇتماسلىق ) توغرىسىدىكى شەرىئەت چەكلىمىسىدىن چىقىپ كەتكۈچىلەرنى ( قانداق قىلغانلىقىمىزنى ) ، ئەلۋەتتە بىلىسىلەر ، بىز ئۇلارغا : « خار مايمۇن بولۇپ كېتىڭلار » دېدۇق

(src)="s2.66"> « فجعلناها » أي تلك العقوبة « نكالاً » عبرة مانعة من ارتكاب مثل ما عملوا « لما بين يديها وما خلفها » أي للأمم التي في زمانها وبعدها « وموعظة للمتقين » الله وخصوا بالذكر لأنهم المنتفعون بخلاف غيرهم .
(trg)="s2.66"> ئۇنى ( يەنى ئۇلارغا بېرىلگەن بۇ جازانى ) زامانداشلىرى ۋە كېيىنكىلەر ئۈچۈن ئىبرەت ، تەقۋادارلار ئۈچۈن ۋەز - نەسىھەت قىلدۇق

(src)="s2.67"> « و » اذكر « إذ قال موسى لقومه » وقد قُتل لهم قتيل لا يُدرى قاتله وسألوه أن يدعو الله أن يبينه لهم فدعاه « إن الله يأمركم أن تذبحوا بقرة قالوا أتتخذنا هزواً » مهزوءاً بنا حيث تجيبنا بمثل ذلك « قال أعوذ » أمتنع « بالله أن أكون من الجاهلين » المستهزئين .
(trg)="s2.67"> ئۆز ۋاقتىدا ، مۇسا ئۆز قەۋمىگە : « اﷲ ھەقىقەتەن سىلەرنى بىر كالا بوغۇزلاشقا بۇيرۇيدۇ » دېگەن ئىدى . ئۇلار : « بىزنى مەسخىرە قىلىۋاتامسەن ؟ » دېدى . مۇسا : « جاھىللاردىن ( يەنى مەسخىرە قىلغۇچىلاردىن ) بولۇپ قېلىشتىن اﷲ قا سېغىنىپ پاناھ تىلەيمەن » دېدى

(src)="s2.68"> فلما علموا أنه عزم « قالوا ادع لنا ربك يبيّن لنا ما هي » أي ما سنها « قال » موسى « إنه » أي الله « يقول إنها بقرة لا فارضٌ » مسنة « ولا بكرٌ » صغيرة « عوانٌ » نصف « بين ذلك » المذكور من السنين « فافعلوا ما تؤمرون » به من ذبحها .
(trg)="s2.68"> ئۇلار : « بىز ئۈچۈن پەرۋەردىگارىڭغا ئىلتىجا قىلغىنكى ، بىزگە قانداق كالا ئىكەنلىكىنى بايان قىلسۇن » دېدى . مۇسا : « اﷲ ئۇنى قېرىمۇ ئەمەس ، ياشمۇ ئەمەس ، ئوتتۇرا ياش بولسۇن دەپ ئېيتتى ، سىلەر بۇيرۇلغاننى قىلىڭلار » دېدى

(src)="s2.69"> « قالوا ادع لنا ربك يبين لنا ما لونها قال إنه يقول إنها بقرة صفراء فاقع لونها » شديد الصفرة ، « تسر الناظرين » إليها بحسنها أي تعجبهم .
(trg)="s2.69"> ئۇلار : « بىز ئۈچۈن پەرۋەردىگارىڭغا ئىلتىجا قىلغىنكى ، بىزگە ئۇنىڭ رەڭگىنى بايان قىلسۇن » دېدى . مۇسا ئېيتتىكى ، « اﷲ ھەقىقەتەن ئۇنىڭ رەڭگى قارىغۇچىلارنى زوقلاندۇرىدىغان ساپسېرىق بولسۇن دېدى »

(src)="s2.70"> « قالوا ادع لنا ربك يبين لنا ما هي » أسائمة أم عاملة « إن البقر » أي جنسه المنعوت بما ذكر « تشابه علينا » لكثرته فلم نهتد إلى المقصودة « وإنا إن شاء الله لمهتدون » إليها وفي الحديث ( لو لم يستثنوا لما بينت لهم لآخر الأبد ) .
(trg)="s2.70"> ئۇلار : « پەرۋەردىگارىڭغا ئىلتىجا قىلغىن ، ئۇنىڭ قانداق ئىكەنلىكىنى بىزگە بايان قىلسۇن ، ( يەنى دېھقانچىلىققا ئىشلىتىلگەن كالىمۇ ، ياكى سەمرىتىش ئۈچۈن بېقىلغان كالىمۇ ؟ ) بۇ بىزگە مۈجمەل بولۇپ قالدى ( بۇ ئېنىق بولىدىغان بولسا ) خۇدا خالىسا ( ئۇنى ) بىز چوقۇم تاپىمىز » دېدى

(src)="s2.71"> « قال إنه يقول إنها بقرة لا ذلول » غير مذللة بالعمل « تثير الأرض » تقلبها للزراعة والجملة صفة ذلول داخلة في النهي « ولا تسقي الحرث » الأرض المهيأة للزراعة « مسلمة » من العيوب وآثار العمل « لا شية » لون « فيها » غير لونها « قالوا الآن جئت بالحق » نطقت بالبيان التام فطلبوها فوجدوها عند الفتى البار بأمه فاشتروها بملء مسكها ذهبا « فذبحوها وما كادوا يفعلون » لغلاء ثمنها وفي الحديث : ( لو ذبحوا أي بقرة كانت لأجزأتهم ولكن شددوا على أنفسهم فشدد الله عليهم ) .
(trg)="s2.71"> مۇسا : « اﷲ ئۇنىڭ يەر ھەيدەپ ، ئېكىن سۇغۇرۇپ كۆندۈرۈلگەن بولماسلىقىنى ، بېجىرىم ، ئالىسى يوق ( يەنى رەڭگىدە سېرىقلىقتىن باشقا رەڭ يوق ) بولۇشىنى ئېيتتى » دېدى . ئۇلار : « ئەمدى تولۇق بايان قىلدىڭ » دېدى ئۇلار ( كالىنى ) تېپىپ كېلىپ بوغۇزلىدى ، ( ئۇلار سوئال سوراۋەرگەنلىكتىن ) بۇنى ئورۇنلىيالمىغىلى تاس قالدى

(src)="s2.72"> « وإذا قتلتم نفساً فأدّارأتم » فيه إدغام التاء في الأصل في الدال أي تخاصمتم وتدافعتم « فيها والله مخرج » مظهر « ما كنتم تكتمون » من أمرها وهذا اعتراض وهو أول القصة .
(trg)="s2.72"> ئۆز ۋاقتىدا سىلەر بىر كىشىنى ئۆلتۈرگەن ۋە ( قاتىلنىڭ كىملىكى ) توغرىسىدا دەتالاش قىلىشقان ئىدىڭلار . سىلەر يوشۇرماقچى بولغان نەرسىنى ( يەنى قاتىلنىڭ ئىشىنى ) اﷲ ئاشكارىلىغۇچىدۇر

(src)="s2.73"> « فقلنا اضربوه » أي القتيل « ببعضها » فضرب بلسانها أو عَجْب ذنبها فحييَ وقال : قتلني فلان وفلان لاِبْنيْ عمه ومات فحرما الميراث وقتلا ، قال تعالى : « كذلك » الإحياء « يحيي الله الموتى ويريكم آياته » دلائل قدرته « لعلكم تعقلون » تتدبرون فتعلمون أن القادر على إحياء نفس واحدة قادر على إحياء نفوس كثيرة فتؤمنون .
(trg)="s2.73"> ( سىلەرگە مۇسا ئارقىلىق ) دېدۇقكى ، كالىنىڭ بىر پارچىسى بىلەن ئۆلۈكنى ئۇرۇڭلار ( ئۇ تىرىلىپ قاتىلنى ئېيتىپ بېرىدۇ ) ، اﷲ ئۆلۈكلەرنى شۇنداق ( يەنى كۆز ئالدىڭلاردا بۇ ئۆلۈكنى تىرىلدۈرگەندەك ) تىرىلدۈرىدۇ ، سىلەرنى چۈشەنسۇن دپ قۇدرىتىنىڭ ئالامەتلىرىنى سىلەرگە كۆرسىتىدۇ

(src)="s2.74"> « ثم قست قلوبكم » أيها اليهود صلبت عن قبول الحق « من بعد ذلك » المذكور من إحياء القتيل وما قبله من الآيات « فهي كالحجارة » في القسوة « أو أشد قسوة » منها « وإن من الحجارة لما يتفجَّر منه الأنهار وإن منها لما يشقق » فيه إدغام التاء في الأصل في الشين « فيخرج منه الماء وإن منها لما يهبط » ينزل من علو إلى أسفل « من خشية الله » وقلوبكم لا تتأثر ولا تلين ولا تخشع « وما الله بغافل عما تعلمون » وإنما يؤخركم لوقتكم وفي قراءة بالتحتانية وفيه التفات عن الخطاب .
(trg)="s2.74"> ( ئى يەھۇدىيلار جامائەسى ! ) شۇنىڭدىن كېيىن ( يەنى شانلىق مۆجىزىلەرنى كۆرگەندىن كېيىن ) دىلىڭلار قېتىپ كەتتى ، تاشتەك ياكى تاشتىنمۇ قاتتىق قېتىپ كەتتى . تاشلار ئارىسىدا ئىچىدىن ( سۇ ئېتىلىپ چىقىپ ) ئېرىقلار ھاسىل بولىدىغانلىرى بار ، يېرىلىپ ئارىسىدىن سۇ چىقىدىغانلىرىمۇ بار ؛ اﷲ تىن قورقۇپ ( تاغ چوققىلىرىدىن ) دومىلاپ چۈشىدىغانلىرىمۇ بار ( دېمەك ، تاش يۇمشايدۇ ، سىلەرنىڭ دىلىڭلار بولسا يۇمشىمايدۇ ۋە تەسىرلەنمەيدۇ ) ، اﷲ قىلمىشىڭلاردىن غاپىل ئەمەستۇر

(src)="s2.75"> « أفتطعمون » أيها المؤمنون « أن يؤمنوا لكم » أي اليهود لكم . « وقد كان فريق » طائفة « منهم » أحبارهم « يسمعون كلام الله » في التوراة « ثم يحرّفونه » يغيرونه « من بعد ما عقلوه » فهموه « وهم يعلمون » أنهم مفترون والهمزة للإنكار أي لا تطمعوا فلهم سابقة بالكفر .
(trg)="s2.75"> ( ئى مۆمىنلەر جامائەسى ! دەۋىتىڭلار ئارقىلىق ) يەھۇدىيلارنىڭ ئىمان ئېيتىشىنى ئۈمىد قىلامسىلەر ؟ ھالبۇكى ، ئۇلاردىن بىر گۇرۇھ ئادەم ، اﷲ نىڭ كالامىنى ئاڭلاپ چۈشەنگەندىن كېيىن ، ئۇنى بىلىپ تۇرۇپ ( قەستەن ) ئۆزگەرتىۋەتتى

(src)="s2.76"> « وإذا لقوا » أي منافقوا اليهود « الذين آمنوا قالوا آمنا » بأن محمداً نبي وهو المبشر به في كتابنا « وإذا خلا » رجع « بعضهم إلى بعض قالوا » أي رؤساؤهم الذين لم ينافقوا لمن نافق « أتحدثونهم » أي المؤمنين « بما فتح الله عليكم » أي عرَّفكم في التوراة من نعت محمد * « ليحاجوكم » ليخاصموكم واللامُ للصيرورة « به عند ربكم » في الآخرة ويقيموا عليكم الحجة في ترك اتِّباعه مع علمكم بصدقه « أفلا تعقلون » أنهم يحاجونكم إذا حدثتموهم فتنتهوا .
(trg)="s2.76"> ئۇلار مۆمىنلەر بىلەن ئۇچراشقانلىرىدا : « ئىمان ئېيتتۇق » دەيتتى . بىر - بىرى بىلەن يالغۇز جايدا تېپىشقانلىرىدا : « پەرۋەردىگارىڭلار قېشىدا مۆمىنلەر سىلەرگە قارشى پاكىت كۆرسەتسۇن دەپ اﷲ سىلەرگە بىلدۈرگەن ۋەھيىنى ( يەنى مۇھەممەد ئەلەيھسسالامنىڭ تەۋراتتىكى سۈپەتلىرىنى ) ئۇلارغا سۆزلەپ بېرەمسىلەر ؟ ( بۇنى ) چۈشەنمەمسىلەر ! » دەيتتى

(src)="s2.77"> قال تعالى « أو لا يعلمون » الاستفهام للتقرير والواو الداخلة عليها للعطف « أن الله يعلم ما يسرون وما يعلنون » ما يخفون وما يظهرون من ذلك وغيره فيرعَوُوا عن ذلك .
(trg)="s2.77"> يەھۇدىيلار ئۆزلىرىنىڭ يوشۇرۇن ۋە ئاشكارا ئىشلىرىنى اﷲ نىڭ بىلىپ تۇرىدىغانلىقىنى ئۇقمامدۇ ؟

(src)="s2.78"> « ومنهم » أي اليهود « أميون » عوام « لا يعلمون الكتاب » التوراة « إلا » لكن « أمانيَّ » أكاذيب تلقَّوْها من رؤسائهم فاعتمدوها « وإن » ما « هم » في جحد نبوة النبي وغيره مما يختلقونه « ‌ إلا يظنون » ظناً ولا علم لهم .
(trg)="s2.78"> ئۇلارنىڭ ساۋاتسىزلىرى كىتابنى ( يەنى تەۋراتنى ) ئۇقمايدۇ ، ( ئەھبارلىرى ئويدۇرۇپ چىققان ) ئويدۇرمىلارنىلا بىلىدۇ ، گۇمان بىلەنلا ئىش قىلىدۇ

(src)="s2.79"> « فويل » شدة عذاب « للذين يكتبون الكتاب بأيديهم » أي مختلقاً من عندهم « ثم يقولون هذا من عند الله ليشتروا به ثمناً قليلا » من الدنيا وهم اليهود غيَّروا صفة النبي في التوراة وآية الرجم وغيرها وكتبوها على خلاف ما أنزل « فويل لهم مما كتبت أيديهم » من المختلق « وويل لهم مما يكسبون » من الرشا جمع رشوة .
(trg)="s2.79"> كىتابنى ئۆز قوللىرى بىلەن يېزىپ ئۇنى ئاز پۇلغا سېتىش ( يەنى دۇنيانىڭ ئازغىنا مەنپەئىتى ) ئۈچۈن ، بۇ اﷲ تەرىپىدىن نازىل بولغان دېگۈچىلەرگە ۋاي ! قولى بىلەن يازغانلىرى ( يەنى تەۋراتنى ئۆزگەرتكەنلىكلىرى ) ئۈچۈن ئۇلارغا ۋاي ! ( بۇنىڭ بىلەن ) ئېرىشكەن ( ھارام ) نەرسىلىرى ئۈچۈن ئۇلارغا ۋاي

(src)="s2.80"> « وقالوا » لما وعدهم النبيُّ النار « لن تمسَّنا » تصيبنا « النار إلا أياماً معدودة » قليلة أربعين يوماً مدة عبادة آبائهم العجل ثم تزول « قل » لهم يا محمد « أتخذتم » حذفت منه همزة الوصل استغناءً بهمزة الاستفهام « عند الله عهداً » ميثاقاً منه بذلك « فلن يُخلف الله عهده » به ؟ لا « أم » بل « تقولون على الله ما لا تعلمون » .
(trg)="s2.80"> ئۇلار : « بىزنى دوزاخ ئوتى ساناقلىق كۈنلەرلا كۆيدۈرىدۇ » دەيدۇ . ( ئۇلارغا ) « سىلەرگە اﷲ شۇنداق قىلىشقا ۋەدە بەرگەنمۇ ، ( ۋەدە بەرگەن بولسا ) اﷲ ۋەدىسىگە ھەرگىزمۇ خىلاپلىق قىلمايدۇ ، ياكى ئۆزۈڭلار بىلمەيدىغاننى اﷲ نامىدىن دەۋاتامسىلەر ؟ » دېگىن

(src)="s2.81"> « بلى » تمسكم وتخلدون فيها « من كسب سيئة » شركاً « وأحاطت به خطيئته » بالإفراد والجمع أي استولت عليه وأحدقت به من كل جانب بأن مات مشركاً « فأولئك أصحاب النار هم فيها خالدون » روعي فيه معنى من .
(trg)="s2.81"> ئۇنداق ئەمەس ( سىلەرنى دوزاخ ئوتى كۆيدۈرىدۇ ) ، گۇناھ قىلغان ۋە گۇناھقا چۆمۈپ كەتكەنلەر ئەھلى دوزاختۇر ، ئۇلار دوزاختا مەڭگۈ قالىدۇ

(src)="s2.82"> « والذين آمنوا وعملوا الصالحات أولئك أصحاب الجنة هم فيها خالدون » .
(trg)="s2.82"> ئىمان ئېيتقان ۋە ياخشى ئەمەللەرنى قىلغانلار ئەھلى جەننەتتۇر . ئۇلار جەننەتتە مەڭگۈ قالىدۇ

(src)="s2.83"> « و » اذكر « إذ أخذنا ميثاق بني إسرائيل » في التوراة وقلنا « لا تعبدون » بالتاء والياء « إلا الله » خبر بمعنى النهي ، وقرئ : لا تعبدوا « و » أحسنوا « بالوالدين إحساناً » براً « وذي القربى » القرابة عطف على الوالدين « واليتامى والمساكين وقولوا للناس » قولا « حسناً » من الأمر بالمعروف والنهي عن المنكر والصدق في شأن محمد والرفق بهم ، وفي قراءة بضم الحاء وسكون السين مصدر وصف به مبالغة « وأقيموا الصلاة وآتوا الزكاة » فقبلتم ذلك « ثم تولَّيتم » أعرضتم عن الوفاء به ، فيه التفات عن الغيبة والمراد آباؤهم « إلا قليلا منكم وأنتم معرضون » عنه كآبائكم .
(trg)="s2.83"> ئۆز ۋاقتىدا بىز ئىسرائىل ئەۋلادىدىن اﷲ تىن باشقىغا ئىبادەت قىلماسلىققا ، ئاتا - ئانىغا ، خىش - ئەقرىبالارغا ، يېتىملەرگە ، مىسكىنلەرگە ياخشىلىق قىلىشقا ، كىشىلەرگە ياخشى سۆز قىلىشقا ، ناماز ئۆتەشكە ، زاكات بېرىشكە ئەھدە ئالدۇق . ئاراڭلاردىكى ئازغىنا كىشىدىن باشقىڭلار ئەھدىدىن يېنىۋالدىڭلار ، سىلەر ھەمىشە ( ئەھدەڭلاردىن ) يېنىۋالىسىلەر

(src)="s2.84"> « وإذ أخذنا ميثاقكم » وقلنا « لا تسفكون دماءكم » تريقونها بقتل بعضكم بعضاً « ولا تخرجون أنفسكم من دياركم » لا يخرج بعضكم بعضا من داره « ثم أقررتم » قبلتم ذلك الميثاق « وأنتم تشهدون » على أنفسكم .
(trg)="s2.84"> ئۆز ۋاقتىدا بىر - بىرىڭلارنىڭ قېنىنى تۆكمەسلىككە ، بىر - بىرىڭلارنى يۇرتلىرىڭلاردىن ھەيدەپ چىقارماسلىققا ، سىلەردىن چىن ئەھدە ئالغان ئىدۇق . كېيىن بۇنى ( يەنى ئەھدىنى ) ئېتىراپ قىلغان ئىدىڭلار ، بۇنىڭغا ئۆزۈڭلار گۇۋاھسىلەر

(src)="s2.85"> « ثم أنتم » يا « هؤلاء تقتلون أنفسكم » بقتل بعضكم بعضا « وتخرجون فريقا منكم من ديارهم تَظَّاهَرُونَ » فيه إدغام التاء في الأصل في الظاء ، وفي قراءة بالتخفيف على حذفها تتعاونون « عليهم بالإثم » بالمعصية « والعدوان » الظلم « وإن يأتوكم أسارى » وفي قراءة أسرى « تَفْدُوهُمْ » وفي قراءة « تُفَادُوهُمْ » تنقذوهم من الأسر بالمال أو غيره وهو مما عهد إليهم « وهو » أي الشأن « محرَّم عليكم إخراجهم » متصل بقوله وتخرجون والجملة بينهما اعتراض : أي كما حرم ترك الفداء ، وكانت قريظةُ حالفوا الأوسَ ، والنضيرُ الخزرجَ فكان كل فريق يقاتل مع حلفائه ويخرب ديارهم ويخرجهم فإذا أسروا فدوهم ، وكانوا إذا سئلوا لم تقاتلونهم وتفدونهم ؟ قالوا أمرنا بالفداء فيقال فَلِمَ تقاتلونهم ؟ فيقولون حياء أن تستذل حلفاؤنا . قال تعالى : « أفتؤمنون ببعض الكتاب » وهو الفداء « وتكفرون ببعض » وهو ترك القتل والإخراج والمظاهرة « فما جزاء من يفعل ذلك منكم إلا خزيٌ » هوان وذلّ « في الحياة الدنيا » وقد خزوا بقتل قريظة ونفي النضير إلى الشام وضرب الجزية « ويوم القيامة يردون إلى أشد العذاب وما الله بغافلِ عما يعملون » بالياء والتاء .
(trg)="s2.85"> كېيىن سىلەر ( ئەھدىنى بۇزۇپ ) بىر - بىرىڭلارنى ئۆلتۈردۈڭلار ، ئىچىڭلاردىن بىر تۈركۈم كىشىلەرنى يۇرتىدىن ھەيدەپ چىقاردىڭلار ، گۇناھ ۋە دۈشمەنلىك قىلىش بىلەن ، ئۇلارنىڭ قارشى تەرىپىدىكىلەرگە ياردەم بەردىڭلار ، ئۇلار ئەسىر چۈشۈپ كەلسە ، فىدىيە بېرىپ قۇتقۇزۇۋالىسىلەر ، ھالبۇكى ، ئۇلارنى يۇرتلىرىدىن ھەيدەپ چىقىرىش سىلەرگە ھارام قىلىنغان ئىدى ( يەنى بىر - بىرىڭلارنى ئۆلتۈرۈش ۋە يۇرتىدىن ھەيدەپ چىقىرىشنى راۋا كۆرۈسىلەرۇ ، ئۇلارنىڭ ئەسىرگە چۈشۈپ دۈشمەنلىرىڭلارنىڭ قولىدا بولۇپ قېلىشىنى راۋا كۆرمەيسىلەر ) . سىلەر كىتابنىڭ ( يەنى تەۋراتنىڭ ) بىر قىسىم ئەھكاملىرىغا ئىشىنىپ ، بىر قىسىم ئەھكاملىرىنى ئىنكار قىلامسىلەر ؟ سىلەردىن شۇنداق قىلغانلارنىڭ جازاسى پەقەت ھاياتىي دۇنيادا خارلىققا قېلىش ، قىيامەت كۈنى قاتتىق ئازابقا دۇچار بولۇشتۇر . اﷲ قىلمىشىڭلاردىن غاپىل ئەمەستۇر

(src)="s2.86"> « أولئك الذين اشتروا الحياة الدنيا بالآخرة » بأن آثروها عليها « فلا يخفَّف عنهم العذاب ولا هم يُنصرون » يمنعون منه .
(trg)="s2.86"> ئەنە شۇلار ئاخىرەتنى بېرىپ ، دۇنيا تىرىكچىلىكىنى سېتىۋالغان كىشىلەردۇر . شۇنىڭ ئۈچۈن ، ئۇلاردىن ئازاب يېنىكلىتىلمەيدۇ ، ئۇلارغا ياردەممۇ قىلىنمايدۇ

(src)="s2.87"> « ولقد آتينا موسى الكتاب » التوراة « وقفيَّنا من بعده بالرسل » أي اتبعناهم رسولا في إثر رسول « وآتينا عيسى ابن مريم البينات » المعجزات كإحياء الموتى وإبراء الأكمه والأبرص « وأيدناه » قويناه « بروح القدس » من إضافة الموصوف إلى الصفة أي الروح المقدسة جبريل لطهارته يسير معه حيث سار فلم تستقيموا « أفكلما جاءكم رسول بما لا تهوى » تحب « أنفسُكم » من الحق « استكبرتم » تكبرتم عن إتباعه جواب كلما وهو محل الاستفهام ، والمراد به التوبيخ « ففريقا » منهم « كذبتم » كعيسى « وفريقاً تقتلون » المضارع لحكاية الحال الماضية : أي قتلتم كزكريا ويحيى .
(trg)="s2.87"> شەك - شۈبھىسىزكى ، بىز مۇساغا كىتاب ( يەنى تەۋرات ) بەردۇق . ئۇنىڭدىن كېيىن ئارقىمۇئارقا پەيغەمبەرلەر ئەۋەتتۇق ، مەريەم ئوغلى ئىساغا مۆجىزىلەر بەردۇق ، ھەمدە ئۇنى روھۇلقۇددۇس ( يەنى جىبرىئىل ) بىلەن يۆلىدۇق . ھەرقاچان بىرەر پەيغەمبەر كۆڭلۈڭلارغا ياقمايدىغان بىرنەرسە ئېلىپ كەلسە ، تەكەببۇرلۇق قىلىۋېرەمسىلەر ؟ بىر قىسىم پەيغەمبەرلەرنى ئىنكار قىلدىڭلار ، يەنە بىر قىسىم پەيغەمبەرلەرنى ئۆلتۈردۈڭلار

(src)="s2.88"> « وقالوا » للنبي استهزاء « قلوبنا غُلْفٌ » جمع أغلف أي مغشاة بأغطية فلا تعي ما تقول قال تعالى : « بل » للإضراب « لعنهم الله » أبعدهم من رحمته وخذلهم عن القبول « بكفرهم » وليس عدم قبولهم لخلل في قلوبهم « فقليلا ما يؤمنون » ما زائدة لتأكيد القلة أي : إيمانهم قليل جداً .
(trg)="s2.88"> ئۇلار : « دىللىرىمىز پەردىلەنگەن » دېدى . ئۇنداق ئەمەس ، ئۇلارنىڭ كۇفرى سەۋەبلىك اﷲ ئۇلارغا لەنەت قىلدى ، ئۇلاردىن ئىمان ئېيتىدىغانلار ناھايىتى ئاز

(src)="s2.89"> « ولما جاءهم كتاب من عند الله مصدق لما معهم » من التوراة : هو القرآن « وكانوا من قبل » قبل مجيئه « يستفتحون » يستنصرون « على الذين كفروا » يقولون اللهم انصرنا عليهم بالنبي المبعوث آخر الزمان « فلما جاءهم ما عرفوا » من الحق وهو بعثة النبي « كفروا به » جحداً وخوفاً على الرياسة وجوابُ لما الأولى دل عليه جواب الثانية « فلعنة الله على الكافرين » .
(trg)="s2.89"> ئۇلارغا اﷲ تەرىپىدىن ئۇلاردىكى كىتاب ( تەۋرات ) نى تەستىقلايدىغان كىتاب ( قۇرئان ) نازىل بولغان چاغدا ( ئۇنىڭغا ئىشەنمىدى ) . ئىلگىرى ئۇلار ( مۇھەممەد ئەلەيھىسسالامنى ۋاسىتە قىلىپ ) كاپىرلارغا قارشى ئۆزلىرىگە ياردەم كېلىشىنى تىلەيتتى ، ئۇلار بىلىدىغان ( يەنى تەۋراتتا سۈپىتى بايان قىلىنغان ) پەيغەمبەر كەلگەن چاغدا ئۇنى ئىنكار قىلدى . اﷲ كاپىرلارغا ( يەنى پەيغەمبەرلەرنىڭ تۈگەنچىسىنى ئىنكار قىلغان يەھۇدىيلارغا ) لەنەت قىلدى

(src)="s2.90"> « بئسما اشتروا » باعوا « به أنفسهم » أي حظها من الثواب ، وما : نكرة بمعنى شيئاً تمييز لفاعل بئس والمخصوص بالذم « أن يكفروا » أي كفرهم « بما أنزل الله » من القرآن « بغياً » مفعول له ليكفروا : أي حسداً على « أن ينزل الله » بالتخفيف والتشديد « من فضله » الوحي « على من يشاء » للرسالة « من عباده فباءوا » رجعوا « بغضب » من الله بكفرهم بما أنزل والتنكيرُ للتعظيم « على غضب » استحقوه من قبل بتضييع التوراة والكفر بعيسى « وللكافرين عذاب مُهين » ذو إهانة .
(trg)="s2.90"> يەھۇدىيلارنىڭ اﷲ نازىل قىلغان قۇرئاننى ئىنكار قىلىشى اﷲ نىڭ ئۆز پەزلىنى ( يەنى پەيغەمبەرلىكنى ) خالىغان بەندىسىگە چۈشۈرگەنلىكىگە ھەسەت قىلىش يۈزىسىدىندۇر . ئۇلارنىڭ ئۆزلىرىنى ( يەنى ئىمانىنى ) كۇفرىغا سېتىشى ئەجەب يامان ئىشتۇر . ئۇلار ئۈستى - ئۈستىگە غەزەپكە تېگىشلىك بولدى . كاپىرلار خارلىغۇچى ئازابقا دۇچار بولىدۇ

(src)="s2.91"> « وإذا قيل لهم آمِنوا بما أنزل الله » القرآن وغيره « قالوا نؤمن بما أنزل علينا » أي التوراة قال تعالى : « ويكفرون » الواو للحال « بما وراءه » سواه أو بعده من القرآن « وهو الحق » حال « مصدقاً » حال ثانية مؤكدة « لما معهم قل » لهم « فلم تقتلون » أي قتلتم « أنبياء الله من قبل إن كنتم مؤمنين » بالتوراة وقد نهيتم فيها عن قتلهم والخطاب للموجودين في زمن نبينا بما فعل آباؤهم لرضاهم به .
(trg)="s2.91"> ئۇلارغا : « اﷲ نازىل قىلغان كىتابقا ( يەنى قۇرئانغا ) ئىمان كەلتۈرۈڭلار » دېيىلسە ، ئۇلار : « ئۆزىمىزگە نازىل قىلىنغان كىتابقا ( يەنى تەۋراتقا ) ئىمان كەلتۈرىمىز » دەيدۇ . ئۇنىڭدىن كېيىنكى كىتابقا ( يەنى قۇرئانغا ) ئىشەنمەيدۇ ، ھالبۇكى ، ئۇ ( يەنى قۇرئان ) ھەقتۇر ، ئۇلارنىڭ قولىدىكى كىتابنى تەستىق قىلغۇچىدۇر . ( ئۇلارغا ) « سىلەر ( تەۋراتقا ) ئىشىنىدىغان بولساڭلار ، ئىلگىرى نېمە ئۈچۈن اﷲ نىڭ پەيغەمبەرلىرىنى ئۆلتۈردۈڭلار ؟ » دېگىن

(src)="s2.92"> « ولقد جاءكم موسى بالبينات » بالمعجزات كالعصا واليد وفلق البحر « ثم اتخذتم العجل » إلَهاً « من بعده » من بعد ذهابه إلى الميقات ، « وأنتم ظالمون » باتخاذه .
(trg)="s2.92"> مۇسا سىلەرگە ھەقىقەتەن ئېنىق مۆجىزىلەرنى كەلتۈردى ، مۇسا ( تۇر تېغىغا كەتكەن ) دىن كېيىن ، ئۆزۈڭلارغا زۇلۇم قىلىپ موزاينى مەبۇد قىلىۋالدىڭلار

(src)="s2.93"> « وإذ أخذنا ميثاقكم » على العمل بما في التوراة « و » قد « رفعنا فوقكم الطور » الجبل حين امتنعتم من قبولها ليسقط عليكم وقلنا « خذوا ما آتيناكم بقوة » بجد واجتهاد « واسمعوا » ما تؤمرون به سماع قبول « قالوا سمعنا » قولك « وعصينا » أمرك « وأشربوا في قلوبهم العجل » أي خالط حبه قلوبهم كما يخالط الشراب « بكفرهم ، قل » لهم « بئسما » شيئا « يأمركم به إيمانكم » بالتوراة عبادة العجل « إن كنتم مؤمنين » بها كما زعمتم . المعنى لستم بمؤمنين لأن الإيمان لا يأمر بعبادة العجل ، والمراد آباؤهم : أي فكذلك أنتم لستم بمؤمنين بالتوراة وقد كذَّبتم محمداً والإيمان بها لا يأمر بتكذيبه .
(trg)="s2.93"> ئۆز ۋاقتىدا بىز سىلەردىن ( تەۋراتقا ئەمەل قىلىشقا ) چىن ۋەدە ئالغان ئىدۇق ، سىلەرگە : « مەن نازىل قىلغان كىتابنى مەھكەم تۇتۇڭلار ( بولمىسا ئۈستۈڭلارغا تاغنى تاشلايمىز ) » دەپ تۇر تېغىنى ئۈستۈڭلارغا تىكلىدۇق ۋە ( تەۋراتقا ) قۇلاق سېلىڭلار ( دېدۇق ) . ئۇلار : « سۆزۈڭگە قۇلاق سالدۇق ئەمرىڭگە ئاسىيلىق قىلدۇق » دېيىشتى . ئۇلارنىڭ كۇفرى تۈپەيلىدىن دىللىرىغا موزاينىڭ مۇھەببىتى سىڭىپ كەتتى . ئۇلارغا : « ئەگەر سىلەر مۆمىن بولساڭلار ، ئىمانىڭلار سىلەرنى ئەجەب يامان ئىشقا بۇيرۇيدىكىنا ؟ ( سىلەر مۆمىن ئەمەس ، چۈنكى ئىمان موزايغا چوقۇنۇشقا بۇيرۇمايدۇ ) » دېگىن