# ar/jalalayn.xml.gz
# ku/asan.xml.gz


(src)="s1.1"> « بسم الله الرحمن الرحيم »
(trg)="s1.1"> به ناوی خوای به ‌ خشنده ‌ ی میهره ‌ بان ( به ناوی ئه ‌ و خوایه ‌ ی كانگای ڕه ‌ حمه ‌ ت و سۆزو به ‌ زه ‌ ییه ‌ ) .

(src)="s1.2"> « الحمد لله » جملة خبرية قصد بها الثناء على الله بمضمونها من أنه تعالى : مالك لجميع الحمد من الخلق أو مستحق لأن يحمدوه ، والله علم على المعبود بحق « ربِّ العالمين » أي مالك جميع الخلق من الإنس والجن والملائكة والدواب وغيرهم ، وكل منها يُطلق عليه عالم ، يقال عالم الإنس وعالم الجن إلى غير ذلك ، وغلب في جمعه بالياء والنون أولي العلم على غيرهم ، وهو من العلامة لأنه علامة على موجده .
(trg)="s1.2"> ‌ سوپاس و ستایش هه ‌ ر شایسته ‌ ی خوایه و بۆ خوایه ‌ ، که خاوه ‌ ن و په ‌ روه ‌ ردگاری هه ‌ موو جیهانیان و هه ‌ موو بوونه ‌ وه ‌ ره .

(src)="s1.3"> « الرحمن الرحيم » أي ذي الرحمة وهي إرادة الخير لأهله .
(trg)="s1.3"> به ‌ خشنده ‌ ی میهره ‌ بان ‌ ، کانگای ڕه ‌ حمه ‌ ت و میهره ‌ بانیه ( ڕه ‌ حمه ‌ تی له دنیادا هه ‌ موو شتێکی گرتۆته ‌ وه ‌ ، به ‌ ڵام له قیامه ‌ تدا ته ‌ نها بۆ ئیماندارانه ‌ ) .

(src)="s1.4"> أي الجزاء وهو يوم القيامة ، وخص بالذكر لأنه لا ملك ظاهرًا فيه لأحد إلا الله تعالى بدليل « لمن الملك اليوم ؟ لله » ومن قرأ مالك فمعناه الأمر كله في يوم القيامة أو هو موصوف بذلك دائمًا « كغافر الذنب » فصح وقوعه صفة لمعرفة .
(trg)="s1.4"> خاوه ‌ ن و سه ‌ رداری ڕۆژی پاداشت و سزایه ( پادشای ڕۆژی قیامه ‌ ته که دادپه ‌ روه ‌ ری ڕه ‌ هاو بێ سنووری تێدا به ‌ رپا ده ‌ کات ) .

(src)="s1.5"> « إيَّاك نعبد وإياك نستعين » أي نخصك بالعبادة من توحيد وغيره ونطلب المعونة على العبادة وغيرها .
(trg)="s1.5"> خوایه ‌ ، ته ‌ نها هه ‌ ر تۆ ده ‌ په ‌ رستین و هه ‌ ر له ‌ تۆش داوای یارمه ‌ تی و پشتیوانی ده ‌ که ‌ ین ( له کاروباری دین و دنیاماندا ، به ‌ که ‌ سی تر له به ‌ ده ‌ کانت ناکرێت ) .

(src)="s1.6"> « اهدنا الصراط المستقيم » أي أرشدنا إليه ، ويبدَل منه :
(trg)="s1.6"> خوایه به ‌ رده ‌ وام ڕێنمووییمان بفه ‌ رموو بۆ ئه ‌ م ڕێبازی ڕاست و دروستی ئیسلامه ‌ .

(src)="s1.7"> « صراط الَّذين أنعمت عليهم » بالهداية ويبدل من الذين بصلته « غير المغضوب عليهم » وهم اليهود « ولا » وغير « الضالِّين » وهم النصارى ونكتة البدل إفادة أن المهتدين ليسوا يهوداً ولا نصارى . والله أعلم بالصواب ، وإليه المرجع والمآب ، وصلى الله على سيدنا محمد وعلى اَله وصحبه وسلم تسليما كثيراً دائما أبداً ، وحسبنا الله ونعم الوكيل ، ولا حول ولا قوة إلا بالله العلي العظيم .
(trg)="s1.7"> که به ‌ رنامه و ڕێبازی ئه ‌ وانه ‌ یه له نازو نیعمه ‌ تی خۆت به ‌ هره ‌ وه ‌ رت کردوون ، نه ‌ مانخه ‌ یته سه ‌ ر ڕێبازی ئه ‌ وانه ‌ ی خه ‌ شم و قینیان لێگیراوه ( به ‌ هۆی ئه ‌ وه ‌ وه ده ‌ یزانن و لایانداوه ‌ ) ، هه ‌ روه ‌ ها نه ‌ مانخاته سه ‌ ر ڕێبازی ئه ‌ وانه ‌ ش ، که سه ‌ رگه ‌ ردان و گومڕان ( به ‌ هۆی لاساری و یاخی بوون و نه ‌ زانینیانه ‌ وه ‌ )

(src)="s2.1"> « الم » الله أعلم بمراده بذلك .
(trg)="s2.1"> ‌ چه ‌ ند پیتێك له سه ‌ ره ‌ تای هه ‌ ندێ له سووره ‌ ته ‌ كانی قورئاندا هاتوون ژماره ‌ یان ( 14 ) پیته ‌ ، نیوه ‌ ی كۆی پیته ‌ كانی زمانی عه ‌ ره ‌ بین ، بۆ سه ‌ لماندنی ( اعجاز ) و مه ‌ زنی و گرنگی قورئان كه له توانای هیچ كه ‌ سدا نیه به ‌ و پیتانه كتێبێكی ئاوا بێ وێنه دابنێت ، به ‌ راده ‌ یه ‌ ك هه ‌ تا ئه ‌ گه ‌ ر هه ‌ موو گرۆی ئاده ‌ میزاد و په ‌ ری كۆببنه ‌ وه بۆ ئه ‌ و مه ‌ به ‌ سته بێگومان ناتوانن ، هه ‌ روه ‌ ها چه ‌ نده ‌ ها نهێنی تریشی تێدایه ‌ ، زاناكان له هه ‌ ندێكی دواون ، هه ‌ ندێكیشیان وتوویانه ‌ : هه ‌ ر خوا خۆی زانایه به نهێنی ئه ‌ و پیتانه ‌ .

(src)="s2.2"> « ذلك » أي هذا « الكتاب » الذي يقرؤه محمد « لا ريب » لا شك « فيه » أنه من عند الله وجملة النفي خبر مبتدؤه ذلك والإشارة به للتعظيم « هدىً » خبر ثان أي هاد « للمتقين » الصائرين إلى التقوى بامتثال الأوامر واجتناب النواهي لاتقائهم بذلك النار .
(trg)="s2.2"> ‌ ئه ‌ و قورئانه كتێبێكه هیچ گومانێكی تێدا نیه ‌ ، ( كه له لایه ‌ ن خوای په ‌ روه ‌ ردگاره ‌ وه ڕه ‌ وانه كراوه به جبره ‌ ئیلدا بۆ پێغه ‌ مبه ‌ ر ( صلی الله علیه وسلم ) كه مایه ‌ ی ڕێنمووی و سه ‌ رچاوه ‌ ی هیدایه ‌ ته بۆ خواناسان و پارێزكاران ( كه ئه ‌ وانه ‌ ن فه ‌ رزه ‌ كان جێبه ‌ جێ ده ‌ كه ‌ ن و له حه ‌ رام خۆیان ده ‌ پارێزن ، له ڕووی بیروباوه ‌ ڕو كردارو گوفتره ‌ وه ‌ ) .

(src)="s2.3"> « الذين يؤمنون » يصدِّقون « بالغيب » بما غاب عنهم من البعث والجنة والنار « ويقيمون الصلاة » أي يأتون بها بحقوقها « ومما رزقناهم » أعطيناهم « ينفقون » في طاعة الله .
(trg)="s2.3"> ئه ‌ وانه ‌ ی باوه ‌ ڕ به نه ‌ بینراوه ‌ كان ده ‌ هێنن ( وه ‌ ك خوا و فریشته و ئه ‌ وانه ‌ ی خوا باسی كردوون و ئێمه نایانبینین ) ، هه ‌ روه ‌ ها نوێژه ‌ كانیان به ‌ چاكی ئه ‌ نجام ده ‌ ده ‌ ن و له ‌ و ڕزق و ڕۆزییه ( حه ‌ ڵاڵه ‌ ی ) پێمان به ‌ خشیوون ، ده ‌ به ‌ خشن .

(src)="s2.4"> « والذين يؤمنون بما أنزل إليك » أي القراَن « وما أنزل من قبلك » أي التوراة والإنجيل وغيرهما « وبالآخرة هم يوقنون » يعلمون .
(trg)="s2.4"> ( له هه ‌ مان كاتدا ) ئه ‌ وانه باوه ‌ ڕ ده ‌ هێنن به ‌ و ( په ‌ یامه ‌ ی ) كه بۆ تۆ ( ئه ‌ ی محمد ( ‎ ‎ ‎ ‎ صلی الله علیه وسلم ) دابه ‌ زێنراوه و به ‌ و په ‌ یامانه ‌ ش كه بۆ ( پێغه ‌ مبه ‌ رانی ‎ ( سه ‌ لامی خوایان لێ بێت ) پێش تۆ دابه ‌ زێنراوه ‌ ، دڵنیاش ده ‌ بن كه ڕۆژی دوایی پێش دێت و قیامه ‌ ت هه ‌ ر به ‌ رپا ده ‌ بێت .

(src)="s2.5"> « أولئك » الموصوفون بما ذكر « على هدىّ من ربِّهم وأولئك هم المفلحون » الفائزون بالجنة الناجون من النار .
(trg)="s2.5"> ئه ‌ وانه له سه ‌ ر شا ڕێگه ‌ ی هیدایه ‌ تی په ‌ روه ‌ ردگاریانن و هه ‌ ر ئه ‌ وانیش سه ‌ رفراز و سه ‌ رکه ‌ وتوو ( ئه ‌ مانه بنه ‌ ما سه ‌ ره ‌ کیه ‌ کانی ئیمان و ئیسلامن ) .

(src)="s2.6"> « إن الذين كفروا » كأبي جهل وأبي لهب ونحوهما « سواء عليهم أأنذرتهم » بتحقيق الهمزتين وإبدال الثانية ألفاً وتسهيلها وإدخال ألف بين المسهلة والأخرى وتركه « أم لم تنذرهم لا يؤمنون » لعلم الله منهم ذلك فلا تطمع في إيمانهم ، والإنذار إعلام مع تخويف .
(trg)="s2.6"> به ‌ ڕاستی ئه ‌ وانه ‌ ی که بێ باوه ‌ ڕ بوون ئاگاداریان بکه ‌ یت یان ئاگاداریان نه ‌ که ‌ یت یه ‌ کسانه بۆیان ، باوه ‌ ڕ و ئیمان ناهێنن ...

(src)="s2.7"> « ختم الله على قلوبهم » طبع عليها واستوثق فلا يدخلها خير « وعلى سمعهم » أي مواضعه فلا ينتفعون بما يسمعونه من الحق « وعلى أبصارهم غشاوة » غطاء فلا يبصرون الحق « ولهم عذاب عظيم » قوي دائم .
(trg)="s2.7"> ( چونکه ‌ ) خوا مۆری ناوه به ‌ سه ‌ ر دڵ و گوێیاندا و په ‌ رده ‌ ی به ‌ سه ‌ ر چاویاندا هێناوه ‌ ، ( نه بیرده ‌ که ‌ نه ‌ وه ‌ ، نه ئاماده ‌ ن حه ‌ ق ببیستن و ڕاستییه ‌ کان نابینن ) ، هه ‌ ر بۆیه سزایه ‌ کی سه ‌ خت چاوه ‌ ڕێیانه ‎ ‎ ‎ ( ئه ‌ مانه ‌ ش ده ‌ سته ‌ یه ‌ کن له بێ باوه ‌ ڕان که هه ‌ ر خوا خۆی ده ‌ یانناسێت ) .

(src)="s2.8"> ونزل في المنافقين : « ومن الناس من يقول آمنا بالله وباليوم الآخر » أي يوم القيامة لأنه آخر الأيام « وما هم بمؤمنين » روعي فيه معنى من ، وفي ضمير يقول لفظها .
(trg)="s2.8"> له ناو خه ‌ ڵکیدا که ‌ سانێک هه ‌ ن که ده ‌ ڵێن : ئیمان و باوه ‌ ڕمان به خوا و به ڕۆژی قیامه ‌ ت هێناوه ( له ‌ ڕاستیدا ئه ‌ وانه درۆ ده ‌ که ‌ ن ) ئه ‌ وانه هه ‌ میشه باوه ‌ ڕدار نین ) .

(src)="s2.9"> « يخادعون الله والذين آمنوا » بإظهار خلاف ما أبطنوه من الكفر ليدفعوا عنهم أحكامه الدنيوية « وما يخدعون إلا أنفسهم » لأن وبال خداعهم راجع إليهم فيفتضحون في الدنيا بإطلاع الله نبيه على ما أبطنوه ويعاقبون في الآخرة « وما يشعرون » يعلمون أن خداعهم لأنفسهم ، والمخادعة هنا من واحد كعاقبت اللص وذكر الله فيها تحسين ، وفي قراءة وما يخدعون .
(trg)="s2.9"> ئه ‌ وانه ( به ‌ خه ‌ یاڵی خۆیان وا ده ‌ زانن ) خوا و ئه ‌ و که ‌ سانه ده ‌ خه ‌ ڵه ‌ تێنن که باوه ‌ ڕداری ڕاسته ‌ قینه ‌ ن ! ! که ‌ چی جگه له خۆیان که ‌ سیان پێ ناخه ‌ ڵه ‌ تێنرێ ، به ‌ ڵام هه ‌ ست ناکه ‌ ن و تێناگه ‌ ن و بیرناکه ‌ نه ‌ وه ‌ .

(src)="s2.10"> « في قلوبهم مرض » شك ونفاق فهو يمرض قلوبهم أي يضعفها « فزادهم الله مرضاً » بما أنزله من القرآن لكفرهم به « ولهم عذاب أليم » مؤلم « بما كانوا يُكذّبوِن » بالتشديد أي : نبي الله ، وبالتخفيف أي قولهم آمنا .
(trg)="s2.10"> ئه ‌ وانه له دڵ و ده ‌ روونیاندا نه ‌ خۆشی بێ باوه ‌ ڕی و حه ‌ سوودی و کینه هه ‌ یه ‌ ، خوایش ده ‌ ردیان گران و کاریگه ‌ ر ده ‌ کات و سزایه ‌ کی سه ‌ ختیش ( له دینا و قیامه ‌ تدا ) چاوه ‌ ڕێنانه به هۆی درۆکردن و ( دژایه ‌ تییان بۆ ئیسلام ) .

(src)="s2.11"> « وإذا قيل لهم » أي لهؤلاء « لا تفسدوا في الأرض » بالكفر والتعويق عن الإيمان . « قالوا إنما نحن مصلحون » وليس ما نحن فيه بفساد . قال الله تعالى رداً عليهم .
(trg)="s2.11"> ئه ‌ وانه کاتێک پێیان ده ‌ وترێت تۆوی گوناهو تاوان و خراپه ‌ کاری مه ‌ چێنن له زه ‌ ویدا ، ده ‌ ڵێن : به ‌ ڕاستی ئێمه ته ‌ نها چاکسازی ده ‌ که ‌ ین ! !

(src)="s2.12"> « ألا » للتنبيه « إنهم هم المفسدون ولكن لا يشعرون » بذلك .
(trg)="s2.12"> ئاگادار بن ، که ڕاستی هه ‌ ر ئه ‌ وانه تۆوی خراپه ده ‌ چێنن ، به ‌ ڵام ( به ‌ هۆی لووت به ‌ رزی و ده ‌ رده ‌ دارییانه ‌ وه ‌ ) هه ‌ ستی پێ ناکه ‌ ن و ( خۆیانی لێ گێل ده ‌ که ‌ ن ) .

(src)="s2.13"> « وإذا قيل لهم آمنوا كما آمن الناس » أصحاب النبي « قالوا أنؤمن كما آمن السفهاء » الجهال أي لا نفعل كفعلهم . قال تعالى ردا َعليهم : « ألا إنهم هم السفهاء ولكن لا يعلمون » ذلك .
(trg)="s2.13"> کاتێک پێیان ده ‌ وترێت ئیمان و باوه ‌ ڕ بهێنن وه ‌ کو ئه ‌ وه هه ‌ موو خه ‌ ڵکه ( بێ فێڵ و ڕاستگۆیانه ‌ ) که باوه ‌ ڕیان هێناوه ‌ ، ده ‌ ڵێن : چۆن ئێمه وه ‌ کو ئه ‌ و خه ‌ ڵکه عه ‌ قڵ و گێلانه باوه ‌ ڕ ده ‌ هێنین ، ( خه ‌ ڵکینه ‌ ) چاک بزانن و ئاگاداربن که هه ‌ ر ئه ‌ وانه خۆیان که ‌ م عه ‌ قڵ و گێل و نه ‌ فامن ، به ‌ ڵام بۆ خۆیان نازانن .

(src)="s2.14"> « وإذا لقوا » أصله لقيوا حذفت الضمة للاستثقال ثم الياء لالتقائها ساكنة مع الواو « الذين آمنوا قالوا آمنا وإذا خلوا » منهم ورجعوا « إلى شياطينهم » رؤسائهم « قالوا إنا معكم » في الدين « إِنَّما نحن مستهزئون » بهم بإظهار الإيمان .
(trg)="s2.14"> كاتێكیش ( دووڕووه ‌ كان ) ده ‌ گه ‌ ن به ‌ وانه ‌ ی باوه ‌ ڕیان هێناوه ده ‌ ڵێن : ئێمه ئیماندارین و باوه ‌ ڕمان هێناوه ‌ ! ! ، كه ‌ چی كاتێك به ته ‌ نها ده ‌ مێننه ‌ وه له لای شه ‌ یتانه گه ‌ وره و فێڵبازه ‌ كانیان ده ‌ ڵێن : به ‌ ڕاستی ئێمه له ‌ گه ‌ ڵ ئێوه ‌ ین ، بێگومان ئێمه ته ‌ نها گاڵته ‌ یان پێده ‌ كه ‌ ین و پێیان ڕاده ‌ بوێرین ! !

(src)="s2.15"> « الله يستهزئ بهم » يجازيهم باستهزائهم « ويمدهم » يُمهلهم « في طغيانهم » بتجاوزهم الحد بالكفر « يعمهون » يترددون تحيراً حال .
(trg)="s2.15"> ( به ‌ ڵام خه ‌ یاڵیان خاوه چونكه ‌ ) خوا سزای گاڵته ‌ جارییه ‌ كه ‌ یان لێده ‌ ستێنێت و ( ده ‌ یانكاته په ‌ ندو گاڵته ‌ جاڕ ) ، ئه ‌ وه جارێ به ‌ ره ‌ ڵای كردوون تا كوێرانه مل بنێن و درێژه به ‌ گومڕایی خۆیان بده ‌ ن .

(src)="s2.16"> « أولئك الذين اشتروا الضلالة بالهدى » أي استبدلوها به « فما ربحت تجارتهم » أي ما ربحوا فيها بل خسروا لمصيرهم إلي النار المؤبدة عليهم « وما كانوا مهتدين » فيما فعلوا .
(trg)="s2.16"> ئه ‌ وانه گومڕاییان كڕی به ‌ ڕێنموویی و هیدایه ‌ ت ، بازرگانیه ‌ كه ‌ یان قازانجی نه ‌ كرد ، سه ‌ رمایه ‌ كه ‌ شیان كه هیدایه ‌ ته له ده ‌ ستیانداو مایه ‌ پووچ بوون و وه ‌ رگری ڕێبازی هیدایه ‌ ت نه ‌ بوون ...

(src)="s2.17"> « مثلهم » صفتهم في نفاقهم « كمثل الذي استوقد » أوقد « ناراً » في ظلمة « فلما أضاءت » أنارت « ما حوله » فأبصر واستدفأ وأمن مما يخافه « ذهب الله بنورهم » أطفأه وجُمع الضمير مراعاة لمعنى الذي « وتركهم في ظلمات لا يبصرون » ما حولهم متحيرين عن الطريق خائفين فكذلك هؤلاء أمِنوا بإظهار كلمة الإيمان فإذا ماتوا جاءهم الخوف والعذاب .
(trg)="s2.17"> نموونه و وێنه ‌ ی ئه ‌ وانه وه ‌ ك كه ‌ سێك وایه ‌ : ئاگرێك دابگیرسێنێت ( بۆ سوودی خۆی و هاوڕێكانی ) كه ‌ چی كاتێك هه ‌ ڵگیرساو ده ‌ وروبه ‌ ری خۆی ڕووناك كرده ‌ وه ‌ ، خوا ڕووناكیه ‌ كه ‌ یان لێ بكوژێنێته ‌ وه و له چه ‌ نده ‌ ها تاریكیدا جێیان بهێڵێت و هیچ تروسكاییه ‌ ك نابینین و ڕێ ده ‌ رناكه ‌ ن .

(src)="s2.18"> هم « صمٌّ » عن الحق فلا يسمعونه سماع قبول « بكم » خرس عن الخير فلا يقولونه « عميٌ » عن طريق الهدى فلا يرونه « فهم لا يرجعون » عن الضلالة .
(trg)="s2.18"> ئه ‌ وانه كه ‌ ڕو لاڵ و كوێرن ( له ئاستی حه ‌ ق و ڕاستیداو ) ، ناشگه ‌ ڕێنه ‌ وه ( بۆ سه ‌ ر هیدایه ‌ ت ) .

(src)="s2.19"> « أو » مثلهم « كصيِّب » أي كأصحاب مطر وأصله صيوب من صاب يصوب أي ينزل « من السماء » السحاب « فيه » أي السحاب « ظلمات » متكاثفة « ورعد » هو الملك الموكَّل به وقيل صوته « وبرق » لمعان صوته الذي يزجره به « يجعلون » أي أصحاب الصيِّب « أصابعهم » أي أناملها « في آذانهم من » أجل « الصواعق » شدة صوت الرعد لئلا يسمعوها « حذر » خوف « الموت » من سماعها . كذلك هؤلاء : إذا نزل القرآن وفيه ذكر الكفر المشبه بالظلمات والوعيد عليه المشبه بالرعد والحجج البينة المشبهة بالبرق ، يسدون آذانهم لئلا يسمعوه فيميلوا إلى الإيمان وترك دينهم وهو عندهم موت « والله محيط بالكافرين » علماً وقدرة فلا يفوتونه .
(trg)="s2.19"> یاخود وێنه ‌ یان وه ‌ ك كه ‌ سانێك وایه به ده ‌ ست بارانێكی لێزمه ‌ وه گیریان خواردبێت ، كه په ‌ ڵه هه ‌ وری تاریك و هه ‌ وره تریشقه و بروسكه ‌ ی هه ‌ بێت ، له تاو ده ‌ نگی بروسكه ‌ كه په ‌ نجه ‌ یان ده ‌ ئاخنن به ‌ گوێچكه ‌ یاندا له ترسی مردن ، خوایش گه ‌ مارۆی كافرانی داوه ( بارانه ‌ كه قورئانه و بروسكه ‌ كان ، ترساندنی دووڕووه ‌ كانه كه حه ‌ ز به ‌ بیستنی ناكه ‌ ن ) .

(src)="s2.20"> « يكاد » يقرب « البرق يخطف أبصارهم » بأخذها بسرعة « كلما أضاء لهم مشوا فيه » أي في ضوئه « وإذا أظلم عليهم قاموا » وقفوا ، تمثيل لإزعاج ما في القرآن من الحجج قلوبهم وتصديقهم لما سمعوا فيه مما يحبون ووقوفهم عما يكرهون . « ولو شاء الله لذهب بسمعهم » بمعنى أسماعهم « وأبصارهم » الظاهرة كما ذهب بالباطنة « إن الله على كل شيء » شاءه « قدير » ومنه إذهاب ما ذكر .
(trg)="s2.20"> خه ‌ ریكه تیشكی بروسكه ‌ كه بینایی چاویان به ‌ رێت ، هه ‌ ر كاتێك به ‌ ر پێیان ڕۆشن ده ‌ كاته ‌ وه ‌ ، ده ‌ ڕۆن ، هه ‌ ر كه تیشكه ‌ كه نه ‌ ماو تاریك بوو لێیان ، ( ده ‌ سڵه ‌ مێنه ‌ وه و ) هه ‌ ڵوێسته ده ‌ كه ‌ ن ، خۆ ئه ‌ گه ‌ ر خوا بیویستایه بیستن و بینینیانی له ‌ ناو ده ‌ برد ، به ‌ ڕاستی خوا ده ‌ سه ‌ ڵاتی به ‌ سه ‌ ر هه ‌ موو شتێكدا هه ‌ یه ‌ .

(src)="s2.21"> « يا أيُّها الناس » أي أهل مكة « اعبدوا » وحِّدوا « ربَّكم الذي خلقكم » أنشأكم ولم تكونوا شيئاً « و » خلق « الذين من قبلكم لعلكم تتقون » بعبادته عقابَه ، ولعل : في الأصل للترجي ، وفي كلامه تعالى للتحقيق .
(trg)="s2.21"> ئه ‌ ی خه ‌ ڵكینه په ‌ روه ‌ ردگاری خۆتان بپه ‌ رستن ، ئه ‌ و زاته ‌ ی كه ئێوه و پێشینانی ئێوه ‌ شی به ‌ دی هێناوه ‌ ، بۆ ئه ‌ وه ‌ ی ڕێبازی خواناسی و ته ‌ قوا و پارێزكاری بگرنه به ‌ ر .

(src)="s2.22"> « الذي جعل » خلق « لكم الأرض فراشا » حال بساطا يفترش لا غاية في الصلابة أو الليونة فلا يمكن الاستقرار عليها « والسماء بناءً » سقفاً « وأنزل من السماء ماءً فأخرج به من » أنواع « الثمرات رزقاً لكم » تأكلونه وتعلفون دوابكم « فلا تجعلوا لله أنداداً » شركاء في العبادة « وأنتم تعلمون » أنه الخالق ولا تخلقون ، ولا يكون إلهاً إلا من يخلق .
(trg)="s2.22"> هه ‌ ر ئه ‌ وزاته زه ‌ وی كردووه به فه ‌ رش و جێگای نیشته ‌ جێ بوون و ژیان بۆتان ، ئاسمانی وه ‌ كو سه ‌ قفێك به ‌ سه ‌ رتانه ‌ وه ڕاگیر كردووه ‌ ، له ئاسمانه ‌ وه ئاوی بۆ باراندوون ، جا به ‌ هۆیه ‌ وه جۆره ‌ ها به ‌ رهه ‌ می ( دره ‌ خت و گژوگیای ) به ‌ ده ‌ رهێناوه تا ببێته ڕزق و ڕۆزی بۆتان ، كه ‌ واته شه ‌ ریك و هاوتا بۆ خوا بڕیار مه ‌ ده ‌ ن ، كه خۆشتان ده ‌ زانن په ‌ رستراو ده ‌ بێت به ‌ دیهێنه ‌ ر بێت .

(src)="s2.23"> « وإن كنتم في ريب » شك « مما نزلنا على عبدنا » محمد من القرآن أنه من عند الله « فأتوا بسورة من مثله » أي المنزل ومن للبيان أي هي مثله في البلاغة وحسن النظم والإخبار عن الغيب . والسورة قطعة لها أول وآخر أقلها ثلاث آيات « وادعوا شهداءكم " آلهتكم التي تعبدونها » من دون الله » أي غيره لتعينكم « إن كنتم صادقين » في أن محمدا قاله من عند نفسه فافعلوا ذلك فإنكم عربيون فصحاء مثله ولما عجزوا عن ذلك قال تعالى :
(trg)="s2.23"> جا ئه ‌ گه ‌ ر ئێوه له دوو دڵیدان و گومانتان له ‌ م ( قورئانه پیرۆزه ‌ ) هه ‌ یه كه دامانبه ‌ زاندووه بۆ به ‌ نده ‌ ی خۆمان محمد ( صلی الله علیه وسلم ) ئه ‌ گه ‌ ر بۆتان ده ‌ كرێت ئێوه ‌ ش هه ‌ وڵ بده ‌ ن سووره ‌ تێكی وه ‌ ك ئه ‌ و بهێنن ، هاوپه ‌ یمان و هاوكاره ‌ كانیشتان جگه له خوا ( بۆ ئه ‌ و مه ‌ به ‌ سته ‌ ) بانگ بكه ‌ ن ئه ‌ گه ‌ ر ئێوه ڕاست ده ‌ كه ‌ ن .

(src)="s2.24"> « فإن لم تفعلوا » ما ذكر لعجزكم « ولن تفعلوا » ذلك أبداً لظهور إعجازه- اعتراض « فاتقوا » بالإيمان بالله وانه ليس من كلام البشر « النارَ التي وقودها الناس » الكفار « والحجارة » كأصنامهم منها ، يعني أنها مفرطة الحرارة تتقد بما ذكر ، لا كنار الدنيا تتقد بالحطب ونحوه « أعدَّت » هُيئت « للكافرين » يعذَّبون بها ، جملة مستأنفة أو حال لازمة .
(trg)="s2.24"> خۆ ئه ‌ گه ‌ ر نه ‌ تانتوانی و هه ‌ رگیز نایشتوانن ( كه ‌ واته باوه ‌ ڕبهێنن و ) خۆتان بپارێزن له ‌ و ئاگره ‌ ی : سووته ‌ مه ‌ نیه ‌ كه ‌ ی خڵكی و به ‌ رده ‌ ، كه بۆ بێ باوه ‌ ڕ و خوانه ‌ ناسان ئاماده كراوه ‌ .

(src)="s2.25"> « وَبَشِّر » أخبر « الذين آمنوا » صَّدقوا بالله « وعملوا الصالحات » من الفروض والنوافل « أن » أي بأن « لهم جناتِ » حدائق ذات أشجار ومساكن « تجري من تحتها » أي تحت أشجارها وقصورها « الأنهار » أي المياه فيها ، والنهر الموضع الذي يجري فيه الماء لأن الماء ينهره أي يحفره وإسناد الجري إليه مجاز « كلما رزقوا منها » أطعموا من تلك الجنات . « من ثمرة رزقاً قالوا هذا الذي » أي مثل ما « رزقنا من قبل » أي قبله في الجنة لتشابه ثمارها بقرينة « وأُتوا به » أي جيئوا بالرزق « متشابهاً » يشبه بعضه بعضا لونا ويختلف طعما « ولهم فيها أزواج » من الحور وغيرها « مطهَّرة » من الحيض وكل قذر « وهم فيها خالدون » ماكثون أبداً لا يفنون ولا يخرجون . ونزل رداً لقول اليهود لما ضرب الله المثل بالذباب في قوله : ( وإن يسلبهم الذباب شيئاً ) والعنكبوت في قوله ( كمثل العنكبوت ) ما أراد الله بذكر هذه الأشياء ؟ الخسيسة فأنزل الله .
(trg)="s2.25"> ( ئه ‌ ی پێغه ‌ مبه ‌ ر ( صلی الله علیه وسلم ) مژده بده به ‌ وانه ‌ ی كه باوه ‌ ڕیان هێناوه و كارو كرده ‌ وه چاكه ‌ كانیان ئه ‌ نجامداوه به ‌ وه ‌ ی باخه ‌ كانی به ‌ هه ‌ شت كه چه ‌ نده ‌ ها ڕوبار به ‌ ژێردره ‌ خت و به ‌ ناو باخه ‌ كانیدا ده ‌ ڕوات ، به ‌ ڕاستی بۆیان ئاماده ‌ یه ‌ ، هه ‌ ركاتێك له میوه ‌ و به ‌ رهه ‌ مێكی ئه ‌ و باخانه ‌ یان بۆ ده ‌ هێنن ، ده ‌ ڵێن : ئێستا له ‌ وه ‌ تان هێنا ، تاوێك له ‌ مه ‌ و پێش خواردمان ، هه ‌ ر ده ‌ یهێنین و له ‌ یه ‌ كتریش ده ‌ چن ، ( له ڕه ‌ نگ و ڕواڵه ‌ تدا ، به ‌ ڵام له ‌ تام و بۆندا زۆر جیاوازن ) ، هه ‌ روه ‌ ها له ‌ وێدا هاوسه ‌ رانی پاك و بێ گه ‌ ردیان بۆ ئاماده ‌ كراوه ( ئه ‌ و به ‌ خته ‌ وه ‌ رانه ‌ ) ژیانی هه ‌ میشه ‌ یی و نه ‌ بڕاوه له ‌ و به ‌ هه ‌ شته ‌ دا ده ‌ به ‌ نه سه ‌ ر .

(src)="s2.26"> « إن الله لا يستحيي أن يضرب » يجعل « مثلا » مفعول أول « ما » نكرة موصوفة بما بعدها مفعول ثان أيَّ مثل كان أو زائدة لتأكيد الخسة فما بعدها المفعول الثاني « بعوضة » مفرد البعوض وهو صغار البق « فما فوقها » أي أكبر منها أي لا يترك بيانه لما فيه من الحكم « فأما الذين آمنوا فيعلمون أنه » أي المثل « الحق » الثابت الواقع موقعه « من ربِّهم وأما الذين كفروا فيقولون ماذا أراد الله بهذا مثلاً » تمييز أي بهذا المثل ، وما استفهام إنكار مبتدأ ، وذا بمعنى الذي بصلته خبره أي : أيّ فائدة فيه قال الله تعالى في جوابهم « يضل به » أي بهذا المثل « كثيراً » عن الحق لكفرهم به « ويهدي به كثيراً » من المؤمنين لتصديقهم به « وما يضل به إلا الفاسقين » الخارجين عن طاعته .
(trg)="s2.26"> به ‌ ڕاستی خوا باكی نیه ‌ و نه ‌ نگ نیه به ‌ لایه ‌ وه هه ‌ ر نموونه ‌ یه ‌ ك بهێنێته ‌ وه به مێشوله ‌ یه ‌ ك ، له ‌ ویش بچووكتر بێت یان گه ‌ وره ‌ تر ، جا ئه ‌ وانه ‌ ی ئیمان و باوه ‌ ڕیان هێناوه ‌ ، ئه ‌ وه چاك ده ‌ زانن ئه ‌ م نمونه ‌ یه ڕاسته و له لایه ‌ ن په ‌ روه ‌ ردگاریانه ‌ وه ‌ یه ‌ ، ئه ‌ وانه ‌ ش كافرو بێ باوه ‌ ڕن ده ‌ ڵێن : خوا مه ‌ به ‌ ستی چی بوو له ‌ م نموونه ‌ یه ‌ دا ؟ ( خوای گه ‌ وره ‌ ش ده ‌ فه ‌ رموێت ) زۆرێكی پێ گومڕا ده ‌ كات و زۆرێكی تریشی پێ هیدایه ‌ ت و ڕێنمووی ده ‌ كات ، به ‌ ڵام دیاره جگه له لارو وێرو یاخی و تاوانباران كه ‌ سی تر گومڕا ناكات ...

(src)="s2.27"> « الذين » نعت « ينقضون عهد الله » ما عهده إليهم في الكتب من الإيمان بمحمد * « من بعد ميثاقه » توكيده عليهم « ويقطعون ما أمر الله به أن يوُصل » من الإيمان بالنبي والرحم وغير ذلك وأن بدل من ضمير به « ويفسدون في الأرض » بالمعاصي والتعويق عن الإيمان « أولئك » الموصوفون بما ذكر « هم الخاسرون » لمصيرهم إلى النار المؤبدة عليهم .
(trg)="s2.27"> ئه ‌ وانه ‌ ی په ‌ یمانی خوا ( كه له ڕووی فیتره ‌ ت و سروشت و په ‌ یامه ‌ كانی خواوه ‌ ) هه ‌ یانه ‌ ، ( كه ده ‌ بێت خواناس بن ) هه ‌ ڵده ‌ وه ‌ شێننه ‌ وه و په ‌ یڕه ‌ وی ناكه ‌ ن له ‌ دوای به ‌ هێزو پته ‌ و بوونی ، ئه ‌ و په ‌ یوه ‌ ندییانه ‌ ش ده ‌ پسێنن كه خوا فه ‌ رمانی گه ‌ یاندنی داوه ‌ ، له ‌ زه ‌ ویشدا تاوان و خراپه ده ‌ چێنن ، ئا ئه ‌ وانه خۆیان زه ‌ ره ‌ رمه ‌ ند و خه ‌ ساره ‌ تمه ‌ ندن .

(src)="s2.28"> « كيف تكفرون » يا أهل مكة « بالله و » قد « كنتم أمواتاً » نطفاً في الأصلاب « فأحياكم » في الأرحام والدنيا بنفخ الروح فيكم ، والاستفهام للتعجيب من كفرهم مع قيام البرهان أو للتوبيْخ « ثم يميتكم » عند انتهاء آجالكم « ثم يحييكم » بالبعث « ثم إليه ترجعون » تردون بعد البعث فيجازيكم بأعمالكم . وقال دليلا على البعث لما أنكروه .
(trg)="s2.28"> ( خه ‌ ڵكینه ‌ ) ، چۆن بێ بڕوا ده ‌ بن به خوا له ‌ كاتێكدا ئێوه بێ گیان بوون ( له توێی خاكدا ) خوا ( دروستی كردوون ) و گیانی به ‌ به ‌ ردا كردن ، پاشان ده ‌ تانمرێنێت و دوایی زیندووتان ده ‌ كاته ‌ وه ‌ ، ئه ‌ وسا هه ‌ ر بۆ لای ئه ‌ ویش ده ‌ برێنه ‌ وه ‌ .

(src)="s2.29"> « هو الذي خلق لكم ما في الأرض » أي الأرض وما فيها « جميعاً » لتنتفعوا به وتعتبروا « ثم استوى » بعد خلق الأرض أي قصد « إلى السماء فسواهن » الضمير يرجع إلى السماء لأنها في معنى الجمع الآيلة إليه : أي صيَّرها كما في آية أخرى ( فقضاهن ) « سبع سماوات وهو بكل شيء عليم » مجملا ومفصلا أفلا تعتبرون أن القادر على خلق ذلك ابتداءً وهو أعظم منكم قادر على إعادتكم .
(trg)="s2.29"> هه ‌ ر ئه ‌ وزاته هه ‌ موو شتێكی له زه ‌ ویدا بۆ ئێوه دروست كردووه ‌ ، پاشان ویستی ئاسمان دروست بكات ، بۆیه به حه ‌ وت چین به ‌ دی هێناو ڕێكی خستن ، هه ‌ ر خۆیشی به هه ‌ موو شتێك زاناو ئاگاداره ‌ .

(src)="s2.30"> « و » اذكر يا محمد « إذ قال ربُّك للملائكة إني جاعل في الأرض خليفة » يخلفني في تنفيذ أحكامي فيها وهو آدم « قالوا أتجعل فيها من يفسد فيها » بالمعاصي « ويسفك الدماء » يريقها بالقتل كما فعل بنو الجان وكانوا فيها فلما أفسدوا أرسل الله عليهم الملائكة فطردوهم إلى الجزائر والجبال « ونحن نسبِّح » متلبسين « بحمدك » أي نقول سبحان الله وبحمده « ونقِّدس لك » ننزهك عمالا يليق بك فاللام زائدة والجملة حال أي فنحن أحق بالاستخلاف « قال » تعالى « إني أعلم ما لا تعلمون » من المصلحة في استخلاف آدم ، وأن ذريته فيهم المطيع والعاصي فيظهر العدل بينهم فقالوا لن يخلق ربنا خلقاً أكرم عليه منا ولا أعلم لسبقنا له ورؤيتنا ما لم يره فخلق الله تعالى آدم من أديم الأرض أي وجهها ، بأن قبض منها قبضة من جميع ألوانها وعجنت بالمياه المختلفة وسوَّاهُ ونفخ فيه الروح فصار حيواناً حسَّاساً بعد أن كان جماداً .
(trg)="s2.30"> ( ئه ‌ ی محمد ( صلی الله علیه وسلم ) باسی ئه ‌ وه بكه له دێرین زه ‌ ماندا ) په ‌ روه ‌ ردگارت به فریشته ‌ كانی وت : به ‌ ڕاستی من ده ‌ مه ‌ وێت له زه ‌ ویدا جێنشینێك دابنێم ( بۆ ئاوه ‌ دانی و دینداری ) ، فریشته ‌ كان وتیان : ئایا كه ‌ سێكی تیادا ده ‌ كه ‌ یته جێنشین كه خراپه ‌ و تاوانی تیادا بچێنێت و خوێنرێژی تێدا ئه ‌ نجام بدات ؟ ! له ‌ كاتێكدا ئێمه ته ‌ سبیحات و سوپاس و ستایشت ده ‌ كه ‌ ین و قه ‌ درو ڕێزی تۆ چاك ده ‌ زانین و به ‌ دوورت ده ‌ گرین له ‌ و شتانه ‌ ی شایسته ‌ ی تۆ نین ، ( له ‌ وه ‌ ڵامیاندا ) خوا فه ‌ رمووی : بێگومان ئه ‌ وه ‌ ی ئێوه نایزانن من ده ‌ یزانم .

(src)="s2.31"> « وعلَّم آدم الأسماء » أي أسماء المسميات « كلها » بأن ألقى في قلبه علمها « ثم عرضهم » أي المسميات وفيه تغليب العقلاء « على الملائكة فقال » لهم تبكيتاً « أنبئوني » أخبروني « بأسماء هؤلاء » المسميات « إن كنتم صادقين » في أني لا أخلق أعلم منكم أو أنكم أحق بالخلافة ، وجواب الشرط دل عليه ما قبله .
(trg)="s2.31"> ( ئینجا ئاده ‌ می درووست كرد ، ویستی توانایی و لێهاتووی بۆ فریشته ‌ كان ڕوون بكاته ‌ وه ‌ ) ناوی هه ‌ رچی پێویستی ده ‌ وروبه ‌ ر هه ‌ یه فێری كرد ، له ‌ وه ‌ ودوا به فریشته ‌ كانی ڕانواند و پێی فه ‌ رموون : ئاده ‌ ی ئێوه ناوی ئه ‌ و شتانه ‌ م پێ بڵێن ئه ‌ گه ‌ ر ڕاست ده ‌ كه ‌ ن و ( توانای ئاوه ‌ دانكردنه ‌ وه ‌ ی زه ‌ ویتان هه ‌ یه ‌ ؟ ) .

(src)="s2.32"> « قالوا سبحانك » تنزيهاً لك عن الاعتراض عليك « لا علم لنا إلا ما علمَّتنا » إياه « إنَّك أنت » تأكيد للكاف « العليم الحكيم » الذي لا يخرج شيء عن علمه وحكمته .
(trg)="s2.32"> فریشته ‌ كان وتیان : پاكی و بێگه ‌ ردی و ستایش هه ‌ ر شایسته ‌ ی تۆیه ‌ ، ئێمه هیچ زانستێكمان نیه ‌ ، ته ‌ نها ئه ‌ وه ده ‌ زانین كه تۆ فێرت كردووین ، به ‌ ڕاستی تۆ په ‌ روه ‌ ردگارێكی زاناو دانایت .

(src)="s2.33"> « قال » تعالى « يا آدم أنبئهم » أي الملائكة « بأسمائهم » المسميات فسمى كل شيء باسمه وذكر حكمته التي خلق لها « فلما أنبأهم بأسمائهم قال » تعالى لهم موبخاً « ألم أقل لكم إنَّي أعلم غيب السماوات والأرض » ما غاب فيهما « وأعلم ما تبدون » ما تظهرون من قولكم أتجعل فيها الخ « وما كنتم تكتمون » تسرون من قولكم لن يخلق الله أكرم عليه منا ولا أعلم .
(trg)="s2.33"> ئه ‌ وسا خوا فه ‌ رمووی ئه ‌ ی ئاده ‌ م ئاده ‌ ی تۆ ئاگاداریان بكه به ناوه ‌ كانیان ، جا كاتێك ئاده ‌ م هه ‌ واڵی ناوه ‌ كانی پێدان .. خوا فه ‌ رمووی : ئه ‌ ی پێم نه ‌ وتن به ‌ ڕاستی من خۆم ئاگادارم به نهێنی ئاسمانه ‌ كان و زه ‌ وی ، ده ‌ شزانم ئێوه چی ده ‌ رده ‌ خه ‌ ن و چی ده ‌ شارنه ‌ وه ‌ ؟ !

(src)="s2.34"> « و » اذكر « إذ قلنا للملائكة اسجدوا لآدم » سجود تحية بالانحناء « فسجدوا إلا إبليس » هو أبو الجن كان بين الملائكة « أبى » امتنع من السجود « واستكبر » تكبَّر عنه وقال : أنا خير منه « وكان من الكافرين » في علم الله .
(trg)="s2.34"> كاتێكیش به ‌ فریشته ‌ كانمان وت : سوژده به ‌ رن بۆ ئاده ‌ م ( سوژده ‌ ی ڕێزو به ‌ فه ‌ رمانی خوا ، وه ‌ كو ڕووگه ‌ یه ‌ ك ) سوژده ‌ یان برد ، جگه ئیبلیس نه ‌ بێت كه سه ‌ رپێچی كردو خۆی به گه ‌ وره ‌ زانی و خۆی خسته ڕیزی كافره ‌ كانه ‌ وه ‌ .

(src)="s2.35"> « وقلنا يا آدم اسكن أنت » تأكيد للضمير المستتر ليعطف عليه « وزوجك » حواء بالمد وكان خلقها من ضلعه الأيسر « الجنة وكلا منها » أكلاً « رغداً » واسعا لاحجر فيه « حيث شئتما ولا تقربا هذه الشجرة » بالأكل منها وهى الحنطة أو الكرم أو غيرهما « فتكونا » فتصيرا « من الظالمين » العاصين .
(trg)="s2.35"> ئینجا وتمان : ئه ‌ ی ئاده ‌ م خۆت و هاوسه ‌ رت له ‌ م به ‌ هه ‌ شته ‌ دا ژیان به ‌ رنه ‌ سه ‌ رو نیشته ‌ جێ بن له ‌ هه ‌ ر كوێ حه ‌ زده ‌ كه ‌ ن بخۆن و بخۆنه ‌ وه به ‌ تێرو ته ‌ سه ‌ لی ، به ‌ ڵام نزیكی ئه ‌ م دره ‌ خته مه ‌ كه ‌ ون ( دره ‌ ختێكی دیاری كراو بۆ تاقی كردنه ‌ وه لێیان قه ‌ ده ‌ غه كرا ) ئه ‌ گینا ده ‌ چنه ڕیزی سته ‌ مكارانه ‌ وه ‌ .

(src)="s2.36"> « فأزلَّهما الشيطان » إبليس أذهبهما ، وفي قراءة ـ فأزالهما ـ نحَّاهما « عنها » أي الجنة بأن قال لهما : هل أدلُّكما على شجرة الخلد وقاسمهما بالله إنه لهما لمن الناصحين فأكلا منها « فأخرجهما مما كانا فيه » من النعيم « وقلنا اهبطوا » إلى الأرض أي أنتما بما اشتملتما عليه من ذريتكما « بعضكم » بعض الذرية « لبعض عدوُّ » من ظلم بعضكم بعضاً « ولكم في الأرض مستقرُّ » موضع قرار « ومتاع » ما تتمتعون به من نباتها « إلى حين » وقت انقضاء آجالكم .
(trg)="s2.36"> شه ‌ یتان ( فرسه ‌ تی لێهێنان ) و له خشته ‌ ی بردن ( وای لێكردن له به ‌ رو بوومی دره ‌ خته قه ‌ ده ‌ غه كراوه ‌ كه بخۆن ) و له ‌ و شوێنه ( خۆش و پڕ له نازو نیعمه ‌ ته ‌ ) به ‌ ده ‌ ركردنی دان ، ئه ‌ وسا پێمان وتن : ( ماده ‌ م سه ‌ رپێچیتان كرد ئیتر لێره جێتان نابێته ‌ وه ‌ ) ، ده ‌ بێت دابه ‌ زنه خواره ‌ وه بۆ سه ‌ ر زه ‌ وی ، جا ( له ‌ وێ ) هه ‌ نێدكتان دوژمنی هه ‌ ندێكتانن ( شه ‌ یتان دوژمنی ئێوه ‌ یه و به ‌ رده ‌ وام هه ‌ وڵ ده ‌ دات دوژمنایه ‌ تی له نێوانتاندا به ‌ رپا بكات ) ، تاماوه ‌ یه ‌ كی دیاری كراو نیشته ‌ جێ ده ‌ بن له ‌ زه ‌ ویداو له نازو نیعمه ‌ ته ‌ كان سوود وه ‌ رده ‌ گرن و به ‌ هره ‌ وه ‌ ر ده ‌ بن .

(src)="s2.37"> « فتلقى آدمُ من ربِّه كلماتٍ » ألهمه إياها وفي قراءة بنصب آدم ورفع كلمات ، أي جاءه وهى ( ربَّنا ظلمنا أنفسا ) الآية فدعا بها « فتاب عليه » قبل توبته « إنه هو التواب » على عباده « الرحيم » بهم .
(trg)="s2.37"> پاشان ئاده ‌ م له ‌ لایه ‌ ن په ‌ روه ‌ ردگاریه ‌ وه چه ‌ ند وشه ‌ و نزایه ‌ كی وه ‌ رگرت ( به ‌ دڵ و به ‌ كوڵ پاڕایه ‌ وه خوای میهره ‌ بانیش ) نزاكه ‌ ی وه ‌ رگرت و لێی خۆش بوو ، چونكه به ‌ ڕاستی ته ‌ نها ئه ‌ و ، زاتێكی ئێجگار میهره ‌ بان و تۆبه وه ‌ رگره ‌ . ( نزاكه ‌ ش له ئایه ‌ تی 23 ی سووره ‌ تی ئه ‌ عراف دا هاتووه ‌ ) .

(src)="s2.38"> « قلنا اهبطوا منها » من الجنة « جميعاً » كرره ليعطف عليه « فإما » فيه إدغام نون إن الشرطية في ما الزائدة « يأتينكم مني هدىً » كتاب ورسول « فمن تبع هداي » فآمن بي وعمل بطاعتي « فلا خوف عليهم ولا هم يحزنون » في الآخرة بأن يدخلوا الجنة .
(trg)="s2.38"> ئنجا وتمان : هه ‌ مووتان ده ‌ بێ دابه ‌ زن ( بۆ سه ‌ ر زه ‌ وی ) جا ئه ‌ گه ‌ ر هه ‌ ركاتێك له لایه ‌ ن منه ‌ وه ڕێنوماییتان بۆهات ، هه ‌ ركه ‌ س شوێن ڕێنوومایی من بكه ‌ وێت ، ئه ‌ وه نه ترس و بیمیان له ‌ سه ‌ ر ده ‌ بێت ، نه غه ‌ مگین و دڵته ‌ نگ ده ‌ بن .

(src)="s2.39"> « والذين كفروا وكذبوا بآياتنا » كتبنا « أولئك أصحاب النار هم فيها خالدون » ماكثون أبداً لا يفنون ولا يخرجون .
(trg)="s2.39"> ئه ‌ وانه ‌ ش بێ باوه ‌ ڕ بوون و باوه ‌ ڕیان به ئایه ‌ ته ‌ كانی ئێمه نه ‌ بوو ، ئه ‌ وانه نیشته ‌ جێی دۆزه ‌ خن و بۆ هه ‌ تا هه ‌ تایی تیایدا ده ‌ مێننه ‌ وه ‌ .

(src)="s2.40"> « يا بنى إسرائيل » أولاد يعقوب « اذكروا نعمتي التي أنعمت عليكم » أي على آبائكم من الإنجاء من فرعون وفلق البحر وتظليل الغمام وغير ذلك بأن تشكروها بطاعتي « وأوفوا بعهدي » الذي عهدته إليكم من الإيمان بمحمد « أوف بعهدكم » الذي عهدت إليكم من الثواب عليه بدخول الجنة « وإياي فارهبون » خافونِ في ترك الوفاء به دون غيري .
(trg)="s2.40"> ئه ‌ ی نه ‌ وه ‌ ی ئیسرائیل ( نه ‌ وه ‌ ی حه ‌ زره ‌ تی یه ‌ عقوب ( سه ‌ لامی خوای له ‌ سه ‌ ر بێت ) یادی نازو نیعمه ‌ تی من بكه ‌ نه ‌ وه كه به ‌ سه ‌ رتاندا ڕژاندومه ‌ و به ‌ وه ‌ فاو به ‌ ئه ‌ مه ‌ ك بن و په ‌ یمانه ‌ كه ‌ م جێبه ‌ جێ بكه ‌ ن ( كه ئیمان و كرده ‌ وه ‌ ی چاك و باوه ‌ ڕكردنه به ‌ هه ‌ موو پێغه ‌ مبه ‌ ران به ‌ بێ جیاوازی ) ئه ‌ وسا منیش په ‌ یمانی خۆم به ‌ جێ ده ‌ هێنم ( كه جێنشین كردنتانه له دنیاداو ، به ‌ هه ‌ شتی به ‌ رینه له قیامه ‌ تدا ) باترس و بیمتان ته ‌ نها له من هه ‌ بێت ( تا ئاسووده ‌ یی ڕه ‌ هاتان پێ ببه ‌ خشم ) ...

(src)="s2.41"> « وآمنوا بما أنزلت » من القرآن « مصدِّقاً لما معكم » من التوراة بموافقته له في التوحيد والنبوة « ولا تكونوا أوَّل كافر به » من أهل الكتاب لأنَّ خلفكم تبع لكم فإثمهم عليكم « ولا تشتروا » تستبدلوا « بآياتي » التي في كتابكم من نعت محمد « ثمناً قليلا » عوضاً يسيرا من الدنيا أي لا تكتموها خوف فوات ما تأخذونه من سفلتكم « وإياي فاتقون » خافون في ذلك دون غيري .
(trg)="s2.41"> هه ‌ روه ‌ ها ئیمان بهێنن به ‌ و قورئانه ‌ ی كه ناردومه ‌ ته خواره كه پاڵپشتی په ‌ یامه ‌ كه ‌ ی لای ئێوه ‌ یه ( ته ‌ ورات و ئینجیلی ده ‌ ستكاری نه ‌ كراو ) مه ‌ بنه یه ‌ كه ‌ م بێ بڕوا پێی ( له جیاتی یه ‌ كه ‌ م باوه ‌ ڕدار ) و ئایه ‌ ته ‌ كانم به نرخێكی كه ‌ م مه ‌ گۆڕنه ‌ وه ( له پێناوی به ‌ ده ‌ ستهێنانی هه ‌ ندێ مه ‌ رامی كه ‌ م نرخی دنیادا ) ، ته ‌ نها له من بترسن و خۆتان له خه ‌ شمی من بپارێزن .

(src)="s2.42"> « ولا تلبسوا » تخلطوا « الحق » الذي أنزلت عليكم « بالباطل » الذي تفترونه « و » لا « تكتموا الحق » نعت محمد « وأنتم تعلمون » أنه حق .
(trg)="s2.42"> نه ‌ كه ‌ ن ڕاستی و به ‌ تاڵ ، حه ‌ ق و ناحه ‌ ق به ‌ یه ‌ كه ‌ وه بئاڵێنن و حه ‌ ق مه ‌ شارنه ‌ وه ‌ ، درۆ دامه ‌ پۆشن به ‌ ڕاست له ‌ كاتێكدا خۆشتان حه ‌ ق و ڕاستی ده ‌ زانن كامه ‌ یه ‌ .

(src)="s2.43"> « وأقيموا الصلاة وآتوا الزكاة واركعوا مع الراكعين » صلوا مع المصلين محمد وأصحابه ، ونزل في علمائهم وكانوا يقولون لأقربائهم المسلمين اثبتوا على دين محمد فإنه الحق .
(trg)="s2.43"> نوێژه ‌ كانتان به ‌ چاكی ئه ‌ نجام بده ‌ ن به دروشمه ‌ كانیه ‌ وه ‌ و زه ‌ كاتیش بده ‌ ن ، له ‌ گه ‌ ڵ كڕنووش به ‌ راندا كڕنووش ببه ‌ ن ( بۆ په ‌ روه ‌ ردگارتان ) .

(src)="s2.44"> « أتأمرون الناس بالبر » بالإيمان بمحمد « وتنسون أنفسكم » تتركونها فلا تأمرونها به « وأنتم تتلون الكتاب » التوراة وفيها الوعيد على مخالفة القول العمل « أفلا تعقلون » سوء فعلكم فترجعون ، فجملة النسيان محل الاستفهام الإنكاري .
(trg)="s2.44"> ( كه ‌ ی ئه ‌ وه ڕاسته ‌ ) فه ‌ رمانی چاكه به ‌ خه ‌ ڵكی بده ‌ ن و خۆتان فه ‌ رامۆش بكه ‌ ن ؟ ! له ‌ كاتێكدا خۆ ئێوه كتێبی خوا ـ ته ‌ ورات ـ ده ‌ خوێننه ‌ وه ‌ ، ( ده ‌ زانن سزای گوفتاری بێ ڕه ‌ فتار چۆنه ‌ ) جا ئایا ژیریتان ڕێتان لێناگرێت له ‌ و هه ‌ ڵوێسته ناشرینه ‌ ؟ !

(src)="s2.45"> « واستعينوا » اطلبوا المعونة على أموركم « بالصبر » الحبس للنفس على ما تكره « والصلاة » أفردها بالذكر تعظيما لشأنها وفي الحديث ( كان صلى الله عليه وسلم إذا حزبه أمر بادر إلى الصلاة ) وقيل الخطاب لليهود لما عاقهم عن الإيمان الشره وحب الرياسة فأمروا بالصبر وهو الصوم لأنه يكسر الشهوة والصلاة لأنها تورث الخشوع وتنفي الكبر « وإنها » أي الصلاة « لكبيرة » ثقيلة « إلا على الخاشعين » الساكنين إلى الطاعة .
(trg)="s2.45"> ( ئێوه هه ‌ وڵ بده ‌ ن ) پشت ببه ‌ ستن به ‌ ئارامگرتن و نوێژكردن ( بۆ گه ‌ یشتن به ئامانج ) به ‌ ڕاستی نوێژ ئه ‌ ركێكی گه ‌ وره ‌ و گرانه ‌ ، مه ‌ گه ‌ ر له ‌ سه ‌ ر ئه ‌ و كه ‌ سانه ‌ ی كه به خۆشه ‌ ویستی و سۆزه ‌ وه خواپه ‌ رستی ئه ‌ نجام ده ‌ ده ‌ ن و ( باوه ‌ ڕی دامه ‌ زراویان هه ‌ یه ‌ ) ...

(src)="s2.46"> « الَّذين يظنون » يوقنون « أنهم ملاقو ربِّهم » بالبعث « وأنهم إليه راجعون » في الآخرة فيجازيهم .
(trg)="s2.46"> ئه ‌ وانه ‌ ی ده ‌ زانن بێگومان به دیداری په ‌ روه ‌ ردگاریان شاد ده ‌ بن و باوه ‌ ڕی پته ‌ ویان هه ‌ یه و كه بۆ لای ئه ‌ و ده ‌ گه ‌ ڕێنه ‌ وه ‌ .

(src)="s2.47"> « يا بني إسرائيل اذكروا نعمتي التي أنعمت عليكم » بالشكر عليها بطاعتي « وأني فضَّلتكم » أي آباءكم « على العالمين » عالمي زمانهم .
(trg)="s2.47"> ئه ‌ ی نه ‌ وه ‌ ی ئیسرائیل : یادی نازو نیعمه ‌ ته ‌ كانم بكه ‌ نه ‌ وه كه ڕشتومه به ‌ سه ‌ رتاندا بێگومان من گرنگی زۆرم پێداون و نازونیعمه ‌ تی زۆرم پێبه ‌ خشیوون ( له ‌ خواردن و خواردنه ‌ وه له موعجیزه ‌ ی جۆراوجۆر ، له ‌ چاره ‌ سه ‌ ركردنی كێشه ‌ كانیان ، ... هتد ) من زیاده ڕێزی ئێوه ‌ م داوه به ‌ سه ‌ ر هه ‌ موو خه ‌ ڵكیدا ( ئه ‌ ڵبه ‌ ته له ‌ سه ‌ رده ‌ می خۆیاندا و ئه ‌ وانه ‌ ی كه پابه ‌ ندی ئاینی خوا بوون ، به تایبه ‌ تی پێغه ‌ مبه ‌ ران و پیاوچاكان ) ...

(src)="s2.48"> « واتقوا » خافوا « يوما لا تجزي » فيه « نفس عن نفسٍ شيئاً » وهو يوم القيامة « ولا تُقبل » بالتاء والياء « منها شفاعة » أي ليس لها شفاعة فتقبل ( فما لنا من شافعين ) « ولا يؤخذ منها عدل » فداء « ولا هم ينصرون » يمنعون من عذاب الله .
(trg)="s2.48"> خۆتان بپارێزن له ڕۆژێك كه كه ‌ س فریای كه ‌ س ناكه ‌ وێت و كه ‌ س هیچی له ‌ ده ‌ ست نایه ‌ ت و تكاكاری كه ‌ سیش وه ‌ رناگیرێت و بارمته ‌ و گۆڕانكاری تیادا ئه ‌ نجام نادرێت و ئه ‌ و كه ‌ سانه ‌ ی خوانه ‌ ناسن یارمه ‌ تی نادرێن و سه ‌ رناخرێن .

(src)="s2.49"> « و » اذكروا « إذ نجيناكم » أي آباءكم ، والخطاب به وبما بعده للموجودين في زمن نبينا بما أنعم الله على آبائهم تذكيراً لهم بنعمة الله تعالى ليؤمنوا « من آل فرعون يسومونكم » يذيقونكم « سوء العذاب » أشده والجملة حال من ضمير نجيناكم « يُذبّحون » بيان لما قبله « أبناءكم » المولودين « ويستحيون » يستبقون « نساءكم » لقول بعض الكهنة له إن مولوداً يولد في بني إسرائيل يكون سبباً لذهاب ملكك « وفي ذلكم » العذاب أو الإنجاء « بلاء » ابتلاء أو إنعام « من ربكم عظيمْ » .
(trg)="s2.49"> بیری نیعمه ‌ تی ڕزگاربونیشتان بكه ‌ نه ‌ وه كاتێك ڕزگارمان كردن و له ‌ ده ‌ ست دارو ده ‌ سته ‌ ی فیرعه ‌ ون كه خراپترین سزاو ئازاریان ده ‌ دان ، كوڕه ‌ كانتانیان سه ‌ رده ‌ بڕین و ئافره ‌ ته ‌ كانتانیان ده ‌ هێشتنه ‌ وه ( بۆ كاره ‌ كه ‌ ری و خزمه ‌ ت ) ئه ‌ وه ‌ ش بۆ ئێوه توشهات و تاقیكردنه ‌ وه ‌ یه ‌ كی گه ‌ وره بوو بۆتان له ‌ لایه ‌ ن په ‌ روه ‌ ردگارتانه ‌ وه ( تا پشت به ‌ و زاته ببه ‌ ستن و بڕوای ته ‌ واوتان پێی هه ‌ بێت ) .

(src)="s2.50"> « و » اذكروا « إذا فرقنا » فلقنا « بكم » بسببكم « البحر » حتى دخلتموه هاربين من عدوكم « فأنجيناكم » من الغرق « وأغرقنا آل فرعون » قومه معه « وأنتم تنظرون » إلى انطباق البحر عليهم
(trg)="s2.50"> یادی ئه ‌ و نیعمه ‌ ته بكه ‌ نه ‌ وه كه له ‌ به ‌ ر خاتری ئێوه ده ‌ ریاكه ‌ مان له ‌ ت كرد ، ئینجا ڕزگارمان كردن ، دارو ده ‌ سته ‌ ی فیرعه ‌ ونمان نغرۆ كرد ، له ‌ كاتێكدا ئێوه به ‌ چاوی خۆتان بینیتان و ته ‌ ماشاتان ده ‌ كردن .

(src)="s2.51"> « وإذا واعدنا » بألف ودونها « موسى أربعين ليلة » نعطيه عند انقضائها التوراة لتعلموا بها « ثم اتخذتم العجل » الذي صاغه لكم السامري إلهاً « من بعده » أي بعد ذهابه إلى ميعادنا « وأنتم ظالمون » باتخاذه لوضعكم العبادة في غير محلها .
(trg)="s2.51"> یادی ئه ‌ و ( نیعمه ‌ ته ‌ ) بكه ‌ نه ‌ وه كاتێك چل شه ‌ و واده ‌ مان دانا بۆ موسا ( بۆ پاڕانه ‌ وه ‌ و نزا ) پاشان گوێره ‌ كه ‌ كه ‌ تان كرده خواتان ، بێگومان ئێوه سته ‌ مكار بوون .

(src)="s2.52"> « ثم عفونا عنكم » محونا ذنوبكم « من بعد ذلك » الاتخاذ « لعلّكم تشكرون » نعمتنا عليكم
(trg)="s2.52"> پاشان ( له ‌ و هه ‌ موو هه ‌ ڵانه ‌ تان ) خۆشبووین بۆ ئه ‌ وه ‌ ی سوپاسگوزاریی بكه ‌ ن .

(src)="s2.53"> « وإذ آتينا موسى الكتاب » التوراة « والفرقان » عطف تفسير ، أي الفارق بين الحق والباطل والحلال والحرام « لعلكم تهتدون » به من الضلال .
(trg)="s2.53"> یادی ئه ‌ ونیعمه ‌ ته بكه ‌ نه ‌ وه كاتێك كتێبی ( ته ‌ ورات ) و جیاكه ‌ ره ‌ وه ‌ ی ( ره ‌ واو ، ناڕه ‌ وامان ) به ‌ خشی به موسا بۆ ئه ‌ وه ‌ ی ڕێبازی هیدایه ‌ ت بگرنه ‌ به ‌ ر ( له گومڕایی ڕزگارتان ببێت ) .

(src)="s2.54"> « وإذ قال موسى لقومه » الذين عبدوا العجل « يا قوم إنكم ظلمتم أنفسكم باتخاذكم العجل » إلهاً « فتوبوا إلى بارئكم » خالقكم من عبادته « فاقتلوا أنفسكم » أي ليقتل البريءُ منكم المجرم « ذلكم » القتل « خير لكم عند بارئكم » فوفقكم لفعل ذلك وأرسل عليكم سحابة سوداء لئلا يبصر بعضكم بعضا فيرحمه حتى قتل منكم نحو سبعين ألفا « فتاب عليكم » قبل توبتكم « أنه هو التواب الرحيم » .
(trg)="s2.54"> یادی ئه ‌ و نیعمه ‌ ته بكه ‌ نه ‌ وه كاتێك موسا به قه ‌ وم و هۆزی خۆی وت : ئه ‌ ی قه ‌ وم و هۆزه ‌ كه ‌ م به ‌ ڕاستی ئێوه به ‌ و گوێره ‌ كه په ‌ رستی یه سته ‌ متان له خۆتان كردووه ‌ ، ده ‌ ی بگه ‌ ڕێنه ‌ وه بۆ لای به ‌ دیهێنه ‌ رتان و ته ‌ وبه بكه ‌ ن و ئینجا خۆتان بكوژن ( بێ تاوان تاوانبان بكوژێت ) ، ئه ‌ وه باشتره بۆتان ( چونكه تاوانه ‌ كه ‌ تان زۆر گه ‌ وره ‌ یه ‌ ) پاشان ئه ‌ ویش ( واته خوا دوای له ‌ ناوبردنی هه ‌ ندێك له تاوانباران ) تۆبه ‌ ی وه ‌ رگرت ( له ‌ وانه ‌ ی مابوون ) ، له ڕاستیدا ته ‌ نها ئه ‌ و زاته هێجگار ته ‌ وبه وه ‌ رگرو به ڕه ‌ حم و دلۆڤانه ‌ .

(src)="s2.55"> « وإذ قلتم » وقد خرجتم مع موسى لتعتذروا إلى الله من عبادة العجل وسمعتم كلامه « يا موسى لن نؤمن لك حتى نرى الله جهرة » عيانا « فأخذتكم الصاعقة » الصيحة فمتم « وأنتم تنظرون » ما حل بكم .
(trg)="s2.55"> یادی ئه ‌ و نیعمه ‌ ته بكه ‌ نه ‌ وه كه وتتان : ئه ‌ ی موسا هه ‌ رگیز باوه ‌ ڕت پێناهێنین تاوه ‌ كو به ئاشكراو به چاوی خۆمان خوا نه ‌ بینین ، ئیتر یه ‌ كسه ‌ ر هه ‌ وره ‌ بروسكه ‌ كه لێی دان ، له كاتێكدا كه ته ‌ ماشاتان ده ‌ كرد و به ‌ ده ‌ ورو به ‌ ری خۆتاندا ده ‌ تانڕوانی ( به ‌ سه ‌ رسامیه ‌ وه بیرتان ده ‌ كرده ‌ وه ‌ ) .

(src)="s2.56"> « ثم بعثناكم » أحييناكم « من بعد موتكم لعلكم تشكرون » نعمتنا بذلك .
(trg)="s2.56"> پاشان زیندوومان كردنه ‌ وه ‌ و ژیانمان پێبه ‌ خشینه ‌ وه له ‌ دوای ئه ‌ و مه ‌ رگه ‌ تان بۆ ئه ‌ وه ‌ ی سوپاسگوزاریی بكه ‌ ن .

(src)="s2.57"> « وظلَّلنا عليكم الغمام » سترناكم بالسحاب الرقيق من حر الشمس في التيه « وأنزلنا عليكم » فيه « المن والسلوى » هما الترنجبين والطير السماني بتخفيف الميم والقصر ، وقلنا : « كلوا من طيبات ما رزقناكم » ولا تدَّخروا ، فكفروا النعمة وادخروا فقطع عنهم « وما ظلمونا » بذلك « ولكن كانوا أنفسهم يظلمون » لأن وباله عليهم .
(trg)="s2.57"> ( هه ‌ روه ‌ ها ) له نازو نیعمه ‌ ته ‌ كانی خوا بۆتان ئه ‌ وه ‌ یه ‌ : ئێمه هه ‌ ورمان بۆ كردن به سێبه ‌ رو گه ‌ زۆمان بۆ باراندن و په ‌ له ‌ وه ‌ ری شه ‌ لاقه ‌ مان بۆ ناردن ، ده بخۆن له ‌ و ڕزق و ڕۆزییه چاكانه ‌ ی كه پێمان به ‌ خشیوون ( به ‌ ڵام له ‌ به ‌ ر بێ دینی و سته ‌ میان تۆڵه ‌ مان لێسه ‌ ندن ) ، جا وه ‌ نه ‌ بێت ئه ‌ وانه سته ‌ میان له ئێمه كرد بێت به ‌ ڵكو هه ‌ ر سته ‌ میان له خۆیان ده ‌ كرد .

(src)="s2.58"> « وإذ قلنا » لهم بعد خروجهم من التيه « ادخلوا هذه القرية » بيت المقدس أو أريحا « فكلوا منها حيث شئتم رغدا » واسعا لاَ حَجْرَ فيه « وادخلوا الباب » أي بابها « سجداً » منحنين « وقولوا » مسألتنا « حطة » أي أن تحط عنا خطايانا « نغفر » وفي قراءة بالياء والتاء مبنياً للمفعول فيهما « لكم خطاياكم وسنزيد المحسنين » بالطاعة ثواباً .
(trg)="s2.58"> یادی ئه ‌ و نیعمه ‌ ته بكه ‌ نه ‌ وه كاتێك وتمان : بچنه ئه ‌ م شاره ‌ وه ( كه قودسه ‌ ) ، جا هه ‌ رچی حه ‌ زی لێده ‌ كه ‌ ن له ‌ وێ له هه ‌ ر جێییه ‌ كی به ‌ فراوانی و خۆشی بیخۆن ، له ده ‌ روازه ‌ ی شاره ‌ كه به ‌ رێزو كڕنووشی ( پێزانینیه ‌ وه ‌ ) بچه ‌ نه ژوره ‌ وه و بڵێن : خوایه له تاوانه ‌ كانمان ببووره ‌ ، ئه ‌ و كاته ئێمه ‌ ش له هه ‌ ڵه و تاوانه ‌ كانتان ده ‌ بوورین ، ئێمه پاداشتی چاكه ‌ كاران له ئاینده ‌ دا زۆر به زیاده ‌ وه ده ‌ ده ‌ ینه ‌ وه ‌ .

(src)="s2.59"> « فبدل الذين ظلموا » منهم « قولا غير الذي قيل لهم » فقالوا : حبة في شعرة ودخلوا يزحفون على أستاههم « فأنزلنا على الذين ظلموا » فيه وضع الظاهر موضع المضمر مبالغة في تقبيح شأنهم « رجزاً » عذاباً طاعوناً « من السماء بما كانوا يفسقون » بسب فسقهم أي خروجهم عن الطاعة فهلك منهم في ساعة سبعون ألفاً أو أقل .
(trg)="s2.59"> كه ‌ چی ئه ‌ وانه ‌ ی سته ‌ میان كردبوو یه ‌ كسه ‌ ر گوفتاره ‌ كه ‌ یان گۆڕی به ‌ شتێك بێجگه له ‌ وه ‌ ی پێیان وترا بوو ( واته به لووت به ‌ رزیه ‌ وه چوونه ژووره ‌ وه ‌ ) ، جا ئێمه ‌ ش له ئاسمانه ‌ وه سزایه ‌ كمان دابه ‌ زانده سه ‌ ر ئه ‌ وانه ‌ ی سته ‌ میان كرد به ‌ هۆی ئه ‌ وه ‌ ی له فه ‌ رمانی خوا ده ‌ رده ‌ چوون .

(src)="s2.60"> « و » اذكر « إذ استسقى موسى » أي طلب السقيا « لقومه » وقد عطشوا في التيه « فقلنا اضرب بعصاك الحجر » وهو الذي فر بثوبه خفيف مربع كرأس الرجل رخام أو كذان فضربه « فانفجرت » انشقت وسالت « منه اثنتا عشرة عيناً » بعدد الأسباط « قد علم كل أناس » سبط منهم « مشربهم » موضع شربهم فلا يشركهم فيه غيرهم وقلنا لهم « كلوا واشربوا من رزق الله ولا تعثوا في الأرض مفسدين » حال مؤكدة لعاملها من عثى بكسر المثلثة أفسد .
(trg)="s2.60"> یادی ئه ‌ و نیعمه ‌ ته بكه ‌ نه ‌ وه كاتێك موسا بۆ قه ‌ وم و گه ‌ له ‌ كه ‌ ی خۆی داوای بارینی بارانی كرد ، ئێمه ‌ ش پێمان وت : به گۆچانه ‌ كه ‌ ت بده به ( تاشه ‌ ) به ‌ رده ‌ كه ‌ دا ( جا هه ‌ ر ئه ‌ و كاره ‌ ی ئه ‌ نجامدا ) به ‌ رده ‌ كه دوانزه كانی لێ هه ‌ ڵقوڵا ، بێگومان هه ‌ ر هۆزێك چاوگه ‌ ی خۆی ناسی ( ئینجا پێمان وتن ) ده بخۆن و بخۆنه ‌ وه له ڕزق و ڕۆزی و به ‌ خششی خواو تاوان و خراپه مه ‌ كه ‌ ن له ‌ سه ‌ ر زه ‌ ویدا له كاتێكدا كه به ‌ چاندنی تۆوی خراپه ‌ وه خه ‌ ریكن .

(src)="s2.61"> « وإذا قلتم يا موسى لن نصبر على طعام » أي نوع منه « واحد » وهو المن والسلوى « فادع لنا ربَّك يُخرج لنا » شيئاً « مما تنبت الأرض من » للبيان « بقلها وقثائها وفومها » حنطتها « وعدسها وبصلها قال » لهم موسى « أتستبدلون الذي هو أدنى » أخس « بالذي هو خير » أشرف أي أتأخذونه بدله ، والهمزة للإنكار فأبوا أن يرجعوا فدعا الله تعالى فقال تعالى « اهبطوا » انزلوا « مصراً » من الأمصار « فإن لكم » فيه « ما سألتم » من النبات « وضُربت » جعلت « عليهم الذلة » الذل والهوان « والمسكنة » أي أثر الفقر من السكون والخزي فهي لازمة لهم ، وإن كانوا أغنياء لزوم الدرهم المضروب لسكته « وباءُوا » رجعوا « بغضب من الله ذلك » أي الضرب والغضب « بأنهم » أي بسبب أنهم « كانوا يكفرون بآيات الله ويقتلون النبيين » كزكريا ويحيى « بغير الحق » أي ظلماً « ذلك بما عصوا وكانوا يعتدون » يتجاوزون الحد في المعاصي وكرره للتأكيد .
(trg)="s2.61"> یادی ئه ‌ و نیعمه ‌ ته بكه ‌ نه ‌ وه كاتێك به موساتان وت : ئێمه هه ‌ رگیز له ‌ سه ‌ ر یه ‌ ك جۆر خۆراك ئۆقره ناگرین و به ‌ ته ‌ نها جۆرێك خوارده ‌ مه ‌ نی ڕازی نین ، له ‌ به ‌ رئه ‌ وه داوا له په ‌ روه ‌ ردگارت بكه له ڕزق و ڕۆزی و به ‌ رو بوومی زه ‌ ویمان بۆ به ‌ رهه ‌ م بهێنێت له ڕوه ‌ كی پاقله ‌ یی وخه ‌ یارو سیرو نیسك و پیاز ، موسا پێی وتن : باشه چۆن ئێوه شتی كه ‌ م و ئایه ‌ خ و ناته ‌ واو وه ‌ رده ‌ گرن له ‌ جیاتی شتی له ‌ و چاكترو باشتر ؟ ده دابه ‌ زن بۆ شارێك ( بیابانی سینا ، به ‌ جێبهێڵن ) ئینجا به ‌ ڕاستی ئه ‌ وه ‌ ی داوای ده ‌ كه ‌ ن ده ‌ ستتان ده ‌ كه ‌ وێت . ( جا به ‌ هۆی ئه ‌ و بیروباوه ‌ ڕو بیانوو گرتن و لاسارییه ‌ یانه ‌ وه ‌ ) سوكیی و ڕیسوایی و لاتی و زه ‌ بوونی درا به ‌ سه ‌ ریاندا و شایانی خه ‌ شم و قینی خوایش بوون ، چونكه ئه ‌ وان به ‌ ڕاستی باوه ‌ ڕیان نه ‌ ده ‌ كرد به ‌ ئایه ‌ ته ‌ كانی خواو ، پێغه ‌ مبه ‌ ره ‌ كانیان به ‌ ناحه ‌ ق ده ‌ كوشت ، ئه ‌ وه ‌ ش به ‌ هۆی ڕۆچوونیانه ‌ وه له ‌ یاخی بوون و نافه ‌ رمانیدا ، هه ‌ میشه ده ‌ ستدرێژیان ده ‌ كرد ( ئێسته ‌ ش به ‌ رده ‌ وامن له ‌ سه ‌ ر به ‌ رنامه ‌ ی باوو باپیرانی خوانه ‌ ناسیان ) .

(src)="s2.62"> « إن الذين آمنوا » بالأنبياء من قبل « والذين هادوا » هم اليهود « والنصارى والصابئين » طائفة من اليهود أو النصارى « من آمن » منهم « بالله واليوم الآخر » في زمن نبينا « وعمل صالحاً » بشريعته « فلهم أجرهم » أي ثواب أعمالهم « عند ربهم ولا خوف عليهم ولا هم يحزنون » رُوعي في ضمير آمن وعمل لفظ من وفيما بعده معناها .
(trg)="s2.62"> بێگومان ئه ‌ وانه ‌ ی باوه ‌ ڕیان هێناوه ( له ئوممه ‌ تی محمد ( صلی الله علیه وسلم ) ، ئه ‌ وانه ‌ ش كه بوونه جووله ‌ كه ( شوێنكه ‌ وته ‌ ی ڕاسته ‌ قینه ‌ ی موسان ) ، گاوره ‌ كانیش ( كه شوێنكه ‌ وته ‌ ی ڕاسته ‌ قینه ‌ ی عیسان ) ، ( ێابئه ) ش كه شوێنكه ‌ وته ‌ ی ڕاسته ‌ قینه ‌ ی داودن ) ، ئه ‌ وانه هه ‌ ر ده ‌ سته ‌ یه ‌ كیان باوه ‌ ڕی دامه ‌ زراوی هێنا بێت به خواو ڕۆژی دوایی و كارو كرده ‌ وه ‌ ی چاكه ‌ ی ئه ‌ نجام دابێت ، جا ئه ‌ وانه پاداشتیان لای په ‌ روه ‌ ردگاریانه ‌ ، نه ترس و بیمیان ده ‌ بێت ، نه غه ‌ م و په ‌ ژاره ‌ ش ڕوویان تێده ‌ كات .

(src)="s2.63"> « و » اذكر « إذ أخذنا ميثاقكم » عهدكم بالعمل بما في التوراة « و » قد « رفعنا فوقكم الطور » الجبل اقتلعناه من أصله عليكم لما أبيتم قبولها وقلنا « خذوا ما آتيناكم بقوة » بجد واجتهاد « واذكروا ما فيه » بالعمل به « لعلكم تتقون » النار أو المعاصي .
(trg)="s2.63"> یادی ئه ‌ و نیعمه ‌ ته ‌ ش بكه ‌ نه ‌ وه كاتێك په ‌ یمانمان لێوه ‌ رگرتن ( كه په ‌ یڕه ‌ وی ته ‌ ورات بكه ‌ ن ) و كێوی گورمان به ‌ ڕاسه ‌ رتانه ‌ وه ڕاگرت و پێمان وتن : ئه ‌ و به ‌ رنامه ‌ یه ‌ ی پێمانداون به توندی بیگرن ( ئه ‌ گینا ئه ‌ م چیایه ده ‌ ده ‌ ین به ‌ سه ‌ رتاندا ) ، هه ‌ میشه ‌ ش با له بیرتان بێت چی تێدایه ‌ و چیتان لێده ‌ خوازێت ، بۆ ئه ‌ وه ‌ ی له خوا ترس و پارێزكاربن

(src)="s2.64"> « ثم توليتم » أعرضتم « من بعد ذلك » الميثاق عن الطاعة « فلولا فضل الله عليكم ورحمته » لكم بالتوبة أو تأخير العذاب « لكنتم من الخاسرين » الهالكين .
(trg)="s2.64"> كه ‌ چی پاش ئه ‌ وانه هه ‌ مووی ڕووتان وه ‌ رچه ‌ رخاند له ڕێبازی خوا ، ( په ‌ یمانه ‌ كه ‌ تان شكاند ) ، ئه ‌ وكاته ئه ‌ گه ‌ ر به ‌ زه ‌ یی و یارمه ‌ تی و فه ‌ زڵی خوا نه ‌ بوایه له سه ‌ رتان ، ئه ‌ وه ده ‌ چوونه ڕیزی خه ‌ ساره ‌ تمه ‌ ندانه ‌ وه ‌ .

(src)="s2.65"> « ولقد » لام قسم « علمتم » عرفتم « الذين اعتدوا » تجاوزوا الحد « منكم في السبت » بصيد السمك وقد نهيناهم عنه وهم أهل آيلة « فقلنا لهم كونوا قردة خاسئين » مبعدين فكانوا وهلكوا بعد ثلاثة أيام .
(trg)="s2.65"> سوێند به خوا بێگومان زانیووتانه و ئاگادارن چیمان به ‌ سه ‌ ر ئه ‌ وانه ‌ تاندا هێنا ڕۆژانی شه ‌ ممه ده ‌ ستدرێژییان ده ‌ كردو له سنوور ده ‌ رده ‌ چوون ، ( له ‌ به ‌ ر ئه ‌ وه بڕیارمانداو ) وتمان : ببنه مه ‌ یموونی دوورخراوه له ڕه ‌ حمه ‌ تی خوا ( بڕیار بوو جووله ‌ كه ‌ كانی شاره ‌ كه ‌ ی قه ‌ راغ ده ‌ ریا ـ ئیلیه ـ ڕۆژانی شه ‌ ممه ته ‌ رخان بكه ‌ ن بۆ خواپه ‌ رستی و ڕاوه ‌ ماسی تیادانه ‌ كه ‌ ن ، دیاره ماسییه ‌ كانیش هه ‌ ستیان به ‌ وه كردووه ‌ ، بۆیه له ‌ و ڕۆژه ‌ دا خۆیان نواندووه ‌ ، جوله ‌ كه ‌ ش به ‌ سروشت زۆر به ‌ ته ‌ ماعن ، بیریان كرده ‌ وه له ته ‌ گبیرو فێڵێك ، ئه ‌ ویش به ‌ وه ‌ ی كه له ڕۆژی هه ‌ ینیدا داوو تۆڕیان بۆ بنێنه ‌ وه تا له شه ‌ ممه ‌ دا تێی بكه ‌ ون ، ڕۆژی یه ‌ ك شه ‌ ممه چی كه ‌ وتۆته داوو تۆڕه ‌ كانه ‌ وه ده ‌ ری بهێنن ( له ته ‌ فسیری ئایه ‌ تی ١٦٣ تا ١٦٦ ، له سووره ‌ تی ـ الأعراف ـ دا ئه ‌ م ڕووداوه باسكراوه ‌ ) .

(src)="s2.66"> « فجعلناها » أي تلك العقوبة « نكالاً » عبرة مانعة من ارتكاب مثل ما عملوا « لما بين يديها وما خلفها » أي للأمم التي في زمانها وبعدها « وموعظة للمتقين » الله وخصوا بالذكر لأنهم المنتفعون بخلاف غيرهم .
(trg)="s2.66"> ئینجا ئه ‌ و به مه ‌ یموون كردنه ‌ مان گێڕا به په ‌ ندو عیبره ‌ ت بۆ ئه ‌ وانه ‌ ی كه ‌ : هاوچه ‌ رخی ڕووداوه ‌ كه بوون و بۆ ئه ‌ وانه ‌ ش له دوای ئه ‌ وان دێن ، هه ‌ روه ‌ ها كردمانه ئامۆژگاری بۆ خواناس و پارێزكاران .

(src)="s2.67"> « و » اذكر « إذ قال موسى لقومه » وقد قُتل لهم قتيل لا يُدرى قاتله وسألوه أن يدعو الله أن يبينه لهم فدعاه « إن الله يأمركم أن تذبحوا بقرة قالوا أتتخذنا هزواً » مهزوءاً بنا حيث تجيبنا بمثل ذلك « قال أعوذ » أمتنع « بالله أن أكون من الجاهلين » المستهزئين .
(trg)="s2.67"> یادی ئه ‌ و نیعمه ‌ ته بكه ‌ نه ‌ وه كاتێك موسا به قه ‌ ومه ‌ كه ‌ ی وت : بێگومان خوا فه ‌ رمانتان پێده ‌ دات كه مانگایه ‌ ك سه ‌ ر ببڕن ( كاتێك یه ‌ كێكیان لێ كوژرا بوو ، بكوژه ‌ كه ‌ ش لای زۆربه ‌ یان نادیاربوو ، هاناو هاواریان برد بۆموسا ) وتیان : ئایا ده ‌ مانكه ‌ یته گاڵته جاڕی خۆت ؟ موسا وتی : په ‌ نا ده ‌ گرم به ‌ خوا بچمه ڕیزی نه ‌ فامانه ‌ وه ( گاڵته به خه ‌ ڵكی بكه ‌ م ) .

(src)="s2.68"> فلما علموا أنه عزم « قالوا ادع لنا ربك يبيّن لنا ما هي » أي ما سنها « قال » موسى « إنه » أي الله « يقول إنها بقرة لا فارضٌ » مسنة « ولا بكرٌ » صغيرة « عوانٌ » نصف « بين ذلك » المذكور من السنين « فافعلوا ما تؤمرون » به من ذبحها .
(trg)="s2.68"> ئینجا وتیان : ( جا كه ‌ وایه ‌ ) له په ‌ روه ‌ ردگارت داوا بكه بۆمان ڕوون بكاته ‌ وه ئه ‌ و مانگایه كامه ‌ یه ‌ ؟ موسا وتی : به ‌ ڕاستی خوا ده ‌ فه ‌ رموێت : ئه ‌ و مانگایه نه پیره ‌ و نه پارێنه به ‌ ڵكو میانه ساڵه ‌ ، ( ئیتر ئه ‌ وه ‌ نده قووڵی مه ‌ كه ‌ نه ‌ وه ‌ و له ‌ سه ‌ ری مه ‌ رۆن ) چ فه ‌ رمانێكتان پێدراوه جێ به ‌ جێی بكه ‌ ن .

(src)="s2.69"> « قالوا ادع لنا ربك يبين لنا ما لونها قال إنه يقول إنها بقرة صفراء فاقع لونها » شديد الصفرة ، « تسر الناظرين » إليها بحسنها أي تعجبهم .
(trg)="s2.69"> كه ‌ چی وتیان : له په ‌ روه ‌ ردگارت داوا بكه بزانین ڕه ‌ نگی چۆنه ‌ ؟ موسا وتی : بێگومان خوا ده ‌ فه ‌ رموێت : ئه ‌ و مانگایه مانگایه ‌ كی ڕه ‌ نگ زه ‌ ردی تۆخه ‌ ، ته ‌ ماشاكارانی دڵخۆش ده ‌ كات .

(src)="s2.70"> « قالوا ادع لنا ربك يبين لنا ما هي » أسائمة أم عاملة « إن البقر » أي جنسه المنعوت بما ذكر « تشابه علينا » لكثرته فلم نهتد إلى المقصودة « وإنا إن شاء الله لمهتدون » إليها وفي الحديث ( لو لم يستثنوا لما بينت لهم لآخر الأبد ) .
(trg)="s2.70"> كه ‌ چی هه ‌ ر وتیان : له په ‌ روه ‌ ردگارت داوا بكه تا به ‌ ته ‌ واوی بۆمان ڕوون بكاته ‌ وه بزانین كامه ‌ یه ‌ ؟ ! چونكه به ‌ ڕاستی ئه ‌ م گا گه ‌ له سه ‌ ری لێ تێك داوین و ڕه ‌ نگی زۆربه ‌ یان له یه ‌ ك ده ‌ چێت ، ئه ‌ و مانگایه ‌ مان بۆ نادۆزیرێته ‌ وه ‌ ، به ‌ ڕاستی ئێمه ـ ئه ‌ گه ‌ ر خوا ویستی له ‌ سه ‌ ر بێت ـ ڕێنموویی وه ‌ رده ‌ گرین .

(src)="s2.71"> « قال إنه يقول إنها بقرة لا ذلول » غير مذللة بالعمل « تثير الأرض » تقلبها للزراعة والجملة صفة ذلول داخلة في النهي « ولا تسقي الحرث » الأرض المهيأة للزراعة « مسلمة » من العيوب وآثار العمل « لا شية » لون « فيها » غير لونها « قالوا الآن جئت بالحق » نطقت بالبيان التام فطلبوها فوجدوها عند الفتى البار بأمه فاشتروها بملء مسكها ذهبا « فذبحوها وما كادوا يفعلون » لغلاء ثمنها وفي الحديث : ( لو ذبحوا أي بقرة كانت لأجزأتهم ولكن شددوا على أنفسهم فشدد الله عليهم ) .
(trg)="s2.71"> موسا وتی : به ‌ ڕاستی خوا ده ‌ فه ‌ رموێت : ئه ‌ وه مانگایه ‌ كه هێشتا ڕانه ‌ هێنراوه زه ‌ وی بكێڵێت و جووت بكات ، ئاودێری كشتوكاڵیش ناكات ، بێ عه ‌ یبه ‌ و یه ‌ ك ڕه ‌ نگه ‌ و هیچ په ‌ ڵه ‌ یه ‌ كی تێدانی یه ‌ ، ئه ‌ وسا وتیان : ئا ئێسته ئیتر هه ‌ واڵی ڕاسته ‌ قینه ‌ ت پێداین ( ئیتر دوای هه ‌ وڵ و كۆششێكی زۆر به ‌ ده ‌ ستیان هێنا ) و سه ‌ ریان بڕی ، هه ‌ رچه ‌ نده خه ‌ ریك بوو ئه ‌ و كاره ‌ ش نه ‌ كه ‌ ن .

(src)="s2.72"> « وإذا قتلتم نفساً فأدّارأتم » فيه إدغام التاء في الأصل في الدال أي تخاصمتم وتدافعتم « فيها والله مخرج » مظهر « ما كنتم تكتمون » من أمرها وهذا اعتراض وهو أول القصة .
(trg)="s2.72"> ( یادی نیعمه ‌ تی ئاشكرا بوونی بكوژه ‌ كه بكه ‌ نه ‌ وه ‌ ) چۆن كاتێك كه ‌ سێكتان كوشت و یه ‌ كسه ‌ ر ئاژاوه له نێوانتاندا به ‌ رپابوو ، خوایش ئه ‌ وه ‌ ی ده ‌ تانشارده ‌ وه ده ‌ ریخست و ئاشكرای كرد ( كه بكوژ كێیه ‌ ) .

(src)="s2.73"> « فقلنا اضربوه » أي القتيل « ببعضها » فضرب بلسانها أو عَجْب ذنبها فحييَ وقال : قتلني فلان وفلان لاِبْنيْ عمه ومات فحرما الميراث وقتلا ، قال تعالى : « كذلك » الإحياء « يحيي الله الموتى ويريكم آياته » دلائل قدرته « لعلكم تعقلون » تتدبرون فتعلمون أن القادر على إحياء نفس واحدة قادر على إحياء نفوس كثيرة فتؤمنون .
(trg)="s2.73"> ئینجا وتمان : به پارچه ‌ یه ‌ ك له ‌ و مانگا سه ‌ ربڕاوه بده ‌ ن به لاشه ‌ ی كوژراوه ‌ كه ‌ دا ( دیاره به ‌ ویستی خوا وه ‌ ك موعجیزه ‌ یه ‌ ك كوژراوه ‌ كه زیندوو بۆته ‌ وه ‌ و ڕاستی بكوژه ‌ كه ‌ ی خۆی وتووه ‌ ) ، جا ئا به ‌ و شێوه ‌ یه ‌ و به ئاسانی ، خوا مردوان زیندوو ده ‌ كاته ‌ وه ‌ و ده ‌ سه ‌ ڵاتی خۆیتان نیشان ده ‌ دات بۆ ئه ‌ وه ‌ ی تێبگه ‌ ن و ژیر بن .

(src)="s2.74"> « ثم قست قلوبكم » أيها اليهود صلبت عن قبول الحق « من بعد ذلك » المذكور من إحياء القتيل وما قبله من الآيات « فهي كالحجارة » في القسوة « أو أشد قسوة » منها « وإن من الحجارة لما يتفجَّر منه الأنهار وإن منها لما يشقق » فيه إدغام التاء في الأصل في الشين « فيخرج منه الماء وإن منها لما يهبط » ينزل من علو إلى أسفل « من خشية الله » وقلوبكم لا تتأثر ولا تلين ولا تخشع « وما الله بغافل عما تعلمون » وإنما يؤخركم لوقتكم وفي قراءة بالتحتانية وفيه التفات عن الخطاب .
(trg)="s2.74"> پاشان له ‌ وه ‌ ودوا دڵه ‌ كانتان ڕه ‌ ق بوو ، ( ئه ‌ ی جوله ‌ كه ‌ كان ) هه ‌ ر وه ‌ ك به ‌ رد ، به ‌ لچكو ڕه ‌ قتریش ( چونكه ‌ ) به ‌ ڕاستی به ‌ رد هه ‌ یه ڕووباری لێ هه ‌ ڵده ‌ قوڵێت ، هه ‌ شیانه له ‌ ت له ‌ ت ده ‌ بێت و ئاوی لێ دێته ده ‌ ره ‌ وه ‌ ، هه ‌ شیانه له ترسی خوا له لوطكه ‌ ی شاخه ‌ كان به ‌ ر ده ‌ بێته ‌ وه ‌ ، خوایش بێئاگا نیه له ‌ و كارو كرده ‌ وانه ‌ ی ئه ‌ نجامی ده ‌ ده ‌ ن .

(src)="s2.75"> « أفتطعمون » أيها المؤمنون « أن يؤمنوا لكم » أي اليهود لكم . « وقد كان فريق » طائفة « منهم » أحبارهم « يسمعون كلام الله » في التوراة « ثم يحرّفونه » يغيرونه « من بعد ما عقلوه » فهموه « وهم يعلمون » أنهم مفترون والهمزة للإنكار أي لا تطمعوا فلهم سابقة بالكفر .
(trg)="s2.75"> ئایا ئێوه ( ئه ‌ ی گرۆی ئیمانداران ) به ته ‌ مان و ئومێده ‌ وارن كه جوله ‌ كه ئیمان و باوه ‌ ڕ بهێنن به ئاینه ‌ كه ‌ ی ئێوه ‌ ، له كاتێكدا بێگومان ده ‌ سته ‌ یه ‌ ك له شاره ‌ زاكانیان گوفتاری خوایان ده ‌ بیست له ( ته ‌ ورات ) دا ، له ‌ وه ‌ ودوا ده ‌ ستكاریان ده ‌ كرد دوای ئه ‌ وه ‌ ی كه تێی گه ‌ یشتبوون و ده ‌ یانزانی ڕاستیه ‌ كه ‌ ی كامه ‌ یه ‌ .

(src)="s2.76"> « وإذا لقوا » أي منافقوا اليهود « الذين آمنوا قالوا آمنا » بأن محمداً نبي وهو المبشر به في كتابنا « وإذا خلا » رجع « بعضهم إلى بعض قالوا » أي رؤساؤهم الذين لم ينافقوا لمن نافق « أتحدثونهم » أي المؤمنين « بما فتح الله عليكم » أي عرَّفكم في التوراة من نعت محمد * « ليحاجوكم » ليخاصموكم واللامُ للصيرورة « به عند ربكم » في الآخرة ويقيموا عليكم الحجة في ترك اتِّباعه مع علمكم بصدقه « أفلا تعقلون » أنهم يحاجونكم إذا حدثتموهم فتنتهوا .
(trg)="s2.76"> ( له مه ‌ دینه ‌ دا جووه ‌ كان ) هه ‌ ر كاتێك تووشی ئیمانداران ده ‌ هاتن ده ‌ یانوت : ئێمه ‌ ش ئیمانمان هێناوه ‌ و ( موسوڵمان بووین ) ، به ‌ ڵام كاتێك پێكه ‌ وه كۆ ده ‌ بوونه ‌ وه له ‌ گه ‌ ڵ ( به ‌ ناو زاناو دڵره ‌ قه ‌ كانیان ) به یه ‌ كتریان ده ‌ وت : ئه ‌ وه بۆ ئێوه ئه ‌ و شتانه ‌ یان بۆ باس ده ‌ كه ‌ ن كه خوا بۆ ئێوه ‌ ی له ( ته ‌ ورات ) دا باسكردووه ( ده ‌ رباره ‌ ی پێغه ‌ مبه ‌ رایه ‌ تی محمد ( صلی الله علیه وسلم ) تاوه ‌ كو بیكه ‌ نه به ‌ ڵگه به ‌ سه ‌ رتانه ‌ وه لای په ‌ روه ‌ ردگارتان ! ! ئایا ئێوه عه ‌ قڵتان به ‌ و شتانه ناشكێت و ژیریتان ناخه ‌ نه ‌ كار ؟ !

(src)="s2.77"> قال تعالى « أو لا يعلمون » الاستفهام للتقرير والواو الداخلة عليها للعطف « أن الله يعلم ما يسرون وما يعلنون » ما يخفون وما يظهرون من ذلك وغيره فيرعَوُوا عن ذلك .
(trg)="s2.77"> ئایا ئه ‌ وانه نازانن كه به ‌ ڕاستی خوا ده ‌ زانێت چی په ‌ نهان ده ‌ كه ‌ ن و چیش ئاشكرا ده ‌ كه ‌ ن ؟ ( له گوفتارو كردارو نیه ‌ تیان ) .

(src)="s2.78"> « ومنهم » أي اليهود « أميون » عوام « لا يعلمون الكتاب » التوراة « إلا » لكن « أمانيَّ » أكاذيب تلقَّوْها من رؤسائهم فاعتمدوها « وإن » ما « هم » في جحد نبوة النبي وغيره مما يختلقونه « ‌ إلا يظنون » ظناً ولا علم لهم .
(trg)="s2.78"> هه ‌ ندێ له ‌ و جووله ‌ كانه نه ‌ شاره ‌ زا و نه ‌ خوێنده ‌ وارن ، واده ‌ زانن كتێبی ( ته ‌ ورات ) بێجگه له چه ‌ ند ئاوات و هیوایه ‌ ك هیچی تر نیه ‌ ، ئه ‌ وانه هه ‌ ر گومانیان كردۆته پیشه ‌ ی خۆیان ( وا ده ‌ زانن به ‌ هه ‌ شتیان بۆ خۆیان مسۆگه ‌ ر كردووه ‌ ) .

(src)="s2.79"> « فويل » شدة عذاب « للذين يكتبون الكتاب بأيديهم » أي مختلقاً من عندهم « ثم يقولون هذا من عند الله ليشتروا به ثمناً قليلا » من الدنيا وهم اليهود غيَّروا صفة النبي في التوراة وآية الرجم وغيرها وكتبوها على خلاف ما أنزل « فويل لهم مما كتبت أيديهم » من المختلق « وويل لهم مما يكسبون » من الرشا جمع رشوة .
(trg)="s2.79"> سا واوه ‌ یلا بۆ ئه ‌ و كه ‌ سانه ‌ ی كتێب ده ‌ نووسن به ‌ ده ‌ ستی خۆیان و پاشان ده ‌ ڵێن : ئا ئه ‌ مه له ‌ لایه ‌ ن خواوه ‌ یه ‌ ، تا كه ‌ مێك له ماڵی دنیا به ‌ ده ‌ ست بهێنن ، جا وه ‌ یل بۆ ئه ‌ و ده ‌ ست و ( قه ‌ ڵه ‌ مانه ‌ ی ) كه شتی وا ده ‌ نووسن و وه ‌ یل بۆ ئه ‌ و كه ‌ سانه ‌ ی كه كه ‌ سابه ‌ تی ئاوا ئه ‌ نجام ده ‌ ده ‌ ن .

(src)="s2.80"> « وقالوا » لما وعدهم النبيُّ النار « لن تمسَّنا » تصيبنا « النار إلا أياماً معدودة » قليلة أربعين يوماً مدة عبادة آبائهم العجل ثم تزول « قل » لهم يا محمد « أتخذتم » حذفت منه همزة الوصل استغناءً بهمزة الاستفهام « عند الله عهداً » ميثاقاً منه بذلك « فلن يُخلف الله عهده » به ؟ لا « أم » بل « تقولون على الله ما لا تعلمون » .
(trg)="s2.80"> جووله ‌ كه ‌ كان ده ‌ ڵێن : ( چه ‌ نده گوناهباربین ) ته ‌ نها چه ‌ ند ڕۆژیكی كه ‌ م له دۆزه ‌ خدا ده ‌ مێنینه ‌ وه ‌ ! ! پێیان بڵێ : باشه ‌ ، ئێوه په ‌ یمانتان له خوا وه ‌ رگرتووه ‌ ، تا هه ‌ رگیز خوای گه ‌ وره په ‌ یمان شكێنی نه ‌ كات ؟ ! یان هه ‌ ر ده ‌ تانه ‌ وێت شتێك بڵێن به ‌ ده ‌ م خواوه كه هیچ بناغه ‌ یه ‌ كی نیه ‌ و هه ‌ ر نازانن ( چی ده ‌ ڵێن ) ! !

(src)="s2.81"> « بلى » تمسكم وتخلدون فيها « من كسب سيئة » شركاً « وأحاطت به خطيئته » بالإفراد والجمع أي استولت عليه وأحدقت به من كل جانب بأن مات مشركاً « فأولئك أصحاب النار هم فيها خالدون » روعي فيه معنى من .
(trg)="s2.81"> نه ‌ خێر وانییه ‌ ، ئه ‌ و كه ‌ سه ‌ ی گوناهو تاوان ئه ‌ نجام بدات و تاوانه ‌ كانی هه ‌ موولایه ‌ كی دابگرێت ( ئاشكراو نادیاری ) ئه ‌ و جۆره كه ‌ سانه نیشته ‌ جێی ئاگری دۆزه ‌ خن و بۆ هه ‌ میشه ‌ یی تیایدا ده ‌ مێننه ‌ وه ( له هه ‌ ر نه ‌ ته ‌ وه ‌ و هۆزو تیره ‌ و تایه ‌ فه ‌ یه ‌ ك بن ) .

(src)="s2.82"> « والذين آمنوا وعملوا الصالحات أولئك أصحاب الجنة هم فيها خالدون » .
(trg)="s2.82"> ئه ‌ و كه ‌ سانه ‌ ش باوه ‌ ڕیان هێناوه ‌ و كرده ‌ وه چاكه ‌ كان ئه ‌ نجام ده ‌ ده ‌ ن ، هه ‌ ر ئه ‌ وانن نیشته ‌ جێی به ‌ هه ‌ شتن و تیایدا ژیانی هه ‌ تا هه ‌ تایی ده ‌ به ‌ نه سه ‌ ر ( له هه ‌ ر چین و توێژو ڕه ‌ گه ‌ زێك بن ) .

(src)="s2.83"> « و » اذكر « إذ أخذنا ميثاق بني إسرائيل » في التوراة وقلنا « لا تعبدون » بالتاء والياء « إلا الله » خبر بمعنى النهي ، وقرئ : لا تعبدوا « و » أحسنوا « بالوالدين إحساناً » براً « وذي القربى » القرابة عطف على الوالدين « واليتامى والمساكين وقولوا للناس » قولا « حسناً » من الأمر بالمعروف والنهي عن المنكر والصدق في شأن محمد والرفق بهم ، وفي قراءة بضم الحاء وسكون السين مصدر وصف به مبالغة « وأقيموا الصلاة وآتوا الزكاة » فقبلتم ذلك « ثم تولَّيتم » أعرضتم عن الوفاء به ، فيه التفات عن الغيبة والمراد آباؤهم « إلا قليلا منكم وأنتم معرضون » عنه كآبائكم .
(trg)="s2.83"> یادی ئه ‌ و نیعمه ‌ ته بكه ‌ نه ‌ وه كاتێك په ‌ یمانمان وه ‌ رگرت له ‌ نه ‌ وه ‌ ی ئیسرائیل كه ‌ جگه له ‌ خوا كه ‌ سی تر نه ‌ په ‌ رستن و له ‌ گه ‌ ڵ دایك و باوكدا چاكه ‌ كار بن ، هه ‌ روه ‌ ها له ‌ گه ‌ ڵ خزمان و هه ‌ تیوان و هه ‌ ژارانیشداو گوفتاری چاك و جوان ڕوو به خه ‌ ڵكی بڵێن ، هه ‌ روه ‌ ها نوێژه ‌ كانتان به ‌ چاكی ئه ‌ نجام بده ‌ ن و زه ‌ كاتیش بده ‌ ن ، پاشان ئێوه ( له ‌ جیاتی گوێڕایه ‌ ڵی ) پشتتان تێكرد ، جگه له ‌ كه ‌ مێكتان نه ‌ بێت ، له ‌ كاتێكدا زۆربه ‌ تان ( له ‌ و هه ‌ موو ئامۆژگارییه به ‌ سوودانه ‌ ) ڕوو وه ‌ رده ‌ چه ‌ رخێنن و پشتی تێده ‌ كه ‌ ن .

(src)="s2.84"> « وإذ أخذنا ميثاقكم » وقلنا « لا تسفكون دماءكم » تريقونها بقتل بعضكم بعضاً « ولا تخرجون أنفسكم من دياركم » لا يخرج بعضكم بعضا من داره « ثم أقررتم » قبلتم ذلك الميثاق « وأنتم تشهدون » على أنفسكم .
(trg)="s2.84"> یادیئه ‌ و نیعمه ‌ ته بكه ‌ نه ‌ وه كاتێك په ‌ یمانمان له ئێوه وه ‌ رگرت كه ئیتر خوێنی یه ‌ كتر ( به ناحه ‌ ق ) نه ‌ ڕێژن و یه ‌ كتر له ماڵ و حاڵی خۆتان ده ‌ ربه ‌ ده ‌ ر نه ‌ كه ‌ ن ، پاشان بڕیاریشتان له ‌ سه ‌ ر ئه ‌ وه ‌ داو له ‌ كاتێكدا خۆیشتان شایه ‌ تی له ‌ سه ‌ ر ئه ‌ مه ده ‌ ده ‌ ن .

(src)="s2.85"> « ثم أنتم » يا « هؤلاء تقتلون أنفسكم » بقتل بعضكم بعضا « وتخرجون فريقا منكم من ديارهم تَظَّاهَرُونَ » فيه إدغام التاء في الأصل في الظاء ، وفي قراءة بالتخفيف على حذفها تتعاونون « عليهم بالإثم » بالمعصية « والعدوان » الظلم « وإن يأتوكم أسارى » وفي قراءة أسرى « تَفْدُوهُمْ » وفي قراءة « تُفَادُوهُمْ » تنقذوهم من الأسر بالمال أو غيره وهو مما عهد إليهم « وهو » أي الشأن « محرَّم عليكم إخراجهم » متصل بقوله وتخرجون والجملة بينهما اعتراض : أي كما حرم ترك الفداء ، وكانت قريظةُ حالفوا الأوسَ ، والنضيرُ الخزرجَ فكان كل فريق يقاتل مع حلفائه ويخرب ديارهم ويخرجهم فإذا أسروا فدوهم ، وكانوا إذا سئلوا لم تقاتلونهم وتفدونهم ؟ قالوا أمرنا بالفداء فيقال فَلِمَ تقاتلونهم ؟ فيقولون حياء أن تستذل حلفاؤنا . قال تعالى : « أفتؤمنون ببعض الكتاب » وهو الفداء « وتكفرون ببعض » وهو ترك القتل والإخراج والمظاهرة « فما جزاء من يفعل ذلك منكم إلا خزيٌ » هوان وذلّ « في الحياة الدنيا » وقد خزوا بقتل قريظة ونفي النضير إلى الشام وضرب الجزية « ويوم القيامة يردون إلى أشد العذاب وما الله بغافلِ عما يعملون » بالياء والتاء .
(trg)="s2.85"> له ‌ وه ‌ ودوا ئێوه هه ‌ ر ئه ‌ وانه ‌ ن ( ئاماژه ‌ یه بۆ جووله ‌ كه ‌ كانی سه ‌ رده ‌ می پێغه ‌ مبه ‌ ر ( صلی الله علیه وسلم ) خه ‌ ریكی یه ‌ كتركوشتنن ، ده ‌ سته ‌ یه ‌ ك له ( خزمانی ) خۆتان له ماڵ و حاڵی خۆیان ده ‌ ربه ‌ ده ‌ ر ده ‌ كه ‌ ن پشتی یه ‌ كتر ده ‌ گرن دژ به ده ‌ سته ‌ یه ‌ كتان به تاوان و دوژمنایه ‌ تی ، كه ‌ چی ئه ‌ گه ‌ ر به ‌ دیلی ده ‌ ستی دوژمن بكه ‌ وتنایه ئه ‌ وا ئێوه فیدیه ‌ تان بۆ ده ‌ دان و ئازادتان ده ‌ كردن ، له حاڵێكدا ده ‌ ربه ‌ ده ‌ ركردنه ‌ كه ‌ یان له ‌ سه ‌ رتان حه ‌ رامه ‌ ، كه ‌ وابوو چۆن ده ‌ بێت باوه ‌ ڕتان به به ‌ شێكی ( ته ‌ ورات ) هه ‌ بێت و به ‌ شێكی تری باوه ‌ ڕتان نه ‌ بێت ؟ ئایا پاداشتی ئه ‌ وه ‌ تان كه ئه ‌ وكاره ده ‌ كات جگه له ‌ سه ‌ ر شۆڕیی و سووكی نه ‌ بێت له ژیانی دنیادا هیچی تر هه ‌ یه ‌ ؟ له ڕۆژی قیامه ‌ تیشدا ده ‌ گه ‌ ڕێنرێنه ‌ وه بۆ ناو سه ‌ ختترین سزا ، خوایش بێ ئاگانیه له ‌ و كارانه ‌ ی كه ئێوه ئه ‌ نجامی ده ‌ ده ‌ ن .

(src)="s2.86"> « أولئك الذين اشتروا الحياة الدنيا بالآخرة » بأن آثروها عليها « فلا يخفَّف عنهم العذاب ولا هم يُنصرون » يمنعون منه .
(trg)="s2.86"> ئه ‌ وانه ‌ ، ئه ‌ وانه ‌ ن كه ژیانی دنیایان كڕی و گۆڕیویانه ‌ ته ‌ وه به ژیانی ( به ‌ هه ‌ شت ) و دوارۆژ ، له ‌ به ‌ ر ئه ‌ وه سزایان له ‌ سه ‌ ر كه ‌ م ناكرێته ‌ وه ‌ و ئه ‌ وانه هه ‌ رگیز یارمه ‌ تی نادرێن و سه ‌ رناخرێن .

(src)="s2.87"> « ولقد آتينا موسى الكتاب » التوراة « وقفيَّنا من بعده بالرسل » أي اتبعناهم رسولا في إثر رسول « وآتينا عيسى ابن مريم البينات » المعجزات كإحياء الموتى وإبراء الأكمه والأبرص « وأيدناه » قويناه « بروح القدس » من إضافة الموصوف إلى الصفة أي الروح المقدسة جبريل لطهارته يسير معه حيث سار فلم تستقيموا « أفكلما جاءكم رسول بما لا تهوى » تحب « أنفسُكم » من الحق « استكبرتم » تكبرتم عن إتباعه جواب كلما وهو محل الاستفهام ، والمراد به التوبيخ « ففريقا » منهم « كذبتم » كعيسى « وفريقاً تقتلون » المضارع لحكاية الحال الماضية : أي قتلتم كزكريا ويحيى .
(trg)="s2.87"> سوێند بێت بێگومان ئێمه ته ‌ وراتمان به ‌ خشی به موساو به ‌ رده ‌ وام دوای ئه ‌ ویش پێغه ‌ مبه ‌ رانمان ڕه ‌ وانه كردو به عیسای كوری مه ‌ ریه ‌ م به ‌ ڵگه ‌ و نیشانه ‌ و موعجیزه ‌ ی جۆراو جۆرمان به ‌ خشی هه ‌ روه ‌ ها پشتگیریمان كرد به فریشته ( جبرئیل ) ، ئایا چۆن ده ‌ بێت هه ‌ ر كاتێك پێغه ‌ مبه ‌ رێكمان ڕه ‌ وانه كردبێت ، به ‌ ڵام له ‌ گه ‌ ڵ ئاره ‌ زووه ‌ كانی ئێوه ‌ دا نه ‌ گونجا بێت ، خۆتان به ‌ زل زانیوه ‌ و لووتتان به ‌ رز كردۆته ‌ وه ‌ و بڕواتان نه ‌ هێناوه ‌ ، ئه ‌ وسا ده ‌ سته ‌ یه ‌ كتان ( به ‌ رنامه ‌ ی خواتان ) به درۆ زانیووه ‌ و هه ‌ ندێكیشتان پێغه ‌ مبه ‌ رانتان ده ‌ كوشت .

(src)="s2.88"> « وقالوا » للنبي استهزاء « قلوبنا غُلْفٌ » جمع أغلف أي مغشاة بأغطية فلا تعي ما تقول قال تعالى : « بل » للإضراب « لعنهم الله » أبعدهم من رحمته وخذلهم عن القبول « بكفرهم » وليس عدم قبولهم لخلل في قلوبهم « فقليلا ما يؤمنون » ما زائدة لتأكيد القلة أي : إيمانهم قليل جداً .
(trg)="s2.88"> هه ‌ روه ‌ ها ( جوله ‌ كه ‌ كانی سه ‌ رده ‌ می پێغه ‌ مبه ‌ ر ( صلی الله علیه وسلم ) وتیان : دڵه ‌ كانمان داخراوه ( له گوفتاری تۆ ، تێناگه ‌ ین ) نه ‌ خێر وانی یه ‌ ، ئه ‌ وانه خوا نفرینی لێكردوون به ‌ هۆی كوفرو خوانه ‌ ناسیانه ‌ وه ‌ ، كه ‌ وابوو به كه ‌ م شت بڕوا ده ‌ كه ‌ ن .

(src)="s2.89"> « ولما جاءهم كتاب من عند الله مصدق لما معهم » من التوراة : هو القرآن « وكانوا من قبل » قبل مجيئه « يستفتحون » يستنصرون « على الذين كفروا » يقولون اللهم انصرنا عليهم بالنبي المبعوث آخر الزمان « فلما جاءهم ما عرفوا » من الحق وهو بعثة النبي « كفروا به » جحداً وخوفاً على الرياسة وجوابُ لما الأولى دل عليه جواب الثانية « فلعنة الله على الكافرين » .
(trg)="s2.89"> كاتێك له لایه ‌ ن خواوه كتێبێك ( قورئان ) هات بۆیان ، كه ‌ : ئه ‌ و كتێبانه ‌ ی ئه ‌ وانیش په ‌ سه ‌ ند ده ‌ كات و به ‌ ڕاستی ده ‌ زانێت ، ئه ‌ وان پێشتر داوای سه ‌ ركه ‌ وتن و زاڵ بونیان به ‌ سه ‌ ر ئه ‌ وانه ‌ ی بێ باوه ‌ ڕ بوون له خوا ده ‌ كرد به هۆی شوێنكه ‌ وتنیان بۆ پێغه ‌ مبه ‌ ر ( صلی الله علیه وسلم ) ، كه ‌ چی كاتێك ئه ‌ و پێغه ‌ مبه ‌ ره ‌ یان بۆ هات كه ده ‌ یانناسی ، بڕوایان پێ نه ‌ كرد ، كه ‌ واته با نه ‌ فرین و له ‌ عنه ‌ تی خوا له ‌ سه ‌ ر كافران بێت .

(src)="s2.90"> « بئسما اشتروا » باعوا « به أنفسهم » أي حظها من الثواب ، وما : نكرة بمعنى شيئاً تمييز لفاعل بئس والمخصوص بالذم « أن يكفروا » أي كفرهم « بما أنزل الله » من القرآن « بغياً » مفعول له ليكفروا : أي حسداً على « أن ينزل الله » بالتخفيف والتشديد « من فضله » الوحي « على من يشاء » للرسالة « من عباده فباءوا » رجعوا « بغضب » من الله بكفرهم بما أنزل والتنكيرُ للتعظيم « على غضب » استحقوه من قبل بتضييع التوراة والكفر بعيسى « وللكافرين عذاب مُهين » ذو إهانة .
(trg)="s2.90"> ( ئه ‌ و جووله ‌ كانه ‌ ) خۆیان به ‌ شتێكی ناپه ‌ سه ‌ ند فرۆشت ( هه ‌ ڵوێستێكی نادروستیان نواند ) كاتێك كافر بوون به ‌ و قورئانه ‌ ی خوا ناردوویه ‌ تی ، ( له حه ‌ سوودی ) و سه ‌ ركه ‌ شیدا ( ره ‌ خنه ‌ یان گرت و وتیان ) : بۆچی خوای گه ‌ وره ده ‌ رگای فه ‌ زڵ و لای ڕه ‌ حمه ‌ ت ده ‌ كاته ‌ وه له هه ‌ ركه ‌ سێك بیه ‌ وێت له به ‌ نده ‌ كانی ! ! ئه ‌ وسا ئیتر دووچاری یه ‌ ك له دوای یه ‌ كی ڕق و خه ‌ شمی خوا بوون ( چونكه وه ‌ نه ‌ بێت ته ‌ نها كافر بوو بن به محمد ( صلی الله علیه وسلم ) و به ‌ قورئان ، به ‌ ڵكو كافربوون به موساو ته ‌ وراتیش كه داوای شوێنكه ‌ وتنی محمدیان لێده ‌ كات ) و بۆ كافرو خوانه ‌ ناسان سزایه ‌ كی ڕیسواكه ‌ ر ئاماده ‌ یه ‌ .

(src)="s2.91"> « وإذا قيل لهم آمِنوا بما أنزل الله » القرآن وغيره « قالوا نؤمن بما أنزل علينا » أي التوراة قال تعالى : « ويكفرون » الواو للحال « بما وراءه » سواه أو بعده من القرآن « وهو الحق » حال « مصدقاً » حال ثانية مؤكدة « لما معهم قل » لهم « فلم تقتلون » أي قتلتم « أنبياء الله من قبل إن كنتم مؤمنين » بالتوراة وقد نهيتم فيها عن قتلهم والخطاب للموجودين في زمن نبينا بما فعل آباؤهم لرضاهم به .
(trg)="s2.91"> كاتێك پێیان ده ‌ وترێت باوه ‌ ڕ بهێنن به ‌ وه ‌ ی كه له لایه ‌ ن خواوه ڕه ‌ وانه ‌ كراوه ‌ ، ده ‌ ڵێن : ئێمه ته ‌ نها باوه ‌ ڕمان به ‌ وه هه ‌ یه كه بۆ ئێمه ڕه ‌ وانه ‌ كراوه و باوه ‌ ڕ ناهێنن به هه ‌ موو ئه ‌ وانه ‌ ی كه دوای ( ته ‌ ورات ) هاتووه وه ‌ كو ( ئینجیل و قورئان ) له ‌ كاتێكدا كه هه ‌ ر ئه ‌ و قورئانه حه ‌ ق و ڕاستی یه ‌ و به ‌ ڕاست دانه ‌ ری ( ته ‌ ورات ) ی ئه ‌ وانیشه ‌ ، پێیان بڵێ : ئه ‌ ی كه ‌ واته بۆچی پێشتر پێغه ‌ مبه ‌ ره ‌ كانی خواتان ده ‌ كوشت ئه ‌ گه ‌ ر ئێوه ئیماندارن به ته ‌ ورات ؟ !

(src)="s2.92"> « ولقد جاءكم موسى بالبينات » بالمعجزات كالعصا واليد وفلق البحر « ثم اتخذتم العجل » إلَهاً « من بعده » من بعد ذهابه إلى الميقات ، « وأنتم ظالمون » باتخاذه .
(trg)="s2.92"> سوێند به خوا به ‌ ڕاستی موسا نیشانه ‌ ی فره ‌ و موعجیزه ‌ ی بۆ هێنان ، كه ‌ چی ( كاتێ كه ‌ چوو بۆ نزای په ‌ روه ‌ ردگار ، له كێوی گور ) ئێوه گوێره ‌ كه ‌ كه ‌ تان په ‌ رست ، به ‌ ڕاستی ئێوه سته ‌ مكارن .

(src)="s2.93"> « وإذ أخذنا ميثاقكم » على العمل بما في التوراة « و » قد « رفعنا فوقكم الطور » الجبل حين امتنعتم من قبولها ليسقط عليكم وقلنا « خذوا ما آتيناكم بقوة » بجد واجتهاد « واسمعوا » ما تؤمرون به سماع قبول « قالوا سمعنا » قولك « وعصينا » أمرك « وأشربوا في قلوبهم العجل » أي خالط حبه قلوبهم كما يخالط الشراب « بكفرهم ، قل » لهم « بئسما » شيئا « يأمركم به إيمانكم » بالتوراة عبادة العجل « إن كنتم مؤمنين » بها كما زعمتم . المعنى لستم بمؤمنين لأن الإيمان لا يأمر بعبادة العجل ، والمراد آباؤهم : أي فكذلك أنتم لستم بمؤمنين بالتوراة وقد كذَّبتم محمداً والإيمان بها لا يأمر بتكذيبه .
(trg)="s2.93"> ( یادیان بێنه ‌ ره ‌ وه ئه ‌ و سه ‌ رده ‌ مه ‌ ی ) كه په ‌ یمانمان لێ وه ‌ رگرتن و كێوی گورمان به ‌ سه ‌ ردا به ‌ رزكردنه ‌ وه و ( فه ‌ رمانمان پێدان ) : ئه ‌ وه ‌ ی پێمان به ‌ خشیوون ( له ته ‌ ورات ) به توندی بیگرن و لێی لامه ‌ ده ‌ ن و گوێ بیستبن ، ( به ‌ ده ‌ م ) وتیان : گوێڕایه ‌ ڵین ، ( به ‌ ڵام به ‌ كرده ‌ وه ‌ ) پێچه ‌ وانه ‌ یان كردو یاخی بوون و گوێره ‌ كه په ‌ رستی له دڵ و ده ‌ روونیاندا ڕوابوو به هۆی بێ باوه ‌ ڕییانه ‌ وه ‌ ، پێیان بڵێ : ئیمانه ‌ كه ‌ تان شتی ناڕه ‌ واتان پێ ده ‌ كات ئه ‌ گه ‌ ر ئێوه ئیماندارن ؟ ! ( باوو باپیرانتان گوێره ‌ كه په ‌ رست و پێغه ‌ مبه ‌ ر كوژ ، ئێوه ‌ ش سه ‌ رسه ‌ خت و بێ باوه ‌ ڕ ) .