# tlh/ted2020-242.xml.gz
# zh_tw/ted2020-242.xml.gz


(src)="1"> ' u ' tIn law ' Hoch tIn puS . ' u ' qan law ' Hoch qan puS .
(trg)="1"> 沒有一個東西比宇宙更大或更老 。

(src)="2"> vay ' vIghel vIneH , nuqDaq ' oH mungmaj 'e ' ?
(trg)="2"> 我想討論的問題是 , 第一 、 我們從哪裡來 ?

(src)="3"> chay ' chenpu ' ' u ' ? ' u 'Daq mamob 'a ' ?
(trg)="3"> 這個宇宙如何產生 ? 我們在宇宙中是孤單的嗎 ?

(src)="4"> latlh yuQmeyDaq yaghmey lutu 'lu ' ' a ' ?
(trg)="4"> 宇宙有沒有任何的外星生物 ?

(src)="5"> nuq ' oH Human Segh San 'e ' ?
(trg)="5"> 人類的未來是什麼 ?

(src)="6"> qaSpa ' tera ' maH DIS poH 1920 choHbe ' ' u ' ' e ' luHar Hoch .
(trg)="6"> 直到一九二零年代 , 人們認為宇宙本質上是固定的 , 不會隨著時間改變 。

(src)="7"> SachtaH ' u ' ghIq net tu ' .
(trg)="7"> 之後 , 人們發現宇宙是一直在膨脹的 。

(src)="8"> cholHa 'taH qIbmey Hop. vaj ' op poH ret wa ' DaqDaq Sumbej .
(trg)="8"> 遠方的銀河正在漸漸地遠離我們 。 這個行星比宇宙剛形成時更靠近 ,

(src)="9"> mIwvam wInuDchugh , vaj ngoD wItlhoj : 15 000 000 000 ben wa ' DaqDaq Hoch qIbmey lutu 'lu ' . ngugh qaS SachchoHghach 'a ' , ' u ' chenchoHghach .
(trg)="9"> 如果我們更近 從以宇宙的起源來看 , 在一百五十億年前 , 大爆炸是宇宙的開始 ,

(src)="10"> qaSpa ' SachchoHghach 'a ' , vay ' tu 'lu ' ' a ' ?
(trg)="10"> 但在大爆炸之前 , 是否有宇宙呢 ?

(src)="11"> ngugh pagh tu 'lu 'chugh , ' u ' chenmoH nuq ?
(trg)="11"> 如果沒有 , 那到底是什麼創造了宇宙 ?

(src)="12"> qatlh ' u ' chenmoH SachchoHghach 'a ' , ' ej qatlh jaS chenbe ' ' u ' .
(trg)="12"> 為什麼宇宙是經由大爆炸而形成呢 ?

(src)="13"> cha ' ' ay 'mey ghaj ' u ' nger naQ ' e ' wIHarpu ' . chutmey 'e ' pabbogh ' u ' lutu 'lu ' .
(trg)="13"> 我們以前認為相關理論 有兩部分 , 第一是

(src)="14.1"> Maxwell ' ul peQ je nger .
(src)="14.2"> Einstein tlham nger. latlh chutmey je. chutmeyvam pablu 'chu 'taH choHtaHvIS ' u ' Dotlh .
(trg)="14"> 麥斯威爾的理論到相對論決定宇宙的演化 在太空中一個特定時間點內 決定宇宙的狀態 。

(src)="15"> chutmeyvam ' oH ' u ' nger naQ ' ay ' wa ' ' e ' . ' u ' Dotlh wa 'DIch ' oH ' ay ' cha ' ' e ' .
(trg)="15"> 第二是沒有任何 關於宇宙起源的疑問 。

(src)="16"> ' ay ' wa ' wIyajchoHchu 'lI ' . ghu 'mey le ' wIyajchu 'be 'bogh lutu 'lu ' ' ach tlhoS choHtaHghach chutmey DIyaj .
(trg)="16"> 我們在第一部份有一些進展 , 在宇宙演化的部分 多了一些知識 ,

(src)="17"> ' a qen ' u ' Dotlh wa 'DIch wISovbe 'chu ' . pImchugh chuqmey poHmey je ,
(trg)="17"> 但是 , 近來在第二個宇宙起源的發現 沒有很多進展 。

(src)="18"> vaj pIm nger ' ay 'mey . ' a chuqmey Da poHmey .
(trg)="18"> 然而 , 這些關於宇宙演化的理論 是依據時間與空間是分開並獨立的假設 。

(src)="19"> ' e ' luchaw ' ngermey chu ' qaStaHvIS ghu 'mey le ' . vaj pImbe ' poHmey chuqmey je .
(trg)="19"> 但在極端的條件下 , 相對論的變化以及量子理論時 , 已經讓時間變成另一個影響太空的變量 。

(src)="20"> vaj chutmey DIyajchu 'DI ' , ' u ' Dotlh wa 'DIch wISovlaH. chen 'eghmoHlaH ' u ' .
(trg)="20"> 這個想法解除了原先時間與空間 是分開獨立的假設 , 這也使得宇宙演化的研究直接會影響到宇宙起源的探索 。

(src)="21.1"> nuq ' oHpu ' ' u ' Dotlh wa 'DIch 'e ' ?
(src)="21.2"> DuH Dotlhmey law ' . ghaytan qaSbogh DuHmey lutu 'lu ' ' ej ghaytanHa ' qaSbogh DuHmey lutu 'lu ' .
(trg)="21"> 宇宙可能會從完全沒有的狀態自發地產生 。 此外 , 我們可以計算宇宙創造的的

(src)="22"> wISImlaH. chenpu 'DI ' ' u ' woj law ' tlhuDlu ' .
(trg)="22"> 不同狀態的或然率 。 這些預測可以由

(src)="23"> ' u ' Qup cha 'bogh mIllogh 'e ' luchenmoHmeH tejpu ' WMAP SIbDoH woj noch patmey lulo 'ta ' . ' u ' Qup qechmeymaj rurqu ' mIlloghvam .
(trg)="23"> Wmap衛星佐證 , 這些觀察數據可以取得 宇宙早期形成的微波 。

(src)="24"> chen 'eghmoHghach Qatlh wIyajlaw ' .
(trg)="24"> 我們認為我們已經解決的宇宙發生的秘密 。

(src)="25"> chaq ' u ' ' oghlaHghach chaw ' wIDoQnIS ghIq maHvaD DIlnIS ' u ' Dabbogh Hoch 'e ' !
(trg)="25"> 或許我們應該開始去尋找太空 是否有多樣的生物存在 。

(src)="26"> DaH potlh 'a ' cha ' vIqel : mamob 'a ' ? pagh latlh yuQmeyDaq yaghmey lutu 'lu ' ' a ' ?
(trg)="26"> 現在轉到第二個問題 , 我們是唯一在宇宙中的唯一生物嗎 ?

(src)="27"> tera 'Daq chenpu ' yaghmey. chenmoHta ' pagh . ' e ' wIHar. vaj chaq latlh yuQmeyDaq chenpu ' yaghmey . ' ej qIbmajDaq law 'law ' yuQmey 'e ' DablaHbogh yaghmey. chay ' chenpu ' yaghmey wa 'DIch ?
(trg)="27"> 我們相信地球是自然地產生生物 。 所以 , 也有可能在其他適合生存的行星上也會有生物 , 而且這種星球在銀河裡應該很多 。 但我們還不知道生命剛剛形成的形式 。

(src)="28"> maSovbe ' . chenmeH yaghmey ' eb bopbogh De ' law ' ' e ' lu 'ang cha ' Dochmey :
(trg)="28"> 我們有兩個可觀察的證據 可以參考 。

(src)="29.1"> wutlhDaq yagh Hegh chovnatlhmey DItu 'pu ' .
(src)="29.2"> 3 500 000 000 ben Hegh yaghmeyvam .
(trg)="29"> 第一是地球在 三十五億年前的化石 。

(src)="30"> 4 600 000 000 ben chen tera ' . qaStaHvIS 500 000 000 DIS , ghaytan tera ' luDablaHbe ' yaghmey ' Iqmo ' tuj .
(trg)="30"> 在四十六億年前的地球 , 前五億年或許還因為太熱不適合生物生存 。

(src)="31"> vaj DuHpu 'DI ' yIn , rInpa ' 500 000 000 DIS chenpu ' yaghmey. tera ' taHtaHghach poH nI ' law ' yaghmey taHbe 'taHghach poH nI ' puS , vaj nom chenpu ' yaghmey , DuHpu 'DI ' .
(trg)="31"> 所以在地球剛開始的 五億年沒有生物生存的可能 , 但到了地球產生的十億年時 可能有基本形式的生命開始 ,

(src)="32"> vaj qubbe 'law ' chenmeH yaghmey ' ebmey .
(trg)="32"> 當時生物存在的機率相對地高 。

(src)="33"> qubchugh bIH , ghaytanHa ' chen yaghmey QuptaHvIS tera ' .
(trg)="33"> 如果存在機率非常低 , 那也大概會在 後來的十億年發展出生物 ,

(src)="34"> ' a wej nuSuchbe 'law ' latlh yuQmey nganpu ' .
(trg)="34"> 另一方面 , 我們似乎沒有資訊顯示外星人來訪 ,

(src)="35"> UFOmeyqoq vIqelbe 'taH. qatlh taQwI 'pu 'vaD neH ' ang 'egh Dujmeyvam ?
(trg)="35"> 我手上沒有什麼飛碟資料 , 為什麼他們只出現在特定人士面前 ?

(src)="36"> novpu ' Sov peghtaH 'a ' qum ? nIDtaHchugh chaH , Qapbe 'law 'taH. novpu ' nejtaH SETI jInmol , ' ej vumqu 'taH tejpu ' ,
(trg)="36"> 如果政府為保密而壓制這些外星人資訊 , 使得科學家沒有機會研究外星人相關知識 , 目前對我似乎也不會是個有效的政策 。 再者 , 雖然有很多廣泛或相關的專案或研究 ,

(src)="37"> ' a pagh nov ghe 'naQmey Qoypu ' chaH .
(trg)="37"> 我們也沒有在電視的秀中看到任何訊息 。

(src)="38"> ghu 'vammo ' wa ' ' e ' wIloylaH : ' op vatlh loghqam juchbogh moQ qoDDaq tayqeqmaj lururbogh tayqeqmey 'e ' lutu 'lu 'be ' .
(trg)="38"> 在我們現有的研究發展下 , 我們在宇宙用無線電波 在光年距離做宇宙測試的現象 , 這似乎顯示我們並沒有任何外星人的文明 ,

(src)="39"> nov quchwI 'pu 'mo ' DuQanmeH negh yIDIlQo ' ! ghaytan ' utbe 'chu ' .
(trg)="39"> 我想對於要確認是否有外星人存在 , 我們的研究將是一個安全的背書 。

(src)="40"> DaH potlh 'a ' natlIS vIqel : nuq ' oH Human Segh San 'e ' ?
(trg)="40"> 這帶我們進入最後一個大問題 , 人類的未來 ,

(src)="41"> qIbvamDaq QublaHbogh latlh yaghmey lutu 'lu 'be 'chugh , mataHnISqu ' !
(trg)="41"> 如果我們是銀河裡唯一高智慧生物 , 我們應該確認是否能永續生存 ,

(src)="42"> ' a QobtaH ghu 'maj. tlhoy law 'choHtaH roghvaHmaj ' ej tlhoy tera ' jo wInatlhtaH ,
(trg)="42"> 但我們正進入一個正在逐漸危險的人類歷史時期 , 我們的人口與我們使用這個地球行星的資源 ,

(src)="43"> ' ej chammaj ' Itlhmo ' yuQmaj wISIghlaHqu ' . wIDublaH ' ej wIQaw 'laH .
(trg)="43"> 是快速的成長以及我們高速的科技發展 已經大量改變這個地球的生態 ,

(src)="44"> ' a ' IwmajDaq numutmoHbogh Duj , nuvaQmoHbogh Duj je lutu 'lu 'taH , poH nI ' ret mataHmeH ' utmo ' Dujvam. qaStaHvIS vatlh DIS poH veb
(trg)="44"> 但我們的基因解碼研究 已經使我們有積極的進展 , 使我們未來可以比過去生存的更好 我們在未來一百年 ,

(src)="45.1"> Qugh 'a ' wIbotlaH 'a ' ?
(src)="45.2"> Qatlh. qaStaHvIS ' uy ' DIS poH veb ...
(src)="45.3"> Qatlhqu ' !
(trg)="45"> 或未來幾百萬年 , 都將很難避免未來的災難 。

(src)="46"> nI 'taHvIS poH , mataHtaHmeH latlh qo 'mey DIjaHnISqu ' . reH tera 'Daq maratlhlaHbe ' . potlh 'a 'meyvam DInuDchugh , vaj wa ' ' e ' wItlhoj :
(trg)="46"> 我們的唯一長期生存的機會 , 並不是去在地球重建另一個行星 , 而是去擴散到太空去 。 回答這些問題的答案是 ,

(src)="47"> qaStaHvIS nungbogh vatlh DIS poH , Ser law ' wIta 'ta ' .
(trg)="47"> 顯現我們過去幾百年的努力的輝煌成就 。

(src)="48"> ' a qaStaHvIS vatlh DIS poH veb mataH wIneHchugh , loghDaq ' oH Sanmaj 'e ' . loghDaq lujaH nuvpu ' vIneH
(trg)="48"> 我們要再用未來幾百年把力氣 用在太空研究上 , 這是為什麼我會傾向

(src)="49"> ngoDvammo ' . ' u ' vIyaj reH ' e ' vInID ' ej potlh 'a 'meyvam vIHaD
(trg)="49"> 研究人類的太空飛行 。 我用我的一生去研究瞭解這個宇宙

(src)="50.1"> qaStaHvIS yInwIj .
(src)="50.2"> Do ' ' e ' botqu 'be ' ropwIj .
(trg)="50"> 與替這些問題找答案 , 很幸運 ,

(src)="51"> chaq muQaH ropwIj .
(trg)="51"> 我的缺陷並沒會成為一個嚴重的殘障 。

(src)="52"> ropvammo ' qaStaHvIS nI 'bogh poHmey ' ej law 'bogh potlh 'a 'meyvam vIbuSlaH . ' u ' nger naQ ' oH ngoQ 'a ' ' e ' ,
(trg)="52"> 事實上 , 或許使我可以有更多時間與找到更多人 來去追求我想要的知識 這個最終目標在宇宙的理論

(src)="53.1"> ' ej Ser law ' wIta 'lI ' .
(src)="53.2"> Su 'Ijpu 'mo ' Satlho ' .
(trg)="53"> 正在進行好的發展 。 謝謝您的聆聽 !

(src)="54.1"> Chris Anderson : ghojmoHwI ' ' a ' wa ' DuH DawIv net poQchugh , ghaytan qIbmajDaq mamob 'a ' ? tayqeqmaj ' Itlh law ' Hoch ' Itlh puS .
(src)="54.2"> DuH 'a ' ? chay ' bIHar ?
(trg)="54"> Chris Anderson : 教授如果你願意做個猜測的話 , 我想請問你相信在銀河裡面 我們是否是唯一 最高而有文明的高智商動物 ?

(src)="55"> jangmeH vumta ' ghaH qaStaHvIS Soch tupmey. quvba ' ghojmoHwI ' ' a ' , TEDvaD SoQvam nI ' ghItlhta 'mo ' .
(trg)="55"> 這個答案需要七分鐘 , 這整個TED的演講 真的讓我大開眼界 。

(src)="56"> Stephen Hawking : ghaytan ' op vatlh loghqam juchbogh moQ qoDDaq tayqeqmaj lururbogh tayqeqmey 'e ' lutu 'lu 'be ' nov jabbI 'IDmey DItu 'be 'pu 'mo ' . pagh chaq ngaj tayqeq yInmey
(trg)="56"> Stephen Hawking : 我認為很可能我們是在幾百光年內 我們是唯一的文明 , 否則我們應該會聽到無線電波 , 其他的文明沒有維持很久

(src)="57.1"> Qaw ' ' eghmo ' .
(src)="57.2"> CA : Hawking ghojmoHwI ' ' a ' , bIjangta 'mo ' qatlho ' .
(trg)="57"> 但可能自我毀滅過 。 Chris Anderson : 教授 , 謝謝您的答案 ,

(src)="58"> ghuHvammo ' qaStaHvIS qepmaj mayep .
(trg)="58"> 我們會把你的意見 當作我們在地球的的警訊 。

(src)="59"> ghojmoHwI ' ' a ' , SoQvam DaghermeH bIvumqu 'ta 'mo ' SoHvaD pItlho ' .
(trg)="59"> 也謝謝您把你思考的問題 分享給我們 。

(src)="60"> pItlho 'qu 'bej . ( quvmoHmeH wabmey )
(trg)="60"> 真的非常感謝您 。 ( 掌聲 )