# tlh/ted2020-242.xml.gz
# zh_cn/ted2020-242.xml.gz
(src)="1"> ' u ' tIn law ' Hoch tIn puS . ' u ' qan law ' Hoch qan puS .
(trg)="1"> 没什么比宇宙更广大更久远的了 。
(src)="2"> vay ' vIghel vIneH , nuqDaq ' oH mungmaj 'e ' ?
(trg)="2"> 您们的问题中我想聊一下的是 : 您我何从 ?
(src)="3"> chay ' chenpu ' ' u ' ? ' u 'Daq mamob 'a ' ?
(trg)="3"> 宇宙何来 ? 宇宙中就只有我们 ?
(src)="4"> latlh yuQmeyDaq yaghmey lutu 'lu ' ' a ' ?
(trg)="4"> 有外星异生物么 ?
(src)="5"> nuq ' oH Human Segh San 'e ' ?
(trg)="5"> 人类的未来将会如何 ?
(src)="6"> qaSpa ' tera ' maH DIS poH 1920 choHbe ' ' u ' ' e ' luHar Hoch .
(trg)="6"> 上世纪 20 年代之前 , 所有人都以为宇宙基本上是处于稳态 , 流金岁月 , 持恒不变 .
(src)="7"> SachtaH ' u ' ghIq net tu ' .
(trg)="7"> 之后我们发现原来宇宙正在膨胀中 .
(src)="8"> cholHa 'taH qIbmey Hop. vaj ' op poH ret wa ' DaqDaq Sumbej .
(trg)="8"> 辽远星系一直飞离我们 . 这意味着它们必定曾相靠近 .
(src)="9"> mIwvam wInuDchugh , vaj ngoD wItlhoj : 15 000 000 000 ben wa ' DaqDaq Hoch qIbmey lutu 'lu ' . ngugh qaS SachchoHghach 'a ' , ' u ' chenchoHghach .
(trg)="9"> 我们若往后推算 , 就会发现我们必都曾於约 150 亿年前 互相堆叠在一起 . 正是这 " 霹雳大爆炸 " - 宇宙之起始 .
(src)="10"> qaSpa ' SachchoHghach 'a ' , vay ' tu 'lu ' ' a ' ?
(trg)="10"> 然而大爆炸前可有什么吗 ?
(src)="11"> ngugh pagh tu 'lu 'chugh , ' u ' chenmoH nuq ?
(trg)="11"> 若是没有 , 又是什么创造宇宙呢 ?
(src)="12"> qatlh ' u ' chenmoH SachchoHghach 'a ' , ' ej qatlh jaS chenbe ' ' u ' .
(trg)="12"> 宇宙缘何要从大霹雳中冒出呢 ?
(src)="13"> cha ' ' ay 'mey ghaj ' u ' nger naQ ' e ' wIHarpu ' . chutmey 'e ' pabbogh ' u ' lutu 'lu ' .
(trg)="13"> 过往我们都认为宇宙论 可分成两部分 . 首先 , 是定律
(src)="14.1"> Maxwell ' ul peQ je nger .
(src)="14.2"> Einstein tlham nger. latlh chutmey je. chutmeyvam pablu 'chu 'taH choHtaHvIS ' u ' Dotlh .
(trg)="14"> 像 ' 麦克斯韦方程组 ' 和 ' 广义相对论 ' 以其于同一刻设定整个时空之状态 , 而决定了宇宙之演化进程 .
(src)="15"> chutmeyvam ' oH ' u ' nger naQ ' ay ' wa ' ' e ' . ' u ' Dotlh wa 'DIch ' oH ' ay ' cha ' ' e ' .
(trg)="15"> 次之 , 是对宇宙雏形 的疑问 .
(src)="16"> ' ay ' wa ' wIyajchoHchu 'lI ' . ghu 'mey le ' wIyajchu 'be 'bogh lutu 'lu ' ' ach tlhoS choHtaHghach chutmey DIyaj .
(trg)="16"> 第一部分我们取得良好进展 , 除了 ' 至极端境况 ' 以外 . 现在已对 演化规律于所有境况下之进程有所掌握 .
(src)="17"> ' a qen ' u ' Dotlh wa 'DIch wISovbe 'chu ' . pImchugh chuqmey poHmey je ,
(trg)="17"> 可直至最近 , 我们仍对宇宙初生当时之 周围条件不甚了了 .
(src)="18"> vaj pIm nger ' ay 'mey . ' a chuqmey Da poHmey .
(trg)="18"> 然而 , 这演化律 及 初始条件 之界分 乃囿於 " 时 .空分明 " 之概念内 .
(src)="19"> ' e ' luchaw ' ngermey chu ' qaStaHvIS ghu 'mey le ' . vaj pImbe ' poHmey chuqmey je .
(trg)="19"> 而於极端条件下 , 广义相对论及量子论 容许 “ 时间 ” 如同 “ 空间 ” 的另一维度般运作 .
(src)="20"> vaj chutmey DIyajchu 'DI ' , ' u ' Dotlh wa 'DIch wISovlaH. chen 'eghmoHlaH ' u ' .
(trg)="20"> 这就将 ' 时 .空 ' 之间区别移除了 即是说 演化律 亦可决定初始状态 .
(src)="21.1"> nuq ' oHpu ' ' u ' Dotlh wa 'DIch 'e ' ?
(src)="21.2"> DuH Dotlhmey law ' . ghaytan qaSbogh DuHmey lutu 'lu ' ' ej ghaytanHa ' qaSbogh DuHmey lutu 'lu ' .
(trg)="21"> 宇宙可以由无变有 自我创生 ! 我们甚至可以计算出
(src)="22"> wISImlaH. chenpu 'DI ' ' u ' woj law ' tlhuDlu ' .
(trg)="22"> 宇宙在不同情况下诞生的可能性 。 这些推论与 WMAP卫星
(src)="23"> ' u ' Qup cha 'bogh mIllogh 'e ' luchenmoHmeH tejpu ' WMAP SIbDoH woj noch patmey lulo 'ta ' . ' u ' Qup qechmeymaj rurqu ' mIlloghvam .
(trg)="23"> 所观测到的宇宙微波背景辐射 ( 即大爆炸之痕迹 ) 相当一致 .
(src)="24"> chen 'eghmoHghach Qatlh wIyajlaw ' .
(trg)="24"> 我们相信已勘破了创造奥秘
(src)="25"> chaq ' u ' ' oghlaHghach chaw ' wIDoQnIS ghIq maHvaD DIlnIS ' u ' Dabbogh Hoch 'e ' !
(trg)="25"> 或许我们应将 ' 宇宙 ' 给注册 然后向每个生存於世的人收 ' 生活费 ' .
(src)="26"> DaH potlh 'a ' cha ' vIqel : mamob 'a ' ? pagh latlh yuQmeyDaq yaghmey lutu 'lu ' ' a ' ?
(trg)="26"> 现在我转到第二个 大问题 去 宇宙中就只有我们 , 还是另有其它生物 ?
(src)="27"> tera 'Daq chenpu ' yaghmey. chenmoHta ' pagh . ' e ' wIHar. vaj chaq latlh yuQmeyDaq chenpu ' yaghmey . ' ej qIbmajDaq law 'law ' yuQmey 'e ' DablaHbogh yaghmey. chay ' chenpu ' yaghmey wa 'DIch ?
(trg)="27"> 我们相信生命从地球自我衍生 , 故此生命确有可能出现於其它合适星球 - 星河中看来可有不少呢 . 但我们仍未搅通生命是如何生成 :
(src)="28"> maSovbe ' . chenmeH yaghmey ' eb bopbogh De ' law ' ' e ' lu 'ang cha ' Dochmey :
(trg)="28"> 对於生命诞生的可能契机 我们有两项观测得来的佐证 .
(src)="29.1"> wutlhDaq yagh Hegh chovnatlhmey DItu 'pu ' .
(src)="29.2"> 3 500 000 000 ben Hegh yaghmeyvam .
(trg)="29"> 首先我们有来自 35 亿年前 的海藻化石 .
(src)="30"> 4 600 000 000 ben chen tera ' . qaStaHvIS 500 000 000 DIS , ghaytan tera ' luDablaHbe ' yaghmey ' Iqmo ' tuj .
(trg)="30"> 地球於 46 亿年前形成 头约 5 亿年相信仍太热了 .
(src)="31"> vaj DuHpu 'DI ' yIn , rInpa ' 500 000 000 DIS chenpu ' yaghmey. tera ' taHtaHghach poH nI ' law ' yaghmey taHbe 'taHghach poH nI ' puS , vaj nom chenpu ' yaghmey , DuHpu 'DI ' .
(trg)="31"> 故此生命於 其变得可能后的 5 亿年间方出现 , 这相对於像地球之类百亿年期的星体 只算是一段短时间 .
(src)="32"> vaj qubbe 'law ' chenmeH yaghmey ' ebmey .
(trg)="32"> 这意味着生命出现的概率是颇高的 .
(src)="33"> qubchugh bIH , ghaytanHa ' chen yaghmey QuptaHvIS tera ' .
(trg)="33"> 若是低的话 , 就可预期要花尽 百亿年的绝大部分才会出现 .
(src)="34"> ' a wej nuSuchbe 'law ' latlh yuQmey nganpu ' .
(trg)="34"> 另一方面 , 我们似乎从未见有外星人到访 .
(src)="35"> UFOmeyqoq vIqelbe 'taH. qatlh taQwI 'pu 'vaD neH ' ang 'egh Dujmeyvam ?
(trg)="35"> 我不信那些什么 ' 不明物体 ' 的报导 . 它们干吗要单向那些古古怪怪的人现身呢 ?
(src)="36"> novpu ' Sov peghtaH 'a ' qum ? nIDtaHchugh chaH , Qapbe 'law 'taH. novpu ' nejtaH SETI jInmol , ' ej vumqu 'taH tejpu ' ,
(trg)="36"> 若真有一个甚麽政府阴谋要将报导打住 从而将外星人所带来之科学识据为己有 , 那可真像个既离奇 , 亦从未见效的举措 . 再说 , 即便SETI计划已进行广泛探索 ,
(src)="37"> ' a pagh nov ghe 'naQmey Qoypu ' chaH .
(trg)="37"> 我们还没有收听到任何外太空电视答问节目 .
(src)="38"> ghu 'vammo ' wa ' ' e ' wIloylaH : ' op vatlh loghqam juchbogh moQ qoDDaq tayqeqmaj lururbogh tayqeqmey 'e ' lutu 'lu 'be ' .
(trg)="38"> 这可能昭示在我们现阶段文明发展之 方圆数百光年范围之内 并没有其它外星异文化 .
(src)="39"> nov quchwI 'pu 'mo ' DuQanmeH negh yIDIlQo ' ! ghaytan ' utbe 'chu ' .
(trg)="39"> 卖保险给那些 怕被外星人绑架的人 , 看来是个不错的选择 。
(src)="40"> DaH potlh 'a ' natlIS vIqel : nuq ' oH Human Segh San 'e ' ?
(trg)="40"> 这送我到了最后一个大问题 : 人类的前途 .
(src)="41"> qIbvamDaq QublaHbogh latlh yaghmey lutu 'lu 'be 'chugh , mataHnISqu ' !
(trg)="41"> 若我们是星河里唯一智能生物 , 就必须确保自己能存活并延续下去 .
(src)="42"> ' a QobtaH ghu 'maj. tlhoy law 'choHtaH roghvaHmaj ' ej tlhoy tera ' jo wInatlhtaH ,
(trg)="42"> 但我们正迈入历史中一个愈发危险的时段 . 我们的人囗和对地球有限资源的耗用 ,
(src)="43"> ' ej chammaj ' Itlhmo ' yuQmaj wISIghlaHqu ' . wIDublaH ' ej wIQaw 'laH .
(trg)="43"> 正以几何级数增长 , 相随的 是我们将环境或弄好或弄垮的技术才能 ,
(src)="44"> ' a ' IwmajDaq numutmoHbogh Duj , nuvaQmoHbogh Duj je lutu 'lu 'taH , poH nI ' ret mataHmeH ' utmo ' Dujvam. qaStaHvIS vatlh DIS poH veb
(trg)="44"> 至於我们的基因指令 则仍带着那自私和好斗的本质 这或有利於我们过往求存 却又让我们於往后数百年内
(src)="45.1"> Qugh 'a ' wIbotlaH 'a ' ?
(src)="45.2"> Qatlh. qaStaHvIS ' uy ' DIS poH veb ...
(src)="45.3"> Qatlhqu ' !
(trg)="45"> 人祸难逃 . 更别说未来千百万年了 .
(src)="46"> nI 'taHvIS poH , mataHtaHmeH latlh qo 'mey DIjaHnISqu ' . reH tera 'Daq maratlhlaHbe ' . potlh 'a 'meyvam DInuDchugh , vaj wa ' ' e ' wItlhoj :
(trg)="46"> 我们长活下去的唯一机会 不是一直呆着在地球 而是冲出太空去 . 这些大问题之解答
(src)="47"> qaStaHvIS nungbogh vatlh DIS poH , Ser law ' wIta 'ta ' .
(trg)="47"> 显示我们于过去数百年取得可观进展 .
(src)="48"> ' a qaStaHvIS vatlh DIS poH veb mataH wIneHchugh , loghDaq ' oH Sanmaj 'e ' . loghDaq lujaH nuvpu ' vIneH
(trg)="48"> 可若要超越未来数百年 , 我们的前途在於太空 . 正因此 , 我较倾向于 " 人 " 控 - ( man 於英语中可单指 ' 人 ' 或 ' 男人 ' )
(src)="49"> ngoDvammo ' . ' u ' vIyaj reH ' e ' vInID ' ej potlh 'a 'meyvam vIHaD
(trg)="49"> 或许我应说 , 由人驾驶之太空旅航 . 我一生都在探究想要了解宇宙
(src)="50.1"> qaStaHvIS yInwIj .
(src)="50.2"> Do ' ' e ' botqu 'be ' ropwIj .
(trg)="50"> 并找出这些问题之答案 . 我一直都非常幸运
(src)="51"> chaq muQaH ropwIj .
(trg)="51"> 我的残疾并没造成严重障礙 ;
(src)="52"> ropvammo ' qaStaHvIS nI 'bogh poHmey ' ej law 'bogh potlh 'a 'meyvam vIbuSlaH . ' u ' nger naQ ' oH ngoQ 'a ' ' e ' ,
(trg)="52"> 说真的 , 这反倒让我比大部分人获得更多时间 以从事知识之追求 . 终极目标是一套完备的宇宙论 ,
(src)="53.1"> ' ej Ser law ' wIta 'lI ' .
(src)="53.2"> Su 'Ijpu 'mo ' Satlho ' .
(trg)="53"> 而我们已有良好进展 . 感谢您们的聆听 .
(src)="54.1"> Chris Anderson : ghojmoHwI ' ' a ' wa ' DuH DawIv net poQchugh , ghaytan qIbmajDaq mamob 'a ' ? tayqeqmaj ' Itlh law ' Hoch ' Itlh puS .
(src)="54.2"> DuH 'a ' ? chay ' bIHar ?
(trg)="54"> 安德信 : 教授 , 若您必须二选其一作猜测 , 此刻您是较相信还是较不相信 我们是天河中唯一 现水平或更高水平之智能文化 ?
(src)="55"> jangmeH vumta ' ghaH qaStaHvIS Soch tupmey. quvba ' ghojmoHwI ' ' a ' , TEDvaD SoQvam nI ' ghItlhta 'mo ' .
(trg)="55"> 准备这答案已花了 7 分多钟 , 真让我深切体会到 这整个演讲为TED所付出之 让人难以置信之慷慨 .
(src)="56"> Stephen Hawking : ghaytan ' op vatlh loghqam juchbogh moQ qoDDaq tayqeqmaj lururbogh tayqeqmey 'e ' lutu 'lu 'be ' nov jabbI 'IDmey DItu 'be 'pu 'mo ' . pagh chaq ngaj tayqeq yInmey
(trg)="56"> 霍金 : 我想我们应该是 数百光年范围内之独一文明 ; 否则我们应已收听到电波 . 另一种可能是 , 该等文明都维持不久 ,
(src)="57.1"> Qaw ' ' eghmo ' .
(src)="57.2"> CA : Hawking ghojmoHwI ' ' a ' , bIjangta 'mo ' qatlho ' .
(trg)="57"> 就自我毁灭掉 . 安德信 : 霍金教授 , 谢谢您的解答 .
(src)="58"> ghuHvammo ' qaStaHvIS qepmaj mayep .
(trg)="58"> 我想 , 我们会将之作为 这一周余下会谈之座右铭 .
(src)="59"> ghojmoHwI ' ' a ' , SoQvam DaghermeH bIvumqu 'ta 'mo ' SoHvaD pItlho ' .
(trg)="59"> 教授 , 我们衷心感谢您今天为与我们分享您的问题 所作出之卓越贡献 .
(src)="60"> pItlho 'qu 'bej . ( quvmoHmeH wabmey )
(trg)="60"> 真的非常感谢您 . ( 掌声 )