# tlh/ted2020-242.xml.gz
# uz/ted2020-242.xml.gz
(src)="1"> ' u ' tIn law ' Hoch tIn puS . ' u ' qan law ' Hoch qan puS .
(trg)="1"> Koinotdan-da ulkan va yoshi ulug ' narsa yo 'q .
(src)="2"> vay ' vIghel vIneH , nuqDaq ' oH mungmaj 'e ' ?
(trg)="2"> [ Stiven Hoking ] Men bugun quyidagi savollar muhokamasiga to 'xtalib o 'tmoqchiman : birinchidan , bizning kelib chiqishimiz qayerga borib taqaladi ?
(src)="3"> chay ' chenpu ' ' u ' ? ' u 'Daq mamob 'a ' ?
(trg)="3"> Koinot qanday paydo bo 'lgan ? [ 2008-yil , fevral .
(src)="4"> latlh yuQmeyDaq yaghmey lutu 'lu ' ' a ' ?
(trg)="5"> O 'zga sayyoralarda ham hayot mavjudmi ?
(src)="5"> nuq ' oH Human Segh San 'e ' ?
(trg)="6"> Insoniyatning kelajagi qanday ?
(src)="6"> qaSpa ' tera ' maH DIS poH 1920 choHbe ' ' u ' ' e ' luHar Hoch .
(trg)="7"> 1920-yillarga qadar hamma koinotni vaqt oralig 'ida turg 'un va o 'zgarmas deb o 'ylagan .
(src)="7"> SachtaH ' u ' ghIq net tu ' .
(trg)="8"> So 'ng koinot kengayib borayotganligi ,
(src)="8"> cholHa 'taH qIbmey Hop. vaj ' op poH ret wa ' DaqDaq Sumbej .
(trg)="9"> olis galaktikalar bizdan uzoqlashayotgani aniqlandi .
(src)="9"> mIwvam wInuDchugh , vaj ngoD wItlhoj : 15 000 000 000 ben wa ' DaqDaq Hoch qIbmey lutu 'lu ' . ngugh qaS SachchoHghach 'a ' , ' u ' chenchoHghach .
(trg)="11"> Mavjud xulosalardan tahmin qiladigan bo 'lsak , taxminan 15 milliard yil avval barcha galaktikalar bir nuqtada birlashgan .
(src)="10"> qaSpa ' SachchoHghach 'a ' , vay ' tu 'lu ' ' a ' ?
(trg)="13"> Ulkan portlashdan oldin ham biron bir narsa bo 'lganmi ?
(src)="11"> ngugh pagh tu 'lu 'chugh , ' u ' chenmoH nuq ?
(trg)="14"> Agar yo 'q bo 'lsa , koinot qanday yaraldi ?
(src)="12"> qatlh ' u ' chenmoH SachchoHghach 'a ' , ' ej qatlh jaS chenbe ' ' u ' .
(trg)="15"> Nima uchun Ulkan portlash natijasida aynan mana shunday koinot paydo bo 'ldi ?
(src)="13"> cha ' ' ay 'mey ghaj ' u ' nger naQ ' e ' wIHarpu ' . chutmey 'e ' pabbogh ' u ' lutu 'lu ' .
(trg)="16"> Avvallari koinot nazariyasini ikki qismga bo 'lish mumkin deb o 'ylardik .
(src)="14.1"> Maxwell ' ul peQ je nger .
(src)="14.2"> Einstein tlham nger. latlh chutmey je. chutmeyvam pablu 'chu 'taH choHtaHvIS ' u ' Dotlh .
(trg)="17"> Birinchisi koinot evolyutsiyani uning muayyan vaqtdagi umumiy holatiga tayangan holda izohlab bergan Maksvell tenglamasi va umumiy nisbiylik nazariyasi singari qonunlarni o 'z ichiga olgan .
(src)="15"> chutmeyvam ' oH ' u ' nger naQ ' ay ' wa ' ' e ' . ' u ' Dotlh wa 'DIch ' oH ' ay ' cha ' ' e ' .
(trg)="18"> Ikkinchisi , shubhasiz , koinotning dastlabki holatini tushuntirgan .
(src)="16"> ' ay ' wa ' wIyajchoHchu 'lI ' . ghu 'mey le ' wIyajchu 'be 'bogh lutu 'lu ' ' ach tlhoS choHtaHghach chutmey DIyaj .
(trg)="19"> Birinchi qismda sezilarli yutuqlarga erishdik va endi biz o 'ta og 'ir sharoitlardan tashqari boshqa barcha sharoitlarda evolyutsiya qonunlari haqida ko 'p narsalarni bilamiz .
(src)="17"> ' a qen ' u ' Dotlh wa 'DIch wISovbe 'chu ' . pImchugh chuqmey poHmey je ,
(trg)="20"> Ammo yaqin vaqtgacha koinotning yaratilishi uchun zarur dastlabki sharoitlar haqida deyarli hech qanday tasavvurga ega emas edik .
(src)="18"> vaj pIm nger ' ay 'mey . ' a chuqmey Da poHmey .
(trg)="21"> Biroq , uni evolyutsiya qonunlari va dastlabki sharoitlarga ajratish zamon va makonning bir-biridan mustaqil holda mavjud bo 'lishini taqozo etadi .
(src)="19"> ' e ' luchaw ' ngermey chu ' qaStaHvIS ghu 'mey le ' . vaj pImbe ' poHmey chuqmey je .
(trg)="22"> Favqulodda sharoitlarda umumiy nisbiylik nazariyasi va kvant nazariyasi vaqtni fazoning boshqa o 'lchami sifatida namoyon bo 'lishiga imkon beradi .
(src)="20"> vaj chutmey DIyajchu 'DI ' , ' u ' Dotlh wa 'DIch wISovlaH. chen 'eghmoHlaH ' u ' .
(trg)="23"> Bu vaqt va makon o 'rtasidagi tafovutni olib tashlaydi va evolyutsiya qonun- -lari ham koinotning dastlabki holatini belgilab berishi mumkinligini anglatadi .
(src)="21.1"> nuq ' oHpu ' ' u ' Dotlh wa 'DIch 'e ' ?
(src)="21.2"> DuH Dotlhmey law ' . ghaytan qaSbogh DuHmey lutu 'lu ' ' ej ghaytanHa ' qaSbogh DuHmey lutu 'lu ' .
(trg)="24"> Koinot o 'z-o 'zidan yo 'qdan bor bo 'lishi mumkin .
(src)="22"> wISImlaH. chenpu 'DI ' ' u ' woj law ' tlhuDlu ' .
(trg)="25"> Bundan tashqari , biz koinotning turli holatlarda yarilishi ehtimollarini hisoblab chiqishimiz mumkin .
(src)="23"> ' u ' Qup cha 'bogh mIllogh 'e ' luchenmoHmeH tejpu ' WMAP SIbDoH woj noch patmey lulo 'ta ' . ' u ' Qup qechmeymaj rurqu ' mIlloghvam .
(trg)="26"> Mazkur bashoratlar WMAP sun 'iy yo 'ldoshi tomonidan kuzatilgan va koinot yaralishining alomati hisoblangan kosmik mikroto 'lqinli fon bilan muvofiq keladi .
(src)="24"> chen 'eghmoHghach Qatlh wIyajlaw ' .
(trg)="27"> O 'ylashimizcha , biz olam yaralishi sirini ochdik .
(src)="25"> chaq ' u ' ' oghlaHghach chaw ' wIDoQnIS ghIq maHvaD DIlnIS ' u ' Dabbogh Hoch 'e ' !
(trg)="28"> Ehtimol , koinotni patentlashimiz va barchadan ularning mavjudligi uchun mualliflik qalam haqi undirishimiz kerakdir .
(src)="26"> DaH potlh 'a ' cha ' vIqel : mamob 'a ' ? pagh latlh yuQmeyDaq yaghmey lutu 'lu ' ' a ' ?
(trg)="29"> Endi ikkinchi muhim savolga to 'xtalib o 'tsam : biz koinotda yolg 'izmizmi yoki unda boshqa hayot shakllari ham mavjudmi ?
(src)="27"> tera 'Daq chenpu ' yaghmey. chenmoHta ' pagh . ' e ' wIHar. vaj chaq latlh yuQmeyDaq chenpu ' yaghmey . ' ej qIbmajDaq law 'law ' yuQmey 'e ' DablaHbogh yaghmey. chay ' chenpu ' yaghmey wa 'DIch ?
(trg)="30"> Yerda hayot o 'z-o 'zidan paydo bo 'lgan deb hisoblaymiz , shu bois galaktikada juda ko 'pdek tuyuladigan boshqa yashash uchun mos sayyoralarda ham hayot shakllari bo 'lishi mumkin .
(src)="28"> maSovbe ' . chenmeH yaghmey ' eb bopbogh De ' law ' ' e ' lu 'ang cha ' Dochmey :
(trg)="32"> Bizda hayotning paydo bo 'lish ehtimoliga dalil bo 'luvchi ikki xil kuzatuv mavjud .
(src)="29.1"> wutlhDaq yagh Hegh chovnatlhmey DItu 'pu ' .
(src)="29.2"> 3 500 000 000 ben Hegh yaghmeyvam .
(trg)="33"> Birinchisi – 3.5 milliard yil avval paydo bo 'lgan suv o 'tlarining tosh qoldiqlari .
(src)="30"> 4 600 000 000 ben chen tera ' . qaStaHvIS 500 000 000 DIS , ghaytan tera ' luDablaHbe ' yaghmey ' Iqmo ' tuj .
(trg)="34"> Yer 4,6 milliard yil oldin shakllangan va aftidan dastlabki yarim milliard yil davomida juda issiq bo 'lgan .
(src)="31"> vaj DuHpu 'DI ' yIn , rInpa ' 500 000 000 DIS chenpu ' yaghmey. tera ' taHtaHghach poH nI ' law ' yaghmey taHbe 'taHghach poH nI ' puS , vaj nom chenpu ' yaghmey , DuHpu 'DI ' .
(trg)="35"> Yerda hayot yarim milliard yilda paydo bo 'ldi , bu Yerga o 'xshash sayyoralarning 10 milliard yillik umriga nisbatan qisqa muddatdir .
(src)="32"> vaj qubbe 'law ' chenmeH yaghmey ' ebmey .
(trg)="36"> Bu hayotning paydo bo 'lishi ehtimoli yuqori ekanini ko 'rsatadi .
(src)="33"> qubchugh bIH , ghaytanHa ' chen yaghmey QuptaHvIS tera ' .
(trg)="37"> Agar ehtimoli juda past bo 'lganida , uning yaralishiga o 'n milliard yilga yaqin vaqt ketardi , deb taxmin qilish mumkin .
(src)="34"> ' a wej nuSuchbe 'law ' latlh yuQmey nganpu ' .
(trg)="38"> Boshqa tomondan , Yerga o 'zga sayyoraliklar tashrif buyurgan deb o 'ylamayman .
(src)="35"> UFOmeyqoq vIqelbe 'taH. qatlh taQwI 'pu 'vaD neH ' ang 'egh Dujmeyvam ?
(trg)="39"> Noma 'lum uchar jismlar to 'g 'risidagi xabarlarga e 'tibor bermayman .
(src)="36"> novpu ' Sov peghtaH 'a ' qum ? nIDtaHchugh chaH , Qapbe 'law 'taH. novpu ' nejtaH SETI jInmol , ' ej vumqu 'taH tejpu ' ,
(trg)="41"> Agar hukumat o 'zga sayyoraliklar to 'g 'risidagi hisobotlarni yo 'qotish va ulardan olingan ilmiy bilimlarni yashirish bo 'yicha yashirin fitna tuzgan bo 'lsa , bu siyosat mutlaqo samarasiz ko 'rinadi .
(src)="37"> ' a pagh nov ghe 'naQmey Qoypu ' chaH .
(trg)="42"> Bundan tashqari , SETI loyihasi olib borgan qidiruvlarga qaramay , biz o 'zga sayyoraliklarning televiktorinalarini eshitmadik .
(src)="38"> ghu 'vammo ' wa ' ' e ' wIloylaH : ' op vatlh loghqam juchbogh moQ qoDDaq tayqeqmaj lururbogh tayqeqmey 'e ' lutu 'lu 'be ' .
(trg)="43"> Bu bir necha yuz yorug 'lik yili radiusidagi sayyoralarda xuddi bizdek rivojlangan sivilizatsiyalar mavjud emasligini ko 'rsatadi .
(src)="39"> nov quchwI 'pu 'mo ' DuQanmeH negh yIDIlQo ' ! ghaytan ' utbe 'chu ' .
(trg)="44"> O 'zga sayyoraliklarning o 'g 'irlab ketishidan sug 'urtalanishning joriy etilishi mutlaqo xavfsiz ish ko 'rinadi .
(src)="40"> DaH potlh 'a ' natlIS vIqel : nuq ' oH Human Segh San 'e ' ?
(trg)="45"> Bu meni muhim savollarning so 'ngisiga javob berishga undaydi : Insoniyatning kelajagi qanday ?
(src)="41"> qIbvamDaq QublaHbogh latlh yaghmey lutu 'lu 'be 'chugh , mataHnISqu ' !
(trg)="46"> Agar biz galaktikadagi yagona aqlli mavjudotlar bo 'lsak , unda omon qolish va naslimizni davom ettirishga harakat qilishimiz kerak .
(src)="42"> ' a QobtaH ghu 'maj. tlhoy law 'choHtaH roghvaHmaj ' ej tlhoy tera ' jo wInatlhtaH ,
(trg)="47"> Ammo biz tariximizning tobora xavfli davriga kirib bormoqdamiz .
(src)="43"> ' ej chammaj ' Itlhmo ' yuQmaj wISIghlaHqu ' . wIDublaH ' ej wIQaw 'laH .
(trg)="48"> Dunyo aholisi va Yer sayyorasining cheklangan resurslaridan foydalanish atrof-muhitni yaxshi yoki yomon tarafga o 'zgartirish uchun texnik imkoniyatlarimiz bilan bir qatorda o 'sib bormoqda .
(src)="44"> ' a ' IwmajDaq numutmoHbogh Duj , nuvaQmoHbogh Duj je lutu 'lu 'taH , poH nI ' ret mataHmeH ' utmo ' Dujvam. qaStaHvIS vatlh DIS poH veb
(trg)="49"> Ammo genetik kodimizda haligacha o 'tmishda tirik qolishimiz uchun xizmat qilgan xudbin va tajovuzkor instinktlar mavjud .
(src)="45.1"> Qugh 'a ' wIbotlaH 'a ' ?
(src)="45.2"> Qatlh. qaStaHvIS ' uy ' DIS poH veb ...
(src)="45.3"> Qatlhqu ' !
(trg)="50"> Keyingi yuz yil ichida falokatlarning oldini olish ancha qiyin bo 'ladi , kelgusi ming yoki million yilni esa gapirmasa ham bo 'ladi .
(src)="46"> nI 'taHvIS poH , mataHtaHmeH latlh qo 'mey DIjaHnISqu ' . reH tera 'Daq maratlhlaHbe ' . potlh 'a 'meyvam DInuDchugh , vaj wa ' ' e ' wItlhoj :
(trg)="51"> Uzoq muddat omon qolishimiz uchun yagona imkoniyat Yer sayyorasiga ko 'z tikish emas , balki kosmos bo 'ylab tarqalishdan iborat .
(src)="47"> qaStaHvIS nungbogh vatlh DIS poH , Ser law ' wIta 'ta ' .
(trg)="52"> Ushbu muhim savollarga javoblar shuni ko 'rsatadiki , so 'nggi yuz yil ichida ulkan yutuqlarga erishdik .
(src)="48"> ' a qaStaHvIS vatlh DIS poH veb mataH wIneHchugh , loghDaq ' oH Sanmaj 'e ' . loghDaq lujaH nuvpu ' vIneH
(trg)="53"> Ammo yuz yildan keyin ham olg 'a ildamlashda davom etishni istasak , bizning kelajagimiz kosmosda .
(src)="49"> ngoDvammo ' . ' u ' vIyaj reH ' e ' vInID ' ej potlh 'a 'meyvam vIHaD
(trg)="54"> Shuning uchun men uchuvchi tomonidan boshqarila- -digan kosmik parvozni yo 'lga qo 'yish tarafdoriman .
(src)="50.1"> qaStaHvIS yInwIj .
(src)="50.2"> Do ' ' e ' botqu 'be ' ropwIj .
(trg)="55"> Butun umrim davomida koinotni tushunishga va bu savollarga javob topishga intildim .
(src)="51"> chaq muQaH ropwIj .
(trg)="56"> Nogironligim bunga jiddiy to 'siq bo 'lmagani mening omadim .
(src)="52"> ropvammo ' qaStaHvIS nI 'bogh poHmey ' ej law 'bogh potlh 'a 'meyvam vIbuSlaH . ' u ' nger naQ ' oH ngoQ 'a ' ' e ' ,
(trg)="57"> Aslida shu holatimda ilm bilan shug 'illanish uchun boshqalarga qaraganda ko 'proq vaqt topdim .
(src)="53.1"> ' ej Ser law ' wIta 'lI ' .
(src)="53.2"> Su 'Ijpu 'mo ' Satlho ' .
(trg)="58"> Pirovard maqsadimiz - koinotning to 'liq nazariyasini ishlab chiqish va biz bunda katta natijalarga erishmoqdamiz .
(src)="54.1"> Chris Anderson : ghojmoHwI ' ' a ' wa ' DuH DawIv net poQchugh , ghaytan qIbmajDaq mamob 'a ' ? tayqeqmaj ' Itlh law ' Hoch ' Itlh puS .
(src)="54.2"> DuH 'a ' ? chay ' bIHar ?
(trg)="60"> Kris Anderson : Professor , aytingchi , biz chindan ham Somon Yo 'lida yolg 'izmizmi , bizdek yoki undan ham yuqori darajada rivojlangan sivilizatsiyalar yo 'qmi ?
(src)="55"> jangmeH vumta ' ghaH qaStaHvIS Soch tupmey. quvba ' ghojmoHwI ' ' a ' , TEDvaD SoQvam nI ' ghItlhta 'mo ' .
(trg)="61.1"> Mazkur savolga javob berish uchun yetti daqiqa sarflandi .
(trg)="61.2"> Men bu ma 'ruza TED uchun naqadar katta saxiylik bo 'lganiga yana bir bor amin bo 'ldim .
(src)="56"> Stephen Hawking : ghaytan ' op vatlh loghqam juchbogh moQ qoDDaq tayqeqmaj lururbogh tayqeqmey 'e ' lutu 'lu 'be ' nov jabbI 'IDmey DItu 'be 'pu 'mo ' . pagh chaq ngaj tayqeq yInmey
(trg)="62"> Stiven Hoking : O 'ylashimcha , biz bir necha yuz yorug 'lik yilidagi yagona sivilizatsiya bo 'lishimiz ehtimoli katta ; aks holda radio to 'lqinlarini eshitgan bo 'lar edik .
(src)="57.1"> Qaw ' ' eghmo ' .
(src)="57.2"> CA : Hawking ghojmoHwI ' ' a ' , bIjangta 'mo ' qatlho ' .
(trg)="63"> Yana bir faraz shundan iboratki , sivilizatsiyalar uzoq davom etmaydi , balki o 'z-o 'zini yo 'q qiladi .
(src)="58"> ghuHvammo ' qaStaHvIS qepmaj mayep .
(trg)="65"> O 'ylaymanki , biz buni hafta davomidagi boshqa konferensiya- -larimiz uchun qimmatli ogohlantirish sifatida qabul qilamiz .
(src)="59"> ghojmoHwI ' ' a ' , SoQvam DaghermeH bIvumqu 'ta 'mo ' SoHvaD pItlho ' .
(trg)="66"> Professor , bugun bilimlaringizni biz bilan bo 'lishish uchun ko 'rsatgan ulkan sa 'y-harakatingiz uchun chin dildan minnatdormiz .
(src)="60"> pItlho 'qu 'bej . ( quvmoHmeH wabmey )
(trg)="67"> Sizga katta rahmat .