# nn/ted2020-276.xml.gz
# tl/ted2020-276.xml.gz
(src)="1"> Vel , eg driv med andre ting i tillegg til fysikk .
(trg)="1"> May iba akong pinagkakaabahalan , bukod sa pisika .
(src)="2"> Faktisk , hovudsakleg andre ting for tida .
(trg)="2"> Sa katunayan , ngayon mas madalas sa ibang bagay .
(src)="3"> Ein ting er fjerne slektskap mellom menneskelege språk .
(trg)="3"> Isa dito ang malawak na ugnayan ng iba 't ibang wika ng mga tao .
(src)="4"> Og profesjonelle , historiske lingvistar i USA
(trg)="4"> At lumalayo sa mga malayuang relasyon ang halos lahat ng mga propesyonal
(src)="5"> og i Vest-Europa held seg helst unna slektskap over store avstandar ; store grupperingar , grupperingar som går langt attende i tid , lenger enn dei vanlege familiane .
(trg)="5"> at ng mga pangkasaysayang dalubwika sa Estados Unidos at sa Kanlurang Europa ; malaking pagpangkat , mga pagpapangkat na matagal nang namamalagi , mas matagal pa sa mga kilalang pamilya .
(src)="6.1"> Dei liker det ikkje ; dei tykkjer det er vrøvl .
(src)="6.2"> Eg tykkjer ikkje det er vrøvl .
(trg)="6"> Ayaw nila yun ; sa tingin nila himaling ito .
(src)="7"> Og det finst glimrande lingvistar , hovudsakleg russarar , som arbeider med det ved Santa Fe-instituttet og i Moskva , og eg vil veldig gjerne sjå kva det fører til .
(trg)="7.1"> Sa tingin ko , hindi .
(trg)="7.2"> At may mga napakatalinong mga dalubwika , karamihang mga Ruso , na nagtatrabaho sa Santa Fe Institute at sa Moscow , at gusto kong makita kung saan makararating ito .
(src)="8"> Fører det verkeleg til eit enkelt opphav for omtrent 20 -- 25.000 år sidan ?
(trg)="8"> Makararating ba talaga ito sa isang ninuno ilang mga 20 , 25,000 na taong nakaraan ?
(src)="9"> Og kva om me går vidare bakover , forbi det eine opphavet , då det truleg var konkurranse blant mange språk ?
(trg)="9"> At paano kung bumalik tayo sa nakaraan na higit pa sa ninuno na ito , noong siguro mayroong kompetisyon sa gitna ng mga wika ?
(src)="10.1"> Kor langt tilbake går det ?
(src)="10.2"> Kor langt tilbake går moderne språk ?
(trg)="10.1"> Gaano kalayo pa sa nakaraan ba yun ?
(trg)="10.2"> Gaano kalayo ang pinanggalingan ng makabagong wika ?
(src)="11"> Kor mange titals tusen år går det tilbake ?
(trg)="11"> Ilang nakaraang libu-libong taon ?
(src)="12"> Chris Anderson : Har du ei forventing eller ei von om kva svaret er ?
(trg)="12"> Chris Anderson : Mayroon ka bang kutob o di kaya inaasahang sagot dito ?
(src)="13"> Murray Gell-Mann : Vel , eg trur moderne språk må vere eldre enn holemåleria og helleristingene og holeskulpturane og dansetrinna i den mjuke leira i holene i Vest-Europa i Aurignackulturen for omtrent 35.000 år sidan , eller tidlegare .
(trg)="13"> Murray Gell-Mann : Sa palagay ko dapat mas nakatatanda ang makabagong wika kaysa sa mga larawan , mga ukit at mga lilok sa kuweba at mga yapak ng sayaw sa malambot na luwad sa mga kuweba ng Kanlurang Europa noong panahong Aurignacian mga 35,000 na taong nakaraan , or mas maaga .
(src)="14"> Eg klarer ikkje å tru at dei gjorde alle dei tinga utan å ha eit moderne språk .
(trg)="14"> Di ko mapaniwalaan na ginawa nila yun lahat tapos wala ring makabagong wika .
(src)="15"> Så eg gjettar at det faktiske opphavet iallfall er så langt tilbake og kanskje endå lenger .
(trg)="15"> Ang hula ko , ang tunay na simula ay mga ganun nga o mas maaga pa .
(src)="16.1"> Men det vil ikkje seie at ikkje alle , eller mange , eller dei fleste av språka me har funne i dag , kanskje kunne stamme frå eit som er mykje yngre enn det , til dømes 20.000 år , eller noko slikt .
(src)="16.2"> Det er dette me kallar ein flaskehals .
(trg)="16.1"> Ngunit hindi nito ibig sabihin na di puwedeng manggaling ang lahat , o karamihan ng mga napatunayan na mga wika mula sa isang mas bago , ng siguro mga 20,000 na taong nakaraan , o parang ganun .
(trg)="16.2"> Ang tawag natin dito ay ang pagbo-bottleneck ( biglang pagsikip ng daloy ) .
(src)="17"> CA : Vel , Philip Anderson kan ha hatt rett .
(trg)="17"> CA : Maaaring tama si Philip Anderson .
(src)="18"> Kanskje du rett og slett kan meir om alt enn nokon andre .
(trg)="18"> Maaaring mas maraming kang alam sa lahat kaysa kanino .
(src)="19.1"> Så det har vore ei ære .
(src)="19.2"> Takk skal du ha , Murray Gell-Mann .
(trg)="19.1"> Naging isang karangalan ito .
(trg)="19.2"> Maraming salamat Ginoong Murray Gell-Mann .
(src)="20"> ( Applaus )
(trg)="20"> ( Palakpakan )
# nn/ted2020-587.xml.gz
# tl/ted2020-587.xml.gz
(src)="1"> Viss President Obama inviterte meg til å verte den neste matematikk-tsaren , ville eg hatt eit framlegg til han som eg trur ville ha betra matematikkutdanninga i landet stort .
(trg)="1"> Ngayon , kung inimbita ako ni Pangulong Obama na maging Emperador ng Matematika , meron akong payo para sa kanya na sa tingin ko na magpapahusay nang husto sa edukasyon ng matematika sa bansang ito .
(src)="2"> Og det ville ha vore både lett og billeg å gjennomføre .
(trg)="2"> At madali lang ito iisagawa at mura pa .
(src)="3"> Matematikkpensumet me har er basert på grunnleggjande aritmetikk og algebra .
(trg)="3"> Ang kurikulum ng matematika natin ngayon ay may batayan sa arithmetic at algebra .
(src)="4"> Og alt me lærer etter det byggjer oppover mot eitt fag .
(trg)="4"> At lahat ng mga natutunan natin matapos nun ay patungo sa isang paksa .
(src)="5"> Og på toppen av denne pyramiden står funksjonsanalysen .
(trg)="5"> At ang nasa tuktok ng piramide ay ang calculus .
(src)="6"> Og eg er her for å seie at eg meiner dette er feil topp på pyramiden ...
(trg)="6"> At naririto ako para sabihin na yun ang maling tuktok ng piramide ...
(src)="7"> at den rette toppen -- som alle studentane våre , alle som går ut frå high school burde kunne -- skulle ha vore statistikk : sannsynsrekning og statistikk .
(trg)="7"> na ang tamang tuktok – na nararapat alamin ng ating mga mag-aaral , na nararapat alamin ng bawat high school graduate – ay ang estatistika : ang probabilidad at ang estatistika .
(src)="8"> ( Applaus ) Eg meiner , misforstå meg rett -- funksjonsanalyse er eit viktig emne .
(trg)="8"> ( Palakpakan ) Oo alam ko ngang mahalaga ang calculus .
(src)="9"> Det er ei av mennesket sine største intellektuelle bedrifter .
(trg)="9"> Isa ito sa pinakamagaling na produkto ng utak ng tao .
(src)="10"> Naturlovene er skrivne i dette språket .
(trg)="10"> Nakasulat ang mga batas ng kalikasan sa wika ng calculus .
(src)="11"> Og alle som studerer matematikk , naturvitskap , tekniske fag , økonomi , bør absolutt lære seg funksjonsanalyse i løpet av det første studieåret .
(trg)="11"> At lahat ng estudyante na nag-aaral ng matematika , agham , pag-iinhinyero , ekonomika , ay nangangailangan talagang pag-aralan ang calculus pagsapit ng katapusan ng primer anyo ng kolehiyo .
(src)="12"> Men eg er her for å seie , som matematikkprofessor , at svært få menneske faktisk nyttar funksjonsanalyse på ein medviten , meiningsfull måte i kvardagsliva sine .
(trg)="12"> Pero naririto ako para sabihin na , bilang isang propesor ng matematika , konting-konti lang ang mga tao na gumagamit ng calculus sa sadya at makabuluhang pamamaraan , sa kanilang pang-araw-araw na kabuhayan .
(src)="13"> Statistikk derimot -- det er eit fag som du kan , og bør , nytta til dagleg .
(trg)="13"> Sa isang banda , ang estatistika – isang paksa na maaari , at nararapat , gamitin araw-araw .
(src)="14.1"> Ikkje sant ?
(src)="14.2"> Det er risiko .
(src)="14.3"> Det er vinst .
(src)="14.4"> Det er vilkårlegheit .
(trg)="14.1"> Diba ?
(trg)="14.2"> Ito 'y panganib .
(trg)="14.3"> Ito 'y gantimpala .
(src)="15"> Det er å forstå data .
(trg)="15.1"> Ito 'y sapalaran .
(trg)="15.2"> Ito 'y pag-uunawa ng data .
(src)="16.1"> Eg trur at viss studentane våre , viss elevane våre på high school -- viss alle amerikanarar -- kunne sannsynsrekning og statistikk , ville vi ikkje ha hamna i det økonomiske uføret som me er i i dag .
(src)="16.2"> Ikkje berre -- takk skal de ha -- ikkje berre det ...
(trg)="16.1"> Sa tingin ko na kung alam ng ating mga mag-aaral – kung alam ng lahat ng mga Amerikano ang probabilidad at estatistika , hindi siguro magulo ang ekonomiya natin ngayon .
(trg)="16.2"> Hindi lang – salamat – hindi lang yun ...
(src)="17"> viss det vert undervist på rett måte , kan det vere verkeleg moro .
(trg)="17"> [ ngunit ] kung tama ang pagturo nito , maaaring maging masaya ito .
(src)="18"> Eg meiner , sannsynsrekning og statistikk , er matematikken for spel og gambling .
(trg)="18"> Ibig sabihin , ang probabilidad at ang estatistika , ay ang matematika ng laro at pagsusugal .
(src)="19.1"> Det er å analysere trendar .
(src)="19.2"> Det er å spå om framtida .
(trg)="19.1"> Pagsusuri ito ng mga trend .
(trg)="19.2"> Panghuhula ng kinabukasan .
(src)="20"> Høyr her , verda har endra seg frå analog til digital .
(trg)="20"> Alam nyo , lumipat na ang mundo sa digital mula sa analog .
(src)="21.1"> Og det er på tide at matematikkpensumet vårt endrar seg frå det analoge til det digitale .
(src)="21.2"> Frå den meir klassiske , kontinuerlege matematikken , til den meir moderne , diskrete matematikken .
(src)="21.3"> Til matematikk om uvisse , om vilkårlegheit , om data -- og dette er sannsynsrekning og statistikk .
(trg)="21.1"> At panahon na para baguhin ang kurikulum ng matematika natin patungong digital mula sa analog .
(trg)="21.2"> Mula sa mas klasiko na ' continuous mathematics ' , patungo sa mas makabago na ' discrete mathematics . '
(trg)="21.3"> Ang matematika ng walang kasiguraduhan , ng ala-suwerte ( randomness ) , ng data – at yun ang probabilidad at estatistika .
(src)="22.1"> For å oppsummere , i staden for at studentane våre skal lære teknikkar for funksjonsanalyse , meiner eg det hadde hatt mykje meir å seie at alle saman visste kva to standardavvik frå gjennomsnittet tyder .
(src)="22.2"> Og det meiner eg .
(trg)="22"> Sa kabuuan , imbis na pag-aralan ng ating mga estudyante ang mga paraan ng calculus , sa tingin ko mas magiging mahalaga kung alam nilang lahat kung ano ang ibig sabihin ng dalawang standard deviations mula sa mean .
(src)="23"> Tusen takk skal de ha .
(trg)="23"> Maraming salamat po .
(src)="24"> ( Applaus )
(trg)="24"> ( Palakpakan )