# mk/ted2020-865.xml.gz
# tk/ted2020-865.xml.gz


(src)="1"> Бев овде пред четири години , и се сеќавам , во тоа време , говорите не беа публикувани на интернет ;
(trg)="1"> Men bärde 4 ýyl mundan ozal bolupdym we şol wagtlar

(src)="2"> Мислам дека членовите на ТЕД ги добиваа во кутии , како сет од повеќе ДВД дискови , кои тие ги ставаа на нивните полици , каде се наоѓаат до ден денес .
(trg)="2.1"> bu gürrüňler internede goýulmaýardy .
(trg)="2.2"> Meň pikirimçe TED-lilere bir gutyň içinde berilýärdi bir DVD gutysynda .
(trg)="2.3"> Bu gutyny tekjelere goýýardylar , häzir hem şol ýerinde durýandyr .

(src)="3"> ( Смеа ) Всушност Крис ме повика една недела откако го одржав мојот говор и ми рече , " Ќе започнеме да ги ставаме на интернет .
(trg)="3"> ( Gülüşmeler ) Hatda Kris maňa jaň edende gürrüňümden 1 hepde soňrady maňa şeýle diýdi " Gürrüňleri internede goýýarys .

(src)="4.1"> Може ли твојот говор да го објавиме на интернет ? "
(src)="4.2"> Јас реков , " Секако . "
(trg)="4.1"> Seniňkileri hem goýup bilerismi ? "
(trg)="4.2"> Menem " elbette " diýdim .

(src)="5"> Четири години подоцна , како што реков , беше виден од четири ... па , беше превземен од интернет четири милиони пати .
(trg)="5.1"> We 4 ýyl soňra aýdyşym ýaly , gürrüňe tomaşa eden adam sany 4 ...
(trg)="5.2"> Neme , aslynda 4 miliýon gezek ýüklenipdir bu wideo .

(src)="6"> Претпоставувам дека таа бројка може да ја помножите со 20 или повеќе за да ја добиете бројката на луѓето кои го виделе говорот .
(trg)="6"> Ýagny bu sany 20-ä köpeltsek ýa-da şoňa ýakyn sana takmynan wideoýa tomaşa eden adam sany taparys .

(src)="7"> И како што вели Крис , постои вистинска глад
(trg)="7"> Diýmek Krisiň aýdyşy ýaly , adamlar meni wideoda görmäge teşne ekenler .

(src)="8.1"> за моите видеа .
(src)="8.2"> ( Смеа ) ( Аплауз ) ... не ли чувствувате ?
(trg)="8"> ( Gülüşmeler ) ( El çarpyşmalar ) ... sizem şeýle duýaňzokmy ?

(src)="9"> ( Смеа ) Целиот овој настан беше детална подготовка за мене , правејќи уште една за вас , па еве ја .
(trg)="9"> ( Gülüşmeler ) Ýagny , bütin bu tertip meniň size ýene bir gürrüň etmegim üçin taýýarlanan bir oýun .

(src)="10"> ( Смеа ) Ал Гор зборуваше на ТЕД Конференцијата на која јас зборував пред четири години и зборуваше за климатска криза .
(trg)="10.1"> Ynha baş üstüne .
(trg)="10.2"> ( Gülüşmeler ) 4 ýyl öň Al Gor TED konferensiýasynda çykyş edipdi. we klimat krizisinden söz edipdi .

(src)="11"> Го кажав тоа како напомена на крајот на мојот изминат говор .
(trg)="11"> Soňky gürrüňümiň soňunda onuň sözlerine deginipdim .

(src)="12"> Па би сакал да продолжам од таму затоа што имав само 18 минути , искрено .
(trg)="12"> Galan ýerimden dowam edeýin näme etsemem şol wagt diňe 18 minudym bardy .

(src)="13.1"> Па , како што реков ...
(src)="13.2"> ( Смеа ) Видете , тој е во право .
(trg)="13.1"> Nirede galypdyk ...
(trg)="13.2"> ( Gülüşmeler ) Mamlady

(src)="14.1"> Мислам , постои огромна климатска криза , очигледно .
(src)="14.2"> И мислам дека ако луѓето не веруваат , тогаш треба да излегуваат надвор повеќе .
(trg)="14.1"> Möhüm bir krizisiň bardygy gün ýüzündedi .
(trg)="14.2"> Muňa ynanmaýanlara biraz köpüräk köçä çykmaklaryny maslahat berýärin .

(src)="15"> ( Смеа ) Но јас сметам дека постои втора климатска криза , која е исто толку сериозна , која ги има истите корени , и со која исто така треба да се справиме итно .
(trg)="15"> ( Gülüşmeler ) Ýöne men ýene bir klimat krizisiniň bardygyna ynanýaryn birinjisi ýaly ýowuz , we çykyş sebäbi deň we bu krizisede deň gyssaglykda çemeleşmelidiris .

(src)="16.1"> И со ова мислам -- и може да кажете , патем , " Види , доста е .
(src)="16.2"> Имам една климатска криза ;
(trg)="16"> Diýmek isleýänim -- bu ýagdaýda " Seret , başymyzda bir krizis bar

(src)="17"> Навистина не ми е потребна и втора . "
(trg)="17"> ikinji birine ätiýajym ýok " diýip bilersiňiz .

(src)="18"> Но ова е криза на , не на природни ресурси , иако јас сметам дека тоа е вистина , туку криза на човечки ресурси .
(trg)="18"> Ýöne bu krizis , tebigy sebäplerden däl ynanjyma görä ynsan çeşmeli bir krizis .

(src)="19"> Во основа , јас верувам , како што многу говорници веќе кажаа во изминативе неколку дена , дека ние многу малку ги користиме нашите таленти .
(trg)="19"> Meniň pikirimçe , esasynda , soňky günlerde köp çykyş edijiniň aýdyşy ýaly ukyplarymyzy örän netijesiz

(src)="20"> Премногу луѓе ги минуваат целите нивни животи немајќи вистинско чувство за тоа кои би можеле да бидат нивните вистински таленти , или дали воопшто имаат некој за кој би зборувале .
(trg)="20.1"> ulanýarys .
(trg)="20.2"> Birnäçe adam durmuşyny ukyplarynyň nämedigini bilmän geçirýär , ýada bir ukybynyň bardygyndan hem habarsyz .

(src)="21"> Јас среќавам секакви видови на луѓе кои сметаат дека не се добри во ништо .
(trg)="21"> Birnäçe adam bilen tanyşýan özleriniň gowy edýän hiç işleriniň ýokdygyny çaklaýarlar .

(src)="22"> Всушност , јас сега го делам светот на две групи .
(trg)="22"> Men dünýäni 2 topara bölýärin .

(src)="23"> Џереми Бентам , голем утилитаристички филозоф , еднаш го изнесе овој аргумент .
(trg)="23"> Žeremi Bentam , beýik peýdaçy filozof bir gezek şeýle bir jedel başladypdy .

(src)="24"> Тој рече , " Постојат два вида на луѓе на овој свет , оние кои го делат светот на два вида и оние кои не го делат . "
(trg)="24"> Şeýle diýipdi , " Dünýäde 2 görnüş ynsan bar , dünýädäki ynsanlary ikä bölýänler we bölmeýänler . "

(src)="25"> ( Смеа ) Епа , јас го делам .
(trg)="25"> ( Gülüşmeler ) Men bölýänlerden .

(src)="26"> ( Смеа ) Среќавам секакви лиѓе кои не уживаат во она што го работат .
(trg)="26"> ( Gülüşmeler ) Bir topar adam bilen tanyşýan edýän işlerini söýenoklar .

(src)="27"> Тие едноставно минуваат низ нивните животи справувајќи се со тоа .
(trg)="27"> Durmuşlaryny ýaşmaly

(src)="28"> Тие не добиваат големо задоволство од оноа што го работат .
(trg)="28.1"> diýip ýaşaýarlar .
(trg)="28.2"> Edýän işlerinden lezzet almaýarlar .

(src)="29"> Тие тоа го издржуваат , наместо да го уживаат , и го чекаат викендот .
(trg)="29"> Lezzet almak ýerine , ol işe sabyr edýärler we hepde soňuna garaşýarlar .

(src)="30"> Но исто така среќавам и луѓе кои го сакаат она што го работат и не можат да замислат да работат ништо друго .
(trg)="30"> Emma başga adamlar bilen hem tanyşýaryn edýän işlerini söýýärler we başga iş etmegi pikirem edenoklar .

(src)="31.1"> Ако им кажете , " Немој веќе да го работиш оваа , " тие ќе се прашуваат за што зборувате .
(src)="31.2"> Затоа што тоа не е тоа што тие работат , туку тоа е кои се тие .
(trg)="31"> Olara " Indi bu işi etme " diýseňiz , " Sen näme diýýäniňi bilýäňmi ? "

(src)="32"> Тие велат , " Тоа сум јас , знаете .
(trg)="33"> " Emma bu men . "

(src)="33"> Би било лудост за мене да го оставам ова , бидејќи тоа најавтентично кажува кој сум јас . "
(trg)="34.1"> diýerler .
(trg)="34.2"> " Iň köp özüm ýaly duýmagymy üpjin edýän işden aýrylmak samsyklyk bolar . "

(src)="34"> Ова не се однесува на повеќето луѓе .
(trg)="35"> Gynansakda bu ýagdaý ýeterlik adam üçin degişli däl .

(src)="35"> Всушност , напротив , сметам дека ова е вистина за многу малку луѓе .
(trg)="36"> Aslyna seredeňde , meniň pikrimçe düýp göter tersi

(src)="36"> И мислам дека постојат многу објаснувања за тоа .
(trg)="37.1"> gaty az adama degişli .
(trg)="37.2"> Meniň pikrimçe munyň birnäçe

(src)="37"> Едно од врвот на листата меѓу објаснувањата е образованието , затоа што образованието , на некој начин , повеќето луѓе ги оддалечува од нивните природни таленти .
(trg)="38.1"> düşündürilişi bolup biler .
(trg)="38.2"> Bulardan iň ýokarda bolany okuw , sebäbi okuw adamlary tebigy ukyplaryndan uzaklaşdyryp biler .

(src)="38"> А човековите ресурси се како природните ресурси ; честопати се закопани длабоко .
(trg)="39"> Ynsan ukyplary , tebigy çeşmeler ýalydyr köplenç has çuňluklarda gömülgidir .

(src)="39.1"> Морате да ги барате .
(src)="39.2"> Тие не лежат на површината .
(trg)="40.1"> Gowy edip gözlemek gerek .
(trg)="40.2"> Töwerekde , üst ýüzünde durmazlar .

(src)="40"> Морате да поготвите услови во кои тие самите се покажуваат .
(trg)="41"> Ýüze çykyp biljekleri ýagdaýyň taýýarlanmasy gerekli .

(src)="41.1"> И може да си помислите дека образованието е начинот на кој тоа се прави .
(src)="41.2"> Но многу често , не е .
(trg)="42.1"> Çak edip biljegiňiz ýaly munuň ýoly okuwdan geçmelidir .
(trg)="42.2"> Ýöne köplenç geçmez .

(src)="42.1"> Секој образовен систем во светот во моментов се реформира .
(src)="42.2"> И тоа не е доволно .
(trg)="43.1"> Dünýädaki ähli okuw sistemalary şuwagt reforma içinde .
(trg)="43.2"> Ýöne bu ýeterli däl .

(src)="43"> Реформата сега е бескорисна , затоа што таа само го подобрува инаку расипаниот модел .
(trg)="44"> Reforma indi ýeterlik çözgüt däl sebäbi reforma diýmek döwük bir nusgany bejermek diýmekdir .

(src)="44"> Што ни треба -- и зборот беше користен многу пати за време на курсот во изминативе неколку дена -- не е еволуција , туку револуција во образованието .
(trg)="45"> Gerekli bolan -- dogry bu gep soňky wagtlarda köp ulanylýan boldy özä -- okuwyň ewolusiýa geçirmegi diýmek däldir , gerekli bolan okuwyň rewolusiýasydyr .

(src)="45"> Тоа мора да биде трансформирано во нешто друго .
(trg)="46"> Indi okuw öz halyndan başga bir hala geçmelidir .

(src)="46"> ( Аплауз ) Еден од вистинските предизвици е иновација во коренот
(trg)="47"> ( El çarpyşmalar ) Iň uly kynçylyklaryň biri okuwyň esasynda

(src)="47.1"> на образованието .
(src)="47.2"> Иновирањето е тешко затоа што значи да се прави нешто што луѓето не мислат дека е едноставно во поголемиот дел од времето .
(src)="47.3"> Тоа значи да ги преиспитаме ставовите кои сме ги сфаќале
(trg)="48.1"> täzeçileşdirmekdir .
(trg)="48.2"> Täzelik kyndyr sebäbi adamlar öwrenişmekde kynçylyk çekjekler täze bir zatlar etmeli bolarlar .

(src)="48"> " здраво за готово " , нештата за кои мислиме дека се очигледни .
(trg)="49"> Dogry diýýan zatlarymyzy derňemegimizi gerekli , ap-aýdyňdygyny pikir etýän zatlarymyzy täzeden gözden geçirmelidiris .

(src)="49"> Големиот проблем на реформирањето или трансформирањето е тиранијата на здравиот разум ,
(trg)="50"> Reforma ýa-da üýtgetmek bilen baglanşykly iň uly mesele umumy duýgynyň şertsiz kabul edilmegidir .

(src)="50"> нештата за кои луѓето мислат , " Па , не може да биде направено на ниеден друг начин од проста причина што тоа се прави така "
(trg)="51"> Adamlar bir zady kabul ederler sebäbi olar " Bu iş başga görnüşde edilmez çünki bu hemişe şeyle edildi " diýerler .

(src)="51"> Пред некое време наидов на еден цитат од Абрахам Линколн , за кој сметав дека ќе бидете задоволни дека го цитирам во овој момент .
(trg)="52"> Geçen bir gün Abraham Linkolnyň ajaýyp sözüne gabat geldim , bu ýerde ondan bir çykarma etsem göwnüňizden turar diýip pikir edýärin ,

(src)="52"> ( Смеа ) Тој го рече ова во Декември 1862-ра на вториот годишен состанок на конгресот .
(trg)="53.1"> şeýle dälmi ?
(trg)="53.2"> ( Gülüşmeler ) Muny 1862-iň Dekabrynda kongresiň ikinji ýyllyk ýygnagynda aýdypdyr .

(src)="53"> Треба да појаснам дека немам поим што се случувало во тоа време .
(trg)="54"> Ýöne şuny boýnuma alýan , ol wagtlar nämeler bolup geçýändigi barada

(src)="54"> Ние не учиме американска историја во Британија .
(trg)="55"> hiç pikrim ýok. çünki biz Angiliýada Amerikanyň taryhyny okatmaýarys .

(src)="55.1"> ( Смеа ) Ние ја поттиснуваме .
(src)="55.2"> Знаете , таква е нашата политика .
(trg)="56"> ( Gülüşmeler ) Ýörite gizleýäris , syýasatymyz şeýle .

(src)="56"> ( Смеа ) Значи , без двоумење , нешто фасцинантно се случувало во Декември 1862-ра година за кое што американците меѓу нас ќе бидат потполно свесни .
(trg)="57"> ( Gülüşmeler ) Borla , 1862-de dogurdanam örän möhüm zatlar bolýardy aramyzdaky Amerikalylar bilerler .

(src)="57"> Но тој го рече ова : " Догмите од тивкото минато се неадекватни за бурната сегашност .
(trg)="58"> Şeýle diýipdir : " Asuda geçmişiň doguşlary tupanly bugün üçin ýetersizdir .

(src)="58"> Околностите се натрупани со тешкотии и ние мора да се издигнеме со нив . "
(trg)="59"> Bir ýagdaý şertler kynlaşdykça aşylmagy kyn ýagdaýa gelip biler , onda biz bu kynçylyklaryň üstine çykyp bu ýagdaýy aşmalydyrys .

(src)="59.1"> Го сакам тоа .
(src)="59.2"> Не да се издигнеме над нив , туку со нив .
(trg)="60"> Men bu garaýyşa haýran galdym .

(src)="60"> Во новава ситуација , ние мора да мислиме одново и да дејствуваме одново
(trg)="62"> " Biziň dawamyz täze , diýmek täze düşünjelerimiz bolmaly we hereketlerimizde täze bolmaly .

(src)="61"> Мораме самите себеси да се ослободиме и дури тогаш ќе ја спасиме нашата земја . "
(trg)="63"> Özümizi azat etmelidiris diňe şonda soňra öz ýurdymyzy halas edip bileris . "

(src)="62"> Го сакам изразот , " ослободиме . "
(trg)="64"> " Azat etmek " bu söze haýran .

(src)="63"> Знаете што тоа значи ?
(trg)="65"> Näme diýmekdigini bilýänizmi ?

(src)="64"> Дека постојат идеи на кои ние им робуваме , кои ги земаме здраво за готово како природна состојба на нештата , начин на кој нештата се .
(trg)="66"> Tussagy bolan pikirlerimiz bar diýmek hemişe bolandygyny we boljagyny kabul eden öz ugurly gidişiň bölegi hasaplaýan pikirlerimiz .

(src)="65"> И многу од нашите идеи се формирани не да се справат со околностите од овој век , туку да се справат со околностите од минатиот век .
(trg)="67"> Pikirlerimiziň köpüsi içinde bolan asyrmyzyň şertlerine görä döremedik tersine geçen asyrlaryň meselelerini çözmek üçin ýüze çykandyrlar .

(src)="66.1"> Но нашите умови сеуште се хипнотизирани од нив .
(src)="66.2"> И ние мораме да се ослободиме од некои од нив .
(trg)="68.1"> Emma zehinlerimiz häzirem bu düşünjelere gipnoz edilen .
(trg)="68.2"> Bu düşünjelerden özümizi azat etmelidiris .

(src)="67"> Но , да го направиме тоа е полесно да се каже отколку да се направи .
(trg)="69"> Muny etmegi aýtmak elbette etmekden has aňsat .

(src)="68"> Многу е тешко да се знае кои работи ги земаме " здраво за готово . "
(trg)="70"> Bu ýagdaýda nämani soragsyz kabul edýändigimizi bilmek örän kyndyr .

(src)="69"> А причината е затоа што ги земаме " здраво за готово . "
(trg)="71"> Munuň sebäbide soraglamazlygymyzdyr .

(src)="70"> Дозволете ми да ве прашам за нешто што можеби го земате " здраво за готово . "
(trg)="72"> Mysal bermek üçin size bir sorag soraýyn

(src)="71"> Колкумина од вас се над 25 години ?
(trg)="73"> Bu zaldaky näçe kişi 25 ýaşynyň üstinde ?

(src)="72.1"> Не сметам дека тоа го земате здраво за готово .
(src)="72.2"> Сигурен сум дека веќе сте запознаени со тоа .
(trg)="74.1"> Soraglamazdan kabul edýän zadyňyz bu däl .
(trg)="74.2"> Bu hakykady bilýändigiňizi bilýän .

(src)="73"> Дали има некој кој е под 25 години ?
(trg)="75"> Bärde 25 ýaşyň aşagynda kimdir biri barmy ?

(src)="74.1"> Одлично .
(src)="74.2"> Сега , вие со над 25 , подигнете рака доколку носите рачен часовник .
(trg)="76"> Örän gowy , Indi , 25-iň üstinde bolanlar , goşar sagadynyz bar bolsa eliňizi galdyryp bilermisiniz ?

(src)="75"> Не има во голем број , нели ?
(trg)="77"> Örän köp sanda şeýle dämi ?

(src)="76"> Прашајте го истово во соба полна со тинејџери .
(trg)="78"> Birem bu zal dolysy okuwçylara soraň bu soragy .

(src)="77"> Тинејџерите не носат рачни часовници .
(trg)="79"> Ol ýaşda ýaşlaryň köpüsi sagat dakynmaýar .

(src)="78"> Не мислам дека тие неможат или несмеат , само честопати одлучуваат да не носат .
(trg)="80"> Dakmazlar ýa-da dakmaklaryna rugsat edilmez diýýemmok. köplenç diňe dakmazlygy saýlaýarlar .

(src)="79"> А причината е во , како што гледате , тоа што ние сме израснати во пред-дигитална култура , ние над 25 годишна возраст .
(trg)="81"> Munuň sebäbi , biziň , ýagy 25 üstindäkileriň , digital öňündäki bir dünýäde ulalan bolmagymyz .

(src)="80"> Па за нас , ако сакаме да знаеме колку е часот , мораме да носиме нешто кое ќе ни го каже времето .
(trg)="82"> Biz wagty bilmek üçin wagty bize görkezjek bir gurala mätäçlik duýýarys .

(src)="81"> Децата денес живеат во дигитализиран свет , и времето , за нив , е насекаде .
(trg)="83"> Çagymyzyň çagalary digital dünýäde ýaşaýarlar , we olar üçin wagt her ýerde .

(src)="82"> Тие не гледаат причина да го прават ова .
(trg)="84"> Yzarlamak üçin aýratyn bir gurala mätaçlikleri ýok .

(src)="83"> И , патем , ниту вие не мора да го правите тоа ; работата е во тоа што вие тоа отсекогаш сте го правеле , и продолжувате да го правите .
(trg)="85"> Hä , siziňde ýok. diňe muny hemişe edendigiňiz üçin endik bolupdyr .

(src)="84"> Мојата ќерка никогаш не носи часовник , мојата ќерка Кејт , која има 20 години .
(trg)="86"> Gyzym Keýt , 20 ýaşynda , hiç sagat dakynanok .

(src)="85"> Таа не ја гледа причината за тоа .
(trg)="87"> Gereksiz görýär .

(src)="86"> И таа вели , " тоа е направа со една функција . "
(trg)="88"> " Ýeke funksiýaly gural bu " diýýar .

(src)="87"> ( Смеа ) " Како , колку мизерно е тоа ? "
(trg)="89.1"> ( Gülüşmeler ) " Iç gysgynç . "
(trg)="89.2"> " Ýok ýok ! "

(src)="88"> А јас велам , " Не , не , го покажува и датумот исто така . "
(trg)="90.1"> diýýärin .
(trg)="90.2"> " Senänide görkezýär . "

(src)="89"> ( Смеа ) " Има повеќе функции . "
(trg)="91"> ( Gülüşmeler ) " Birden köp aýratynlygy bar . "

(src)="90"> Гледате , постојат работи на кои сме станеле робови преку образованието .
(trg)="92"> Aý bolýar görýänizä , okuw temasynda tussagy bolan düşünjelerimiz bar .

(src)="91"> Дозволете ми да ви дадам неколку примери .
(trg)="93"> Bir näçe mysal getirmegime rugsat ediň

(src)="92"> Една од нив е идеја на линеарност , дека тоа започнува овде , и вие одите по патеката , и доколку направите се како што треба , ќе завршите обезбедени до крајот на животот .
(trg)="94"> Bulardan biri çyzgylylyk pikri , bir ýerden başlarsyňyz , bir ýoly yzarlarsyňyz , we eger hemme zady dogry eden bolsaňyz , durmuşyňyzyň soňunda durmyşyňyzy gowy bir ýere oturdan bolarsyňyz .

(src)="93"> Секој досега кој зборувал на ТЕД ни кажал имплицитно понекогаш и експлицитно , различна приказна , дека животот не е линеарен , туку органски .
(trg)="95"> TED-de gürlän hemme kişi bize gizlin-gizlin kä wagtda açyk-açyk şuny diýdi , durmuş çyzgyly däldir , organikdir .

(src)="94"> Ние ги креираме нашите животи симбиотично додека ги истражуваме нашите таленти во релација со околностите кои тие помагаат да ги направиме за нас .
(trg)="96"> Durmyşlarymyzy simbiotik bolup ukyplarmyzy ýüze çykarjak hadysa we ýagdaýlara bagly edip emele getireris .

(src)="95"> Но знаете , ние станавме опседнати со оваа проповедање за линеарноста .
(trg)="97"> Eger bilýän bolsaňyz çyzgyly düşündirişi kellämizde müdimi hala getiripdiris .

(src)="96"> И веројатно врвот во образованието е да се запишеме на колеџ .
(trg)="98"> Okuwyň çür depesi uniwersitede girmek .

(src)="97"> Мислам дека сме опседнати да ги запишеме луѓето на колеџ ,
(trg)="99"> Çaklaýyşyma görä adamlary üniwersitede salmagy hem kellämizde müdimi hala getirdik ,

(src)="98"> и тоа на одредени видови на колеџ .
(trg)="100"> iň azyndan käbir görüş uniwersitetlere .

(src)="99"> Не мислам дека не треба да одите на колеџ , но не секој има потреба да оди , и немора секој да оди сега .
(trg)="101"> Uniwersitede gitmäň diýýemmok , ýöne herkimiň gitmegine zerurlyk ýok .

(src)="100"> Можеби ќе одат подоцна , не сега .
(trg)="102"> Ýa-da herkimiň derrew gitmegine zerurlyk ýok .