# mk/ted2020-1815.xml.gz
# srp/ted2020-1815.xml.gz
(src)="1"> Сакам да ви признаам нешто ,
(trg)="1"> Moram nešto da vam priznam ,
(src)="2"> но најпрвин , сакам вие нешто да ми признаете .
(trg)="2"> ali prije toga želim da vi meni nešto priznate .
(src)="3"> Сакам да кренете рака доколку минатата година имате доживеано релативно малку стрес .
(trg)="3"> Podignite ruku ukoliko ste u posljednjih godinu dana doživjeli relativno slab stres .
(src)="4"> Некој ?
(trg)="4"> Iko ?
(src)="5"> А средно ниво на стрес ?
(trg)="5"> A umjerenu količinu stresa ?
(src)="6"> Кој има доживеано многу стрес ?
(trg)="6"> Ko je iskusio jako stresnu situaciju ?
(src)="7.1"> Да .
(src)="7.2"> И јас .
(trg)="7.1"> Da .
(trg)="7.2"> Ja takođe .
(src)="8"> Но нешто друго имав на ум .
(trg)="8"> Ali to nije ono što sam htjela da priznam .
(src)="9"> Ова е мојата исповед : јас сум здравствен психолог , а мојата мисија е да им помагам на луѓето да бидат посреќни и поздрави .
(trg)="9"> Moje priznanje je ovo : ja sam zdravstveni psiholog , i moja misija je da učinim ljude što srećnijim i zdravijim .
(src)="10"> Но страв ми е дека она што го предавав изминативе 10 години прави повеќе штета отколку добро , а поврзано е со стресот .
(trg)="10"> Ali plašim se da nešto o čemu govorim posljednjih 10 godina čini više štete nego koristi , a to ima veze sa stresom .
(src)="11"> Со години им кажував на луѓето , стресот ве разболува .
(trg)="11"> Godinama govorim ljudima , stres vas čini bolesnima .
(src)="12"> Го зголемува ризикот од сè , почнувајќи од обична настинка , па до кардиоваскуларните болести .
(trg)="12"> Povećava rizik svega , od najobičnije prehlade do srčanih bolesti .
(src)="13"> Во суштина , од стресот направив непријател .
(trg)="13"> U suštini , pretvorila sam stres u neprijatelja .
(src)="14"> Но веќе поинаку гледам на стресот , а денес сакам и вие поинаку да гледате на него .
(trg)="14"> Ali , moje mišljenje o stresu se promijenilo , i danas želim da promijenim i vaše .
(src)="15"> Ќе започнам со студијата која ме натера да го преиспитам мојот дотогашен пристап кон стресот .
(trg)="15"> Dozvolite mi da počnem sa istraživanjem koje je promijenilo moj čitav pristup stresu .
(src)="16.1"> Студијата следеше 30,000 возрасни луѓе од САД во текот на 8 години .
(src)="16.2"> Ги прашуваа луѓето , " Колку стрес имате доживеано изминатава година ? "
(trg)="16"> Istraživanje je pratilo 30 000 odraslih u Americi osam godina , a počelo je tako što su pitali ljude : " Koliko Vam je prethodna godina bila stresna ? "
(src)="17"> Исто така ги прашуваа , " Дали верувате дека стресот е штетен за вашето здравје ? "
(trg)="17"> Još su ih pitali : " Vjerujete li da stres ugrožava Vaše zdravlje ? "
(src)="18"> А потоа преку јавниот регистар за починати утврдуваа кој починал .
(trg)="18"> Potom su iskoristili javne podatke o umrlima kako bi saznali ko je umro .
(src)="19.1"> ( Смеа ) Добро .
(src)="19.2"> Прво лошите вести .
(trg)="19.1"> ( Smijeh ) U redu .
(trg)="19.2"> Prvo malo loših vijesti .
(src)="20"> Луѓето кои доживеале многу стрес претходната година , имаа 43-процентно зголемување на ризикот од умирање .
(trg)="20"> Ljudi koji su imali jako stresnu godinu imali su za 43 % uvećan rizik od smrti .
(src)="21"> Но ова важеше само за луѓето кои истовремено веруваа дека стресот е штетен за здравјето .
(trg)="21"> Ali to je je bilo tačno samo za one koji su vjerovali da je stres štetan za njihovo zdravlje .
(src)="22"> ( Смеа ) Луѓето кои доживеале многу стрес , но кои не претполагаа дека стресот е штетен , немаа зголемување на ризикот од умирање .
(trg)="22"> ( Smijeh ) Ljudi koji su bili pod jakim stresom ali nijesu mislili da je on štetan po njih nijesu imali uvećanu stopu smrtnosti .
(src)="23"> Всушност , ризикот од умирање кај нив беше најнизок во споредба со другите , вклучувајќи ги и луѓето кои имаа релативно малку стрес .
(trg)="23"> Zapravo , imali su najniži rizik od smrti u poređenju sa svim ispitanicima iz istraživanja , uključujući i one koji su imali relativno nizak stres .
(src)="24"> Во текот на осумте години , следејќи ги смртните случаи , истражувачите пресметаа дека 182,000 Американци умреле предвремено , но не од стрес , туку од верувањето дека стресот е лош .
(trg)="24"> Istraživači su procijenili da u toku ovih osam godina koliko su pratili smrtnost , 182 000 Amerikanaca koji su umrli prerano , umrli su ne zbog stresa , već zbog vjerovanja da je stres loš po njih .
(src)="25"> ( Смеа ) Тоа е преку 20,000 починати на годишно ниво .
(trg)="25"> ( Smijeh ) To je preko 20 000 umrlih godišnje .
(src)="26"> Сега , ако оваа пресметка е точна , тогаш верувањето дека стресот е лош ќе стане 15от најголем причинител на смрт во САД за минатата година , убивајќи повеќе луѓе отколку ракот на кожа , ХИВ / СИДАта и убиствата .
(trg)="26"> E sad , ako je ova pretpostavka tačna , to bi značilo da vjerovanje da je stres štetan predstavlja uzročnik smrti koji se nalazi na 15 . mjestu u Americi tokom prošle godine , od kojeg je umrlo više ljudi nego od raka kože , side i od ubistava .
(src)="27"> ( Смеа ) Гледате зошто ме полуде оваа студија .
(trg)="27"> ( Smijeh ) Sada vidite zbog čega me je ova studija izbezumila .
(src)="28"> А јас пак трошев толку многу енергија кажувајќи им на луѓето колку е лош стресот за нивното здравје .
(trg)="28"> Ja ovdje trošim toliko energije pričajući ljudima da je stres loš za njihovo zdravlje .
(src)="29"> Оваа студија ме натера да размислувам : Дали ќе бидеш поздрав ако го промениш
(trg)="29"> Ovo istraživanje me je navelo da se zapitam : Da li promjena vjerovanja o stresu
(src)="30.1"> мислењето во однос на стресот ?
(src)="30.2"> Овде науката вели да .
(trg)="30.1"> može da nas učini zdravijim ?
(trg)="30.2"> Nauka ovo potvrđuje .
(src)="31"> Кога ќе го промениш размислувањето за стресот , тогаш го менуваш начинот на кој телото реагира под стрес .
(trg)="31"> Kada promijenite mišljenje o stresu , možete da promijenite reakciju vašeg tijela na stres .
(src)="32"> За да ви објаснам како функционира ова , сакам да се преправате божем сте учесници во студија наменета да ви предизвика стрес .
(trg)="32"> Sada ću da objasnim kako to funkcioniše , hoću da se sada pretvarate da ste subjekti u istraživanju koje je kreirano da izazove stres kod vas .
(src)="33"> Се вика тест на социјален стрес .
(trg)="33"> Zove se test socijalnog stresa .
(src)="34"> Доаѓате во лабораторијата и ви велат дека треба да одржите пет-минутен импровизиран говор за вашите лични слабости пред група експерти-оценувачи кои седат пред вас , а за да го почувствувате притисокот , директно во лице ви насочуваат силни рефлектори и камера , како и овде .
(trg)="34"> Dođete u laboratoriju , i rečeno vam je da imate pet minuta da govorite o svojim ličnim slabostima ispred eksperata koji vas procjenjuju , i koji čine sve da osjećate pritisak , izloženi ste jakom svjetlu i kamerama koje su uperene u vas , nešto poput ovoga .
(src)="35"> А оценувачите се обучени да ви даваат обесхрабрувачки , невербален фидбек , еве вака .
(trg)="35"> Procjenjivači su obučeni da daju obeshrabrujuće , neverbalne povratne informacije poput ovih .
(src)="36"> ( Смеа ) Откако доволно ќе ве деморализираат , следи вториот дел : математички тест .
(trg)="36"> ( Smijeh ) Sada kada ste u potpunosti obeshrabreni vrijeme je za drugi dio : test iz matematike .
(src)="37"> И без да знаете , експериментаторот е обучен да ве малтретира за време на тестот .
(trg)="37"> I bez vašeg znanja o tome , eksperimentator je obučen da vas maltretira tokom toga .
(src)="38"> Сега ова ќе го направиме сите заедно .
(trg)="38"> Sada ćemo svi to da pokušamo .
(src)="39"> Ќе биде забавно .
(trg)="39"> Biće zabavno .
(src)="40"> За мене .
(trg)="40"> Za mene .
(src)="41"> Добро .
(trg)="41"> U redu .
(src)="42"> Сакам сите да броите назад од 996 во интервали од 7 .
(trg)="42"> Hoću da svi odbrojavate unazad od 996 po sedam .
(src)="43"> Треба да броите наглас најбрзо што можете , почнувајќи од 996 .
(trg)="43"> Brojaćete naglas što brže možete , počevši od 996 .
(src)="44"> Може !
(trg)="44"> Krenite !
(src)="45.1"> Публика : ( Брои ) Ајде побрзо .
(src)="45.2"> Побрзо ве молам .
(trg)="45.1"> Publika : ( Računa ) Brže .
(trg)="45.2"> Brže molim .
(src)="46"> Премногу сте бавни .
(trg)="46"> Prespori ste .
(src)="47.1"> Стој .
(src)="47.2"> Стој , стој , стој .
(trg)="47.1"> Stanite .
(trg)="47.2"> Stop , stop , stop .
(src)="48"> Дечково направи грешка .
(trg)="48"> Onaj momak je pogriješio .
(src)="49"> Ќе мора да почнете одново .
(trg)="49"> Svi ćemo morati ispočetka .
(src)="50"> ( Смеа ) Не сте многу добри во ова , нели ?
(trg)="50"> ( Smijeh ) Nijeste baš dobri u ovome , je l ' da ?
(src)="51"> Добро , сфаќате како оди .
(trg)="51"> U redu , stekli ste predstavu .
(src)="52"> Е сега , ако учествувавте во оваа студија , веројатно ќе чувствувавте малку стрес .
(trg)="52"> Da ste zaista učestvovali u ovom istraživanju , vjerovatno biste bili malo pod stresom .
(src)="53"> Можеби срцето ќе ви лупаше , можеби ќе дишевте забрзано , можеби ќе се потевте .
(trg)="53"> Srce vam brže lupa , moguće je da ubrzano dišete , preznojavate se .
(src)="54"> И нормално , овие физички промени ги интерпретираме како нервоза или како знаци дека не се справуваме добро со притисокот .
(trg)="54"> I obično objašnjavamo ove fizičke promjene kao anksioznost ili znake da se ne borimo dobro sa pritiskom .
(src)="55"> Но што ако на нив гледавте како на знаци дека телото ви е полно енергија , дека ве подготвува да се соочите со предизвикот ?
(trg)="55"> Ali šta bi bilo kada bi ih posmatrali kao znake da se vaše tijelo energizuje , priprema za suočavanje sa izazovom ?
(src)="56"> Токму ова им беше кажано на учесниците во една студија спроведена на Универзитетот Харвард .
(trg)="56"> Upravo je to rečeno učesnicima istraživanja na Harvardu .
(src)="57"> Пред да се подложат на тестот за социјален стрес , им беше кажано дека стресната реакција е полезна .
(trg)="57"> Prije nego što su prošli kroz test socijalnog stresa , naučeni su da misle da im je reakcija na stres zapravo od pomoći .
(src)="58"> Срцето кое лупа те подготвува за акција .
(trg)="58"> Da vas ubrzan rad srca priprema za akciju .
(src)="59"> Ако дишеш забрзано , немај гајле .
(trg)="59"> Ako dišete brže , da to nije problem .
(src)="60"> Така мозокот добива повеќе кислород .
(trg)="60"> To dovodi više kiseonika u mozak .
(src)="61"> Учесниците кои научија дека стресната реакција им помага во перформансот , беа помалку вознемирени , помалку анксиозни , посамоуверени , но според мене најфасцинантно е тоа како се промени нивната физичка реакција .
(trg)="61"> I subjekti koji su naučeni da posmatraju reakciju na stres kao korisnu za njihov učinak , pa , bili su manje pod stresom , manje anksiozni , sigurniji , ali ono što mi je bilo najfascinantnije je to kako se fizička reakcija na stres promijenila .
(src)="62"> При типична стресна реакција , срцевите отчукувања ви се зголемуваат , а крвните садови ви се стеснуваат , еве вака .
(trg)="62"> Prilikom tipične reakcije na stres , ubrzava vam se puls , a krvni sudovi se stežu ovako .
(src)="63"> Ова е една од причините поради која хроничниот стрес понекогаш е поврзан со кардиоваскуларните болести .
(trg)="63"> I ovo je jedan od razloga zašto je hronični stres ponekad povezan sa srčanim oboljenjima .
(src)="64"> Воопшто не е здраво да бидете постојано во оваа состојба .
(trg)="64"> Nije baš zdravo biti u ovakvom stanju sve vrijeme .
(src)="65"> Но во истражувањето , откако учесниците научија дека стресната реакција им помага , нивните крвни садови останаа опуштени , еве вака .
(trg)="65"> Ali u istraživanju , kada su učesnici smatrali da im reakcija na stres može biti od pomoći , njihovi krvni sudovi su bili relaksirani poput ovoga .
(src)="66"> Срцето сè уште им лупаше , но ова е далеку подобар кардиоваскуларен профил .
(trg)="66"> Njihovo srce je i dalje radilo ubrzano , ali ovo je znatno zdraviji kardiovaskularni profil .
(src)="67"> Всушност многу наликува на она што се случува во моментите на радост и храброст .
(trg)="67"> I zapravo dosta podsjeća na radosne i odvažne trenutke .
(src)="68"> Во текот на животот доживуваме стресни ситуации , и токму ваквата биолошка промена може да биде разликата помеѓу срцев удар на 50 г . , предизвикан од стрес и доживување на длабока старост .
(trg)="68"> Kroz život prepun stresnih iskustava , ova biološka promjena može biti razlika između srčanog udara uzrokovanog stresom u 50-toj godini i srećnog života do 90-te .
(src)="69"> И токму ова го потврдуваат новите сознанија за стресот , дека е битно како размислувате за стресот .
(trg)="69"> I ovo je upravo ono što nova nauka o stresu razotkriva , da je važno kako razmišljate o stresu .
(src)="70"> И така мојата цел како здравствен психолог се промени .
(trg)="70"> Tako se i moj cilj kao zdravstvenog psihologa promijenio .
(src)="71"> Повеќе не сакам да ве ослободам од стресот .
(trg)="71"> Više ne želim da se otarasim vašeg stresa .
(src)="72"> Сакам подобро да го искористите стресот .
(trg)="72"> Želim da vas učinim boljim u stresu .
(src)="73"> И штотуку извршивме една мала интервенција .
(trg)="73"> I upravo smo učinili jednu malu intervenciju .
(src)="74"> Доколку ја кренавте раката и рековте дека сте биле под голем стрес минатата година , можеби сме ви го спасиле животот , оти следниот пат кога ќе ви лупа срцето за време на стрес , ќе се сетите на овој говор и ќе си речете , на овој начин телото ми помага да се справам со овој предизвик .
(trg)="74"> Ako ste podigli ruku i rekli da ste imali jako stresnu prošlu godinu , mogli smo vam spasiti život , jer sljedeći put kada vam srce ubrza od stresa , sjetićete se ovog govora i pomislićete , moje tijelo mi pomaže da prevaziđem ovaj izazov .
(src)="75"> И кога стресот го гледате на тој начин , вашето тело ви верува , а вашата стресна реакција станува поздрава .
(trg)="75"> A kada tako gledate na stres , vaše vam tijelo povjeruje , i vaša reakcija na stres postaje zdravija .
(src)="76"> Реков дека повеќе од една деценија го демонизирав стресот за што сега треба да се искупам , па затоа ќе извршиме уште една интервенција .
(trg)="76"> Rekla sam da sam provela deceniju demonizujući stres kako bih ga se oslobodila , tako da ćemo da uradimo još jednu intervenciju .
(src)="77"> Сакам да ви кажам за еден од најмалку ценетите елементи на стресната реакција , а идејата е следна : Стресот ве прави друштвени .
(trg)="77"> Želim da vam kažem nešto o najpodcjenjenijem aspektu reakcije na stres a ideja je ova : Stres vas čini društvenim .
(src)="78"> За да ја разбереме оваа страна на стресот , треба да зборуваме за еден хормон , за окситоцинот , и знам дека окситоцинот како хормон
(trg)="78"> Kako biste razumjeli ovu stranu stresa , moramo govoriti o hormonu , oksitocinu , mada znam da je oksictocin već postao
(src)="79.1"> веќе ја достигна својата медиумска слава .
(src)="79.2"> Дури и си има свој прекар , хормонот на гушкањето , бидејќи се лачи кога ќе гушнете некого .
(trg)="79.1"> popularniji od bilo kog hormona .
(trg)="79.2"> Već je zaradio i nadimak , hormon milovanja , jer se oslobađa kada nekoga zagrlite .
(src)="80"> Но ова е многу мал дел од задачите на окситоцинот .
(trg)="80"> Ali to je samo mali dio onoga šta on radi .
(src)="81"> Окситоцинот е невро-хормон .
(trg)="81"> Oksitocin je neuro-hormon .
(src)="82"> Ги регулира социјалните инстинкти во вашиот мозок .
(trg)="82"> On pažljivo reguliše vaše moždane socijalne instinkte .
(src)="83"> Ве поттикнува да правите работи кои ќе ги зацврстат блиските врски .
(trg)="83"> Priprema vas za stvari koje jačaju vaše bliske odnose .
(src)="84"> Окситоцинот ве тера да барате физички контакт со вашите пријатели и семејството .
(trg)="84"> Oksitocin čini da žudite za fizičkim kontaktom sa vašim prijateljima i porodicom .
(src)="85"> Ви ја зголемува емпатијата .
(trg)="85"> Pojačava empatiju .
(src)="86"> Дури и ве прави склони да им помагате и да ги поддржувате луѓето кои ви се важни .
(trg)="86"> Čini vas spremnijim da pomognete i podržavate ljude do kojih vam je stalo .
(src)="87"> Одредени луѓе дури и предложија дека треба да шмркаме окситоцин
(trg)="87"> Neki ljudi čak predlažu da ušmrkavamo oksitocin
(src)="88"> за да бидеме посочувствителни и погрижливи .
(trg)="88"> kako bismo postali saosjećajniji i brižniji .
(src)="89"> Но еве што повеќето луѓе не сфаќаат за окситоцинот .
(trg)="89"> Ali evo šta većina ljudi ne razumije u vezi sa oksitocinom .
(src)="90"> Тој е хормон на стресот .
(trg)="90"> To je hormon stresa .
(src)="91"> Вашата хипофиза го лачи овој хормон како дел од стресната реакција .
(trg)="91"> Vaša hipofiza ga oslobađa kao dio reagovanja na stres .
(src)="92"> Игра исто толку голема улога колку и адреналинот поради кој ви лупа срцето .
(trg)="92"> Dio je vaše reakcije na stres baš kao i adrenalin koji vam ubrzava rad srca .
(src)="93"> И кога ќе се ослободи окситоцинот за време на стресната реакција , тој ве мотивира да барате поддршка .
(trg)="93"> I kada je oksitocin oslobođen u stresnoj situaciji , on vas pokreće da tragate za podrškom .
(src)="94"> Вашата биолошка стресна реакција ве тера на некого да му ги кажете своите чувства , наместо да ги чувате за себе .
(trg)="94"> Vaša biološka reakcija na stres vas podstiče da kažete nekome kako se osjećate umjesto zatvaranja u sebe .
(src)="95"> Вашата стресна реакција сака да биде сигурна дека ќе забележите кога некој во вашиот живот се мачи , за да можете да си помогнете едни на други .
(trg)="95"> Reakcija na stres čini da primijetite kada se neko u vašem životu muči kako biste podržavali jedni druge .
(src)="96"> Кога животот е тежок , вашата стресна реакција сака да бидете опколени со луѓе кои се грижат за вас .
(trg)="96"> Kada je život težak , reakcija na stres osigurava da se okružujete ljudima koji će se brinuti o vama .
(src)="97"> Добро , и како познавањето на оваа страна на стресот ќе ве направи поздрави ?
(trg)="97"> U redu , ali kako će vas to što znate sve ovo o stresu učiniti zdravijima ?
(src)="98"> Епа , окситоцинот не влијае само врз мозокот .
(trg)="98"> Pa , oksitocin ne utiče samo na mozak .
(src)="99"> Туку влијае и врз вашето тело , а една од главните улоги му е да го штити вашиот кардиоваскуларен систем од ефектите на стресот .
(trg)="99"> Utiče i na tijelo , i jedna od glavnih uloga koje ima u tijelu jeste da zaštiti vaš kardiovaskularni sistem od efekata stresa .
(src)="100"> Тој е природна против-воспалителна супстанца .
(trg)="100"> To je prirodni antibiotik .