# ky/ted2020-1004.xml.gz
# tr/ted2020-1004.xml.gz
(src)="1"> Мен бүгүн бул жерде Лакота жергесинде тартылган сүрөттөрүмдү көрсөтмөкчүмүн .
(trg)="1"> Bugün , Lakota fotoğraflarımı göstermek için buradayım .
(src)="2"> Көбүңүздөр Лакота тууралуу мурда уккансыздар , же жок дегенде андан чоңураак уруулар топтору жөнүндө мисалга , Сиу аттуу .
(trg)="2"> Birçoğunuz Lakota 'yı duymuş olabilirsiniz ; ya da en azından Siular adındaki daha büyük kabileler grubunu duymuşsunuzdur .
(src)="3"> Лакота уруусу башка бир топ уруулардай эле өз жерлеринен көчүрүлүп согуш абактарынын туткуну болуп калган андай жерлер азыркы мезгилде резервация-корук деп аталат .
(trg)="3"> Lakota , topraklarından çıkarılarak şu anda rezervasyon denilen savaş esiri kamplarına gönderilen birçok kabileden biridir .
(src)="4.1"> Pine Ridge ( Пайн Ридж ) аттуу резервациясы бүгүнкү алып баруумдун темасы болот .
(src)="4.2"> Бул резервация Түштүк Дакотанын Black Hills ( Блэк Хилз ) деген жеринен болжол менен 120 км чакырым алыстыгында жайгашкан .
(trg)="4"> Bugünkü slayt gösterisinin konusu olan Pine Ridge Rezervasyonu , Güney Dakota 'daki Black Hills 'in ( Siyah Tepeler ) 120 km güneydoğusunda bulunur .
(src)="5"> Ал жерди кээ бирде дагы 334 номериндеги Согуш Абагынын Туткуну деп аташат , жана ушул жерде азыркы убакта Лакота уруусу жашайт .
(trg)="5"> Buradan bazen , 334 Numaralı Savaş Esiri Kampı olarak da bahsedilir ve şu anda Lakotalar 'ın yaşadığı yerdir .
(src)="6"> Кана эмесе айткылачы , араңыздарда канчооңор AIM , башкача айтканда Америкалык Түпкүлүктүү Калктын Кыймылы тууралуу уктуңуздар эле же болбосо Russell Means ( Рассел Минз ) тууралуу , же Leonard Peltier ( Леонард Пелтиер ) жөнүндө , же Огалала уругунун бийликтегилер менен болгон тирешүүсүн билсеңиздер анда сиздер Пайн Ридж бул Америкадагы түпкүлүктүү элдин көйгөйлөрүн чечүү боюнча даана ортосу экендигин билесиздер .
(trg)="6"> Eğer Amerikan Kızılderili Hareketi AIM 'i duyduysanız , ya da Russell Means 'i ya da Leonard Peltier 'i ya da Oglala sorununu , o zaman Pine Ridge 'in ABD 'deki Yerli sorunlarıyla ilgili sıfır noktası olduğunu bilirsiniz .
(src)="7.1"> Ошентип биздин бүгүнкү жолугушуубузда менден менин Лакота калкы менен болгон карым-катнашым тууралуу сүйлөп берүүнү суранышкан , а бирок чындыгында ушул жөнүндө сүйлөшүү мен үчүн абдан оор .
(src)="7.2"> Анткени , эгер сиздер менин денемдин түсүн байкабай калсаңыздар , анда караңыздар , мен ак кишимин , анан бул жагдай Түпкүлүктүү калк резервациясында абдан чоң тоскоолдук болуп эсептелет .
(trg)="7"> Benden Lakota 'ya ilişkim hakkında bugün biraz konuşmam istendi ; ve bu benim için çok zor bir şey çünkü eğer derimin renginden fark etmediyseniz , ben beyazım ve bu , bir Yerli rezervasyonunda çok büyük bir engeldir .
(src)="8"> Бүгүнкү менин сүрөттөрүмдө сиздер көп адамдарды көрөсүздөр ,
(trg)="8"> Bugün fotoğraflarımda birçok kişi göreceksiniz
(src)="9"> ал кишилер менен мен аябай жакын мамилелерди түздүм жана алар мени бир туугандай кылып эле тозуп алышты .
(trg)="9"> ve ben bu insanlarla çok yakınlaştım ve beni ailelerinden biri gibi kabul ettiler .
(src)="10.1"> Алар мени ага жана тайаке деп аташып беш жыл бою кайра кайра үйлөрүнө чыкырып жатышты .
(src)="10.2"> Бирок Пайн Риджде
(trg)="10.1"> Bana " kardeş " ve " amca " diye hitap ettiler ve beş yıl boyunca beni tekrar tekrar davet ettiler .
(trg)="10.2"> Fakat ben Pine Ridge 'de
(src)="11"> мен ар дайым " Уасишу " деген ысым менен кала берем ,
(trg)="11"> her zaman bir " wasichu " olacağım ;
(src)="12"> Уасишу Лакота тилиндеги сөз жана ал түпкүлүктүү калк эмес дегенди билдирет , Васишу деген сөздүн дагы бир котормосу " өзүнө эттин эң сонун бөлүгүн алган адамды " билгизет .
(trg)="12"> " wasichu " bir Lakota kelimesi ; anlamı , Kızılderili olmayan ; fakat başka bir anlamı da " en iyi eti kendine alan " demek .
(src)="13"> Менин сөзүмдүн маңызы мына ушунда - эттин эң сонун бөлүгүн алган адамда болмокчу .
(trg)="13"> Ve benim üzerinde durmak istediğim de bu anlamı ; etin en iyi yerini kendine alan .
(src)="14"> Бул ач көздүктү билдирет .
(trg)="14"> Açgözlü anlamına geliyor .
(src)="15"> Мына ушул аудиторияда олтургандарды карагылачы .
(trg)="15"> Bu oditoryuma şöyle bir bakın bugün .
(src)="16"> Биз мына Батыш Америкадагы жеке университеттеринде окуйбуз , азыр олтурганыбыз болсо кызыл тукабадан жабылган олтургучтар чөнтөктөрүбүздө тыйыныбыз жетиштүү .
(trg)="16"> Amerika 'nın batısında bir özel okuldayız ; cebimizde paramızla kırmızı kadife koltuklarda oturuyoruz .
(src)="17"> Биздин жашоолорубузду карасаңыздар , биз чындыгында эле эттин эң сонун бөлүктөрүн алганбыз .
(trg)="17"> Ve hayatlarımıza bakacak olursak biz gerçekten etin en iyi yerini almış durumdayız .
(src)="18"> Келгилечи бүгүн бул сүрөттөргө көңүл буралы көп нерселерге жетишсиз болгон адамдардын өмүрлөрүн көрөлү , аларды билели жана ал адамдардын беттерин көргөн сайын бул жалаң гана Лакота калкынын элестери эмес , бул баардык түпкүлүктүү калктын мүдөөсүн үчүн турган эл экендигин түшүнөлү .
(trg)="18"> Bugün biz kazanalım diye kaybeden insanların olduğu fotoğraflara bakalım ; ve yüzlerini gördüğünüzde bilin ki bu insanlar sadece Lakota 'nın resimleri değildir ; tüm yerlileri temsil etmektedirler .
(src)="19"> Бул жөнөкөй кагаздын бетинде мен көргөн тарых барактары жана мен аны Лакота досторуман жана үй-бүлөмөн үйрөндүм .
(trg)="19"> Bu kağıt parçasında Lakotalı arkadaşlarımdan ve ailemden öğrendiğim şekliyle tarih bulunmaktadır .
(src)="20"> Бул тарых барактары сүйлөшүлгөн жана бузулган келишимдерге согуш деп көз боемочулук болгон кыргын болгон окуялар менен белгилүү .
(trg)="20"> Aşağıdakiler , yapılan antlaşmaların , ihlâl edilmiş antlaşmaların ve savaş adıyla gizlenen katliamların kronolojisidir .
(src)="21.1"> Мен 1824 жыл менен баштаймын .
(src)="21.2"> Түпкүлүктүү калк менен иштөө деп белгилүү болгон бөлүм
(trg)="21.1"> 1824 'ten başlayayım .
(trg)="21.2"> Kızılderili İşleri Bürosu olarak bilinen yer ,
(src)="22"> Согуш Департаментинин карамагында ачылып , баскынчылыктын баштапкы деңгээлин Түпкүлүктүү калк менен боло турган кызматташтыкта белгилеп койгон .
(trg)="22"> Amerikan Yerlileri 'yle ilişkilerimizde erkenden bir saldırgan tavrı ortaya koyarak Savunma Bakanlığı bünyesinde kurulmuştur .
(src)="23"> 1851 жыл : Форд Ларами биринчи келишимине кол коюлган , ал болсо Лакота Улутунун чек аралырын так белгилешкен .
(trg)="23"> 1851 : İlk Fort Laramie Antlaşması yapılmıştır ; burada Lakota ülkesinin sınırları net olarak gösterilmiştir .
(src)="24"> Келишимге ылайык , ошол жерлер эгемендүү улуттун жерлери деп эсептелет .
(trg)="24"> Antlaşmaya göre , o topraklar bağımsız bir ulustur .
(src)="25"> Эгер келишимдеги чек аралар ошол бойдон калганда - жана ошол мыйзам негиздерине ылайык ошондой эле болушу абзел - анда бүгүнкү күндөрү Кошмо Штаттары мындай болмок .
(trg)="25"> Bu antlaşmadaki sınırlar korunsaydı -ve korunması gerektiğinin yasal bir zemini vardır- bugün Amerika böyle görünecekti .
(src)="26"> 10 жылдан кийин ,
(trg)="26"> 10 yıl sonra ,
(src)="27"> Линкольн Президенти Homestead Act ( Хоумстед Экт ) аттуу мыйзамды чыгарат , ага ылайык Түпкүлүктүү калктын жерлерине көптөгөн ак кишилер отурукташат .
(trg)="27"> Başkan Lincoln tarafından imzalanan Evyeri Kanunu Yerli topraklarına beyaz göçmenlerin akmasına neden oldu .
(src)="28"> 1863 : Минесота жерлеринде Санти Сиу калкынын көтөрүлүшү 38 Сиу адамдарын асып өлтүрүү менен аяктап , Ошол мезгилдеги Кошмо Штаттарынын эң чоң жазалоолорунан болот .
(trg)="28"> 1863 : Minnesota 'daki Santee Siuları 'nın ayaklanması 38 Siu erkeğinin asılmasıyla sonuçlandı ; ABD tarihindeki en büyük toplu infaz .
(src)="29"> Бул жазалоо Линкольн Президентинин буйругу болгон да ал эми ага чейин эки күн мурун Линкольн укуктарды теңдетүүгө багытталган Emancipation Proclamation ( Имансипейшн прокламейшн ) аттуу мыйзамга кол койгон болчу .
(trg)="29"> İnfaz emri , Başkan Lincoln tarafından Özgürlük Bildirgesi 'ni imzalamasından sadece iki gün sonra verilmişti .
(src)="30.1"> 1866 жылы трансматериктик темир жолун куруу - жаңы заманы башталат .
(src)="30.2"> Биз бул темир поездер үчүн жана ал жолдорду кыскартыш үчүн
(trg)="30.1"> 1866 , kıtayı geçen tren yolunun yapımının başlaması , yeni bir dönem .
(trg)="30.2"> Trenler ve yollara kestirmeler açmak için
(src)="31"> жергиликтүү Лакота калкынын жерлерин тартып алдык .
(trg)="31"> Lakota Ülkesi 'nin kalbindeki topraklara el koyduk .
(src)="32"> Келишимдердин дээрлик баардыгы ыргытылган болчу .
(trg)="32"> Antlaşmalar unutulmuştu .
(src)="33.1"> Ошондуктан Лакота калкынын үч уруулары чогулуп Кызыл Булут аттуу башчынын астында Кошмо Штаттардын аскер күчтөрүнө бир топ ирет чабуул жасап аларды утушат .
(src)="33.2"> Мен ушул жерди кайталагым келет .
(trg)="33.1"> Bunun karşılığında , Lakota şefi Kırmızı Bulut tarafından yönetilen üç kabile saldırdı ve ABD ordusunu birçok kez yendi .
(trg)="33.2"> Bu bölümü tekrarlamak istiyorum .
(src)="34"> Лакота Кошмо Штат аскерлерин утат .
(trg)="34"> Lakota ABD ordusunu yendi .
(src)="35"> 1868 : Экинчи Форд Ларами келишими Улуу Сиу Улутунун эгемендүүлүгүнө даана кепилдик берет жана Лакота элинин Black Hills ( Блэк Хилз ) аттуу сыйык жерлерине ээ экендигин көрсөтөт .
(trg)="35"> 1868 : İkinci Fort Laramie Antlaşması Büyük Siu Milleti 'nin bağımsızlığını ve kutsal Siyah Tepeler 'in Lakota 'ya ait olduğunu açıkça garanti eder .
(src)="36.1"> Жана ошондой эле Кошмо Штат өкмөтү Лакота элине алардын жанында жайгашкан штаттарындагы башка жерлер боюнча жана уучулук боюнча укуктарын берүүгө сөз берет .
(src)="36.2"> Биз мындан ары Powder River ( Паудер Ривер ) аймагы
(trg)="36.1"> Hükümet aynı zamanda toprak ve çevre eyaletlerde avlanma hakkı da vadeder .
(trg)="36.2"> Powder River kırsalının bundan sonra tüm beyazlara kapalı
(src)="37"> ак адамдардын баардыгына жабылат деген убада бердик .
(trg)="37"> olacağına söz verdik .
(src)="38"> Ошентип бул келишим Кызыл Булут менен Сиу үчүн чоң утуш болду .
(trg)="38"> Antlaşma , Kırmızı Bulut ve Siular için tam bir zafer gibi gözüküyordu .
(src)="39"> Чындыгында , Американын тарыхына таянсак жергиликтүү Америка өкмөтү тарыхта бир гана жолу ушул согушта тынчтык сүйлөшүүлөрун жүргүзүп душмандын баардык талаптарына баш ийген .
(trg)="39"> Aslında , bu , Amerikan tarihindeki , hükümetin düşmanın tüm istediklerini kabul etmek zorunda kalarak barış müzakere ettiği tek savaştır .
(src)="40"> 1869 : Трансматериктик темир жолунун салыныша аяктады .
(trg)="40"> 1869 : Kıtayı geçen tren yolu bitirildi
(src)="41"> Бул жол менен ары бери көп нерселер ташылып , алар менен кошо көптөгөн аңчылар да жүргүнчү болушуп буфало , жапайы букаларга , аңчылык кылышып , букалар менен дүн сатуулук боюнча ишкердүүлүктү башташты , жана аны менен бирдикте Сиу элинин азык-түлүк жана кийим-кечелер булактарын жойушту .
(trg)="41"> ve diğer şeylerin yanında , büyük miktarlarda bufalo öldüren avcıları da taşımaya başladı ve böylece Siular için bir yiyecek , giyecek ve barınak kaynağı yok olmaya başladı .
(src)="42"> 1871 : Түпкүлүктүү калк боюнча бөлүштүрүү актысы бүтүн түпкүлүктүү калкты федералдык өкмөткө көз карандуу болгон чөлкөмдөргө айландырды .
(trg)="42"> 1871 : Kızılderili El Koyma Kanunu tüm Kızılderililer 'i federal hükümetin vesayetine soktu .
(src)="43"> Буга кошумча атайын аскердик буйрук чыгарылып батыштык түпкүлүктүү калк резервациялардан тышка чыкпоого тыйуу салынат .
(trg)="43"> Ek olarak , ordu , Batı Kızılderilileri 'nin rezervasyonlardan çıkmasını yasaklayan emirler yayınladı .
(src)="44"> Бүтүндөй батыштык түпкүлүктүү калк ошол убакыттан баштап азыркы заманга чейин согуштун абактарында калуудо .
(trg)="44"> O zamanki tüm Batı Kızılderilileri artık savaş esiriydi .
(src)="45"> 1871 жылы биз ошондой эле келишимдерди түзүү адатын токтоттук .
(trg)="45"> Gene 1871 'de antlaşma yapma sürecini sona erdirdik .
(src)="46"> Анткени келишимдер боюнча уруулар эгемендүү улут катары жашашмак , бирок биз болсо андайды каалабайт элек ;
(trg)="46"> Antlaşmalarla ilgili problem , kabilelerin bağımsız uluslar olarak varolmalarına izin vermesiydi ve biz bunu kabul edemezdik ;
(src)="47"> бизде башкача көз караштар бар болчу .
(trg)="47"> planlarımız vardı .
(src)="48"> 1874 : George Custer ( Жорж Кастер ) генералы Лакота жергесинде алтын кендери табылгандыгы тууралуу жарыя салып чыкты , ал кендер өзгөчө Black Hills ( Блэк Хилз ) жергесинде болгону айтылды .
(trg)="48"> 1874 : General George Custer , Lakota bölgesinde altın bulunduğunu duyurdu ; özellikle Siyah Tepeler 'de .
(src)="49"> Алтындын бар экендиги Лакота улутунун айланасына ак адамдардын көптөгөн санда көчүп келүүсүнө алып келди .
(trg)="49"> Altın haberi , Lakota Ülkesi 'ne büyük bir beyaz göçmen akışını beraberinde getirdi .
(src)="50"> Кастер Конгресске атайын сунуш киргизет ага ылайык Лакота менен болгон келишим тез аранын ичинде токтотулуш кажети белгиленет .
(trg)="50"> Custer , Meclis 'e Lakota 'yla yaptığı antlaşmaları en kısa zamanda sonlandırmanın bir yolunu bulmasını tavsiye etti .
(src)="51"> 1875 : Лакота согушу башталат анын негизги себеби болуп Форт Ларами келишиминин бузулушу болот .
(trg)="51"> 1875 : Fort Laramie Antlaşması 'nın ihlâliyle Lakota Savaşı başladı .
(src)="52"> 1876 : Июль айынын 26сы Лакота кыштагын чалгындоо аракетинде Кастердин 7чи кавалерия бөлүгү талкаланат да бул кармаш Little Big Horn ( литл биг хорн ) - Кичинекей Чоң Мүйүз атына конот .
(trg)="52"> 1876 : 26 Temmuz 'da , Custer 'in 7 . süvari alayı , bir Lakota köyüne saldırmak üzere yola çıkmışken Little Big Horn savaşında yenildi .
(src)="53"> 1877 : Crazy Horse ( крейзи хорз ) аттуу Лакота элинин мыкты берени жана башчысы Форт Робинзон жергесинде курчалат .
(trg)="53"> 1877 : Büyük Lakota savaşçısı ve şefi Çılgın At , Fort Robinson 'da teslim oldu .
(src)="54"> Кийинчерек ал түрмөдөн өлтүрүлөт .
(trg)="54"> Daha sonra gözaltında öldürüldü .
(src)="55"> Ошол эле 1877 жылы биз дагы бир амал таап Форт Ларами келишдерин одоно буздук .
(trg)="55"> 1877 ayrıca bizim Fort Laramie Antlaşmaları 'nı yok saymanın bir yolunu bulduğumuz bir yıl .
(src)="56.1"> Биз Сиу башчыларына жана аттуу-баштууларына жаңы келишим тартууладык ал келишим " сат же ачкалыкта кал " деген маанайда болгон .
(src)="56.2"> Келишимге кол коюуу же болбосо урууң азык-түлүксүз калат деген шарттар коюлат .
(trg)="56.1"> Siu şeflerine ve önde gelenlerine " Sat ya da Açlıktan Öl " olarak bilinen bir kampanyayla yeni bir antlaşma sunuldu .
(trg)="56.2"> Kağıdı imzala yoksa kabilene yiyecek yok .
(src)="57"> Ал келишимдерге калктагы улуулардын 10 пайызы гана кол коет .
(trg)="57"> Yetişkin erkek nüfusunun sadece yüzde onu imzaladı .
(src)="58"> Форт Ларами келишимине ылайык уруунун жок дегенде үчтөн же төрттөн бир бөлүгү жерлерди берүү үкугуна ээ болгон .
(trg)="58"> Toprak devri için Fort Laramie Antlaşması 'na göre en azından kabilenin yüzde 75 'inin imzası gerekiyordu .
(src)="59"> Албетте келишимдеги бул берене жокко салынган .
(trg)="59"> Bu madde açıkça görmezden gelinmişti .
(src)="60"> 1887 : Dawes ( Доуз ) актысы .
(trg)="60"> 1887 : Dawes Kanunu :
(src)="61"> Резервациядагы жерлерге болгон коомдук менчиктик аяктайт .
(trg)="61"> Rezervasyon topraklarının müşterek mülkiyeti sona eriyor .
(src)="62"> Резервациялар 160 акр өлчөмдөгү бөлүкчө жерлерине бөлүнүп түпкүлүктүү калкка бөлүштүрүлөт жана калган үлүш жерлердин баары жоюлат .
(trg)="62"> Rezervasyonlar 650 'şer metrekarelik bölümlere ayrılarak Kızılderililer 'e bireysel olarak dağıtıldı ve artan topraklar ellerinden alındı .
(src)="63"> Ошентип , уруулар миллиондогон акр өлчөмдөгү жерлерден ажырайт .
(trg)="63"> Kabileler milyonlarca hektar toprak kaybetti .
(src)="64"> Америкалык жерге болгон жеке менчик кыялдануу ушундай амал жолу аркылуу келип резервация жерлеринен эч нерсе калмайынча бөлүштүрүлө берген .
(trg)="64"> Amerikan rüyasının bireysel toprak mülkiyeti kavramı , rezervasyonları , geride hiçbir şey kalmayana kadar bölmenin çok akıllıca bir yolu haline geldi .
(src)="65"> Биринчиден , көчүп келүү резервацияларды талкалаган , жана аны андан ары бөлүштүрүп , майдалап сатуу муундан муунга улана берген .
(trg)="65"> Hareket , her geçen nesille bölüp satmayı daha da kolaylaştırarak rezervasyonları yok etti .
(src)="66"> Көпчүлүк үлүш жерлер жана резервациялардын чегинде жайгашкан көптөгөн жеке жерлер азыркы убакта ак фермерлердин колунда .
(trg)="66"> Artan toprakların çoğu ve rezervasyon sınırları içindeki birçok arsa şimdi beyaz büyük çiftlik sahiplerinin elinde .
(src)="67"> Кайрадан жакшы жерлерге Уасишу ээ болду .
(trg)="67"> Bir kez daha , armudun iyisi wasichu 'ya gitti .
(src)="68"> 1890 жыл менин оюмча бул слайттардын арасында эң маанилүү күн .
(trg)="68"> 1890 , bana göre bu slayt gösterisindeki en önemli tarih .
(src)="69.1"> Бул жылы Wounded Knee ( Вундид Нии ) аттуу кандуу коогалаңы болгон .
(src)="69.2"> Декабрдын 29нда
(trg)="69.1"> Wounded Knee ( Yaralı Diz ) katliamı bu sene oldu .
(trg)="69.2"> 29 Aralık 'ta ,
(src)="70"> Америкалык аскерлер Вундид Нии булуңунда Сиу эли жайгашкан айылды курчоого алат жана Big Foot ( Биг Фуд ) аттуу эл башчысы менен бирдикте 300дөй жергиликтүү калкты аёсуз өлтүрүшөт , бул кандуу окуяда аскерлер жаңы куралды колдонушат ал автоматтык октор менен атылган Hotchkiss ( Хотчкис ) аттуу мылтыгы болгон .
(trg)="70.1"> ABD birlikleri , Wounded Knee Çayı 'ndaki Siu kampını çevreledi ve Şef Büyük Ayak 'la birlikte 300 savaş esirini katletti .
(trg)="70.2"> Hotchkiss silahı denen , seri ateş eden ve patlayan mermiler atan bir silah kullandılar .
(src)="71"> Бул салгылашуу деп аталган өлтүрүүлөр үчүн 20 Конгресстик эрдик үчүн медалдар 7чи кавалериянын жоокерлерине берилген .
(trg)="71"> Bu sözde savaş için 7 . süvari alayına kahramanlıklarından dolayı yirmi meclis onur madalyası verildi .
(src)="72"> Бүгүнкү күндө , салгылашуулардын арасындагы эң жогорку дэңгээлде ыйгарылган бул медал чоң сыйлыктуу медал болуп эсептелет .
(trg)="72"> Şimdiye kadar bu , bir savaş için verilen en fazla onur madalyasıdır .
(src)="73"> Мына ушул медалдардын көпчүлүгү аялдар менен жаш балдарды ырайымсыз жок кылуу үчүн берилген мындай сыймыка жетүү Биринчи Дүйнөлүк согушта да , Экинчи Дүйнөлүк согушта да , Корея , Вьетнам , Ирак жана Афганистан согуштарында да болгон эмес .
(trg)="73"> Kadın ve çocuk ayrımı gözetmeyen bu katliam için Birinci Dünya Savaşı 'ndaki , İkinci Dünya Savaşı 'ndaki , Kore 'deki , Vietnam 'daki , Irak ya da Afganistan 'daki çatışmalardan daha fazla madalya verildi .
(src)="74"> Вундид Нии кандуу коогалаңы түпкүлүктүү калктын согушунун аяктоосу деп эсептелет .
(trg)="74"> Wounded Knee katliamı , Kızılderili savaşlarının sonu olarak kabul edildi .
(src)="75"> Мен кайсыл гана жактагы Вундид Нииде каза тапкандардын жайларына барбайын , мен ал жайларды жалаң гана Лакота же Сиу элдердики эмес бирок баардык түпкүлүктүү элдердин жайларындай көрөм .
(trg)="75"> Wounded Knee 'deki toplu mezar alanını her ziyaret ettiğimde sadece Lakotalar ve Siular için bir mezar görmüyorum ; tüm yerli olan insanların bir mezarını görüyorum .
(src)="76"> Black Elk ( Блэк Илк ) аттуу ыйык киши айткан бир сөз бар , " Ошондо эмне жок болуп , түгөнгөндүгүн мен билбей калдым .
(trg)="76"> Kutsal kişi , Kara Geyik şöyle demiştir : " O zamanlar , ne kadar şeyin sona erdiğini bilememiştim .
(src)="77"> Азыркы карыган жашымда артымды кылчайып караганымда Баягы өтүп кеткен аялдар менен жаш балдардын ар тарапта үйүлүп жаткан денелери кадимки эле ийилген капчыгайды бойлоп мен аларды көргөндө сайды көргөндөй болуп алардын жаш көздөрү элесимде .
(trg)="77"> Şimdi , yaşlılığımın yüksek tepelerinden geriye baktığımda o yamuk çukurda üst üste yığılmış ve dağılmış , katledilmiş kadın ve çocukları hâlâ genç gözlerimle gördüğüm gibi net görebiliyorum .
(src)="78"> Ошол кандуу жерде дагы башка нерсе түбөлүко жок болгондугун көрөм ал ажал октору менен кошо жерге көмүлгөн .
(trg)="78"> Ve o kanlı çamurda başka bir şeyin daha öldüğünü ve kar fırtınasına gömüldüğünü görebiliyorum .
(src)="79"> Ал адамдардын келечеке болгон тилектери жок болгон ,
(trg)="79"> Bir halkın düşü öldü orada ;
(src)="80"> жана ал тилектер аябай сонун болгон . "
(trg)="80"> ve o çok güzel bir düştü . "
(src)="81"> Бүгүнкү күн менен Түпкүлүктүү Америка Элинин тарыхында жаңы доор пайда болду .
(trg)="81"> Bu olayla , Amerikan Yerlileri tarihinde yeni bir dönem başladı .
(src)="82.1"> Баардык нерселерди ченесе болот Вундид Нии окуясына чейин жана андан кийин .
(src)="82.2"> Анткени накта ошол учурда Хотчкисс мылтыктарын мээлеп туруп Америка өкмөтү түпкүлүктүү калктын укуктарына болгон көз карашын ачык көрсөткөн .
(trg)="82.1"> Wounded Knee 'den önce ve sonra olarak her şey ikiye ayrılabilir .
(trg)="82.2"> Çünkü , parmakların Hotchkiss tetiklerinde olduğu bu anda , ABD hükümeti açıkça Yerli Hakları 'yla ilgili pozisyonunu beyan etti .
(src)="83.1"> Анткени алар келишимдерден чарчаган .
(src)="83.2"> Алар ыйык дөбөлөрдөн чарчаган .
(trg)="83.1"> Antlaşmalardan bıkmışlardı .
(trg)="83.2"> Kutsal tepelerden bıkmışlardı .
(src)="84"> Алар арбак бийлеринен чарчаган .
(trg)="84"> Hayalet danslarından bıkmışlardı .
(src)="85"> Иши кылса алар Сиу элинин келип чыккан баардык ыңгайсыздыктарга чарчаган .
(trg)="85"> Ve Siular 'ın verdiği bütün rahatsızlıklardan bıkmışlardı .
(src)="86"> Ошондуктан алар түпкүлүктүү калкка өзүлөрүнүн эрежелерин алып келишкен .
(trg)="86"> Böylece toplarını aldılar ;
(src)="87"> " Мындан ары силер Түпкүлүктүү калк - Indian ( Индиан ) " болосуңар деп , мылтыктары менен жергиликтүү калкты мээлеп маселени чечишкен .
(trg)="87"> " Şimdi Kızılderili olmak istiyor musun ? " dediler ; parmaklar tetikte .
(src)="88"> 1900 : Америкадагы Түпкүлүктүү калктын саны эң төмөнкү дэңгээлге жетти - 250,000 ден аз болду , салыштырып келгенде бул калк 1492 жылы 8 миллиондогон санды түзгөн .
(trg)="88"> 1900 : ABD Kızılderili nüfusu , 250,000 'in altına , 1492 'deki tahmini sekiz milyon nüfusla karşılaştırıldığında en düşük noktaya indi .
(src)="89"> Шумдук ылдамдыктагы көрсөткүч .
(trg)="89"> Biraz hızlı ilerleyelim .
(src)="90"> 1980 : Америка тарыхындагы эң чоң убакытка созулган сот Сиу улуту менен Америка Кошмо Штаттарынын ортосундагы мамилени териштирип Американын Жогорку Соту тарабынан каралган .
(trg)="90"> 1980 : ABD tarihindeki en uzun süren dava , -Siu Milleti Birleşik Devletler 'e karşı- ABD Yüksek Mahkemesi tarafından karara bağlandı .
(src)="91"> Соттун чечими боюнча , Сиу элин резервация жерлерине көчүрүү жана алардын жети миллион акр чакырымдагы жерлери жер изилдөөчүлөр жана отурукташа турган көчмөндөр үчүн берилгени Форд Ларами экинчи келишиминин шарттарынын одоно бузулгандыгы тууралуу тыянак чыгарган .
(trg)="91"> Mahkeme , Siular 'ın rezervasyona yerleştirilmeleriyle ve topraklarının üç milyon hektarının madencilere ve çiftlikçilere açılmasıyla İkinci Fort Laramie Antlaşması 'nın maddelerinin ihlâl edildiğini belirledi .
(src)="92.1"> Сотко ылайык Блэк Хилз жерлери мыйзамсыз түрдө тартылып алынган жана ал жерлердин алгачкы баасына пайыз кошулуп Сиу улутуна толук бойдон төлөнүшү керек деген тыянак чыгарылат .
(src)="92.2"> Блэк Хилз үчүн төлөнө турган акы катары
(trg)="92.1"> Mahkeme , Siyah Tepeler 'in kanunsuz olarak alındığını ve faiziyle birlikte ilk halka arz değerinin Siu Milleti 'ne ödenmesi gerektiğini ifade etti .
(trg)="92.2"> Siyah Tepeler 'in karşılığı olarak
(src)="93"> Сот 106 миллион гана долларды Сиу улутуна берилсин деп чечим чыгарат .
(trg)="93"> mahkeme , Siu Ülkesi 'ne sadece 106 milyon dolar verilmesine karar verdi .
(src)="94"> Сиу эли ал акчадан баш тартат жана " Блэк Хилз жерлери сатылбайт " деген ураан менен кала берет .
(trg)="94"> Siular parayı " Siyah Tepeler satılık değildir . " sloganıyla reddettiler .
(src)="95"> 2010 : Бүгүнкү күндөгү Түпкүлүктүү калктын статистикасы , Вундид Нии коогалаңынан бир кылым убакыттан кийин , колониялык мурастын ачыка чыгышы , зомбулуктап элди көчүрүү жана келишимдердин одоно бузулган окуяларга бай болду .
(trg)="95"> 2010 : Bugünkü Yerli nüfusuyla ilgili istatistikler , Wounded Knee 'deki katliamdan yüz yıldan fazla zaman geçtikten sonra , sömürgeciliğin , tehcirin ve ihlâl edilen antlaşmaların mirasını ortaya koyuyor .
(src)="96"> Пайн Ридж Түпкүлүктүү калктын резервациясындагы жумушсуздук 85 жана 90 пайыз ортосунда белгиленет .
(trg)="96"> Pine Ridge Rezervasyonu 'nda işsizlik yüzde 85 ve 90 arasında dalgalanıyor .
(src)="97.1"> Америкадагы үй-жай менен камсыз кылуу кызматы жаңы үйлөрдү сала албайт , ал эми азыркы турган турак жайлар акырындан кыйрап жатышат .
(src)="97.2"> Көпчүлүк эл үй-жайсыз ,
(trg)="97.1"> Konut bürosu yeni yapılar yapamıyor ve olan yapılar da dayanamıyor .
(trg)="97.2"> Birçok evsiz var
(src)="98"> ал эми үйлөрү барлар чирип бара жаткан имараттарда беш үй-бүлөөгө чейин жашашат .
(trg)="98"> ve evi olanlar da beş aile birlikte çürük binalara tıkılmış durumda .
(src)="99"> Пайн Ридждеги 39 пайыз үйлөрүндө свет жок .
(trg)="99"> Pine Ridge 'deki evlerin yüzde 39 'unda elektrik yok .
(src)="100"> Резервациядагы дээрлик 60 пайыз үйлөр көк дат менен капталган .
(trg)="100"> Rezervasyondaki evlerin en az yüzde 60 'ı siyah küfle kaplanmış durumda .