# ky/ted2020-1004.xml.gz
# ro/ted2020-1004.xml.gz
(src)="1"> Мен бүгүн бул жерде Лакота жергесинде тартылган сүрөттөрүмдү көрсөтмөкчүмүн .
(trg)="1"> Sunt aici astăzi pentru a vă arăta fotografiile mele cu indienii Lakota .
(src)="2"> Көбүңүздөр Лакота тууралуу мурда уккансыздар , же жок дегенде андан чоңураак уруулар топтору жөнүндө мисалга , Сиу аттуу .
(trg)="2"> Mulţi dintre voi aţi auzit poate despre populaţia Lakota , sau cel puţin despre grupul mai mare de triburi numit Sioux .
(src)="3"> Лакота уруусу башка бир топ уруулардай эле өз жерлеринен көчүрүлүп согуш абактарынын туткуну болуп калган андай жерлер азыркы мезгилде резервация-корук деп аталат .
(trg)="3"> Lakota este unul din multele triburi care au fost mutate de pe pământurile lor în lagăre de prizonieri de război acum numite rezervaţii .
(src)="4.1"> Pine Ridge ( Пайн Ридж ) аттуу резервациясы бүгүнкү алып баруумдун темасы болот .
(src)="4.2"> Бул резервация Түштүк Дакотанын Black Hills ( Блэк Хилз ) деген жеринен болжол менен 120 км чакырым алыстыгында жайгашкан .
(trg)="4"> Rezervaţia Pine Ridge , subiectul prezentării de astăzi , se găseşte la aproximativ 120 km sud-est de Munţii Black Hills din Dakota de Sud .
(src)="5"> Ал жерди кээ бирде дагы 334 номериндеги Согуш Абагынын Туткуну деп аташат , жана ушул жерде азыркы убакта Лакота уруусу жашайт .
(trg)="5"> Este numită uneori Lagărul de Prizonieri de Război Numarul 334 , şi este locul unde trăiesc acum indienii Lakota .
(src)="6"> Кана эмесе айткылачы , араңыздарда канчооңор AIM , башкача айтканда Америкалык Түпкүлүктүү Калктын Кыймылы тууралуу уктуңуздар эле же болбосо Russell Means ( Рассел Минз ) тууралуу , же Leonard Peltier ( Леонард Пелтиер ) жөнүндө , же Огалала уругунун бийликтегилер менен болгон тирешүүсүн билсеңиздер анда сиздер Пайн Ридж бул Америкадагы түпкүлүктүү элдин көйгөйлөрүн чечүү боюнча даана ортосу экендигин билесиздер .
(trg)="6"> Acum , dacă vreunul dintre voi a auzit vreodata de AIM Mişcarea Indienilor Americani ( American Indian Movement ) , sau despre Russel Means , sau Leonard Peltier , sau despre confruntarea de la Oglala , atunci ştiţi că Pine Ridge este punctul zero în ceea ce priveşte problemele Nativilor în Statele Unite .
(src)="7.1"> Ошентип биздин бүгүнкү жолугушуубузда менден менин Лакота калкы менен болгон карым-катнашым тууралуу сүйлөп берүүнү суранышкан , а бирок чындыгында ушул жөнүндө сүйлөшүү мен үчүн абдан оор .
(src)="7.2"> Анткени , эгер сиздер менин денемдин түсүн байкабай калсаңыздар , анда караңыздар , мен ак кишимин , анан бул жагдай Түпкүлүктүү калк резервациясында абдан чоң тоскоолдук болуп эсептелет .
(trg)="7.1"> Aşadar am fost rugat să vorbesc puţin astăzi despre relaţia mea cu populaţia Lakota , iar aceasta este una foarte dificilă pentru mine .
(trg)="7.2"> Deoarece , în caz că nu aţi remarcat culoarea pielii mele , sunt alb , iar acest lucru reprezintă o imensă barieră într-o rezervaţie de indieni nativi .
(src)="8"> Бүгүнкү менин сүрөттөрүмдө сиздер көп адамдарды көрөсүздөр ,
(trg)="8"> Veţi vedea mulţi oameni în fotografiile mele astăzi ,
(src)="9"> ал кишилер менен мен аябай жакын мамилелерди түздүм жана алар мени бир туугандай кылып эле тозуп алышты .
(trg)="9"> iar eu am devenit foarte apropiat lor , şi ei m-au primit ca şi cum aş fi făcut parte din familie .
(src)="10.1"> Алар мени ага жана тайаке деп аташып беш жыл бою кайра кайра үйлөрүнө чыкырып жатышты .
(src)="10.2"> Бирок Пайн Риджде
(trg)="10.1"> M-au numit frate şi unchi şi m-au invitat din nou şi din nou timp de cinci ani .
(trg)="10.2"> Dar în Pine Ridge ,
(src)="11"> мен ар дайым " Уасишу " деген ысым менен кала берем ,
(trg)="11"> eu voi fi întotdeauna ceea ce se numeşte " wasichu " ,
(src)="12"> Уасишу Лакота тилиндеги сөз жана ал түпкүлүктүү калк эмес дегенди билдирет , Васишу деген сөздүн дагы бир котормосу " өзүнө эттин эң сонун бөлүгүн алган адамды " билгизет .
(trg)="12"> iar " wasichu " este un cuvânt Lakota care înseamnă non-Indian , dar o altă versiune a acestui cuvânt înseamnă " cel ce ia carnea cea mai bună pentru el " .
(src)="13"> Менин сөзүмдүн маңызы мына ушунда - эттин эң сонун бөлүгүн алган адамда болмокчу .
(trg)="13"> Şi pe acesta vreau să pun accent -- " cel ce ia partea cea mai bună a cărnii " .
(src)="14"> Бул ач көздүктү билдирет .
(trg)="14"> Înseamnă " lacom " .
(src)="15"> Мына ушул аудиторияда олтургандарды карагылачы .
(trg)="15"> Deci , aruncaţi o privire în jurul acestui amfiteatru astăzi .
(src)="16"> Биз мына Батыш Америкадагы жеке университеттеринде окуйбуз , азыр олтурганыбыз болсо кызыл тукабадан жабылган олтургучтар чөнтөктөрүбүздө тыйыныбыз жетиштүү .
(trg)="16"> Suntem la o şcoală privată în Vestul Americii , stând în scaune de catifea roşie , cu bani în buzunare .
(src)="17"> Биздин жашоолорубузду карасаңыздар , биз чындыгында эле эттин эң сонун бөлүктөрүн алганбыз .
(trg)="17"> Şi dacă ne uităm la vieţile noastre , am luat într-adevăr cea mai bună parte din carne .
(src)="18"> Келгилечи бүгүн бул сүрөттөргө көңүл буралы көп нерселерге жетишсиз болгон адамдардын өмүрлөрүн көрөлү , аларды билели жана ал адамдардын беттерин көргөн сайын бул жалаң гана Лакота калкынын элестери эмес , бул баардык түпкүлүктүү калктын мүдөөсүн үчүн турган эл экендигин түшүнөлү .
(trg)="18"> Aşadar , să ne uităm astăzi la un set de fotografii a unui popor care a pierdut pentru ca noi să câștigăm , şi să ştiţi că atunci când vedeţi feţele acestor oameni acestea nu sunt doar imagini ale populaţiei Lakota , ci îi reprezintă pe toţi indigenii .
(src)="19"> Бул жөнөкөй кагаздын бетинде мен көргөн тарых барактары жана мен аны Лакота досторуман жана үй-бүлөмөн үйрөндүм .
(trg)="19"> Pe această bucată de hârtie , este istoria asa cum am învăţat-o eu de la prietenii şi familia mea Lakota .
(src)="20"> Бул тарых барактары сүйлөшүлгөн жана бузулган келишимдерге согуш деп көз боемочулук болгон кыргын болгон окуялар менен белгилүү .
(trg)="20"> Următoarele reprezintă o cronologie de tratate încheiate , tratate rupte şi masacre deghizate în bătălii .
(src)="21.1"> Мен 1824 жыл менен баштаймын .
(src)="21.2"> Түпкүлүктүү калк менен иштөө деп белгилүү болгон бөлүм
(trg)="21.1"> Voi începe cu anul 1824 .
(trg)="21.2"> Ceea ce este cunoscut drept Biroul pentru Afaceri Indiene
(src)="22"> Согуш Департаментинин карамагында ачылып , баскынчылыктын баштапкы деңгээлин Түпкүлүктүү калк менен боло турган кызматташтыкта белгилеп койгон .
(trg)="22"> a fost creat în cadrul Departamentului de Război , stabilind de timpuriu un ton de agresiune în relaţiile noastre cu Americanii Nativi .
(src)="23"> 1851 жыл : Форд Ларами биринчи келишимине кол коюлган , ал болсо Лакота Улутунун чек аралырын так белгилешкен .
(trg)="23"> 1851 : Primul Tratat de la Fort Laramie a fost încheiat , marcând în mod clar graniţele Naţiunii Lakota .
(src)="24"> Келишимге ылайык , ошол жерлер эгемендүү улуттун жерлери деп эсептелет .
(trg)="24"> Potrivit tratatului , acele pământuri sunt o naţiune suverană .
(src)="25"> Эгер келишимдеги чек аралар ошол бойдон калганда - жана ошол мыйзам негиздерине ылайык ошондой эле болушу абзел - анда бүгүнкү күндөрү Кошмо Штаттары мындай болмок .
(trg)="25"> Dacă graniţele acestui tratat s-ar fi păstrat -- şi există o bază legală potrivit căreia ar fi trebuit -- atunci aşa ar arăta Statele Unite astăzi .
(src)="26"> 10 жылдан кийин ,
(trg)="26"> Zece ani mai târziu ,
(src)="27"> Линкольн Президенти Homestead Act ( Хоумстед Экт ) аттуу мыйзамды чыгарат , ага ылайык Түпкүлүктүү калктын жерлерине көптөгөн ак кишилер отурукташат .
(trg)="27"> Homestead Act , semnat de către Preşedintele Lincoln , a dezlănţuit un val imens de colonişti albi pe pământurile populaţiilor native .
(src)="28"> 1863 : Минесота жерлеринде Санти Сиу калкынын көтөрүлүшү 38 Сиу адамдарын асып өлтүрүү менен аяктап , Ошол мезгилдеги Кошмо Штаттарынын эң чоң жазалоолорунан болот .
(trg)="28"> 1863 : O revoltă a tribului Santee Sioux în Minnesota se termină cu spânzurarea a 38 de bărbaţi Sioux , cea mai mare execuţie în masă din istoria Statelor Unite .
(src)="29"> Бул жазалоо Линкольн Президентинин буйругу болгон да ал эми ага чейин эки күн мурун Линкольн укуктарды теңдетүүгө багытталган Emancipation Proclamation ( Имансипейшн прокламейшн ) аттуу мыйзамга кол койгон болчу .
(trg)="29"> Execuţia a fost ordonată de către Preşedintele Lincoln la doar două zile după ce semnase Proclamaţia de Emancipare ( proclamaţia care a încheiat sclavia ) .
(src)="30.1"> 1866 жылы трансматериктик темир жолун куруу - жаңы заманы башталат .
(src)="30.2"> Биз бул темир поездер үчүн жана ал жолдорду кыскартыш үчүн
(trg)="30.1"> 1866 , începutul căii ferate transcontinentale -- o nouă eră .
(trg)="30.2"> Ne-am însuşit pământ pentru căi ferate şi trenuri
(src)="31"> жергиликтүү Лакота калкынын жерлерин тартып алдык .
(trg)="31"> pentru a lua o scurtătură prin inima Naţiunii Lakota .
(src)="32"> Келишимдердин дээрлик баардыгы ыргытылган болчу .
(trg)="32"> Tratatele au fost aruncate pe fereastră .
(src)="33.1"> Ошондуктан Лакота калкынын үч уруулары чогулуп Кызыл Булут аттуу башчынын астында Кошмо Штаттардын аскер күчтөрүнө бир топ ирет чабуул жасап аларды утушат .
(src)="33.2"> Мен ушул жерди кайталагым келет .
(trg)="33.1"> Drept răspuns , trei triburi conduse de Şeful Lakota , numit Nor Roşu , au atacat şi au învins armata Statelor Unite de mai multe ori .
(trg)="33.2"> Vreau să repet ultima parte .
(src)="34"> Лакота Кошмо Штат аскерлерин утат .
(trg)="34"> Indienii Lakota ÎNVING armata Statelor Unite .
(src)="35"> 1868 : Экинчи Форд Ларами келишими Улуу Сиу Улутунун эгемендүүлүгүнө даана кепилдик берет жана Лакота элинин Black Hills ( Блэк Хилз ) аттуу сыйык жерлерине ээ экендигин көрсөтөт .
(trg)="35"> 1868 : Al doilea tratat de la Fort Laramie garantează în mod clar suveranitatea Marii Naţiuni Sioux şi calitatea de proprietari a indienilor Lakota asupra Munţilor sacrii Black Hills .
(src)="36.1"> Жана ошондой эле Кошмо Штат өкмөтү Лакота элине алардын жанында жайгашкан штаттарындагы башка жерлер боюнча жана уучулук боюнча укуктарын берүүгө сөз берет .
(src)="36.2"> Биз мындан ары Powder River ( Паудер Ривер ) аймагы
(trg)="36.1"> Guvernul promite de asemenea pământ şi drepturi de vânătoare în statele înconjurătoare .
(trg)="36.2"> Promitem că zona bazinului râului Powder
(src)="37"> ак адамдардын баардыгына жабылат деген убада бердик .
(trg)="37"> va fi de acum înainte închisă tuturor albilor .
(src)="38"> Ошентип бул келишим Кызыл Булут менен Сиу үчүн чоң утуш болду .
(trg)="38"> Tratatul părea a fi o totală victorie pentru Nor Roșu şi indienii Sioux .
(src)="39"> Чындыгында , Американын тарыхына таянсак жергиликтүү Америка өкмөтү тарыхта бир гана жолу ушул согушта тынчтык сүйлөшүүлөрун жүргүзүп душмандын баардык талаптарына баш ийген .
(trg)="39"> De altfel , acesta este singurul război din istoria Americii în care guvernul a negociat o pace prin cedarea în faţa tuturor cerinţelor inamicului .
(src)="40"> 1869 : Трансматериктик темир жолунун салыныша аяктады .
(trg)="40"> 1869 : Calea ferată transcontinentală a fost terminată .
(src)="41"> Бул жол менен ары бери көп нерселер ташылып , алар менен кошо көптөгөн аңчылар да жүргүнчү болушуп буфало , жапайы букаларга , аңчылык кылышып , букалар менен дүн сатуулук боюнча ишкердүүлүктү башташты , жана аны менен бирдикте Сиу элинин азык-түлүк жана кийим-кечелер булактарын жойушту .
(trg)="41"> A început să transporte , printre altele , un număr mare de vânători care au început omorârea en-gros a bizonilor americani , eliminând o sursă de hrană şi îmbrăcăminte şi adăpost pentru indienii Sioux .
(src)="42"> 1871 : Түпкүлүктүү калк боюнча бөлүштүрүү актысы бүтүн түпкүлүктүү калкты федералдык өкмөткө көз карандуу болгон чөлкөмдөргө айландырды .
(trg)="42"> 1871 : Apare Indian Appropriation Act ( actul prin care triburile Indiene pierd suveranitatea ) iar toţi Indienii intră sub jurisdicţia guvernului federal .
(src)="43"> Буга кошумча атайын аскердик буйрук чыгарылып батыштык түпкүлүктүү калк резервациялардан тышка чыкпоого тыйуу салынат .
(trg)="43"> În plus , armata a emis ordine prin care interzicea Indienilor din vest să părăsească rezervaţiile .
(src)="44"> Бүтүндөй батыштык түпкүлүктүү калк ошол убакыттан баштап азыркы заманга чейин согуштун абактарында калуудо .
(trg)="44"> Toţi Indienii din vest în acel moment erau acum prizonieri de război .
(src)="45"> 1871 жылы биз ошондой эле келишимдерди түзүү адатын токтоттук .
(trg)="45"> Tot în 1871 , am pus capăt încheierilor de tratate .
(src)="46"> Анткени келишимдер боюнча уруулар эгемендүү улут катары жашашмак , бирок биз болсо андайды каалабайт элек ;
(trg)="46"> Problema cu tratatele e că le permit triburilor să existe ca naţiuni suverane , şi nu putem îngădui una ca asta ;
(src)="47"> бизде башкача көз караштар бар болчу .
(trg)="47"> noi aveam planuri .
(src)="48"> 1874 : George Custer ( Жорж Кастер ) генералы Лакота жергесинде алтын кендери табылгандыгы тууралуу жарыя салып чыкты , ал кендер өзгөчө Black Hills ( Блэк Хилз ) жергесинде болгону айтылды .
(trg)="48"> 1874 : Generalul George Custer a anunţat descoperirea aurului pe teritoriul Lakota , mai exact în Munţii Black Hills .
(src)="49"> Алтындын бар экендиги Лакота улутунун айланасына ак адамдардын көптөгөн санда көчүп келүүсүнө алып келди .
(trg)="49"> Vestea despre aur creează un aflux masiv de colonişti albi în Naţiunea Lakota .
(src)="50"> Кастер Конгресске атайын сунуш киргизет ага ылайык Лакота менен болгон келишим тез аранын ичинде токтотулуш кажети белгиленет .
(trg)="50"> Custer recomandă Congresului să găsească o cale de a rupe tratatele cu indienii Lakota cât de curând posibil .
(src)="51"> 1875 : Лакота согушу башталат анын негизги себеби болуп Форт Ларами келишиминин бузулушу болот .
(trg)="51"> 1875 : Războiul cu Lakota începe datorită încălcării tratatului de la Fort Laramie .
(src)="52"> 1876 : Июль айынын 26сы Лакота кыштагын чалгындоо аракетинде Кастердин 7чи кавалерия бөлүгү талкаланат да бул кармаш Little Big Horn ( литл биг хорн ) - Кичинекей Чоң Мүйүз атына конот .
(trg)="52"> 1876 : pe 26 iulie , în drumul său spre a ataca un sat Lakota , Cavaleria a 7-a a lui Custer a fost distrusă în bătălia de la Little Big Horn .
(src)="53"> 1877 : Crazy Horse ( крейзи хорз ) аттуу Лакота элинин мыкты берени жана башчысы Форт Робинзон жергесинде курчалат .
(trg)="53"> 1877 : Marele războinic şi şef de trib Lakota , numit Cal Nebun a capitulat la Fort Robinson .
(src)="54"> Кийинчерек ал түрмөдөн өлтүрүлөт .
(trg)="54"> A fost omorât mai târziu în timp ce se afla în arest .
(src)="55"> Ошол эле 1877 жылы биз дагы бир амал таап Форт Ларами келишдерин одоно буздук .
(trg)="55"> 1877 este de asemenea anul în care am găsit o cale să ocolim tratatele de la Fort Laramie .
(src)="56.1"> Биз Сиу башчыларына жана аттуу-баштууларына жаңы келишим тартууладык ал келишим " сат же ачкалыкта кал " деген маанайда болгон .
(src)="56.2"> Келишимге кол коюуу же болбосо урууң азык-түлүксүз калат деген шарттар коюлат .
(trg)="56.1"> O nouă înţelegere le-a fost prezentată şefilor de trib Sioux şi fruntaşilor lor în cadrul unei campanii cunoscute drept " vinde sau mori de foame " .
(trg)="56.2"> Semnează hârtia , sau nu primești mâncare pentru tribul tău .
(src)="57"> Ал келишимдерге калктагы улуулардын 10 пайызы гана кол коет .
(trg)="57"> Doar 10 % din populaţia masculină adultă a semnat .
(src)="58"> Форт Ларами келишимине ылайык уруунун жок дегенде үчтөн же төрттөн бир бөлүгү жерлерди берүү үкугуна ээ болгон .
(trg)="58"> Tratatul de la Fort Laramie presupunea ca cel puţin trei sferturi din trib să semneze renunţarea la pământ .
(src)="59"> Албетте келишимдеги бул берене жокко салынган .
(trg)="59"> Acea clauză a fost evident ignorată .
(src)="60"> 1887 : Dawes ( Доуз ) актысы .
(trg)="60"> 1887 : Actul Dawes .
(src)="61"> Резервациядагы жерлерге болгон коомдук менчиктик аяктайт .
(trg)="61"> Proprietatea comună a pământurilor rezervaţiei îşi află sfârşitul .
(src)="62"> Резервациялар 160 акр өлчөмдөгү бөлүкчө жерлерине бөлүнүп түпкүлүктүү калкка бөлүштүрүлөт жана калган үлүш жерлердин баары жоюлат .
(trg)="62"> Rezervaţiile sunt împărţite în secţiuni de căte 64 hectare şi distribuite Indienilor în mod individual iar surplusul eliminat .
(src)="63"> Ошентип , уруулар миллиондогон акр өлчөмдөгү жерлерден ажырайт .
(trg)="63"> Triburile au pierdut milioane de kilometri pătraţi .
(src)="64"> Америкалык жерге болгон жеке менчик кыялдануу ушундай амал жолу аркылуу келип резервация жерлеринен эч нерсе калмайынча бөлүштүрүлө берген .
(trg)="64"> Visul American al proprietăţii individuale s-a dovedit a fi o modalitate foarte ingenioasă de a împărţi rezervaţia până când n-a mai rămas nimic .
(src)="65"> Биринчиден , көчүп келүү резервацияларды талкалаган , жана аны андан ары бөлүштүрүп , майдалап сатуу муундан муунга улана берген .
(trg)="65"> Mişcarea a distrus rezervaţiile , făcând mai uşoară împărţirea continuă şi vânzarea cu fiecare generaţie .
(src)="66"> Көпчүлүк үлүш жерлер жана резервациялардын чегинде жайгашкан көптөгөн жеке жерлер азыркы убакта ак фермерлердин колунда .
(trg)="66"> Majoritatea pământului în surplus şi multe dintre terenurile din interiorul rezervaţiei sunt acum în mâinile fermierilor albi .
(src)="67"> Кайрадан жакшы жерлерге Уасишу ээ болду .
(trg)="67"> Încă o data , majoritatea pământului merge la wasichu .
(src)="68"> 1890 жыл менин оюмча бул слайттардын арасында эң маанилүү күн .
(trg)="68"> 1890 , o dată pe care o consider cea mai importantă din această prezentare .
(src)="69.1"> Бул жылы Wounded Knee ( Вундид Нии ) аттуу кандуу коогалаңы болгон .
(src)="69.2"> Декабрдын 29нда
(trg)="69.1"> Acesta este anul masacrului de la Wounded Knee .
(trg)="69.2"> Pe 29 decembrie ,
(src)="70"> Америкалык аскерлер Вундид Нии булуңунда Сиу эли жайгашкан айылды курчоого алат жана Big Foot ( Биг Фуд ) аттуу эл башчысы менен бирдикте 300дөй жергиликтүү калкты аёсуз өлтүрүшөт , бул кандуу окуяда аскерлер жаңы куралды колдонушат ал автоматтык октор менен атылган Hotchkiss ( Хотчкис ) аттуу мылтыгы болгон .
(trg)="70"> trupele Statelor Unite au înconjurat tabăra Sioux la pârâul Wounded Knee şi i-au masacrat pe Şeful Picior Mare şi pe 300 de prizonieri de război , folosind o nouă armă cu foc rapid care trăgea cu gloanţe ce explodau numită armă Hotchkiss .
(src)="71"> Бул салгылашуу деп аталган өлтүрүүлөр үчүн 20 Конгресстик эрдик үчүн медалдар 7чи кавалериянын жоокерлерине берилген .
(trg)="71"> Pentru această aşa-zisă bătălie , 20 de Medalii de Onoare pentru curaj ale Congresului au fost date Cavaleriei a 7-a .
(src)="72"> Бүгүнкү күндө , салгылашуулардын арасындагы эң жогорку дэңгээлде ыйгарылган бул медал чоң сыйлыктуу медал болуп эсептелет .
(trg)="72"> Până azi , acestea sunt cele mai multe Medalii de Onoare acordate vreodată pentru o singură bătălie .
(src)="73"> Мына ушул медалдардын көпчүлүгү аялдар менен жаш балдарды ырайымсыз жок кылуу үчүн берилген мындай сыймыка жетүү Биринчи Дүйнөлүк согушта да , Экинчи Дүйнөлүк согушта да , Корея , Вьетнам , Ирак жана Афганистан согуштарында да болгон эмес .
(trg)="73"> Au fost date mai multe Medalii de Onoare pentru măcelul aleatoriu al femeilor şi copiilor decât pentru orice bătălie din Primul Război Mondial , Al Doilea Război Mondial , Coreea , Vietnam , Irak sau Afganistan .
(src)="74"> Вундид Нии кандуу коогалаңы түпкүлүктүү калктын согушунун аяктоосу деп эсептелет .
(trg)="74"> Masacrul de la Wounded Knee este considerat drept sfârşitul războaielor indiene .
(src)="75"> Мен кайсыл гана жактагы Вундид Нииде каза тапкандардын жайларына барбайын , мен ал жайларды жалаң гана Лакота же Сиу элдердики эмес бирок баардык түпкүлүктүү элдердин жайларындай көрөм .
(trg)="75"> De câte ori vizitez locul gropii comune de la Wounded Knee , îl văd nu doar ca pe un mormânt pentru indienii Lakota sau Sioux , dar ca pe un mormânt pentru toate popoarele indigene .
(src)="76"> Black Elk ( Блэк Илк ) аттуу ыйык киши айткан бир сөз бар , " Ошондо эмне жок болуп , түгөнгөндүгүн мен билбей калдым .
(trg)="76"> Omul sfânt , Elan Negru , a spus : " Nu am ştiut atunci cât de mult s-a sfârşit .
(src)="77"> Азыркы карыган жашымда артымды кылчайып караганымда Баягы өтүп кеткен аялдар менен жаш балдардын ар тарапта үйүлүп жаткан денелери кадимки эле ийилген капчыгайды бойлоп мен аларды көргөндө сайды көргөндөй болуп алардын жаш көздөрү элесимде .
(trg)="77"> Când îmi amintesc acum , de pe acest deal înalt al bătrâneţilor mele , încă mai văd femeile şi copiii măcelăriţi întinşi grămadă şi împrăştiaţi de-a lungul albiei încovoiate , la fel de clar ca şi când i-am văzut cu ochi încă tineri .
(src)="78"> Ошол кандуу жерде дагы башка нерсе түбөлүко жок болгондугун көрөм ал ажал октору менен кошо жерге көмүлгөн .
(trg)="78"> Şi îmi dau seama că a mai murit ceva acolo în noroiul însângerat şi a fost îngropat de viscol .
(src)="79"> Ал адамдардын келечеке болгон тилектери жок болгон ,
(trg)="79"> Visul unui popor a murit acolo ,
(src)="80"> жана ал тилектер аябай сонун болгон . "
(trg)="80"> şi era un vis frumos . "
(src)="81"> Бүгүнкү күн менен Түпкүлүктүү Америка Элинин тарыхында жаңы доор пайда болду .
(trg)="81"> Odată cu acest eveniment , a început o nouă eră în istoria Americanilor Nativi .
(src)="82.1"> Баардык нерселерди ченесе болот Вундид Нии окуясына чейин жана андан кийин .
(src)="82.2"> Анткени накта ошол учурда Хотчкисс мылтыктарын мээлеп туруп Америка өкмөтү түпкүлүктүү калктын укуктарына болгон көз карашын ачык көрсөткөн .
(trg)="82.1"> Totul poate fi măsurat înainte de Wounded Knee şi după .
(trg)="82.2"> Pentru că a fost în acest moment , cu degetele pe trăgacele Hotchkiss-urilor , când guvernul Statelor Unite şi-a declarat deschis poziţia faţă de drepturile Nativilor .
(src)="83.1"> Анткени алар келишимдерден чарчаган .
(src)="83.2"> Алар ыйык дөбөлөрдөн чарчаган .
(trg)="83.1"> Se săturaseră de tratate .
(trg)="83.2"> Se săturaseră de dealuri sacre .
(src)="84"> Алар арбак бийлеринен чарчаган .
(trg)="84"> Se săturaseră de dansuri ale fantomelor .
(src)="85"> Иши кылса алар Сиу элинин келип чыккан баардык ыңгайсыздыктарга чарчаган .
(trg)="85"> Şi se săturaseră de toate neplăcerile indienilor Sioux .
(src)="86"> Ошондуктан алар түпкүлүктүү калкка өзүлөрүнүн эрежелерин алып келишкен .
(trg)="86"> Aşa că şi-au scos tunurile .
(src)="87"> " Мындан ары силер Түпкүлүктүү калк - Indian ( Индиан ) " болосуңар деп , мылтыктары менен жергиликтүү калкты мээлеп маселени чечишкен .
(trg)="87"> " Vrei să fii Indian acum ? " , au spus , cu degetul pe trăgaci .
(src)="88"> 1900 : Америкадагы Түпкүлүктүү калктын саны эң төмөнкү дэңгээлге жетти - 250,000 ден аз болду , салыштырып келгенде бул калк 1492 жылы 8 миллиондогон санды түзгөн .
(trg)="88"> 1900 : Populaţia Indienilor din Statele Unite a atins minimul -- mai puţin de 250.000 , comparativ cu aproximativ 8 milioane în 1492 .
(src)="89"> Шумдук ылдамдыктагы көрсөткүч .
(trg)="89"> Derulăm rapid înainte .
(src)="90"> 1980 : Америка тарыхындагы эң чоң убакытка созулган сот Сиу улуту менен Америка Кошмо Штаттарынын ортосундагы мамилени териштирип Американын Жогорку Соту тарабынан каралган .
(trg)="90"> 1980 : Cel mai lung proces din istoria Statelor Unite , Naţiunea Sioux versus Statele Unite , s-a derulat sub autoritatea Curţii Supreme a Statelor Unite .
(src)="91"> Соттун чечими боюнча , Сиу элин резервация жерлерине көчүрүү жана алардын жети миллион акр чакырымдагы жерлери жер изилдөөчүлөр жана отурукташа турган көчмөндөр үчүн берилгени Форд Ларами экинчи келишиминин шарттарынын одоно бузулгандыгы тууралуу тыянак чыгарган .
(trg)="91"> Curtea a decis că , atunci când indienii Sioux au fost restabiliţi în rezervaţii şi 28.000 km2 din pământurile lor au fost deschise pentru prospectori şi fermieri , termenii celui de-al doilea tratat de la Fort Laramie au fost încălcaţi .
(src)="92.1"> Сотко ылайык Блэк Хилз жерлери мыйзамсыз түрдө тартылып алынган жана ал жерлердин алгачкы баасына пайыз кошулуп Сиу улутуна толук бойдон төлөнүшү керек деген тыянак чыгарылат .
(src)="92.2"> Блэк Хилз үчүн төлөнө турган акы катары
(trg)="92.1"> Curtea a declarat că Munţii Black Hills au fost luaţi în mod ilegal şi că preţul oferit iniţial plus dobânda ar trebui să fie plătite Naţiunii Sioux .
(trg)="92.2"> Drept plată pentru Munţii Black Hills ,
(src)="93"> Сот 106 миллион гана долларды Сиу улутуна берилсин деп чечим чыгарат .
(trg)="93"> Curtea a oferit doar 106 milioane de dolari Naţiunii Sioux .
(src)="94"> Сиу эли ал акчадан баш тартат жана " Блэк Хилз жерлери сатылбайт " деген ураан менен кала берет .
(trg)="94"> Indienii Sioux au refuzat banii , cu strigătul : " Munţii Black Hills nu sunt de vânzare . "
(src)="95"> 2010 : Бүгүнкү күндөгү Түпкүлүктүү калктын статистикасы , Вундид Нии коогалаңынан бир кылым убакыттан кийин , колониялык мурастын ачыка чыгышы , зомбулуктап элди көчүрүү жана келишимдердин одоно бузулган окуяларга бай болду .
(trg)="95"> 2010 : Statisticile de azi despre populaţia Nativă , la mai mult de un secol de la masacrul de la Wounded Knee , dezvăluie moştenirea colonizării , a migrării forţate şi a încălcărilor de tratate .
(src)="96"> Пайн Ридж Түпкүлүктүү калктын резервациясындагы жумушсуздук 85 жана 90 пайыз ортосунда белгиленет .
(trg)="96"> Şomajul în Rezervaţia Indiană Pine Ridge fluctuează între 85 şi 90 % .
(src)="97.1"> Америкадагы үй-жай менен камсыз кылуу кызматы жаңы үйлөрдү сала албайт , ал эми азыркы турган турак жайлар акырындан кыйрап жатышат .
(src)="97.2"> Көпчүлүк эл үй-жайсыз ,
(trg)="97.1"> Biroul pentru locuinţe nu poate să construiască clădiri noi , iar cele existente se năruie .
(trg)="97.2"> Mulţi sunt fără casă ,
(src)="98"> ал эми үйлөрү барлар чирип бара жаткан имараттарда беш үй-бүлөөгө чейин жашашат .
(trg)="98"> iar cei cu case sunt aglomeraţi până la cinci familii în clădiri ce putrezesc .
(src)="99"> Пайн Ридждеги 39 пайыз үйлөрүндө свет жок .
(trg)="99"> 39 % din casele din Pine Ridge nu au electricitate .
(src)="100"> Резервациядагы дээрлик 60 пайыз үйлөр көк дат менен капталган .
(trg)="100"> Cel puţin 60 % din casele din rezervaţie sunt infestate cu mucegai negru .