# ky/ted2020-1004.xml.gz
# pl/ted2020-1004.xml.gz
(src)="1"> Мен бүгүн бул жерде Лакота жергесинде тартылган сүрөттөрүмдү көрсөтмөкчүмүн .
(trg)="1"> Jestem tu dziś , aby pokazać moje zdjęcia Lakotów .
(src)="2"> Көбүңүздөр Лакота тууралуу мурда уккансыздар , же жок дегенде андан чоңураак уруулар топтору жөнүндө мисалга , Сиу аттуу .
(trg)="2"> Wielu z was mogło już słyszeć o Lakotach albo przynajmniej o większej grupie plemion zwanej Siuksami .
(src)="3"> Лакота уруусу башка бир топ уруулардай эле өз жерлеринен көчүрүлүп согуш абактарынын туткуну болуп калган андай жерлер азыркы мезгилде резервация-корук деп аталат .
(trg)="3"> Lakoci to jedno z wielu plemion , które zostały wyparte z własnych ziem i zamknięte w obozach dla jeńców wojennych , które teraz nazywa się rezerwatami .
(src)="4.1"> Pine Ridge ( Пайн Ридж ) аттуу резервациясы бүгүнкү алып баруумдун темасы болот .
(src)="4.2"> Бул резервация Түштүк Дакотанын Black Hills ( Блэк Хилз ) деген жеринен болжол менен 120 км чакырым алыстыгында жайгашкан .
(trg)="4"> Rezerwat Pine Ridge , który jest tematem dzisiejszego pokazu , leży około 120 km na południowy wschód od Gór Czarnych w Dakocie Południowej .
(src)="5"> Ал жерди кээ бирде дагы 334 номериндеги Согуш Абагынын Туткуну деп аташат , жана ушул жерде азыркы убакта Лакота уруусу жашайт .
(trg)="5.1"> Czasem nazywa się go Obozem dla Jeńców Wojennych nr 334 .
(trg)="5.2"> Właśnie tam żyją dziś Lakoci .
(src)="6"> Кана эмесе айткылачы , араңыздарда канчооңор AIM , башкача айтканда Америкалык Түпкүлүктүү Калктын Кыймылы тууралуу уктуңуздар эле же болбосо Russell Means ( Рассел Минз ) тууралуу , же Leonard Peltier ( Леонард Пелтиер ) жөнүндө , же Огалала уругунун бийликтегилер менен болгон тирешүүсүн билсеңиздер анда сиздер Пайн Ридж бул Америкадагы түпкүлүктүү элдин көйгөйлөрүн чечүү боюнча даана ортосу экендигин билесиздер .
(trg)="6"> Jeśli ktokolwiek słyszał o AIM , Ruchu Indian Amerykańskich , albo o Russellu Means Leonardzie Peltier czy też o Incydencie w Oglala , to wie , że Pine Ridge jest punktem zero w kwestiach rdzennej Ameryki .
(src)="7.1"> Ошентип биздин бүгүнкү жолугушуубузда менден менин Лакота калкы менен болгон карым-катнашым тууралуу сүйлөп берүүнү суранышкан , а бирок чындыгында ушул жөнүндө сүйлөшүү мен үчүн абдан оор .
(src)="7.2"> Анткени , эгер сиздер менин денемдин түсүн байкабай калсаңыздар , анда караңыздар , мен ак кишимин , анан бул жагдай Түпкүлүктүү калк резервациясында абдан чоң тоскоолдук болуп эсептелет .
(trg)="7.1"> Poproszono mnie , abym opowiedział trochę o moich związkach z Lakotami .
(trg)="7.2"> To dla mnie trudne , ponieważ -- jak już pewnie zauważyliście -- jestem biały , a to stanowi ogromną barierę w rezerwacie .
(src)="8"> Бүгүнкү менин сүрөттөрүмдө сиздер көп адамдарды көрөсүздөр ,
(trg)="8"> Zobaczycie wielu ludzi na moich fotografiach ,
(src)="9"> ал кишилер менен мен аябай жакын мамилелерди түздүм жана алар мени бир туугандай кылып эле тозуп алышты .
(trg)="9"> z którymi bardzo się zżyłem i którzy przyjęli mnie jak rodzinę .
(src)="10.1"> Алар мени ага жана тайаке деп аташып беш жыл бою кайра кайра үйлөрүнө чыкырып жатышты .
(src)="10.2"> Бирок Пайн Риджде
(trg)="10.1"> Mówili do mnie bracie albo wójku i przez pięć lat nieustannie zapraszali .
(trg)="10.2"> Jednak w Pine Ridge
(src)="11"> мен ар дайым " Уасишу " деген ысым менен кала берем ,
(trg)="11"> zawsze będę tzw. " wasichu " .
(src)="12"> Уасишу Лакота тилиндеги сөз жана ал түпкүлүктүү калк эмес дегенди билдирет , Васишу деген сөздүн дагы бир котормосу " өзүнө эттин эң сонун бөлүгүн алган адамды " билгизет .
(trg)="12.1"> " Wasichu " to słowo w języku Lakotów , które oznacza nie-Indianina .
(trg)="12.2"> Ale inna wersja tego słowa oznacza " człowieka , który najlepsze mięso bierze dla siebie . "
(src)="13"> Менин сөзүмдүн маңызы мына ушунда - эттин эң сонун бөлүгүн алган адамда болмокчу .
(trg)="13"> I to jest to , na czym chcę się skupić -- ten , który zgarnia najlepszą część mięsa .
(src)="14"> Бул ач көздүктү билдирет .
(trg)="14"> To znaczy , że jest chciwy .
(src)="15"> Мына ушул аудиторияда олтургандарды карагылачы .
(trg)="15"> Rozejrzyjcie się wokół tej auli .
(src)="16"> Биз мына Батыш Америкадагы жеке университеттеринде окуйбуз , азыр олтурганыбыз болсо кызыл тукабадан жабылган олтургучтар чөнтөктөрүбүздө тыйыныбыз жетиштүү .
(trg)="16"> Jesteśmy w prywatnej szkole w zachodnich USA , siedzimy na czerwonych , aksamitnych krzesłach , a w kieszaniach mamy pieniądze .
(src)="17"> Биздин жашоолорубузду карасаңыздар , биз чындыгында эле эттин эң сонун бөлүктөрүн алганбыз .
(trg)="17"> Jeśli jednak przyjrzymy się naszemu życiu , to okaże , się że naprawdę wzięliśmy najlepszą część mięsa .
(src)="18"> Келгилечи бүгүн бул сүрөттөргө көңүл буралы көп нерселерге жетишсиз болгон адамдардын өмүрлөрүн көрөлү , аларды билели жана ал адамдардын беттерин көргөн сайын бул жалаң гана Лакота калкынын элестери эмес , бул баардык түпкүлүктүү калктын мүдөөсүн үчүн турган эл экендигин түшүнөлү .
(trg)="18.1"> Przyjrzyjmy się więc tym fotografiom ludzi , którzy stracili , abyśmy my mogli zyskać .
(trg)="18.2"> Pamiętajmy , że patrząc na twarze tych ludzi widzimy nie tylko oblicze Lakotów , lecz wszystkich amerykańskich tubylców .
(src)="19"> Бул жөнөкөй кагаздын бетинде мен көргөн тарых барактары жана мен аны Лакота досторуман жана үй-бүлөмөн үйрөндүм .
(trg)="19"> Na tej kartce historia zapisana jest tak , jak ją usłyszałem od moich lakockich przyjaciół i rodziny .
(src)="20"> Бул тарых барактары сүйлөшүлгөн жана бузулган келишимдерге согуш деп көз боемочулук болгон кыргын болгон окуялар менен белгилүү .
(trg)="20"> Przedstawię linię czasową zawartych i zerwanych traktatów , a także rzezi upozorowanych na bitwy .
(src)="21.1"> Мен 1824 жыл менен баштаймын .
(src)="21.2"> Түпкүлүктүү калк менен иштөө деп белгилүү болгон бөлүм
(trg)="21.1"> Zacznę w 1824 .
(trg)="21.2"> To , co znamy jako Biuro do Spraw Indian ,
(src)="22"> Согуш Департаментинин карамагында ачылып , баскынчылыктын баштапкы деңгээлин Түпкүлүктүү калк менен боло турган кызматташтыкта белгилеп койгон .
(trg)="22"> powstało jako część Departamentu Wojny , wprowadzając atmosferę agresji do naszych stosunków z rdzennymi Amerykanami .
(src)="23"> 1851 жыл : Форд Ларами биринчи келишимине кол коюлган , ал болсо Лакота Улутунун чек аралырын так белгилешкен .
(trg)="23"> 1851 : Pierwszy traktat w Fort Laramie ściśle określił granice Państwa Lakotów .
(src)="24"> Келишимге ылайык , ошол жерлер эгемендүү улуттун жерлери деп эсептелет .
(trg)="24"> Zgodnie z traktatem , ziemie te stanowiły suwerenne państwo .
(src)="25"> Эгер келишимдеги чек аралар ошол бойдон калганда - жана ошол мыйзам негиздерине ылайык ошондой эле болушу абзел - анда бүгүнкү күндөрү Кошмо Штаттары мындай болмок .
(trg)="25"> Jeżeli granice określone w traktacie zostałyby zachowane , a podstawa prawna mówi , że powinny -- to dziś USA wyglądałyby tak .
(src)="26"> 10 жылдан кийин ,
(trg)="26"> 10 lat później
(src)="27"> Линкольн Президенти Homestead Act ( Хоумстед Экт ) аттуу мыйзамды чыгарат , ага ылайык Түпкүлүктүү калктын жерлерине көптөгөн ак кишилер отурукташат .
(trg)="27"> podpisana przez prezydenta Licolna ustawa o gospodartwach rolnych wywołała napływ białych osadników na tereny tubylcze .
(src)="28"> 1863 : Минесота жерлеринде Санти Сиу калкынын көтөрүлүшү 38 Сиу адамдарын асып өлтүрүү менен аяктап , Ошол мезгилдеги Кошмо Штаттарынын эң чоң жазалоолорунан болот .
(trg)="28"> 1863 : Powstanie Siuksów Santee w Minnesocie kończy się powieszeniem 38 mężczyzn z plemienia , największą masową egzekucją w historii Stanów .
(src)="29"> Бул жазалоо Линкольн Президентинин буйругу болгон да ал эми ага чейин эки күн мурун Линкольн укуктарды теңдетүүгө багытталган Emancipation Proclamation ( Имансипейшн прокламейшн ) аттуу мыйзамга кол койгон болчу .
(trg)="29"> Obyła się na rozkaz prezydenta Lincolna , który zaledwie 2 dni wcześniej podpisał Proklamację Emancypacji .
(src)="30.1"> 1866 жылы трансматериктик темир жолун куруу - жаңы заманы башталат .
(src)="30.2"> Биз бул темир поездер үчүн жана ал жолдорду кыскартыш үчүн
(trg)="30.1"> 1866 , początki budowy Pierwszej Koleji Transkontynentalnej i nowej ery .
(trg)="30.2"> Zawłaszczyliśmy ziemię w samym sercu
(src)="31"> жергиликтүү Лакота калкынын жерлерин тартып алдык .
(trg)="31"> Państwa Lakotów , aby skrócić trasę pociągów .
(src)="32"> Келишимдердин дээрлик баардыгы ыргытылган болчу .
(trg)="32"> Traktaty wylądowały za oknem .
(src)="33.1"> Ошондуктан Лакота калкынын үч уруулары чогулуп Кызыл Булут аттуу башчынын астында Кошмо Штаттардын аскер күчтөрүнө бир топ ирет чабуул жасап аларды утушат .
(src)="33.2"> Мен ушул жерди кайталагым келет .
(trg)="33.1"> W odpowiedzi trzy plemiona pod przywódctwem Czerwonej Chmury kilkukrotnie zaatakowały i pokonały armię USA .
(trg)="33.2"> Pragnę powtórzyć tę część .
(src)="34"> Лакота Кошмо Штат аскерлерин утат .
(trg)="34"> Lakoci pokonali armię USA .
(src)="35"> 1868 : Экинчи Форд Ларами келишими Улуу Сиу Улутунун эгемендүүлүгүнө даана кепилдик берет жана Лакота элинин Black Hills ( Блэк Хилз ) аттуу сыйык жерлерине ээ экендигин көрсөтөт .
(trg)="35"> 1868 : Drugi traktat w Fort Laramie wyraźnie zapewnia niepodległość Wielkiemu Państwu Siuksów oraz przynależność świętych Gór Czarnych do Lakotów .
(src)="36.1"> Жана ошондой эле Кошмо Штат өкмөтү Лакота элине алардын жанында жайгашкан штаттарындагы башка жерлер боюнча жана уучулук боюнча укуктарын берүүгө сөз берет .
(src)="36.2"> Биз мындан ары Powder River ( Паудер Ривер ) аймагы
(trg)="36.1"> Rząd obiecuje również ziemie i prawa do polowania na terenie sąsiednich stanów .
(trg)="36.2"> Obiecujemy , że hrabstwo Powder River
(src)="37"> ак адамдардын баардыгына жабылат деген убада бердик .
(trg)="37"> będzie odtąd zamknięte dla białych .
(src)="38"> Ошентип бул келишим Кызыл Булут менен Сиу үчүн чоң утуш болду .
(trg)="38"> Traktat wydawał się być całkowitym zwycięstwem Czerwonej Chmury i Siuksów .
(src)="39"> Чындыгында , Американын тарыхына таянсак жергиликтүү Америка өкмөтү тарыхта бир гана жолу ушул согушта тынчтык сүйлөшүүлөрун жүргүзүп душмандын баардык талаптарына баш ийген .
(trg)="39"> Faktycznie - była to jedyna wojna w historii Ameryki , w której rząd wynegocjował pokój , przystając na wszystkie warunki wroga .
(src)="40"> 1869 : Трансматериктик темир жолунун салыныша аяктады .
(trg)="40"> 1869 : Zakończono budowę Koleji Transkontynentalnej .
(src)="41"> Бул жол менен ары бери көп нерселер ташылып , алар менен кошо көптөгөн аңчылар да жүргүнчү болушуп буфало , жапайы букаларга , аңчылык кылышып , букалар менен дүн сатуулук боюнча ишкердүүлүктү башташты , жана аны менен бирдикте Сиу элинин азык-түлүк жана кийим-кечелер булактарын жойушту .
(trg)="41"> Rozpoczęto m.in. zbiorowy transport myśliwych , którzy zaczęli masowo wybijać bawoły , elimimując źródło pożywienia , odzieży i schronienia dla Siuksów .
(src)="42"> 1871 : Түпкүлүктүү калк боюнча бөлүштүрүү актысы бүтүн түпкүлүктүү калкты федералдык өкмөткө көз карандуу болгон чөлкөмдөргө айландырды .
(trg)="42"> 1871 : Ustawa o Przywłaszczeniu Indian czyni wszystkich Indian poddanymi rządu federalnego .
(src)="43"> Буга кошумча атайын аскердик буйрук чыгарылып батыштык түпкүлүктүү калк резервациялардан тышка чыкпоого тыйуу салынат .
(trg)="43"> Co więcej , wojsko wydało zakazy opuszczania rezerwatów przez zachodnich Indian .
(src)="44"> Бүтүндөй батыштык түпкүлүктүү калк ошол убакыттан баштап азыркы заманга чейин согуштун абактарында калуудо .
(trg)="44"> W tym momencie wszyscy zachodni Indianie stali się jeńcami wojennymi .
(src)="45"> 1871 жылы биз ошондой эле келишимдерди түзүү адатын токтоттук .
(trg)="45"> Również w 1871 skończyliśmy podpisywanie traktatów .
(src)="46"> Анткени келишимдер боюнча уруулар эгемендүү улут катары жашашмак , бирок биз болсо андайды каалабайт элек ;
(trg)="46"> Problem polegał na tym , że traktaty uznawały suwerenność plemion , na co nie mogliśmy pozwolić .
(src)="47"> бизде башкача көз караштар бар болчу .
(trg)="47"> Mieliśmy plany .
(src)="48"> 1874 : George Custer ( Жорж Кастер ) генералы Лакота жергесинде алтын кендери табылгандыгы тууралуу жарыя салып чыкты , ал кендер өзгөчө Black Hills ( Блэк Хилз ) жергесинде болгону айтылды .
(trg)="48"> 1874 : Generał George Custer ogłosił znalezienie złota na terytorium Lakotów , a szczególnie w Górach Czarnych .
(src)="49"> Алтындын бар экендиги Лакота улутунун айланасына ак адамдардын көптөгөн санда көчүп келүүсүнө алып келди .
(trg)="49"> Wiadomość o złocie wywołuje masowy napływ białych osadników do Państwa Lakotów .
(src)="50"> Кастер Конгресске атайын сунуш киргизет ага ылайык Лакота менен болгон келишим тез аранын ичинде токтотулуш кажети белгиленет .
(trg)="50"> Custer radzi , aby Kongers znalazł sposób na jak najszybsze unieważnienie traktatów z Lakotami .
(src)="51"> 1875 : Лакота согушу башталат анын негизги себеби болуп Форт Ларами келишиминин бузулушу болот .
(trg)="51"> 1875 : Wybucha wojna z Lakotami wywołana naruszeniem traktatu w Fort Laramie .
(src)="52"> 1876 : Июль айынын 26сы Лакота кыштагын чалгындоо аракетинде Кастердин 7чи кавалерия бөлүгү талкаланат да бул кармаш Little Big Horn ( литл биг хорн ) - Кичинекей Чоң Мүйүз атына конот .
(trg)="52"> 1876 : 26 lipca , podczas próby zaatakowania wioski Lakotów , Siódma Kawaleria Custera została rozbita w bitwie nad Little Big Horn .
(src)="53"> 1877 : Crazy Horse ( крейзи хорз ) аттуу Лакота элинин мыкты берени жана башчысы Форт Робинзон жергесинде курчалат .
(trg)="53"> 1877 : Wielki wódz i wojownik Lakotów , Szalony Koń , ogłosił kapitulację pod Fort Robinson .
(src)="54"> Кийинчерек ал түрмөдөн өлтүрүлөт .
(trg)="54"> Później został zamordowany w areszcie .
(src)="55"> Ошол эле 1877 жылы биз дагы бир амал таап Форт Ларами келишдерин одоно буздук .
(trg)="55"> 1877 to także rok , kiedy znaleźlismy sposób na obejście traktatów z Fort Laramie .
(src)="56.1"> Биз Сиу башчыларына жана аттуу-баштууларына жаңы келишим тартууладык ал келишим " сат же ачкалыкта кал " деген маанайда болгон .
(src)="56.2"> Келишимге кол коюуу же болбосо урууң азык-түлүксүз калат деген шарттар коюлат .
(trg)="56.1"> Nową umowę przedstawiono wodzom Siuksów jako kampanię pod hasłem " sprzedaj lub głoduj " .
(trg)="56.2"> Podpisz albo twoje plemię nie będzie miało co jeść .
(src)="57"> Ал келишимдерге калктагы улуулардын 10 пайызы гана кол коет .
(trg)="57"> Jedynie 10 procent męskiej populacji podpisało .
(src)="58"> Форт Ларами келишимине ылайык уруунун жок дегенде үчтөн же төрттөн бир бөлүгү жерлерди берүү үкугуна ээ болгон .
(trg)="58"> Traktat z Fort Laramie mówił , że co najmniej trzy czwarte plemienia musi zrzec się ziem .
(src)="59"> Албетте келишимдеги бул берене жокко салынган .
(trg)="59"> Tę klauzulę oczywiście zignorowano .
(src)="60"> 1887 : Dawes ( Доуз ) актысы .
(trg)="60"> 1887 : Ustawa Dawesa .
(src)="61"> Резервациядагы жерлерге болгон коомдук менчиктик аяктайт .
(trg)="61"> Koniec własności komunalnej terenów rezewatu .
(src)="62"> Резервациялар 160 акр өлчөмдөгү бөлүкчө жерлерине бөлүнүп түпкүлүктүү калкка бөлүштүрүлөт жана калган үлүш жерлердин баары жоюлат .
(trg)="62"> Obszary 160-hektarowe przydzielono indywidualnym Indianom , a nadwyżkę rozdysponowano .
(src)="63"> Ошентип , уруулар миллиондогон акр өлчөмдөгү жерлерден ажырайт .
(trg)="63"> Plemiona straciły miliony hektarów .
(src)="64"> Америкалык жерге болгон жеке менчик кыялдануу ушундай амал жолу аркылуу келип резервация жерлеринен эч нерсе калмайынча бөлүштүрүлө берген .
(trg)="64"> Amerykańskie marzenie o własności prywatnej okazało się bardzo sprytnym sposobem na całkowity podział rezerwatu .
(src)="65"> Биринчиден , көчүп келүү резервацияларды талкалаган , жана аны андан ары бөлүштүрүп , майдалап сатуу муундан муунга улана берген .
(trg)="65"> Ten krok zrujnował rezerwaty , ułatwiając dalszy podział i sprzedaż wraz z przemijającymi pokoleniami .
(src)="66"> Көпчүлүк үлүш жерлер жана резервациялардын чегинде жайгашкан көптөгөн жеке жерлер азыркы убакта ак фермерлердин колунда .
(trg)="66"> Większość nadwyżki oraz wiele parceli zlokalizowanych w granicach rezerwatu dostaje się w ręce białych farmerów .
(src)="67"> Кайрадан жакшы жерлерге Уасишу ээ болду .
(trg)="67"> Znowu całe bogactwo trafia do wasichu .
(src)="68"> 1890 жыл менин оюмча бул слайттардын арасында эң маанилүү күн .
(trg)="68.1"> 1890 .
(trg)="68.2"> Myslę , że w tym pokazie to najważniejszy rok .
(src)="69.1"> Бул жылы Wounded Knee ( Вундид Нии ) аттуу кандуу коогалаңы болгон .
(src)="69.2"> Декабрдын 29нда
(trg)="69.1"> Wtedy doszło do masakry nad Wounded Knee .
(trg)="69.2"> 29 grudnia wojska USA
(src)="70"> Америкалык аскерлер Вундид Нии булуңунда Сиу эли жайгашкан айылды курчоого алат жана Big Foot ( Биг Фуд ) аттуу эл башчысы менен бирдикте 300дөй жергиликтүү калкты аёсуз өлтүрүшөт , бул кандуу окуяда аскерлер жаңы куралды колдонушат ал автоматтык октор менен атылган Hotchkiss ( Хотчкис ) аттуу мылтыгы болгон .
(trg)="70.1"> otoczyły obóz Siuksów nad zatoką Wounded Knee .
(trg)="70.2"> Zamordowali wodza Wielką Stopę i 300 jeńców wojennych , korzystając z nowej broni szybkostrzelnej z eksplodującymi pociskami zwanej karabinem Hotchkiss .
(src)="71"> Бул салгылашуу деп аталган өлтүрүүлөр үчүн 20 Конгресстик эрдик үчүн медалдар 7чи кавалериянын жоокерлерине берилген .
(trg)="71"> Za tę " bitwę " Siódma Kawaleria otrzymała za swoje męstwo 20 Medali Honoru. otrzymała za swoje męstwo 20 Medali Honoru .
(src)="72"> Бүгүнкү күндө , салгылашуулардын арасындагы эң жогорку дэңгээлде ыйгарылган бул медал чоң сыйлыктуу медал болуп эсептелет .
(trg)="72"> Do dziś dnia to najwyższa liczba Medali Honoru kiedykolwiek przyznanych za jedną bitwę .
(src)="73"> Мына ушул медалдардын көпчүлүгү аялдар менен жаш балдарды ырайымсыз жок кылуу үчүн берилген мындай сыймыка жетүү Биринчи Дүйнөлүк согушта да , Экинчи Дүйнөлүк согушта да , Корея , Вьетнам , Ирак жана Афганистан согуштарында да болгон эмес .
(trg)="73"> Za to masowe morderstwo kobiet i dzieci wręczono więcej medali niż za jakąkolwiek bitwę w czasie I Wojny Światowej , II Wojny Światowej , wojny w Korei , Wietnamie Iraku czy Afganistanie .
(src)="74"> Вундид Нии кандуу коогалаңы түпкүлүктүү калктын согушунун аяктоосу деп эсептелет .
(trg)="74"> Masakrę nad Wounded Knee uznaje się za koniec wojen indiańskich .
(src)="75"> Мен кайсыл гана жактагы Вундид Нииде каза тапкандардын жайларына барбайын , мен ал жайларды жалаң гана Лакота же Сиу элдердики эмес бирок баардык түпкүлүктүү элдердин жайларындай көрөм .
(trg)="75"> Za każdym razem , kiedy odwiedzam masowy grób nad Wounded Knee , widzę nie tylko grób Lakotów czy Siuksów , ale też pomnik wszystkich ludów tubylczych .
(src)="76"> Black Elk ( Блэк Илк ) аттуу ыйык киши айткан бир сөз бар , " Ошондо эмне жок болуп , түгөнгөндүгүн мен билбей калдым .
(trg)="76"> Święty człowiek , Czarny Łoś , powiedział : " Wtedy nie wiedziałem , jak bardzo wszystko się skończyło . "
(src)="77"> Азыркы карыган жашымда артымды кылчайып караганымда Баягы өтүп кеткен аялдар менен жаш балдардын ар тарапта үйүлүп жаткан денелери кадимки эле ийилген капчыгайды бойлоп мен аларды көргөндө сайды көргөндөй болуп алардын жаш көздөрү элесимде .
(trg)="77.1"> Kiedy teraz patrzę wstecz , z wysokiej góry mego sędziwego wieku , wciąż widzę zarżnięte kobiety i dzieci leżące na stosie i porozrzucane po wyboistych terenach wąwozu .
(trg)="77.2"> Widzę tak wyraźnie , jak wtedy , gdy me oczy były młode .
(src)="78"> Ошол кандуу жерде дагы башка нерсе түбөлүко жок болгондугун көрөм ал ажал октору менен кошо жерге көмүлгөн .
(trg)="78"> I wiem , że w tym krwawym błocie coś jeszcze umarło i zostało przysypane śniegiem .
(src)="79"> Ал адамдардын келечеке болгон тилектери жок болгон ,
(trg)="79"> Umarło ludzkie marzenie ,
(src)="80"> жана ал тилектер аябай сонун болгон . "
(trg)="80"> a marzenie to było piękne . "
(src)="81"> Бүгүнкү күн менен Түпкүлүктүү Америка Элинин тарыхында жаңы доор пайда болду .
(trg)="81"> To wydarzenie zapoczątkowało nową erę w historii rdzennej Ameryki .
(src)="82.1"> Баардык нерселерди ченесе болот Вундид Нии окуясына чейин жана андан кийин .
(src)="82.2"> Анткени накта ошол учурда Хотчкисс мылтыктарын мээлеп туруп Америка өкмөтү түпкүлүктүү калктын укуктарына болгон көз карашын ачык көрсөткөн .
(trg)="82.1"> Wszystko można odnieść do czasu przed i po Wounded Knee .
(trg)="82.2"> Bo właśnie w chwili , w której palce spoczęły na spuście karabinu Hotchkiss rząd USA otwarcie określił swoją pozycję względem praw tubylców .
(src)="83.1"> Анткени алар келишимдерден чарчаган .
(src)="83.2"> Алар ыйык дөбөлөрдөн чарчаган .
(trg)="83.1"> Zmęczyli się traktatami .
(trg)="83.2"> Zmęczyli się świętymi górami .
(src)="84"> Алар арбак бийлеринен чарчаган .
(trg)="84"> Zmęczyli się tańcami duchów .
(src)="85"> Иши кылса алар Сиу элинин келип чыккан баардык ыңгайсыздыктарга чарчаган .
(trg)="85"> Zmęczyły ich te wszystkie kłopoty z Siuksami .
(src)="86"> Ошондуктан алар түпкүлүктүү калкка өзүлөрүнүн эрежелерин алып келишкен .
(trg)="86"> Tak więc wprowadzili swoje zasady .
(src)="87"> " Мындан ары силер Түпкүлүктүү калк - Indian ( Индиан ) " болосуңар деп , мылтыктары менен жергиликтүү калкты мээлеп маселени чечишкен .
(trg)="87"> " Dalej chcesz być Indianinem ? " mówili , trzymając palec na spuście .
(src)="88"> 1900 : Америкадагы Түпкүлүктүү калктын саны эң төмөнкү дэңгээлге жетти - 250,000 ден аз болду , салыштырып келгенде бул калк 1492 жылы 8 миллиондогон санды түзгөн .
(trg)="88"> 1900 : Populacja indiańska osiąga najniższą liczebność -- poniżej 250,000 , w porównaniu do szacowanych ośmiu milionów z roku 1492 .
(src)="89"> Шумдук ылдамдыктагы көрсөткүч .
(trg)="89"> Przewińmy do przodu .
(src)="90"> 1980 : Америка тарыхындагы эң чоң убакытка созулган сот Сиу улуту менен Америка Кошмо Штаттарынын ортосундагы мамилени териштирип Американын Жогорку Соту тарабынан каралган .
(trg)="90"> 1980 : Najdłuższa sprawa sądowa w historii USA , Państwo Siuksów kontra Stany Zjednoczone , zotała rozstrzygnięta przez Sąd Najwyższy USA .
(src)="91"> Соттун чечими боюнча , Сиу элин резервация жерлерине көчүрүү жана алардын жети миллион акр чакырымдагы жерлери жер изилдөөчүлөр жана отурукташа турган көчмөндөр үчүн берилгени Форд Ларами экинчи келишиминин шарттарынын одоно бузулгандыгы тууралуу тыянак чыгарган .
(trg)="91"> Sąd orzekl , że kiedy Siuksowie zostali wysiedleni do rezerwatów i siedem milionów hektarów ich ziem udostępniono poszukiwaczom i osadnikom , postanowienia drugiego traktatu z Fort Laramie zostały pogwałcone .
(src)="92.1"> Сотко ылайык Блэк Хилз жерлери мыйзамсыз түрдө тартылып алынган жана ал жерлердин алгачкы баасына пайыз кошулуп Сиу улутуна толук бойдон төлөнүшү керек деген тыянак чыгарылат .
(src)="92.2"> Блэк Хилз үчүн төлөнө турган акы катары
(trg)="92.1"> Sąd orzekł , że Góry Czarne zawłaszczono nielegalnie i początkowo oferowana cena wraz z odsetkami powinna zostać wypłacona Siuksom .
(trg)="92.2"> Sąd wycenił , że Siuksowie
(src)="93"> Сот 106 миллион гана долларды Сиу улутуна берилсин деп чечим чыгарат .
(trg)="93"> otrzymają za Góry Czarne jedynie 106 milionów dolarow .
(src)="94"> Сиу эли ал акчадан баш тартат жана " Блэк Хилз жерлери сатылбайт " деген ураан менен кала берет .
(trg)="94"> Oni odmówili pieniędzy , jednogłośnie wołając , że " Góry Czarne nie są na sprzedaż . "
(src)="95"> 2010 : Бүгүнкү күндөгү Түпкүлүктүү калктын статистикасы , Вундид Нии коогалаңынан бир кылым убакыттан кийин , колониялык мурастын ачыка чыгышы , зомбулуктап элди көчүрүү жана келишимдердин одоно бузулган окуяларга бай болду .
(trg)="95"> 2010 : Dzisiejsze statystki dla rdzennej populacji , ponad wiek po masakrze nad Wounded Knee , ujawniają dziedzictwo kolonizacji , wymuszonej migracji oraz naruszeń traktatowych .
(src)="96"> Пайн Ридж Түпкүлүктүү калктын резервациясындагы жумушсуздук 85 жана 90 пайыз ортосунда белгиленет .
(trg)="96"> Bezrobocie w rezerwacie Pine Ridge waha się między 85 a 90 procent .
(src)="97.1"> Америкадагы үй-жай менен камсыз кылуу кызматы жаңы үйлөрдү сала албайт , ал эми азыркы турган турак жайлар акырындан кыйрап жатышат .
(src)="97.2"> Көпчүлүк эл үй-жайсыз ,
(trg)="97.1"> Urząd kwaterunkowy nie może wybudować nowych domów , a te istniejące rozpadają się .
(trg)="97.2"> Jest wielu bezdomnych ,
(src)="98"> ал эми үйлөрү барлар чирип бара жаткан имараттарда беш үй-бүлөөгө чейин жашашат .
(trg)="98"> a reszta tłoczy się w gnijących budynkach , zamieszkiwanych przez 5 rodzin .
(src)="99"> Пайн Ридждеги 39 пайыз үйлөрүндө свет жок .
(trg)="99"> 39 procent domostw w Pine Ridge nie ma prądu .
(src)="100"> Резервациядагы дээрлик 60 пайыз үйлөр көк дат менен капталган .
(trg)="100"> Co najmniej 60 procent domów zaatakowała czarna pleśń .