# ky/ted2020-1183.xml.gz
# mk/ted2020-1183.xml.gz

(src)="1.1"> Бир нече жыл мурун өзүмдү көнүмүш адат жашоомдо токтоп калгандай сездим .
(src)="1.2"> Ошондо , улуу Америкалык философ - Морган Спарлоктун кылган иштерин туурап , жаңы нерсени 30 күндүн ичинде баштайын деп чечтим .
(trg)="1"> Пред неколку години , се чувствував како да бев заглавен , па затоа одлучив да тргнам по стапките на познатиот американски филозоф , Морган Спарлок , и да пробам нешто ново за 30 дена .
(src)="2"> Бул ойдун мааниси абдан жөнөкөй .
(trg)="2"> Идејата е всушност прилично едноставна .
(src)="3"> Өзүңүздүн жашооңузду байыта турган бир нерсе жөнүндө ойлонуп , ошону 30 күндүн ичинде ишке ашырганга аракет кылыңыз .
(trg)="3"> Најдете нешто што отсекогаш сте сакале да го внесете во животот и пробајте го во следните 30 дена .
(src)="4"> Байкап көрсө , 30 күндүн ичиндеги убакыт жаңы адатты уйрөнүүгө же эски адаттан айрылууга туура келген мезгил экен - мисалы , жаңылыктарды көрүүнү жашооңуздан алып салуу .
(trg)="4"> Произлегува дека , 30 денови е вистинската должина на време за да додадеме или избришеме навики , како на пример гледањето вести , од нашиот живот .
(src)="5"> Мен ушул 30 күндүк өзгөрүүнүн ичинде бир топ нерселерди үйрөндүм .
(trg)="5"> Научив неколку работи за време на 30 дневните предизвици .
(src)="6"> Биринчиден , мурда айлар учуп , унутулса , бир айдан кийин , ар бир маал эсте сакталып жатты .
(trg)="6"> Првата работа беше , што наместо месеците да минуваат и да се забораваат , овојпат сè беше многу полесно за памтење .
(src)="7"> Өзгөрүүнүн жаңы нерсеси катары , мен бир ай боюнча ар күнүмдү сүрөткө тарттым .
(trg)="7"> Ова беше еден од предизвиците кога правев слика секој ден во месецот .
(src)="8"> Ырас , кайсы жерде болгонум жана эмне кылганым толугу менен эсимде болду .
(trg)="8"> И се сеќавам точно каде бев и што правев тој ден .
(src)="9"> Дагы байкап көрсөм , 30 күндүк өзгөрүүлөрүм канчалык кыйыныраак болгон сайын , өзүмө ишеничим көбөйдү .
(trg)="9"> Исто така забележав дека како што започнав да преземам сè потешки 30-дневни предизвици , мојата самоувереност растеше .
(src)="10"> Компьютерден башы чыкпаган окумуш сөрөйдөн жумушка ыракат алуу үчүн велосипед айдаган
(trg)="10"> Од еден компјутерски чудак се претворив во тип кој вози велосипед до работа ,
(src)="11"> адамга айландым .
(trg)="11"> заради забава .
(src)="12"> Бул аз келгенсип , мен былтыр Килиманджаронун чокусуна чыктым , ал Африкадагы эң бийик тоо болуп эсептелет .
(trg)="12"> Дури , минатата година , успеав да се искачам на Килиманџаро , највисоката планина во Африка .
(src)="13"> Мен ушул 30 күндүк өзгөрүүлөргө чейин мындай нерселерди такыр кылган эмесмин .
(trg)="13"> Никогаш немаше да станам толкав авантурист доколку не започнев со моите 30-дневни предизвици .
(src)="14"> Менин көзүм жетти , эгер бир нерсени абдан катуу кааласаңыз , 30 күндүн ичинде ар нерсени ишке ашырсаңыз болот экен .
(trg)="14"> Исто така открив дека доколку навистина сакате многу , можете да направите било што за 30 денови .
(src)="15.1"> Жашооңузда бир көркөм кара сөз жазгыңыз келди беле ?
(src)="15.2"> Ар жылы ноябрда ,
(trg)="15.1"> Дали некогаш сте сакале да напишете роман ?
(trg)="15.2"> Секој ноември ,
(src)="16"> он миңдеген адамдар 50 000 сөздөн турган чыгарманы 30 күндүн ичинде башынан баштап жазганга аракет кылышат .
(trg)="16"> десетици илјади луѓе , се обидуваат да напишат роман од 50.000 зборови почнувајќи од нула за 30 денови .
(src)="17"> Ал үчүн бир айдын ичинде күнүнө 1,667 сөз жазыш керек экен .
(trg)="17"> Произлегува дека , сè што треба да направите е да напишете 1.667 зборови дневно за еден месец .
(src)="18"> Мен ошондой кылдым .
(trg)="18"> Така и направив .
(src)="19"> Баса , ийгиликтин сыры - баардык сөздөрдү жазып бүтмөйүнчө , уктабаш керек .
(trg)="19"> Патем , тајната е да не отидете на спиење додека не ги напишете потребните зборови во денот .
(src)="20"> Балким сиз уйкудан айрыласыз , бирок көркөм кара сөзүңүздү бүтүрөсүз .
(trg)="20"> Можеби ќе бидете ненаспани , но ќе го завршите романот .
(src)="21"> Эми менин китебим Американын улуу көркөм кара сөз чыгармасына киреби ?
(trg)="21"> Сега , дали мојата книга е следниот добар Aмерикански роман ?
(src)="22.1"> Жок .
(src)="22.2"> Мен аны бир айдын гана ичинде жаздым .
(trg)="22.1"> Не .
(trg)="22.2"> Го напишав за само еден месец .
(src)="23"> Ал абдан начар .
(trg)="23"> Тој е ужасен .
(src)="24"> А бирок мындан ары , мисалы , TED кечесинде Джон Ходжманды кезиксем , " Мен компьютер адисимин " деп айткаңга мажбур эмесмин .
(trg)="24"> Но до крајот на мојот живот , доколку го сретнам Џон Хоџман на ТЕД забава , нема да морам да кажам , " Јас сум компјутерски научник . "
(src)="25"> Албетте эмесмин , бирок кааласам , " Мен жазуучумун " деп айтсам болот .
(trg)="25"> Не , доколку сакам ќе можам да кажам , " Јас сум романописец . "
(src)="26"> ( Күлкү ) Дагы сизге айта турган акыркы сөзүм -
(trg)="26"> ( Смеење ) Еве уште една работа која сакам да ја напоменам .
(src)="27"> мен жаңы , туруктуу өзгөрүүлөрдү кылганда , алар менин күнүмдүк адаттарыма батыраак айланганын түшүндүм .
(trg)="27"> Научив дека кога правам мали , одржливи промени , работи кои можев да ги одржувам , тие полесно се одржуваа .
(src)="28"> Чоң , шумдук өзгөрүүлөрдүн эч жаман нерсеси жок .
(trg)="28"> Нема ништо погрешно во големи , луди промени .
(src)="29"> Чынында , алар абдан кызыктуу болушу мүмкүн .
(trg)="29"> Всушност , тие се многу забавни .
(src)="30"> Бирок алар ар дайым адаттарга айланаары күмөн .
(trg)="30"> Но тие потешко се одржуваат .
(src)="31"> Мен 30 күндүн ичинде шекер колдонбой калганда , 31-чи күн ушуга окшош болгон .
(trg)="31"> Кога се откажав од шеќер за 30 денови , триесет и првиот ден изгледаше вака .
(src)="32"> ( Күлкү ) Анда эмесе менин суроом сизге мындай : Сиз эмнени күтүп жатасыз ?
(trg)="32"> ( Смеење ) Еве го моето прашање до Вас : Што чекате ?
(src)="33"> Мен сизге кепилдик бере алам , каалайсызбы же каалабайсызбы , келе жаткан 30 күн дагы өтөт. ошондуктан , ар дайым жасагыңыз келген нерсе жөнүндө ойлонуп , эмки 30 күндүн ичинде аны ишке
(trg)="33"> Ви гарантирам дека следните 30 денови ќе поминат сакале Вие или не , па зашто не смислите нешто што отсекогаш сте сакале и пробајте го
(src)="34"> ашырганга аракет кылыңыз .
(trg)="34"> во следните 30 денови .
(src)="35"> Ыракмат .
(trg)="35"> Благодарам .
(src)="36"> ( Кол чабуу )
(trg)="36"> ( Аплауз ) .

# ky/ted2020-1448.xml.gz
# mk/ted2020-1448.xml.gz

(src)="1"> Ошентип , математика – күчтүү тил болгону белгилүү болду .
(trg)="1"> Значи излегува дека математиката е многу моќен јазик .
(src)="2"> Ал физика , биология , экономиканын маңызына сиңди , бирок гуманитардык илимдер жана тарыхка анча жайылган жок
(trg)="2"> Има создадено значителeн увид во физиката , биологијата и економијата , но , не толку во општествените науки и историјата .
(src)="3"> Бул мүмкүн эмес , адамзаттын аракеттерин эсептей албайсыз , тарыхты өлчөй албайсыз деген ишеним бар деп ойлойм .
(trg)="3"> Мислам дека постои верување дека тоа е едноставно невозможно , оти не можеш да ги измериш достигнувањата на човештвото , оти не можеш да ја измериш историјата .
(src)="4"> Бирок бул туура деп ойлобойм .
(trg)="4"> Но , јас мислам дека тоа не е точно .
(src)="5"> Мен сиздерге эмнеге ал андай деген бир нече мисал көрсөткүм келет .
(trg)="5"> Сакам да ви покажам неколку примери зошто .
(src)="6"> Ошентип , кесиптешим Эрез жана мен төмөнкү фактка кайрылдык : кылымдар менен айрылган эки король таптакыр башка тилде сүйлөшөт .
(trg)="6"> Така јас и мојот соработник Ерез го разгледувавме следниов факт : дека двајца кралеви одделени со векови ќе зборуваат на многу различен јазик .
(src)="7"> Бул – таасирдүү тарыхый күч .
(trg)="7"> Тоа е моќна историска сила .
(src)="8"> Англиянын королу Улуу Алфред колдонгон сөз байлыгы жана грамматикасы хип-хоптун королу Жей Зеттикинен таптакыр айырмаланып турат .
(trg)="8"> Па така кралот на Англија , Алфред Велики , ќе користи речник и грамататика кои се доста различна од оние на кралот на хип хопот , Џеј Зи .
(src)="9"> ( Күлүү ) Азыр ушундай .
(trg)="9"> ( Смеа ) Тоа е едноставно така .
(src)="10"> Убакыт өткөн сайын тил өзгөрөт жана бул таасирдүү күч .
(trg)="10"> Јазикот се менува со текот на времето и претставува моќна сила .
(src)="11"> Ошентип , Эрез жана мен бул тууралуу көбүрөөк билгибиз келди .
(trg)="11"> Ерез и јас , сакавме да дознаеме нешто повеќе околу тоа .
(src)="12"> Ошентип , биз грамматиканын өзгөчө жобосу этиштин өткөн чакта жакталышына көнүл бурдук .
(trg)="12"> Обрнавме внимание на одредено граматичко правило , конјугација на минато-време .
(src)="13"> Сиз өткөндү белгилөө үчүн болгону этиштин аягына “ ed ” мүчөсүн жалгайсыз .
(trg)="13"> Само додаваш " ed " на крајот од глаголот за да го нагласиш минатото .
(src)="14.1"> “ Today I walk ” ( " Бүгүн сейилдеп атам " ) .
(src)="14.2"> “ Yesterday I walked ” ( " Кечээ сеилдедим " ) .
(trg)="14.1"> " Денеска одам .
(trg)="14.2"> Вчера одев . "
(src)="15"> Бирок кээ бир этиштер – стандарттуу эмес .
(trg)="15"> Но , некои глаголи се неправилни .
(src)="16"> “ Yesterday I thought ” ( " Кечээ ойлондум " ) .
(trg)="16"> " Вчера јас мислев . "
(src)="17"> Кызыктуусу , туура эмес этиштер Алфред менен Жей Зеттин ортосундагы убакта көбүнчө туура болуп калышты .
(trg)="17"> Интересно е тоа што неправилните глаголи помеѓу Алфред и Џеј Зи станале по правилни .
(src)="18"> Бул жерде көрүп тургандай , “ to wed ” – " үйлөнүү " этиши туура болуп калды .
(trg)="18"> Како глаголот " да се венча " кој како што гледате станал правилен .
(src)="19"> Ошентип , Эрез жана мен 100 ашык туура эмес этиштердин англис тилинин 12 кылымындагы тагдырына көз салдык , жана иш жүзүндө бул татаал тарыхый өзгөрүүнү чагылдырган жөнөкөй математикалык модель бар болгонун көрдүк , тактап айтканда , кайсы бир этиш башка этишке караганда 100 эсе көбүрөөк колдонулса , ал туура этишке айланып 10 эсе жай өзгөрөт .
(trg)="19"> Така Ерез и јас ја следевме судбината на повеќе од 100 неправилни глаголи. низ 12 века во англискиот јазик , и видовме дека всушност има многу едноставна математичка шема која ја доловува оваа комплексна историска промена , имено , ако одреден глагол е 100 пати повеќе застапен од друг , истиот се исправува 10 пати побавно .
(src)="20"> Бул тарыхтын бөлүмү , бирок ал математикалык формада чагылдырылууда .
(trg)="20"> Тоа е дел од историјата , но доаѓа во математички облик .
(src)="21"> Эми математика кээ бир учурларда тарыхый күчтөрдү түшүндүрө алат же түшүндүрүүнү сунуштайт .
(trg)="21"> Во некои случаи математиката може да помогне да ги објасни , или да предложи објаснувања за историските сили .
(src)="22"> Ошентип , бул жерде Стив Пинкер жана мен өткөн эки кылымдагы согуштардын өлчөмүнө кайрылдык .
(trg)="22"> Тука Стив Пинкер и јас го земавме во обзир бројот на војни во последните 2 века .
(src)="23"> Иш жүзүндө белгилүү мыйзам ченемдүүлүк бар , ага ылайык өлүм эсеби 100 эсе көп болгон согуштардын саны 10 эсе аз .
(trg)="23"> Всушност има доста позната правилност во нив каде што бројот на војните што се 100 пати по смртоносни е 10 пати помал .
(src)="24"> Ошентип , 30 согуштун өлүмдөрүнүн саны Алты күндүк согушундагыдай болгон , бирок Биринчи дүйнөлүк согушундагыдай 100 эсе көп өлүмгө алып келген 4 согуш болгон .
(trg)="24"> Има 30 војни кои се смртоносни како и Шестдневната војна но има само 4 војни кои се 100 пати по смртоносни. како Првата Светска Војна .
(src)="25"> Муну кандай тарыхый механизм жаратууда ?
(trg)="25"> Па каков историски механизам може да го создаде тоа ?
(src)="26"> Мунун себеби эмнеде ?
(trg)="26"> Кое е потеклото на ова ?
(src)="27"> Ошентип , Стив жана мен , математикалык анализ жолу менен , иш жүзүндө мунун түбүндө жөнөкөй кубулуш жатат деп ой жорудук , ал мээбиздин ичинде .
(trg)="27"> Стив и јас , преку математичката анализа , сметаме дека всушност постои многу прост феномен во коренот на сето ова , кој лежи во нашот мозок .
(src)="28"> Бул – абдан белгилүү өзгөчөлүк , ага ылайык биз санды салыштырмалуу ыкмалар менен сезе билебиз -- жарыктын интенсивдүүлүгү же үндүн катуулугу сыяктуу сандар .
(trg)="28"> Ова е доста позната карактеристика каде ги перцепираме количините на релативни начини количини како јачина на светлината или јачина на звук .
(src)="29"> Мисалы , салгылашууга 10.000 жоокер жиберүү көптөй угулат .
(trg)="29"> На пример , вклучување на 10.000 војници во следната битка звучи како многу .
(src)="30"> Бул салыштырмалуу көп , эгер мурун 1.000 жоокер жиберсеңиз .
(trg)="30"> Таа е релативно многу ако веќе сте вклучиле 1000 војници претходно .
(src)="31"> Бирок ал андай угулбайт , ал салыштырмалуу жетишээрлик эмес , бул көп айырма жаратпайт , эгер мурун 100.000 жоокер жиберсеңиз .
(trg)="31"> Но , не звучи како многу. релативно не е доволно , нема да направи разлика ако веќе сте вклучиле 100.000 војници претходно .
(src)="32"> Ошентип , санды кабыл алган ыкмабызга жараша , согуш созулса жиберилген жоокерлердин жана курмандардын саны арифметикалык прогрессия менен эмес -- 10.000 , 11.000 , 12.000 -- геометриялык прогрессия менен – 10.000 , анан 20.000 , анан 40.000 болуп өсөт .
(trg)="32"> Па така гледате дека поради начинот на кој ги перцепираме количините , како што трае војната , бројот на вклучени војници во неа и жртвите нема да се зголемат линерно -- како 10.000 , 11.000 , 12.000 -- туку експоненцијално -- 10.000 , потоа 20.000 , потоа 40.000 .
(src)="33"> Жана биз мурун көргөн моделди мына бул түшүндүрөт .
(trg)="33"> Тоа го објаснува овој образец кој го видовме претходно .
(src)="34"> Ошентип , математика жеке акылдын белгилүү өзгөчөлүгүн кылымдар жана жер жүзү бою өнүккөн узак мөөнөттүү тарыхый модель менен байланыштыра алат .
(trg)="34"> Тука математиката може да поврзе една доста позната карактеристика на умот. со еден долгорочен историски образец кој се одвива низ вековите и преку континентите .
(src)="35"> Ошентип бүгүн бул типтеги мисалдардын бир канчасы гана болсо , кийинки оң жылдыкта алар көнүмүш болуп калат деп ойлойм .
(trg)="35"> Па така овие примери денеска , се само некои од нив , но мислам дека во наредната декада ке станат по вообичаени .
(src)="36"> Анын себеби – тарыхый жазуулар санарип калыбына абдан тез темпте өткөрүлүп жатат .
(trg)="36"> Причината за тоа е дека историските записи многу брзо се дигитализираат .
(src)="37"> Илгертен бери жазылган 130 миллиндой китеп бар .
(trg)="37"> Постојат 130 милиони книги кои што се напишани од почетокот на времето .
(src)="38"> Google сыяктуу компаниялар 20 миллиондон ашык китепти санарип калыбына өткөрүштү .
(trg)="38"> Компании како што е Google имаат дигитализирано многу од нив -- всушност над 20 милони .
(src)="39"> Жана тарыхый материал санарип калыпта жеткиликтүү болгондо , бул математикалык анализ менен абдан тез жана оңой тарых жана маданиятыбыздын тенденцияларын кароого мүмкүн кылат .
(trg)="39"> И кога историските материјали ќе станат достапни во дигитална форма , тоа ќе ѝ овозможи на математичката анализа многу брзо и многу погодно да ги претстави трендовите во нашата историја и култура .
(src)="40"> Ошентип , менимче , кийинки оң жылдыкта табигый жана гуманитардык илимдер жакындашып биригип адамзат тууралуу терең суроолорго жооп бере алышат .
(trg)="40"> Мислам дека во наредната декада , природните и општествените науки ќе се зближат со цел да одговорат на фундаментални прашања за човештвото .
(src)="41"> Жана менимче , муну жасоо үчүн математика абдан таасирдүү күч болот .
(trg)="41"> И мислам дека математиката ќе биде многу моќен јазик за да се стори тоа .
(src)="42"> Тарыхыбыздын жаңы тенденцияларын көрсөтүү , кээде аларды түшүндүрүү , жана балким келечекте боло турганды алдын ала айтууга мүмкүн болот .
(trg)="42"> Ке може да ги открие новите трендови во нашата историја , понекогаш да ги објасни , и можеби и да предвиди што ќе се случи во иднината .
(src)="43"> Чоң ыракмат !
(trg)="43"> Ви благодарам многу ,
(src)="44"> ( Кол чабуулар )
(trg)="44"> ( Аплауз )

# ky/ted2020-149.xml.gz
# mk/ted2020-149.xml.gz

(src)="1"> Менин 3 мүнөтүм баштала элекби ?
(trg)="1"> Моите три минути сеуште не почнаа , нели ?
(src)="2"> Крис Андерсон : Жок , сиз 3 мүнөттү баштай албайсыз .
(trg)="2"> Крис Андерсон : Не , не може да го започнеме одбројувањето на трите минути .
(src)="3"> 3 мүноттү жокка салгыла , бул туура эмес .
(trg)="3"> Ресетирај ги трите минути , сепак не е фер .
(src)="4"> Ох , бул жака чыгыш абдан кыйын болуп жатат .
(trg)="4"> Алисон Хант : Ох Боже , напорно е овде горе .
(src)="5"> Мен толкунданып жатам деген мааниде .
(trg)="5"> Мислам , секако сум нервозна .
(src)="6"> Бирок беш жума мурункудай эмес .
(trg)="6"> Но не сум толку нервозна како што бев пред пет недели .
(src)="7"> Беш жума мурун мен буткул жамбаш сөөк алмаштыруу операциясынан өттүм .
(trg)="7"> Пред пет недели имав операција за целосна замена на колкот
(src)="8"> Бул кандай операция экенин билесиңерби ?
(trg)="8"> -- дали ја знаете таа операција ?
(src)="9.1"> Элект араа , дрель , абдан жаман .
(src)="9.2"> Эгер Дэвид Болински болбосоңор гана , ага мунун баары чындык жана сулуулук .
(trg)="9.1"> Електрична пила , дупчалка , тотално одвратно .
(trg)="9.2"> Освен ако не сте Дејвид Болински , во тој случај тоа сè е вистина и убавина .
(src)="10"> Туура , Дэвид , эгер бул сенин жамбашың болбосо , бул чындык жана сулуулук .
(trg)="10"> Секако Дејвид , ако не е твојот колк , тогаш е вистина и убавина .
(src)="11.1"> Баары бир , бул иш боюнча мен көп билем .
(src)="11.2"> Ошондуктан Крис ал жөнүндө айтып берүүгө чакырды .
(trg)="11"> Во секој случај , имав големо октровение во врска со ситуацијата , па Крис ме покани да ви раскажам за него .
(src)="12"> Бирок ага чейин силер мен жөнүндө эки нерсени билишиңер керек .
(trg)="12"> Но прво треба да дознаете две работи за мене .
(src)="13"> Эки гана нерсе .
(trg)="13"> Само две работи .
(src)="14"> Мен Канададанмын жана жети баланын эң кичүүсүмүн .
(trg)="14"> Јас сум Канаѓанка и тоа најмладото од седум деца .
(src)="15"> Азыр , бизде Канадада сонун ден соолук сактоо системабыз бар .
(trg)="15"> Сега , во Канада , ние имаме одличен систем на здравствена заштита .
(src)="16"> Ал жаңы жамбаш сөөктү акысыз алганды билдирет .
(trg)="16"> Што значи ги добиваме нашите нови колкови бесплатно .
(src)="17"> Жети баланын кичүүсү болуп , мен эч качан эч нерседе биринчи болгон эмесмин .
(trg)="17"> А како најмало од седум деца , јас никогаш не сум била прва на ред за било што .
(src)="18.1"> Түшүндүнөрбү ?
(src)="18.2"> Менин жамбаш сөөгүм бир нече жылдан бери ооруп журчу .
(trg)="18.1"> Јасно ?
(trg)="18.2"> Така , мојот колк ме болеше со години .
(src)="19"> Аягында мен докторго бардым , акысыз докторго ,
(trg)="19"> Кога конечно отидов на доктор , што беше бесплатно ,
(src)="20"> ал мени ортопердиялык операцияга жөнөттү , ал дагы акысыз .
(trg)="20"> таа ме прати на ортопедски хирург , исто така бесплатно .