# ky/ted2020-1004.xml.gz
# lv/ted2020-1004.xml.gz
(src)="1"> Мен бүгүн бул жерде Лакота жергесинде тартылган сүрөттөрүмдү көрсөтмөкчүмүн .
(trg)="1"> Šodien esmu te , lai parādītu savas lakotu fotogrāfijas .
(src)="2"> Көбүңүздөр Лакота тууралуу мурда уккансыздар , же жок дегенде андан чоңураак уруулар топтору жөнүндө мисалга , Сиу аттуу .
(trg)="2"> Daudzi varbūt būs dzirdējuši par lakotiem vai vismaz lielāku cilšu grupu – siu .
(src)="3"> Лакота уруусу башка бир топ уруулардай эле өз жерлеринен көчүрүлүп согуш абактарынын туткуну болуп калган андай жерлер азыркы мезгилде резервация-корук деп аталат .
(trg)="3"> Lakoti ir viena daudzajām ciltīm , ko no viņu zemēm pārvietoja uz karagūstekņu nometnēm , ko nu sauc par rezervātiem .
(src)="4.1"> Pine Ridge ( Пайн Ридж ) аттуу резервациясы бүгүнкү алып баруумдун темасы болот .
(src)="4.2"> Бул резервация Түштүк Дакотанын Black Hills ( Блэк Хилз ) деген жеринен болжол менен 120 км чакырым алыстыгында жайгашкан .
(trg)="4"> Painridžas rezervāts , šodienas slīdrādes tēma , ir apmēram 120 kilometrus uz dienvidaustrumiem no Melnajiem kalniem ,
(src)="5"> Ал жерди кээ бирде дагы 334 номериндеги Согуш Абагынын Туткуну деп аташат , жана ушул жерде азыркы убакта Лакота уруусу жашайт .
(trg)="5.1"> Dienviddakotā .
(trg)="5.2"> To dažkārt sauc arī par 334 . karagūstekņu nometni , un tur arī lakoti šobrīd dzīvo .
(src)="6"> Кана эмесе айткылачы , араңыздарда канчооңор AIM , башкача айтканда Америкалык Түпкүлүктүү Калктын Кыймылы тууралуу уктуңуздар эле же болбосо Russell Means ( Рассел Минз ) тууралуу , же Leonard Peltier ( Леонард Пелтиер ) жөнүндө , же Огалала уругунун бийликтегилер менен болгон тирешүүсүн билсеңиздер анда сиздер Пайн Ридж бул Америкадагы түпкүлүктүү элдин көйгөйлөрүн чечүү боюнча даана ортосу экендигин билесиздер .
(trg)="6"> Ja kāds ir dzirdējis par AIK , Amerikas Indiāņu kustību , vai Raselu Mīnsu , vai Leonardu Peltjēru , vai pretstāvi pie Oglalas , zināt , ka Painridža ir ASV pirmiedzīvotāju jautājumu centrs .
(src)="7.1"> Ошентип биздин бүгүнкү жолугушуубузда менден менин Лакота калкы менен болгон карым-катнашым тууралуу сүйлөп берүүнү суранышкан , а бирок чындыгында ушул жөнүндө сүйлөшүү мен үчүн абдан оор .
(src)="7.2"> Анткени , эгер сиздер менин денемдин түсүн байкабай калсаңыздар , анда караңыздар , мен ак кишимин , анан бул жагдай Түпкүлүктүү калк резервациясында абдан чоң тоскоолдук болуп эсептелет .
(trg)="7"> Mani lūdza šodien nedaudz pastāstīt par savām attiecībām ar lakotiem. bet par to ir ļoti grūti runāt , jo , ja neesat pamanījuši manu ādas krāsu , esmu baltādains , un tā pirmiedzīvotāju rezervātos ir milzīga barjera .
(src)="8"> Бүгүнкү менин сүрөттөрүмдө сиздер көп адамдарды көрөсүздөр ,
(trg)="8"> Manās fotogrāfijās redzēsit daudzus cilvēkus .
(src)="9"> ал кишилер менен мен аябай жакын мамилелерди түздүм жана алар мени бир туугандай кылып эле тозуп алышты .
(trg)="9"> Esmu ar viņiem ļoti satuvinājies , un viņi mani ir uzņēmuši kā radu .
(src)="10.1"> Алар мени ага жана тайаке деп аташып беш жыл бою кайра кайра үйлөрүнө чыкырып жатышты .
(src)="10.2"> Бирок Пайн Риджде
(trg)="10"> Saukuši mani par „ brāli ” un „ tēvoci ” un piecu gadu laikā ielūguši atkal un atkal .
(src)="11"> мен ар дайым " Уасишу " деген ысым менен кала берем ,
(trg)="11"> Taču Painridžā es vienmēr būšu tā sauktais „ vašiču ” .
(src)="12"> Уасишу Лакота тилиндеги сөз жана ал түпкүлүктүү калк эмес дегенди билдирет , Васишу деген сөздүн дагы бир котормосу " өзүнө эттин эң сонун бөлүгүн алган адамды " билгизет .
(trg)="12"> „ Vašiču ” ir lakotu vārds , kas nozīmē „ neindiānis ” , taču vēl viena šī vārda nozīme ir „ labākās gaļas pievācējs ” .
(src)="13"> Менин сөзүмдүн маңызы мына ушунда - эттин эң сонун бөлүгүн алган адамда болмокчу .
(trg)="13"> Un tam arī vēlos pievērsties – labākā gaļas gabala pievācējam .
(src)="14"> Бул ач көздүктү билдирет .
(trg)="14"> Tas nozīmē „ alkatīgs ” .
(src)="15"> Мына ушул аудиторияда олтургандарды карагылачы .
(trg)="15"> Palūkojieties apkārt uz šo zāli .
(src)="16"> Биз мына Батыш Америкадагы жеке университеттеринде окуйбуз , азыр олтурганыбыз болсо кызыл тукабадан жабылган олтургучтар чөнтөктөрүбүздө тыйыныбыз жетиштүү .
(trg)="16"> Mēs atrodamies privātā skolā Amerikas rietumos , sēžam sarkanos samta krēslos , ar naudu kabatās .
(src)="17"> Биздин жашоолорубузду карасаңыздар , биз чындыгында эле эттин эң сонун бөлүктөрүн алганбыз .
(trg)="17"> Un , ja paraugāmies uz savu dzīvi , mēs nudien esam pievākuši labāko gaļas gabalu .
(src)="18"> Келгилечи бүгүн бул сүрөттөргө көңүл буралы көп нерселерге жетишсиз болгон адамдардын өмүрлөрүн көрөлү , аларды билели жана ал адамдардын беттерин көргөн сайын бул жалаң гана Лакота калкынын элестери эмес , бул баардык түпкүлүктүү калктын мүдөөсүн үчүн турган эл экендигин түшүнөлү .
(trg)="18.1"> Šodien palūkosimies uz virkni fotogrāfiju ar cilvēkiem , kuri zaudēja , lai mēs varētu iegūt .
(trg)="18.2"> Redzot šo cilvēku sejas , ziniet , ka šie nav tikai lakotu attēli ; viņi simbolizē visus pirmiedzīvotājus .
(src)="19"> Бул жөнөкөй кагаздын бетинде мен көргөн тарых барактары жана мен аны Лакота досторуман жана үй-бүлөмөн үйрөндүм .
(trg)="19"> Uz šīs papīra lapas ir tā vēsture , ko iemācījos no saviem lakotu draugiem un ģimenes .
(src)="20"> Бул тарых барактары сүйлөшүлгөн жана бузулган келишимдерге согуш деп көз боемочулук болгон кыргын болгон окуялар менен белгилүү .
(trg)="20"> Tā ir noslēgtu un pārkāptu līgumu , par kaujām nomaskētu slaktiņu hronoloģija .
(src)="21.1"> Мен 1824 жыл менен баштаймын .
(src)="21.2"> Түпкүлүктүү калк менен иштөө деп белгилүү болгон бөлүм
(trg)="21"> Sākšu ar 1824 . gadu .
(src)="22"> Согуш Департаментинин карамагында ачылып , баскынчылыктын баштапкы деңгээлин Түпкүлүктүү калк менен боло турган кызматташтыкта белгилеп койгон .
(trg)="22"> Kara ministrijā tika izveidots tā sauktais Indiāņu lietu birojs , aizsākot agrīnu agresijas toni attiecībās ar Amerikas pirmiedzīvotājiem .
(src)="23"> 1851 жыл : Форд Ларами биринчи келишимине кол коюлган , ал болсо Лакота Улутунун чек аралырын так белгилешкен .
(trg)="23.1"> 1851 . gads .
(trg)="23.2"> Noslēgts pirmais Larami forta līgums , skaidri iezīmējot lakotu tautas robežas .
(src)="24"> Келишимге ылайык , ошол жерлер эгемендүү улуттун жерлери деп эсептелет .
(trg)="24"> Saskaņā ar līgumu šīs zemes ir suverēna valsts .
(src)="25"> Эгер келишимдеги чек аралар ошол бойдон калганда - жана ошол мыйзам негиздерине ылайык ошондой эле болушу абзел - анда бүгүнкү күндөрү Кошмо Штаттары мындай болмок .
(trg)="25"> Ja līguma robežas būtu saglabājušās , – un to esamībai ir likumisks pamats – , ASV mūsdienās izskatītos šādi .
(src)="26"> 10 жылдан кийин ,
(trg)="26"> Desmit gadus vēlāk .
(src)="27"> Линкольн Президенти Homestead Act ( Хоумстед Экт ) аттуу мыйзамды чыгарат , ага ылайык Түпкүлүктүү калктын жерлерине көптөгөн ак кишилер отурукташат .
(trg)="27"> Prezidenta Linkolna parakstītais Lauku saimniecību akts pārpludināja pirmiedzīvotāju zemes ar baltādainajiem kolonistiem .
(src)="28"> 1863 : Минесота жерлеринде Санти Сиу калкынын көтөрүлүшү 38 Сиу адамдарын асып өлтүрүү менен аяктап , Ошол мезгилдеги Кошмо Штаттарынын эң чоң жазалоолорунан болот .
(trg)="28.1"> 1863 . gads .
(trg)="28.2"> Santī siu sacelšanās Minesotā beidzas ar 38 siu vīru pakāršanu , lielāko masveida nāvessoda izpildi ASV vēsturē .
(src)="29"> Бул жазалоо Линкольн Президентинин буйругу болгон да ал эми ага чейин эки күн мурун Линкольн укуктарды теңдетүүгө багытталган Emancipation Proclamation ( Имансипейшн прокламейшн ) аттуу мыйзамга кол койгон болчу .
(trg)="29"> Pavēli par nāvessodu deva prezidents Linkolns , vien divas dienas pēc Vergu brīvlaišanas pasludinājuma parakstīšanas .
(src)="30.1"> 1866 жылы трансматериктик темир жолун куруу - жаңы заманы башталат .
(src)="30.2"> Биз бул темир поездер үчүн жана ал жолдорду кыскартыш үчүн
(trg)="30.1"> 1866 . gads .
(trg)="30.2"> Transkontinentālā dzelzceļa sākums – jauns laikmets .
(src)="31"> жергиликтүү Лакота калкынын жерлерин тартып алдык .
(trg)="31"> Mēs atsavinājām zemi sliedēm un vilcieniem , lai caur lakotu valsts sirdi saīsinātu ceļu .
(src)="32"> Келишимдердин дээрлик баардыгы ыргытылган болчу .
(trg)="32"> Par līgumiem neviens nelikās ne zinis .
(src)="33.1"> Ошондуктан Лакота калкынын үч уруулары чогулуп Кызыл Булут аттуу башчынын астында Кошмо Штаттардын аскер күчтөрүнө бир топ ирет чабуул жасап аларды утушат .
(src)="33.2"> Мен ушул жерди кайталагым келет .
(trg)="33"> Atbildot uz to , trīs ciltis lakotu virsaiša Sarkanā Mākoņa vadībā uzbruka un atkal un atkal sakāva ASV karaspēku .
(src)="34"> Лакота Кошмо Штат аскерлерин утат .
(trg)="34"> Vēlos vēlreiz to atkārtot : lakoti sakauj ASV karaspēku .
(src)="35"> 1868 : Экинчи Форд Ларами келишими Улуу Сиу Улутунун эгемендүүлүгүнө даана кепилдик берет жана Лакота элинин Black Hills ( Блэк Хилз ) аттуу сыйык жерлерине ээ экендигин көрсөтөт .
(trg)="35.1"> 1868 . gads .
(trg)="35.2"> Otrais Larami forta līgums skaidri garantē lielās siu tautas suverenitāti un lakotu īpašumtiesības uz svētajiem Melnajiem kalniem .
(src)="36.1"> Жана ошондой эле Кошмо Штат өкмөтү Лакота элине алардын жанында жайгашкан штаттарындагы башка жерлер боюнча жана уучулук боюнча укуктарын берүүгө сөз берет .
(src)="36.2"> Биз мындан ары Powder River ( Паудер Ривер ) аймагы
(trg)="36"> Valdība apsola arī zemes un medīšanas tiesības apkārtējās pavalstīs .
(src)="37"> ак адамдардын баардыгына жабылат деген убада бердик .
(trg)="37"> Mēs apsolījām , ka no šī brīža Pauderriveras apgabals visiem baltādainajiem būs slēgts .
(src)="38"> Ошентип бул келишим Кызыл Булут менен Сиу үчүн чоң утуш болду .
(trg)="38"> Līgums šķita kā pilnīga Sarkanā Mākoņa un siu uzvara .
(src)="39"> Чындыгында , Американын тарыхына таянсак жергиликтүү Америка өкмөтү тарыхта бир гана жолу ушул согушта тынчтык сүйлөшүүлөрун жүргүзүп душмандын баардык талаптарына баш ийген .
(trg)="39"> Īstenībā šis ir vienīgais karš Amerikas vēsturē , kurā valdība miera sarunās piekāpās visam pretinieka pieprasītajam .
(src)="40"> 1869 : Трансматериктик темир жолунун салыныша аяктады .
(trg)="40.1"> 1869 . gads .
(trg)="40.2"> Pabeigts transkontinentālais dzelzceļš .
(src)="41"> Бул жол менен ары бери көп нерселер ташылып , алар менен кошо көптөгөн аңчылар да жүргүнчү болушуп буфало , жапайы букаларга , аңчылык кылышып , букалар менен дүн сатуулук боюнча ишкердүүлүктү башташты , жана аны менен бирдикте Сиу элинин азык-түлүк жана кийим-кечелер булактарын жойушту .
(trg)="41"> Tas , citā starpā , sāka pārvadāt lielu mednieku skaitu , kas aizsāka plašu bifeļu nogalināšanu , iznīcinot siu pārtikas , apģērba un pajumtes avotu .
(src)="42"> 1871 : Түпкүлүктүү калк боюнча бөлүштүрүү актысы бүтүн түпкүлүктүү калкты федералдык өкмөткө көз карандуу болгон чөлкөмдөргө айландырды .
(trg)="42.1"> 1871 . gads .
(trg)="42.2"> Indiāņu apropriēšanas akts visus indiāņus padara par federālās valdības aizbilstamajiem .
(src)="43"> Буга кошумча атайын аскердик буйрук чыгарылып батыштык түпкүлүктүү калк резервациялардан тышка чыкпоого тыйуу салынат .
(trg)="43"> Papildus tam bruņotie spēki izdeva pavēli , kas aizliedza rietumu indiāņiem pamest rezervātus .
(src)="44"> Бүтүндөй батыштык түпкүлүктүү калк ошол убакыттан баштап азыркы заманга чейин согуштун абактарында калуудо .
(trg)="44"> Šajā brīdī visi rietumu indiāņi jau bija kļuvuši par karagūstekņiem .
(src)="45"> 1871 жылы биз ошондой эле келишимдерди түзүү адатын токтоттук .
(trg)="45"> 1871 . gadā mēs arī metām mieru līgumu slēgšanai .
(src)="46"> Анткени келишимдер боюнча уруулар эгемендүү улут катары жашашмак , бирок биз болсо андайды каалабайт элек ;
(trg)="46"> Ar līgumiem nelaime tāda , ka tie ļauj ciltīm pastāvēt kā suverēnām tautām , un tas nav pieļaujams .
(src)="47"> бизде башкача көз караштар бар болчу .
(trg)="47"> Mums bija ieceres .
(src)="48"> 1874 : George Custer ( Жорж Кастер ) генералы Лакота жергесинде алтын кендери табылгандыгы тууралуу жарыя салып чыкты , ал кендер өзгөчө Black Hills ( Блэк Хилз ) жергесинде болгону айтылды .
(trg)="48.1"> 1874 . gads .
(trg)="48.2"> Ģenerālis Džordžs Kasters paziņoja par zelta atrašanu lakotu teritorijā , precīzāk Melnajos kalnos .
(src)="49"> Алтындын бар экендиги Лакота улутунун айланасына ак адамдардын көптөгөн санда көчүп келүүсүнө алып келди .
(trg)="49"> Ziņas par zeltu lakotu valstī rada baltādaino kolonistu milzu ieplūdumu .
(src)="50"> Кастер Конгресске атайын сунуш киргизет ага ылайык Лакота менен болгон келишим тез аранын ичинде токтотулуш кажети белгиленет .
(trg)="50"> Kasters iesaka kongresam atrast veidu , kā pēc iespējas ātrāk izbeigt līgumus ar lakotiem .
(src)="51"> 1875 : Лакота согушу башталат анын негизги себеби болуп Форт Ларами келишиминин бузулушу болот .
(trg)="51.1"> 1875 . gads .
(trg)="51.2"> Larami forta līguma pārkāpšanas dēļ sākas Lakotu karš .
(src)="52"> 1876 : Июль айынын 26сы Лакота кыштагын чалгындоо аракетинде Кастердин 7чи кавалерия бөлүгү талкаланат да бул кармаш Little Big Horn ( литл биг хорн ) - Кичинекей Чоң Мүйүз атына конот .
(trg)="52.1"> 1876 . gads .
(trg)="52.2"> 26 . jūlijā ceļā uz uzbrukumu lakotu ciemam Kastera 7 . kavalēriju sagrāva kaujā pie Litlbighornas .
(src)="53"> 1877 : Crazy Horse ( крейзи хорз ) аттуу Лакота элинин мыкты берени жана башчысы Форт Робинзон жергесинде курчалат .
(trg)="53.1"> 1877 . gads .
(trg)="53.2"> Dižais lakotu kareivis un virsaitis Trakais Zirgs padevās Robinsona fortā .
(src)="54"> Кийинчерек ал түрмөдөн өлтүрүлөт .
(trg)="54"> Viņu vēlāk apcietinājuma laikā nogalināja .
(src)="55"> Ошол эле 1877 жылы биз дагы бир амал таап Форт Ларами келишдерин одоно буздук .
(trg)="55"> 1877 . gads bija arī gads , kad atklājām , kā apiet Larami forta līgumus .
(src)="56.1"> Биз Сиу башчыларына жана аттуу-баштууларына жаңы келишим тартууладык ал келишим " сат же ачкалыкта кал " деген маанайда болгон .
(src)="56.2"> Келишимге кол коюуу же болбосо урууң азык-түлүксүз калат деген шарттар коюлат .
(trg)="56"> Siu virsaišiem un viņu vadošajiem vīriem lika galdā jaunu līgumu ar kampaņu „ Pārdodiet vai cietiet badu ! ” – paraksti līgumu vai cilts paliek bez pārtikas .
(src)="57"> Ал келишимдерге калктагы улуулардын 10 пайызы гана кол коет .
(trg)="57"> To parakstīja vien 10 procenti siu pieaugušo vīriešu .
(src)="58"> Форт Ларами келишимине ылайык уруунун жок дегенде үчтөн же төрттөн бир бөлүгү жерлерди берүү үкугуна ээ болгон .
(trg)="58"> Larami forta līgumā bija noteikts , ka vismaz trim ceturtdaļām cilts jāparakstās par atteikšanos no zemes .
(src)="59"> Албетте келишимдеги бул берене жокко салынган .
(trg)="59"> Šo līguma pantu , protams , ignorēja .
(src)="60"> 1887 : Dawes ( Доуз ) актысы .
(trg)="60.1"> 1887 . gads .
(trg)="60.2"> Douza akts .
(src)="61"> Резервациядагы жерлерге болгон коомдук менчиктик аяктайт .
(trg)="61"> Rezervātu zemes kopīpašuma tiesībām pienāk gals .
(src)="62"> Резервациялар 160 акр өлчөмдөгү бөлүкчө жерлерине бөлүнүп түпкүлүктүү калкка бөлүштүрүлөт жана калган үлүш жерлердин баары жоюлат .
(trg)="62"> Rezervātus sadala 160 akru lielos gabalos un izdala atsevišķiem indiāņiem , pārpalikumu atsavinot .
(src)="63"> Ошентип , уруулар миллиондогон акр өлчөмдөгү жерлерден ажырайт .
(trg)="63"> Ciltis zaudēja miljoniem akru .
(src)="64"> Америкалык жерге болгон жеке менчик кыялдануу ушундай амал жолу аркылуу келип резервация жерлеринен эч нерсе калмайынча бөлүштүрүлө берген .
(trg)="64"> Amerikāņu sapnis par katram savu zemes stūrīti izrādījās ļoti viltīgs veids , kā sadalīt rezervātu , līdz nekas nepaliek pāri .
(src)="65"> Биринчиден , көчүп келүү резервацияларды талкалаган , жана аны андан ары бөлүштүрүп , майдалап сатуу муундан муунга улана берген .
(trg)="65"> Šī rīcība iznīcināja rezervātus , ar katru nākamo paaudzi atvieglojot tālāku zemes sadalīšanu un iztirgošanu .
(src)="66"> Көпчүлүк үлүш жерлер жана резервациялардын чегинде жайгашкан көптөгөн жеке жерлер азыркы убакта ак фермерлердин колунда .
(trg)="66"> Vairums pāri palikušās zemes un daudzu rezervāta robežās esošo zemes gabalu nu ir baltādaino rančo īpašnieku rokās .
(src)="67"> Кайрадан жакшы жерлерге Уасишу ээ болду .
(trg)="67"> Pie zemes treknuma atkal tiek vašiču .
(src)="68"> 1890 жыл менин оюмча бул слайттардын арасында эң маанилүү күн .
(trg)="68"> 1890 . gads – datums , ko šajā slīdrādē uzskatu par vissvarīgāko .
(src)="69.1"> Бул жылы Wounded Knee ( Вундид Нии ) аттуу кандуу коогалаңы болгон .
(src)="69.2"> Декабрдын 29нда
(trg)="69"> Tas ir gads , kurā notika slaktiņš vietā sauktā par Ievainoto celi .
(src)="70"> Америкалык аскерлер Вундид Нии булуңунда Сиу эли жайгашкан айылды курчоого алат жана Big Foot ( Биг Фуд ) аттуу эл башчысы менен бирдикте 300дөй жергиликтүү калкты аёсуз өлтүрүшөт , бул кандуу окуяда аскерлер жаңы куралды колдонушат ал автоматтык октор менен атылган Hotchkiss ( Хотчкис ) аттуу мылтыгы болгон .
(trg)="70"> 29 . decembrī ASV kareivji aplenca siu apmetni pie Ievainotā ceļa pietekas un noslepkavoja virsaiti Lielpēdi un 300 karagūstekņu ar jaunu sprāgstošu patronu ātršāvēju – Hočkisa lielgabalu .
(src)="71"> Бул салгылашуу деп аталган өлтүрүүлөр үчүн 20 Конгресстик эрдик үчүн медалдар 7чи кавалериянын жоокерлерине берилген .
(trg)="71"> Par šo tā saukto kauju 7 . kavalērijai par varonību piešķīra 20 Kongresa Goda medaļas .
(src)="72"> Бүгүнкү күндө , салгылашуулардын арасындагы эң жогорку дэңгээлде ыйгарылган бул медал чоң сыйлыктуу медал болуп эсептелет .
(trg)="72"> Līdz šai dienai ne par vienu citu atsevišķu kauju nav piešķirts tik daudz Goda medaļu .
(src)="73"> Мына ушул медалдардын көпчүлүгү аялдар менен жаш балдарды ырайымсыз жок кылуу үчүн берилген мындай сыймыка жетүү Биринчи Дүйнөлүк согушта да , Экинчи Дүйнөлүк согушта да , Корея , Вьетнам , Ирак жана Афганистан согуштарында да болгон эмес .
(trg)="73"> Vairāk Goda medaļu piešķīra par šo sieviešu un bērnu masveida noslepkavošanu nekā jebkuru kauju Pirmajā pasaules karā , Otrajā pasaules karā , Korejas , Vjetnamas , Irākas vai Afganistānas karā .
(src)="74"> Вундид Нии кандуу коогалаңы түпкүлүктүү калктын согушунун аяктоосу деп эсептелет .
(trg)="74"> Ievainotā ceļa slaktiņu uzskata par visu indiāņu karu beigām .
(src)="75"> Мен кайсыл гана жактагы Вундид Нииде каза тапкандардын жайларына барбайын , мен ал жайларды жалаң гана Лакота же Сиу элдердики эмес бирок баардык түпкүлүктүү элдердин жайларындай көрөм .
(trg)="75"> Ikreiz , kad apmeklēju masu kapa vietu pie Ievainotā ceļa , es to redzu ne vien kā lakotu vai siu kapu , bet gan kā visu pirmiedzīvotāju kapu .
(src)="76"> Black Elk ( Блэк Илк ) аттуу ыйык киши айткан бир сөз бар , " Ошондо эмне жок болуп , түгөнгөндүгүн мен билбей калдым .
(trg)="76"> Svētnieks Melnais Alnis teica : „ Toreiz es nezināju , cik daudz kam pienāca gals .
(src)="77"> Азыркы карыган жашымда артымды кылчайып караганымда Баягы өтүп кеткен аялдар менен жаш балдардын ар тарапта үйүлүп жаткан денелери кадимки эле ийилген капчыгайды бойлоп мен аларды көргөндө сайды көргөндөй болуп алардын жаш көздөрү элесимде .
(trg)="77"> Atskatoties tagad no savu vecumdienu augstā kalna , es joprojām redzu nokautās sievietes un bērnus guļam izsvaidītus gar līko aizu un kaudzēs sašķūrētus tikpat skaidri , kā redzēju tos jaunekļa acīm .
(src)="78"> Ошол кандуу жерде дагы башка нерсе түбөлүко жок болгондугун көрөм ал ажал октору менен кошо жерге көмүлгөн .
(trg)="78"> Es redzu , ka asiņainajos dubļos nomira vēl kas , sniega vētra apraka vēl kaut ko .
(src)="79"> Ал адамдардын келечеке болгон тилектери жок болгон ,
(trg)="79"> Tur nomira tautas sapnis .
(src)="80"> жана ал тилектер аябай сонун болгон . "
(trg)="80"> Un tas bija skaists sapnis . ”
(src)="81"> Бүгүнкү күн менен Түпкүлүктүү Америка Элинин тарыхында жаңы доор пайда болду .
(trg)="81"> Ar šo notikumu Amerikas pirmiedzīvotājiem sākās jauns laikmets .
(src)="82.1"> Баардык нерселерди ченесе болот Вундид Нии окуясына чейин жана андан кийин .
(src)="82.2"> Анткени накта ошол учурда Хотчкисс мылтыктарын мээлеп туруп Америка өкмөтү түпкүлүктүү калктын укуктарына болгон көз карашын ачык көрсөткөн .
(trg)="82"> Visu var iedalīt pirms un pēc slaktiņa pie Ievainotā ceļa , jo tobrīd , ar pirkstu uz Hočkisa lielgabalu mēlītes , ASV valdība atklāti pasludināja savu nostāju pret pirmiedzīvotāju tiesībām .
(src)="83.1"> Анткени алар келишимдерден чарчаган .
(src)="83.2"> Алар ыйык дөбөлөрдөн чарчаган .
(trg)="83"> Viņiem bija līdz kaklam līgumi .
(src)="84"> Алар арбак бийлеринен чарчаган .
(trg)="85"> Viņiem bija līdz kaklam garu dejas .
(src)="85"> Иши кылса алар Сиу элинин келип чыккан баардык ыңгайсыздыктарга чарчаган .
(trg)="86"> Viņiem bija līdz kaklam visas siu radītās neērtības .
(src)="86"> Ошондуктан алар түпкүлүктүү калкка өзүлөрүнүн эрежелерин алып келишкен .
(trg)="87"> Tādēļ viņi izvilka lielgabalus .
(src)="87"> " Мындан ары силер Түпкүлүктүү калк - Indian ( Индиан ) " болосуңар деп , мылтыктары менен жергиликтүү калкты мээлеп маселени чечишкен .
(trg)="88"> „ Arī tagad gribi būt indiānis ? ” viņi jautāja , turot pirkstu uz mēlītes .
(src)="88"> 1900 : Америкадагы Түпкүлүктүү калктын саны эң төмөнкү дэңгээлге жетти - 250,000 ден аз болду , салыштырып келгенде бул калк 1492 жылы 8 миллиондогон санды түзгөн .
(trg)="89.1"> 1900 . gads .
(trg)="89.2"> ASV indiāņu skaits sasniedz savu zemāko punktu – mazāk nekā 250 tūkstošus , salīdzinājumā ar 1492 . gadā aplēstajiem astoņiem miljoniem .
(src)="89"> Шумдук ылдамдыктагы көрсөткүч .
(trg)="90"> Pārlecam uz priekšu .
(src)="90"> 1980 : Америка тарыхындагы эң чоң убакытка созулган сот Сиу улуту менен Америка Кошмо Штаттарынын ортосундагы мамилени териштирип Американын Жогорку Соту тарабынан каралган .
(trg)="91.1"> 1980 . gads .
(trg)="91.2"> Visilgākā tiesas prāva ASV vēsturē , Siu tauta pret Amerikas Savienotajām Valstīm , par ko lēma Augstākā tiesa .
(src)="91"> Соттун чечими боюнча , Сиу элин резервация жерлерине көчүрүү жана алардын жети миллион акр чакырымдагы жерлери жер изилдөөчүлөр жана отурукташа турган көчмөндөр үчүн берилгени Форд Ларами экинчи келишиминин шарттарынын одоно бузулгандыгы тууралуу тыянак чыгарган .
(trg)="92"> Tiesa lēma , ka , siu nometinot rezervātos un padarot pieejamus septiņus miljonus akru siu zemes zelta meklētājiem un zemniekiem , bija pārkāpti Larami forta otrā līguma nosacījumi .
(src)="92.1"> Сотко ылайык Блэк Хилз жерлери мыйзамсыз түрдө тартылып алынган жана ал жерлердин алгачкы баасына пайыз кошулуп Сиу улутуна толук бойдон төлөнүшү керек деген тыянак чыгарылат .
(src)="92.2"> Блэк Хилз үчүн төлөнө турган акы катары
(trg)="93"> Tiesa paziņoja , ka Melnie kalni tika atņemti nelikumīgi un ka siu tautai jāsaņem sākotnēji piedāvātā cena plus procenti .
(src)="93"> Сот 106 миллион гана долларды Сиу улутуна берилсин деп чечим чыгарат .
(trg)="94"> Atlīdzībā par Melnajiem kalniem tiesa siu tautai piešķīra vien 106 miljonus ASV dolāru .
(src)="94"> Сиу эли ал акчадан баш тартат жана " Блэк Хилз жерлери сатылбайт " деген ураан менен кала берет .
(trg)="95"> Siu noraidīja naudu ar protesta saukli „ Melnie kalni netiek pārdoti ” .
(src)="95"> 2010 : Бүгүнкү күндөгү Түпкүлүктүү калктын статистикасы , Вундид Нии коогалаңынан бир кылым убакыттан кийин , колониялык мурастын ачыка чыгышы , зомбулуктап элди көчүрүү жана келишимдердин одоно бузулган окуяларга бай болду .
(trg)="96.1"> 2010 . gads .
(trg)="96.2"> Pirmiedzīvotāju statistika mūsdienās , vairāk nekā gadsimtu pēc slaktiņa pie Ievainotā ceļa , atklāj kolonizēšanas , piespiedu migrēšanas un līgumu pārkāpumu sekas .
(src)="96"> Пайн Ридж Түпкүлүктүү калктын резервациясындагы жумушсуздук 85 жана 90 пайыз ортосунда белгиленет .
(trg)="97"> Bezdarbs Painridžas Indiāņu rezervātā svārstās no 85 līdz 90 procentiem .
(src)="97.1"> Америкадагы үй-жай менен камсыз кылуу кызматы жаңы үйлөрдү сала албайт , ал эми азыркы турган турак жайлар акырындан кыйрап жатышат .
(src)="97.2"> Көпчүлүк эл үй-жайсыз ,
(trg)="98"> Namu pārvaldniecība nespēj uzbūvēt jaunas celtnes , un esošās jūk un brūk .
(src)="98"> ал эми үйлөрү барлар чирип бара жаткан имараттарда беш үй-бүлөөгө чейин жашашат .
(trg)="99"> Daudzi ir bez pajumtes , un tie , kam mājas ir , pūstošajās ēkās dzīvo saspiesti kopā ar līdz pat piecām citām ģimenēm .
(src)="99"> Пайн Ридждеги 39 пайыз үйлөрүндө свет жок .
(trg)="100"> Trīsdesmit deviņos procentu Painridžas māju nav elektrības .
(src)="100"> Резервациядагы дээрлик 60 пайыз үйлөр көк дат менен капталган .
(trg)="101"> Vismaz 60 procentus rezervāta māju apsēdis melnais pelējums .