# ku/ted2020-1203.xml.gz
# sh/ted2020-1203.xml.gz
(src)="1"> هەر یەکێک له ئێوه خاوه‌نی به‌هێزترین ، وه مه‌ترسیدارترین نیشانه‌ی ڕوخێنه‌رە کە سروست هەڵیبژاردوە بۆی
(trg)="1"> Svako od vas posjeduje najmoćniju , najopasniju i nasubverzivniju osobinu ikada stvorenu prirodnom selekcijom .
(src)="2"> ئه‌وه پارچه‌یه‌که له هه‌سته ده‌ماری ته‌کنه‌لۆژیای ده‌نگی بۆ لێکدانه‌وه‌ی مێشکی خه‌ڵکانی تر
(trg)="2"> To je dio neuralno-audio tehnologije za ponovno uvezivanje ljudskih umova .
(src)="3"> من ده‌رباره‌ی زمانی ئێوه قسه ده‌که‌م ، به‌دڵنیاییه‌وه چونکە ئەوە ڕێگه‌تان پێ ده‌دات به‌چه‌سپاندنی بیرێک له مێشکتاندا ڕاسته‌وخۆ بۆ ناو مێشکی که‌سێکی تر وه ئه‌وان ده‌توانن هه‌وڵ بده‌ن هه‌مان شت له ئێوه بکه‌ن به بێ ئه‌وه‌ی هه‌ریه‌کێک له ئێوه نه‌شته‌رگه‌ری ئه‌نجام بدات
(trg)="3"> Naravno , govorim o jeziku jer jezik omogućava da misao iz svoje glave direktno usadite u nečiju glavu , isto kao što i oni mogu pokušati da to isto urade vama , a da nijedno vas ne mora izvršiti hiruršku operaciju .
(src)="4"> له‌جیاتی ئه‌وه ، ئه‌و کاته‌ی قسه‌ده‌که‌ن لەڕاستیدا ئێوه شێوەیەک لە پێوانەی دوور بەکاردەهێنن زۆر جیاواز نیه له ئامێری کۆنتڕۆڵی ته‌له‌فزیۆنه‌کانتان
(trg)="4"> Umjesto toga , kada govorite , vi zapravo koristite vid telemetrije koja se ne razlikuje pretjerano od daljinskog upravljača za vaš televizor .
(src)="5"> ته‌نها ئه‌وه‌یه ، له‌کاتێکدا ئه‌و ئامێره پشت ده‌به‌ستێت به‌لێدانی ڕوناکی ژێر تیشکی سور زمانتان پشت به‌لێدانه‌کان دەه‌به‌ستێ لێدانی پچڕ پچڕی ده‌نگ
(trg)="5"> Jedina razlika je da dok se taj upravljač oslanja na signale infracrvenog svjetla , vaš jezik se oslanja na pulsiranje , diskretno pulsiranje zvuka .
(src)="6"> هه‌روه‌ک و چۆن ئامێری کۆنتڕۆڵ به‌کارده‌هێنیت بۆ گۆڕین و ڕێکخستنی ناوه‌وه‌ی ته‌له‌فزیۆنه‌کانتان بۆئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ باری هه‌ست و هۆشتاندا بگونجێت زمانی خۆتان به‌کارده‌هێنن بۆ گۆڕینی ڕێکخستنی ناوه‌وه‌ی مێشکی کەسێکی تر بۆئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ حەزەکانتا بگونجێ
(trg)="6"> I kao što koristite daljinski upravljač da biste promijenili unutrašnji seting vašeg televizora kako bi odgovarao vašem raspoloženju , koristite jezik kako biste izmijenili postavke unutar nečijeg mozga u skladu sa vašim interesima .
(src)="7"> زمانه‌کان جیناتی قسه‌کردنن ئه‌و شتانه به‌ده‌ست ده‌هێنن که ده‌یانه‌وێت
(trg)="7"> Jezici su geni koji govore , i koji dobiju ono što požele .
(src)="8"> ته‌نها ئەو هه‌ستە سەیرە له منداڵدا بێنه به‌رچاوی خۆت کاتێک بۆ یەکەم جار منداڵ ئه‌و هەستەی بۆ دێت ، بۆت ده‌رده‌که‌وێت ته‌نها به‌وتنی ده‌نگێک ده‌توانێت شتێکی ده‌ست بکه‌وێت و به‌ژوره‌که‌دا بڕوات هه‌روه‌ک ئه‌وه‌ی به جادوو کردن شته‌کانی ده‌ست که‌وتبێت له‌وانه‌یه شته‌که بخاته ده‌میه‌وه
(trg)="8"> Samo zamislite osjećaj čuđenja kod bebe kada po prvi put otkrije da tek prostim izgovaranjem zvuka , može pomjerati predmete po prostoriji kao čarolijom , a možda ih čak pomjeriti ravno u svoja usta .
(src)="9"> ئێستا زمان هێزی ڕوخێنەرە به‌درێژایی سەردەمەکان هه‌ستی پێکرابوو له چاودێری ، له ناو کتێبه‌کاندا ناتوانن بیخوێننه‌وه وه ناتوانن ده‌سته‌واژه‌کان به‌کاربهێنن وه ئه‌و وشانه‌ی که ناتوانن بیڵێن
(trg)="9"> Subverzivna moć jezika je već vijekovima prepoznata kroz cenzuru , u knjigama koje ne možete pročitati , rečenicama koje ne smijete koristiti i riječima koje ne možete reći .
(src)="10"> له‌ڕاستیدا ، چیرۆکی تاوەرەکەی بابل له کتێبی پیرۆزدا ئه‌فسانه و ئاگادارکه‌ره‌وه‌یه ده‌رباره‌ی هێزی زمان
(trg)="10"> Zapravo , priča o Vavilonskoj kuli u Svetom pismu je basna i upozorenje o moći jezika .
(src)="11"> به‌گوێره‌ی ئه‌و چیرۆکه ، مرۆڤەکانی پێشوو ده‌سته‌واژه‌ی زمانیان په‌ره پێداوە ئه‌وه بوو ، زمانی خۆیان بەکارەدهێنا بۆ ئه‌وه‌ی به‌یه‌که‌وه ئیش بکه‌ن ده‌یانتوانی بورجێک دروست بکه‌ن که له‌وانه‌یه بورجه‌که له‌توانایدا ببوایه هه‌مویان ببات بۆبەهەشت
(trg)="11"> Prema toj priči , prvi ljudi su uobrazili da bi , koristeći se svojim jezicima kako bi ostvarili saradnju , mogli sagraditi kulu kojom bi se popeli sve do samih nebesa .
(src)="12"> لە ئێستادا خوا توڕه ده‌بوو له هه‌وڵدانمان بۆ زه‌وت کردنی هێزه‌که‌ی بورجه‌که‌ی تێک ده‌شکاند و جەختی لەسەر ئەوە دەکردەوە که بورجه‌که دەبێت وا بشکێت هه‌رگیز دوباره دروست نه‌کرێته‌وه خوا خه‌ڵکانی پەرشوو بڵاو کردوه و زمانی جیاوازی پێدان وه‌سه‌ری لێ تێک داون بە پێدانی زمانی جیاواز
(trg)="12"> A onda je Bog , razljućen tim pokušajem nezakonitog prisvajanja njegove moći , uništio kulu , a da bi osigurao da više nikada neće biti ponovno izgrađena , raspršio je ljude tako što im je dao različite jezike -- odnosno , zbunio ih je dajući im različite jezike .
(src)="13"> ئەم پێشەنگیەش بوە هۆی جیاوازییەکی جوان زمانه‌کانمان بۆتە هۆی ئەوەی بتوانین پەیوەندی بەیەکترەوە بکەین
(trg)="13"> I u tome je predivna ironija da naši jezici postoje kako bi nas spriječili da komuniciramo .
(src)="14"> هه‌تاوه‌کو ئه‌مڕۆش ئێمه ده‌زانین که زۆرێک لە وشه هەن کە ناتوانین به‌کاریان بێنین ده‌سته‌واژه‌کانیش که ناتوانین دەریان ببڕین لەبەرئەوەی ئه‌گه‌ر ئێمه ئه‌وه بکه‌ین له‌وانه‌یه به‌رۆکمان بگرن ، زیندانیمان بکەن یان بمانکوژن
(trg)="14"> Čak i danas znamo da postoje riječi koje ne možemo koristiti , rečenice koje ne smijemo reći , jer ukoliko to učinimo , možemo biti verbalno napadnuti , završiti u zatvoru , ili čak ubijeni .
(src)="15"> هه‌موو ئه‌مانە له‌ده‌رکردنیکی هه‌واوه‌یه که له ده‌ممان دێته ده‌ره‌وه
(trg)="15"> I sve to iz daška vazduha koji izlazi iz naših usta .
(src)="16"> ئێستا هه‌موو ئه‌م ژاوەژاوە ده‌رباره‌ی یه‌کێک لە خاسیەتەکانی ئێمەیە کە پێمان ده‌ڵێت شتێک هه‌یه شایه‌نی ئەوەیە شیکردنه‌وه ی بۆ بکرێت
(trg)="16"> I sva ova zbrka oko jedne jedine od naših osobina kazuje nam da postoji nešto vrijedno objašnjenja .
(src)="17"> وه ئه‌وشته چۆن و بۆچی ئایا ئه‌مه په‌ره‌سه‌ندنێکی نائاسایی خاسیەتەکە بوو وه بۆخاسیەتەکە په‌ره‌ی سه‌ند ته‌نها له‌ڕه‌گه‌زی ئێمه‌دا
(trg)="17"> A to je kako i zbog čega se ta nevjerovatna osobina razvila i zašto se razvila samo među našom vrstom ?
(src)="18"> ئێستا ئه‌مه که‌مێک سه‌رسوڕهێنه‌ره بۆ ئه‌وه‌ی وەڵامێک بۆ ئه‌م پرسیاره ده‌ست بکه‌وێت پێویسته له‌سه‌رمان بچین ئامێر به‌کاربهێنین له شەمپانزییەکان
(trg)="18"> Malo je iznenađujuće da ako želimo dobiti odgovor na to pitanje , moramo da se vratimo na upotrebu pomagala kod šimpanzi .
(src)="19"> ئێستا ئه‌م شەمپانزیانه ئامێر به‌کارده‌هێنن ئێمه به‌کارهێنانی ئه‌م ئامێرانه له لایان شەمپانزیه‌کانه‌وه به نیشانه‌ی زیره‌کیان داده‌نێین
(trg)="19"> Evo ove šimpanze koriste pomagala i mi mislimo da je to znak njihove inteligencije .
(src)="20"> به‌ڵام ئه‌گه‌ر شەمپانزیەکان به‌ڕاستی زیره‌ک بونایه بۆچی چیلکەیان بەکاردەهێنا بۆ ئەوەی مێروولە سپیەکان دەربهێنن لە زەوی ئەی بۆ خاکەنازیان بەکارنەهێناوە ؟
(trg)="20"> Ako ako su zaista tako inteligentne , zašto koriste štap umjesto lopate da bi iščeprkali termite iz zemlje ?
(src)="21"> ئه‌گه‌ر به‌ڕاستی زیره‌ک بونایه بۆ شەمپانزیه‌کان گوێزی شکاو به‌به‌رد ئه‌شکێنن ؟
(trg)="21"> I ako su zaista tako inteligentne , zašto tucaju orahe kamenom ?
(src)="22"> ئه‌گه‌ر شەمپانزیه‌کان زیره‌ک بن بۆ ناچن بۆ دوکانێک و عه‌لاگه‌یه‌ک گوێز بکڕن که که‌سێکی تر پێشتر گوێزه‌کانی شکاندوه بۆیان ؟
(trg)="22"> Zašto jednostavno ne odu u prodavnicu i kupe vreću oraha koje je neko već očistio za njih ?
(src)="23"> بۆ نا ؟ مه‌به‌ستم ئه‌وه‌یه ، لەبەرئەوە ئێمەش وادەکەین
(trg)="23.1"> Zašto ?
(trg)="23.2"> Hoću reći , to je ono što bismo mi uradili .
(src)="24"> ئێستا هۆکاری ئه‌وه‌ی که شەمپانزیه‌کان ئەوە ناکەن ئه‌وه‌یه که ده‌رونناسەکان و مرۆڤناسەکان پێی ده‌ڵێن که‌م و کوڕی له‌فێربونی کۆمه‌ڵایه‌تی
(trg)="24"> A razlog zbog kojeg šimpanze to ne čine jeste zato što im nedostaje ono što psiholozi i antropolozi nazivaju društvenom vještinom .
(src)="25"> دیاره ئه‌وان که‌موکوڕیان له‌توانادا هه‌یه تاکو لە کەسانی ترەوە فێرببن به‌لاسایی کردنه‌وه‌ی یان چاولێکردن یان ته‌نها به‌سه‌یرکردن
(trg)="25"> Čini se da im nedostaje sposobnost da uče od drugih kopirajući ili imitirajući ih , ili jednostavno posmatrajući .
(src)="26"> وه‌ک ده‌رئه‌نجامێک شەمپانزیه‌کان ناتوانن که‌ڵک وه‌ر گرن له‌بیرۆکه‌ی که‌سانی تر یان له هه‌ڵه‌ی که‌سانی تره‌وه فێربن یاخود سود له ژیری که‌سانی تره‌وه وه‌ربگرن
(trg)="26"> Kao rezultat , oni ne mogu unaprijediti tuđe ideje niti naučiti nešto iz tuđih grešaka -- izvući korist iz mudrosti drugih .
(src)="27"> له‌به‌رئه‌مه‌یه شەمپانزیه‌کان هه‌مان شت دەکەنەوە دوباره و دوباره و دوباره
(trg)="27"> I stoga stalno rade jedno te isto iznova i iznova .
(src)="28"> له ڕاستیدا ، ده‌توانین بۆ ملیۆنه‌ها ساڵ لەمەوپێش بڕۆین و بگه‌ڕێینه‌وه دەبینین ئه‌م شەمپانزیانه هەر هەمان شتیان کردۆتەوە به‌هه‌مان چیلکه‌خەریکی دەرهێنانی مێرولەی سپی بوون لە زەویدا وه هه‌مان ئه‌و به‌ردانه‌یان بۆ شکاندنی گوێزه‌کان به‌کاریان هێناوە
(trg)="28"> Zapravo , kada bismo sada napustili ovaj svijet i vratili se nakon milion godina ove šimpanze bi i dalje radile istu stvar sa istim štapićima za kopanje termita i istim kamenjem za tucanje oraha .
(src)="29"> ئێستا له‌وانه‌یه ئه‌مه لوت به‌رزی بێت ، یاخود شانازی به‌خۆوه کردنێکی ته‌واو بێت
(trg)="29"> Ovo možda zvuči arogantno , ili čak puno oholosti .
(src)="30"> ئێمه چۆن بزانین ئه‌مه وایە ؟
(trg)="30"> Kako to znamo ?
(src)="31"> چونکە ئەمە بەتەواوەتی ئەوەیە که باو و باپیرانمان لە مێژەوە کردویانە
(trg)="31"> Zato što je to upravo ono što je naš predak , Homo erectus , činio .
(src)="32"> ئه‌م مه‌یمونانه‌ی کە لێرەدا وەستاون له ساڤانا له ئه‌فه‌ریقا په‌ره‌ی سه‌ند دوو ملیۆن ساڵ له‌مه‌وبه‌ر مه‌یمونه‌کان ئه‌م ده‌سکە ته‌وره نایابانەیان دروست کردوه کە بەشێوەیەکی زۆر جوان دەگونجێت بگیرێت بەدەستەوە
(trg)="32"> Ti uspravni majmuni su nastali u afričkoj savani prije otprilike dva miliona godina , i napravili su ove izvrsne sjekire koje su savršeno prilagođene obliku naših ruku .
(src)="33"> به‌ڵام ئه‌گه‌ر سه‌یری تۆماری پاشماوه‌ی بەبەردبوەکان بکەین ده‌بینین که ئه‌وانیش هه‌مان ده‌سکی ته‌وریان دروست کردوه دوباره و دوباره ودوباره بۆ یه‌ک ملیۆن ساڵ
(trg)="33"> Ali ako bismo pogledali sačuvane registre fosila , vidjeli bismo da su pravili iste sjekire iznova i iznova cijelih milion godina .
(src)="34"> ده‌توانن شوێنیان بکه‌ون به‌نێو تۆماری بەبەردبوەکان
(trg)="34"> Možete to pratiti kroz registar fosila .
(src)="35"> ئێستا ئه‌گه‌ر ئێمه هه‌ندێک خه‌مڵاندن بکه‌ین که بۆماوه‌ی چه‌ند ئه‌و مرۆڤانه‌ی ملیۆنه‌ها ساڵ له‌مه‌و به‌ر هه‌بوون ژیاون وە ئەو نەوەیە کەوتونەتە چی سەردەمێکەوە که نزیکه‌ی ( ٤٠ ، ٠٠٠ ) نه‌وه بوون له دایک و باوکه‌وه بۆ وه‌چه ، وە بەسەیرکردنی تاکەکەسی بۆمان دەردەکەوێت ده‌سکی ته‌وره‌که گۆڕانی به‌سه‌ردا نه‌هاتبوو
(trg)="35"> Ako napravimo nekoliko pretpostavki o tome koliko je Homo erectus živio , koliko dug je bio njegov životni vijek , to je oko 40.000 generacija od roditelja do potomaka i ostalih pojedinaca , tokom kojih se njihova sjekira nije promijenila .
(src)="36"> هه‌تاوه‌کو ئه‌مه ڕوون نیه که نزیکترین خزمه ڕه‌چه‌ڵه‌کیه‌کانمان ، نیارده‌رتاڵیه‌کانە فێربوونی کۆمه‌ڵایه‌تیان هه‌بوو
(trg)="36"> Čak nije jasno da li su naši genetski bliski rođaci , Neandertalci , posjedovali društvene vještine .
(src)="37"> بێگومان ، ئامێری نیارده‌رتاڵیه‌کان زۆر ئاڵۆزتر بوو له‌چاو ئامێره‌کانی ئه‌و مرۆڤانه‌ی که ملیۆنه‌ها ساڵ له‌مه‌وبه‌ر ژیاون به‌ڵام نیارده‌رتاڵیه‌کانیش به هه‌مان شێوه گۆڕانێکی که‌میان نیشانداوە زیاتر له ( ٣٠٠ ، ٠٠٠ ) هەزار ساڵ یاخود ئەوەندە ئەم ڕەگەزانە ، نیارده‌رتاڵیه‌کان له ئه‌وراسیا ژیاون
(trg)="37"> Sasvim sigurno , njihova oruđa su bila komplikovanija od oruđa koja je koristio Homo erectus , ali su se jako malo promijenila tokom perioda od nekih 300.000 godina kada su te vrste , Neandertalci , živjeli u Euroaziji .
(src)="38"> باشه ، که‌واته ئه‌مه چیمان پێ ده‌ڵێت پێچەوانەی قسەی کۆنمان پێدەڵێن مەیمون دەبینێت ، مەیمون دووبارەی دەکاتەوە له‌ڕاستیدا سه‌رسوڕمانه‌که ئه‌وه‌یه که هه‌موو گیانله‌به‌ره‌کانی تر به‌ڕاستی ناتوانن هه‌مان ئه‌وکاره بکه‌ن ، به‌لایه‌نی که‌مه‌وه وه‌ک و مه‌یمون ناتوان ئەو کارە بکەنەوە
(trg)="38"> U redu , znači to nam kazuje da , suprotno staroj poslovici , " majmun vidi , majmun uradi " iznenađenje je zapravo u tome da sve ostale životinje zapravo to ne mogu učiniti -- ili barem ne u velikoj mjeri .
(src)="39"> تەنانەت ئه‌م ڕه‌سمه که مۆرکێکی گومان لێکراوی هه‌یه به‌وه‌ی که گوایه ساخته‌یه له‌چاو ئه‌و ڕه‌سمه‌دا شتێک له‌لایەن بارنوم و بایلی سیرک
(trg)="39"> Pa čak i ova slika ima sumnjiv znak prevare u sebi -- nešto poput scene iz cirkuske predstave .
(src)="40"> به‌ڵام به به‌راورد کردن ئێمه ده‌توانین فێربین
(trg)="40"> No , u usporedbi sa njima mi možemo učiti .
(src)="41"> ده‌توانین فێربین به‌سه‌یرکردنی که‌سانی تر وه دوباره کردنه‌وه‌ی شته‌کان یان چاولێکردنی شته‌کان ئه‌وان ده‌توانن چی بکه‌ن
(trg)="41"> Možemo naučiti posmatrajući druge i kopirajući ili imitirajući ono što oni rade .
(src)="42"> له‌دوایدا ده‌توانین هه‌ڵبژێرین ، له ناو کۆمه‌ڵێک هەڵبژاردندا باشترین دانه‌یان هه‌ڵبژێرین
(trg)="42"> Potom možemo odabrati , iz niza opcija , onu najbolju .
(src)="43"> ده‌توانین سود له‌بیرۆکه‌ی که‌سانی تره‌وه وه‌ربگرین
(trg)="43"> Možemo profitirati iz tuđih ideja .
(src)="44"> ده‌توانین خۆمان بنیات بنێین لە ژیری ئەوانەوە
(trg)="44"> Možemo nadograditi na njihovu mudrost .
(src)="45"> وه له ئه‌نجامدا ، بیرۆکه‌کانمان کۆده‌که‌ینه‌وه هه‌روه‌ها پڕۆسەی تەکنەلۆژیمان بەردەوام بێت
(trg)="45"> A kao rezultat , naše ideje se gomilaju , i naše tehnologije se unaprjeđuju .
(src)="46"> ئه‌مه ڕاهاتنی کەڵەکەبونی کەلتورییە هەروەک زاناکان ئەم ناوەیان لێناوە ئەمە کۆکردنەوەی بیرۆکەکانە به‌رپرسیاری هه‌موو شتێکی دەوروپشتی تۆیه له شپرزەیی و جەنجاڵی ژیانی ڕۆژانه‌ی ئێوه‌دا
(trg)="46"> I ova kumulativna kulturna adaptacija , kako bi je antropolozi nazvali , ova akumulacija ideja , je odgovorna za sve što je oko vas u vašim užurbanim i prepunin svakodnevnim životima .
(src)="47"> مه‌به‌ستم ئه‌وه‌یه که جیهان به‌شێوەیه‌کی گشتی گۆڕاوه بەهۆی ئەوەوە دەزانین و تێدەگەین هەتاکو ١ ، ٠٠٠ هەزار ساڵ یان ٢ ، ٠٠٠ هەزار ساڵ لەمەوبەر
(trg)="47"> Mislim , svijet se izmijenio izvan svih proporcija do onoga što smo mogli prepoznati čak prije 1.000 ili 2.000 godina .
(src)="48"> وه هه‌موو ئه‌و گۆڕانانه به‌هۆی ڕاهاتنی کەڵەکەبونی که‌لتوریه‌وه‌یه
(trg)="48"> A sve to zbog kumulativne kulturne adaptacije .
(src)="49"> ئه‌و کورسیانه‌ی له‌سه‌ری داده‌نیشین ، وه ئه‌و ڕوناکیانه‌ی که له‌م هۆڵه‌دا ده‌یبینن مایکرۆفۆنه‌که‌م ، ئایپاده‌کان و ئای پۆده‌کان که ئێوه هه‌ڵتانگرتوه له‌گه‌ڵ خۆتاندا هه‌مووی ئەنجامی ڕاهاتنی کەڵەکەبونی کەلتوریه
(trg)="49"> Stolice na kojima sjedite , svjetla u ovom auditorijumu , moj mikrofon , iPad-ovi i iPod-ovi koje nosite sa sobom posvuda -- su svi rezultat kumulativne kulturne adaptacije .
(src)="50"> ئێستا بۆ زۆرێک له لێدوانەکان ڕاهاتنی کەڵەکەبونی که‌لتوری ، یان فێربونی کۆماڵه‌یاتی کارێکه ته‌واو کراوه ، وه ئه‌مه کۆتایی چیرۆکه‌که‌یه
(trg)="50"> Za mnoge komentatore , kumulativna kulturna adaptacija , ili socijalna vještina , su završen posao , kraj priče .
(src)="51"> ڕه‌گه‌زه‌کانمان ده‌توانن شت بنیات بنێن له‌به‌ر ئه‌وه ئێمه به‌ڕێگه‌یه‌ک سه‌رکه‌وتوین و په‌ره‌مان سه‌ندووه که هیچ ڕه‌گه‌زێکی که به‌و شێوه‌یه‌ی ئێمه نه‌بوون
(trg)="51"> Naša vrsta može praviti stvari , znači , mi smo prosperirali na način na koji niti jedna druga vrsta nije .
(src)="52"> له‌ڕاستیدا ، هه‌تاوه‌کو ئێمه ده‌توانین ( هۆکاری ژیان ) دروست بکه‌ین هه‌روه‌ک وتم ، هه‌موو ئه‌و شتانه‌ی که له‌ده‌ورمانن
(trg)="52"> Zapravo , mi čak možemo napraviti " životnu tvar " -- kao što rekoh , sve što je oko nas .
(src)="53"> به‌ڵام له‌ڕاستیدا ، ئه‌و شتانه واده‌رده‌که‌ون که هه‌ندێک جار ده‌وروبه‌ری ( ٢٠٠ ، ٠٠٠ ) ساڵ له‌مه‌وبه‌ر ئه‌وکاته‌ی بۆیه‌که‌م جار ڕه‌گه‌زه‌کانی ئێمه په‌یدا بوون وه فێربوونی کۆمه‌ڵایه‌تیان ده‌ستکه‌وتوە که له‌ڕاستیدا ئه‌مه سه‌ره‌تای ده‌ست پێکردنی چیرۆکه‌که‌مان بوو نه‌ک کۆتایی چیرۆکه‌که‌مان
(trg)="53"> No , zapravo se ispostavlja da je prije otprilike nekih 200.000 godina , kada se naša vrsta po prvi put uspravila i usvojila sposobnost socijalnog učenja , da je to zaista početak naše priče , a ne njezin kraj .
(src)="54"> له‌به‌رئه‌وه‌ی ده‌ست که‌وتنی فێربونی کۆمه‌ڵایه‌تی ئێمه له‌وانه‌یه گیروگرفتێکی کۆمه‌ڵایه‌تی و په‌ره‌سه‌ندن دروست بکات دادپەروەریە ئەگەر بڵێین بڕیاردان بڕیاردانه‌که ته‌نها داهاتوی خولی ده‌رونی ئێمه یه‌کلایی ناکاته‌وه به‌ڵکو داهاتوی خولی هه‌موو جیهان یه‌کلا ده‌کاته‌وه
(trg)="54"> Zbog toga što je naše usvajanje socijalnog učenja stvorilo socijalnu i evolucionarnu dilemu , čije bi rješenje , ispravno je reći , odredilo ne samo budućnost naše psihologije , već i budući pravac cijeloga svijeta .
(src)="55"> وه گرنگترینیان بۆ یه‌کلایی کردنه‌وه‌ی ئه‌مه ئه‌وه‌یه پێمان ده‌ڵێ بۆ ئێمه زمانمان هه‌یه
(trg)="55"> A ono što je najznačajnije , kazaće nam zbog čega posjedujemo jezik .
(src)="56"> وه هۆکاری ئه‌وه‌ی که گیروگرفت په‌یدا بوو ئه‌وه‌یه ، که‌وا ده‌رده‌که‌وێ ، فێربونی کۆمه‌ڵایه‌تی دزینی بیرۆکه‌یه
(trg)="56"> Razlog zbog kojeg je došlo do te dileme je , kako se ispostavlja , da je socijalno učenje vizuelna krađa .
(src)="57"> ئه‌گه‌ر من به‌سه‌یرکردنی تۆ فێر بووم به‌سه‌یر کردنه‌که‌م ده‌توانم باشترین بیرۆکه‌ت بدزم وه ده‌توانم سود له کۆششه‌کانی تۆ ببینم به‌بێ ئه‌وه‌ی کاتی بۆ دابنێم یان وزه سه‌رف بکه‌م که تۆ ده‌یکه‌یت لە گەشەپێکردنیاندا
(trg)="57"> Ako ja mogu naučiti posmatrajući vas , mogu ukrasti vaše najbolje ideje , i mogu imati korist od vaših napora , a da ne uložim istu količinu vremena i energije koju ste vi uložili da biste ih razvili .
(src)="58"> ئه‌گه‌ر بتوانم چاودێری و بکه‌م چ فێڵێک به‌کارده‌هێنی بۆگرتنی ماسیه‌ک یاخود ده‌توانم چاودێریت بکه‌م که‌چۆن پارچه‌ی ده‌سکی ته‌وره‌که لێده‌که‌یته‌وه بۆئه‌وه‌ی ده‌سکه‌که باشتر بکه‌ی یان ئه‌گه‌ر به‌نهێنیه‌وه به‌دواتابێم بۆئه‌و پارچه زه‌ویه و که قارچکی تێدایه ده‌توانم سود له زانیاری و ژیری و به‌هره‌کانت وه‌ربگرم وه له‌وانه‌یه بتوانم ماسیه‌که‌ش بگرم پێش ئەوەی تۆ بیکەیت
(trg)="58"> Ako mogu posmatrati koji mamac koristite da uhvatim ribu , ili kako oštrite vašu sjekiru da biste je učinili boljom , ili ako vas krišom slijedim do vašeg proplanka sa gljivama , mogu profitirati iz vašeg znanja i mudrosti i vještina , a možda čak i uhvatiti ribu prije vas .
(src)="59"> به‌ڕاستی فێربونی کۆمه‌ڵایه‌تی دزینی بیرۆکه‌یه
(trg)="59"> Društvena vještina je vizuelna krađa .
(src)="60"> وه له‌هەموو ڕه‌گه‌زێکدا ئه‌م فێربونی کۆمه‌ڵایه‌تیه پەیدابوە ئەوە شتێکی پێویستە بۆ تۆ بۆئه‌وه‌ی باشترین بیرۆکه‌کان بشاریته‌وه نه‌وه‌ک یه‌کێک بیرۆکه‌کان لە تۆ بدزێ
(trg)="60"> I svaka vrsta koje posjeduje do znanje , bi trebala da sakrije svoje najbolje ideje , kako ih neko ne bi ukrao od vas .
(src)="61"> له‌به‌رئه‌وه ( ٢٠٠ ، ٠٠٠ ) هەزار ساڵ له‌مه‌وبه‌ر ، هه‌ندێ جار ڕه‌گه‌زه‌کانمان به‌ره‌نگاری ئه‌م دژواریه بونه‌ته‌وه
(trg)="61"> I tako , prije nekih 200.000 godina naša vrsta se suočila sa ovom krizom .
(src)="62"> له‌ڕاستیدا ته‌نها دوو هه‌ڵبژاردنمان هه‌بوو بۆئه‌وه‌ی ڕێبکه‌وین له‌گه‌ڵ ئه‌م ناکۆکیانه‌دا که له‌وانه‌یه دزینی بیرۆکه ئه‌م ناکۆکیانه‌مان بۆ بێنێت
(trg)="62"> I zaista , imali smo samo dvije mogućnosti da riješimo sukobe koji bi nastali usljed vizualne krađe .
(src)="63"> یه‌کێک له‌و هه‌ڵبژاردنانە ئه‌وه بوو که ده‌مانتوانی بگه‌ڕێینه دواوه بۆ پۆلی خێزانه بچوکه‌کان
(trg)="63"> Jedna od mogućnosti je bila da se povučemo u male porodične skupine .
(src)="64"> له‌به‌رئه‌وه‌ی دواتر سودی بیرۆکه و زانیاریه‌کانمان هه‌ڵده‌قوڵێت بۆ خزمه‌کانمان
(trg)="64"> Tada bi dobrobiti naših ideja i znanja išle samo našim rođacima .
(src)="65"> ئێمه ئه‌م هه‌ڵبژارده‌یه‌مان هه‌ڵبژاردوه ٢٠٠ ، ٠٠٠ هەزار ساڵ له‌مه‌وبه‌ر له‌وانه‌بوو هێشتا وه‌ک و نیارده‌رتاڵیه‌کان ژیانمان بەسەربردایە کاتێک بۆ یه‌که‌م جار پێش ( ٤٠ ، ٠٠٠ ) هەزار ساڵ له‌مه‌وبه‌ر چوینه ئه‌وروپاوه
(trg)="65"> Da smo smo se odlučili za ovu mogućnost , prije nekih 200.000 godina , vjerovatno bismo još uvijek živjeli kao što su Neandertalci živjeli kada smo po prvi put ušli u Evropu prije 40.000 godina .
(src)="66"> ئه‌مه له‌به‌رئه‌وه‌ی له‌پۆله بچوکه‌کاندا بیرۆکه‌کان کەمترن ، وه داهێنان کەمترە
(trg)="66"> A to je zbog toga što u malim grupama ima manje ideja , manje inovacija .
(src)="67"> وه پۆله بچوکه‌کان زیاتر نزیکن بۆ ئەوەی ڕوبەڕوی به‌ختی خراپ و ڕوداوه‌کان ببنەوە
(trg)="67"> I male grupe su sklonije nesrećama i lošoj sreći .
(src)="68"> ئه‌گه‌ر ئیمه ئه‌م ڕێچکه‌یه‌مان هه‌ڵبژاردایه ڕێچکه په‌ره‌سه‌ندوه‌کانمان پێشڕه‌وی ده‌کردین به‌ره‌و دارستان له‌ڕاستیدا ده‌بوو بەیه‌ک ڕێچکه‌ی کورت
(trg)="68"> Znači , da smo odabrali taj pravac , naš evolucijski put bi nas odveo u šumu -- i bio bi zaista kratak .
(src)="69"> هه‌ڵبژاردنەکه‌ی تر که ده‌مانتوانی هه‌ڵیبژێرین هه‌ڵبژاردنی به‌ره‌و پێش بردنی سیسته‌می په‌یوه‌ندی کردن بوو که ڕێگای پێده‌داین بۆ به‌شداری پێکردنی بیرۆکه‌کانمان وه بۆ هاوکاری کردن لەگەڵ ئەوانی تردا
(trg)="69"> Druga mogućnost koju smo mogli odabrati bila je da razvijemo sisteme komunikacije koji bi nam omogućili da dijelimo ideje i sarađujemo sa drugima .
(src)="70"> هه‌ڵبژاردنی ئه‌م هه‌ڵبژارده‌یه مانای ئه‌وه‌یه که قەبارەیەکی ئێجگار زۆر گه‌وره‌ی زانیاری و ژیری که‌ڵه‌که‌بوو به‌ده‌ست ده‌هات بۆ هه‌رتاکه که‌سێک بەبەراورد لەگەڵ هه‌ر تاکێکی ناو خێزان یاخود هه‌ر تاکه که‌سێک کە خۆی خاوەنی ئەوە بێت
(trg)="70"> Biranje te mogućnosti bi značilo da će neuporedivo veći izvor nakupljenog znanja i mudrosti biti dostupan svakom pojedincu nego što bi ikada proizišlo unutar pojedinačne porodice ili samog pojedinca .
(src)="71"> که‌واته ، هه‌ڵبژاردنی دووه‌م هه‌ڵده‌بژێرین وه ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌که زمانه
(trg)="71"> Pa , odabrali smo drugu mogućnost i jezik je rezultat toga .
(src)="72"> زمان به‌ره‌و پێشچوو بۆ چاره‌سه‌رکردنی قه‌یرانه‌که قه‌یرانی دزینی بیرۆکه
(trg)="72"> Jezik je evoluirao kako bi razriješio krizu vizualne krađe .
(src)="73"> زمان به‌شێکە لە ته‌کنه‌لۆژیای کۆمه‌ڵ بۆ په‌رەسه‌ندنی سوده‌کانی هاوکاریکردن بۆ گه‌یشنت به‌ڕێکه‌وتنه‌کان ، بۆسه‌رنج ڕاکێشانی ڕێککه‌وتنه‌کان وه بۆ هاوتاکردنی چالاکیه‌کانمان
(trg)="73"> Jezik je dio socijalne tehnologije za unapređenje dobrobiti saradnje -- za ostvarivanje sporazuma , za sklapanje dogovora i za koordiniranje naših aktivnosti .
(src)="74"> ئێوه ده‌توانن ئه‌وه ببینن ، له کۆمه‌ڵگایه‌کی گەشەسەندودا ئەوە سه‌ره‌تایه‌ک بوو بۆ به‌ده‌ست هێنانی زمان نه‌بوونی زمان وه‌ک و باڵنده‌یه‌کی بێ باڵ ده‌بێت
(trg)="74"> I možete vidjeti da , u razvijenom društvu koje je počelo sa usvajanjem jezika , ne posjedovati jezik bi bilo poput ptice bez krila .
(src)="75"> هه‌روه‌ک و باڵه‌کان مه‌ودای هه‌وای کردۆته‌وه بۆ باڵنده‌کان بۆ به‌کارهێنانی ئامانجی خۆیان زمان مه‌ودای هاریکاریکردنی یه‌کتری کردۆته‌وه بۆ مرۆڤه‌کان بۆ ئه‌وه‌ی ئامانجی خۆیانیان پێ بهێننه‌دی
(trg)="75"> Upravo kao što krila otvaraju ovu sferu vazduha da bi je ptice istražile , jezik je otvorio sferu saradnje kako bi je ljudi istražili .
(src)="76"> به‌ته‌واوی ئێمە زمان بۆ پێدانی خواستێک داده‌نێین له‌به‌رئه‌وه‌ی ئێمه له‌و ڕه‌گه‌زانه‌ین کە تاکو ماڵیشەوە زمانمان لەگەڵدایە بەڵام دەبێت ئەوە بزانین تەنانەت ساده‌ترین نواندنەکانی گۆڕانکاری لە ئێمەدا به‌ته‌واوه‌تی پشتی به‌ستوه به‌زمانه‌وه
(trg)="76"> I mi to u potpunosti uzimamo zdravo za gotovo , jer smo mi vrsta koja osjeća da je jezik nešto sasvim prirodno , no morate shvatiti da čak i najednostavniji čin razmjene u koji se uključimo u potpunosti zavisi od jezika .
(src)="77"> بۆئه‌وه‌ی بزانن بۆچی ، ڕه‌چاوی دوو سیناریۆ بکه‌ن هەر لە کاتی زووی پەرەسەندنی ئێمەوە
(trg)="77"> A da biste vidjeli zbog čega , uzmite u obzir dva scenarija iz ranog perioda naše evolucije .
(src)="78"> با ئەوە بهێنینە پێش چاوی خۆمان که ئێوه به‌ڕاستی باشن له دروستی کردنی سه‌ری تیردا به‌ڵام بێهیوان له دروستکردنی ڕم و تیری داردا له‌گه‌ڵ پێوه‌ره‌کان و کەرەستەکانی فڕیندا
(trg)="78"> Zamislimo da ste jako dobri u pravljenju strelica , ali ste očajni u pravljenju drvene drške na koji su pričvršćena perca za bolji let .
(src)="79"> دووکه‌سی تر که زۆر باشن له‌دروست کردنی قه‌دی تیر و ڕمدا به‌ڵام بێهیوان له‌دروست کردنی سه‌ری تیر
(trg)="79"> Dvoje drugih ljudi koje poznajete su jako dobri u pravljenju drvenih drški , ali su potpuno bespomoćni u pravljenju strelica .
(src)="80"> که‌واته ئه‌وه‌ی ئێوه ده‌یکه‌ن ئه‌وه‌یه له‌ڕاستیدا ، یه‌کێک له‌و دوو که‌سه هێشتا زمانی به‌ده‌ست نه‌هێناوه
(trg)="80"> Znači , šta činiti -- kada jedno od njih još uvijek nije usvojilo poznavanje jezika ,
(src)="81"> باوای دابنێین که‌سه‌که‌ی تر باشه له‌به‌هره‌کانی زماندا
(trg)="81"> dok , recimo , no drugo posjeduje jako dobre jezičke sposobnosti .
(src)="82"> ئەوەی پێویستە ڕۆژێک بیکه‌یت ئه‌وه‌یه که ڕێژه‌یه‌کی زۆر سه‌ری تیر ببەی بڕۆی بۆ لای ئه‌و که‌سه‌ی که زۆر باش ناتوانێت قسه بکات وه سه‌ری تیره‌کان له‌به‌رده‌می ئه‌و که‌سه‌دا داده‌نێیت هیوای ئه‌وه ده‌خوازی که ئەو بیرۆکه‌ی بۆبێت که تۆ ده‌ته‌وێت ، تاکو بتوانیت بازرگانی به‌سه‌ری تیره‌کانته‌وه بکه‌یت بۆ ئه‌وه‌ی تیره‌کان تەواو بکات
(trg)="82"> Znači , ono što uradite je da jednog dana uzmete hrpu strelica , i odete do onoga koji ne može baš najbolje komunicirati i spustite te strelice tačno ispred njega sa nadom da će mu biti jasno da želite da trampite vaše strelice za napravljene drvene dijelove .
(src)="83"> به‌ڵام ئه‌و که‌سه سه‌یری ڕێژه زۆره‌که‌ی سه‌ره تیره‌کان ده‌کات . واده‌زانێت ئەوانە دیارین سه‌ره تیره‌کان هه‌ڵده‌گرێت و پێده‌که‌نێت ، و ده‌ڕوات
(trg)="83"> No , on pogleda tu gomilu strelica i pomisli da je to poklon , pokupi ih , nasmiješi se i odšeta .
(src)="84"> ئێستا تۆ دوای ئه‌م که‌سه ده‌که‌ویت ، دەست دەکەیت بە ئیشارەت کردن
(trg)="84"> Vi potom krenete za njim , gestikulirajući .
(src)="85"> له ئه‌نجامدا شەڕێک ڕووده‌دات و چه‌قۆیه‌کت لێ ده‌درێت به‌یه‌کێک له سه‌ره تیره‌کانی خۆت
(trg)="85"> Izbije koškanje između vas i vi budete ubodeni jednom od vaših strelica .
(src)="86"> باشه ، ئێستا هه‌مان دیمه‌ن دووبارە بکەرەوە ، تۆ له‌یه‌کێک نزیک ده‌بیته‌وه که زمانی هه‌یه
(trg)="86"> Dobro , sada zamislite istu scenu od početka , i zamislite da prilazite nekome ko posjeduje sposobnost komuniciranja .
(src)="87"> سه‌ره‌تیره‌کان داده‌نێیت و ده‌ڵێیت ده‌مه‌وێت بازرگانی به‌م سه‌ره تیرانه‌وه بکه‌م بۆئه‌وه‌ی تیره‌کانی پێ ته‌واو بکرێت .
(trg)="87"> Spustite strelice ispred njega i kažete , " Želio bih trampiti ove strelice za gotove strijele .
(src)="88"> به‌شی دەکەم لەگەڵتا ٥٠ بە ٥٠ که‌سه‌که‌ی تر ده‌ڵێت ، باشه ، وادیارە باشە بۆ من
(trg)="88.1"> Podijelićemo sve na pola . "
(trg)="88.2"> On odgovori : " Dobro , čini mi se da je to u redu .
(src)="89"> که‌واته بەو شێوەیە دەکەین
(trg)="89"> Učinićemo tako . "
(src)="90"> ئێستا کارەکە کۆتایی پێهات
(trg)="90"> I posao je obavljen .
(src)="91"> جارێکی تر زمانمان هەیە ده‌توانین به‌یه‌که‌وه بیرۆکه‌کانمان دابڕێژین و هاریکاری یه‌کتر بکه‌ین بۆئه‌وه‌ی خۆشگوزه‌رانی هه‌بێت که ئێمه پێشتر ئه‌و خۆشگوزه‌رانیەمان نه‌بوه که ئێستا به‌ده‌ستمان هیناوه
(trg)="91"> Onda kada imamo jezik možemo sastaviti naše ideje i sarađivati kako bismo prosperirali na način koji ne bismo mogli da ne posjedujemo jezik .
(src)="92"> وه له‌به‌رئه‌م هۆیه ڕه‌گه‌زه‌کانی ئێمه خۆش گوزه‌ران بوون له‌هه‌موو جیهاندا له‌کاتێکدا گیانله‌به‌ره‌کانی دیکه له پشت مه‌یخانه‌ی باخچه‌ی ئاژه‌ڵانه‌وه دانیشتون ، به‌سستی و لاوازی
(trg)="92"> I zbog toga je naša vrsta ostvarila napredak širom svijeta dok je ostatak životinja sjedio iza rešetaka u zoološkim vrtovima , čameći .
(src)="93"> له‌به‌رئه‌وه‌یه ئامێری هاتوچۆکردن بە بۆشایدا و کڵێسای گه‌وره دروست ده‌که‌ین له کاتێکدا هه‌موو جیهان به‌زه‌وییه‌وه نوساوه بۆ دەرهێنانی مێروولە سپیەکان
(trg)="93"> Zbog toga mi pravimo svemirske letjelice i gradimo katedrale dok ostatak svijeta zabada štapiće u zemlju kako bi iskopali termite .
(src)="94"> زۆرباشه ، ئه‌گه‌ر ئه‌مه دیمه‌نی زمان بێت وە ئەوە بەهاکەی بێت له چاره‌سه‌رکردنی قه‌یرانی دزینی بیرۆکه‌دا ڕاسته هه‌ر ڕه‌گه‌زێک که به‌ده‌ستی ده‌هێنێت پێویسته ته‌قینه‌وەیەکی توانای داهێنان و خۆشگوزه‌رانی نیشان بدات
(trg)="94"> No dobro , ako je ovakvo viđenje jezika i njegove vrijednosti u rješavanju krize vizuelne krađe istinito , svaka vrsta koja ga nauči bi trebala pokazati eksploziju kreativnosti i prosperiteta .
(src)="95"> به‌دڵنیاییه‌وه ئه‌مه تۆماره شوێنه‌واریه‌کان ده‌ریده‌خات بۆمان
(trg)="95"> I to je upravo ono što pokazuju arheološki fajlovi .
(src)="96"> ئه‌گه‌ر سه‌یری باو باپیرانمان بکه‌ین نیارده‌رتاڵه‌کان و ئه‌وڕه‌گه‌زانه‌ی ملیۆنه‌ها ساڵ له‌مه‌وبه‌ر پێش مرۆڤ ژیاون ، نزیکترین باو باپیرانمانن ئه‌و مرۆڤانه به‌ندکراون له هه‌رێمی بچوکدا لە جیهان
(trg)="96"> Ako pogledate naše pretke , Neandertalce i Homo erectuse , naše direktne pretke , vidimo da su ograničeni na male dijelove svijeta .
(src)="97"> به‌ڵام کاتێک ڕه‌گه‌زه‌کانی ئێمه په‌یدا بوون نزیکه‌ی ( ٢٠٠ ، ٠٠٠ ) هەزار ساڵ له‌مه‌وبه‌ر هه‌ندێ کات دوای ئەوە ئێمە بەخێرایی چوینه ده‌ره‌وه‌ی ئه‌فه‌ریقا وه بڵاوبوینه‌وه به‌هه‌موو جیهاندا وه به‌نزیکه‌یی له هه‌موو شوێنێکی سه‌رزه‌ویدا نیشته جێبووین
(trg)="97"> No , kada se naša vrsta uspravila prije nekih 200.000 godina ubrzo nakon toga smo otišli iz Afrike i raširili se po cijelom svijetu , zauzimajući gotovo svaku naseobinu na Zemlji .
(src)="98"> ئێستا ڕه‌گه‌زه‌کانی تر به‌ندکراون بۆئه‌و شوێنانه‌ی که له‌گه‌ڵ جیناتەکانی خۆیاندا بگونجێن له‌گه‌ڵ فێربوونی کۆمه‌ڵایه‌تی و زمان ئێمه ده‌توانین ژینگه بگۆڕین بۆئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ پێداویستیه‌کانماندا بگونجێت
(trg)="98"> Tamo gdje su druge vrste ostale ograničenima na mjesta na koja su prilagođena njihovim genima , sa društvenim vještinama i jezikom , smo mogli transformisati okruženje kako bi odgovaralo našim potrebama .
(src)="99"> که‌واته ئێمه به‌ڕێگایه‌ک سه‌رکه‌وتوبوین که‌هیچ جۆرێکی تری ئاژەڵ به‌م شێوه‌یه سه‌رکه‌وتوو نه‌بوون
(trg)="99"> I tako smo napredovali na način na koji niti jedna životinjska vrsta nije .
(src)="100"> زمانی ڕاستی به‌هێزترین نیشانه‌یه که هه‌تا ئێستا په‌ره‌ی سه‌ندبێت
(trg)="100"> Jezik je zaista najmoćnija odlika koja je ikada evoluirala .