# ku/ted2020-10.xml.gz
# pt/ted2020-10.xml.gz
(src)="1"> لەگەڵ ئەو هەموو گرنگیدانە بە نەخۆشی ئایدز و ئەنفلۆنزای باڵندە هەندێک زانیاری تر لەو بارەیەوە دەبیستین لە لایەن زانای بلیمەت ، دکتۆر بریلیانت دەمەوێت باس لە چەند نەخۆشی یەکی تریش بکەم ، لەوانە نەخۆشی دڵ و مولولەکانی خوێن ، شەکرە و هەروەها بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن کە هەموو ئەم نەخۆشیانە دەکرێت ڕیگریان لێ بکرێت لانی کەم لە % ٩٥ ی خەڵکی دا تەنها بە گۆڕینی سیستمی خۆراکیان و شیوازی ژیانیان
(trg)="1"> Com todas as preocupações legítimas sobre a SIDA e a gripe das aves — e vamos o Dr. Brillant falar disso daqui a bocado — eu quero falar-vos sobre outra pandemia , as doenças cardiovasculares , a diabetes , a hipertensão , todas elas totalmente evitáveis , pelo menos , em 95 % das pessoas , mudando a dieta e o estilo de vida .
(src)="2"> ئەوەی کە ڕوو دەدات ئەوەیە کە نەخۆشییەکان بە جیهانی بوون ، چونکە خەڵکی وەک ئێمە نان دەخۆن ، وەک ئێمە دەژین ، هەروەها وەک ئێمەش دەمرن بە تایبەتی لە نەوەیەکی دیاری کراودا ، بۆ نمونە ئاسیا لە نزمترین ئاستی ڕێژەی نەخۆشییەکانی دڵ و قەڵەوی و شەکرەوە گۆڕدرا بۆ بەرزترین ئاست . لە ئەفریقاش ڕێژەی نەخۆشییەکانی دڵ یەکسانە بە ڕێژەی قوربانیانی ئایدز و ئەنفلۆنزای باڵندە لە زۆربەی وڵاتاندا
(trg)="2.1"> Assistimos à globalização das doenças .
(trg)="2.2"> Toda a gente está a começar a comer como nós , a viver como nós , e a morrer como nós .
(trg)="2.3"> Numa geração , a Ásia que tinha uma das taxas mais baixas taxas de doenças do coração , obesidade e diabetes , passou para as maiores taxas .
(trg)="2.4"> Em África , as mortes por doenças cardiovasculares já igualam as provocadas pelo VIH e a SIDA na maioria dos países .
(src)="3"> کەواتە ئێمە ماوەیەکی کاتی ناسکمان هەیە ، کە پێویستە لەسەرمان گۆڕانکارییەکی گرنگ درووست بکەین کە بتوانێت کاریگەری لەسەر ژیانی ملیۆنەها کەس درووست بکات هەروەها کار بکەین لەسەر شیوازێکی پزیشکی لە پێوەرێکی جیهانی دا
(trg)="3"> Temos que aproveitar uma janela de oportunidade critica para fazer a diferença que pode afetar a vida de milhões de pessoas , e praticar medicina preventiva a uma escala global .
(src)="4"> نەخۆشییەکانی دڵ و خوێن ، تا ئێستاش زیاتر و زیاتر خەڵک دەکوژن نەک بەتەنها لەم وڵاتەدا ، بەڵکو لە سەر تا سەری جیهاندا -- لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا دەتوانرێت ڕێگری لە تووشبوونی خەڵکی بەم نەخۆشیانە بکرێت
(trg)="4.1"> As doenças cardiovasculares matam mais pessoas — não só neste pais , mas também a nível mundial — que todas as outras doenças juntas .
(trg)="4.2"> No entanto , são totalmente evitáveis para quase toda a gente .
(src)="5"> تەنها هێندە نی یە کە بتوانرێت ڕێگری بکرێن : بەڵکو لە ڕاستیدا دەکرێت پێچەوانەش بکرێنەوە . هەروەها لەم ٢٩ ساڵەی ڕابردوودا توانیمان ئەو ڕاستییە بخەینە ڕوو کە بە گۆڕینی ژەمە خواردنەکان و جۆرێتی ژیانمان دەتوانین ئەو کارە بکەین ، بە بەکارهێنانی ئامێری پێشکەوتووی گران بەها , کە پێوەرێکی تەواوە بۆ سەلماندنی بەهێزی ئەو تاکتیکە ساکارانە ئەو ڕاستیەمان سەلماند ، کە وەک کەمترین بڕی تێچوونی چارەسەر کردن تەماشا دەکرێن -- هەر وەها بە پێوانە کردن و لێکۆڵینەوە لە مولولەکانی خوێن بە ئامێری تایبەت لە ماوەی ساڵێکدا و ڕوانین لە مولولەکانی خوێن بە تیشک
(trg)="5.1"> Não só são evitáveis , como também são reversíveis .
(trg)="5.2"> Nos últimos 29 anos , pudemos prová-lo , mudando apenas a dieta e os hábitos diários utilizando medidas de alta tecnologia , dispendiosas , para provar até que ponto essas intervenções simples e de baixo preço podiam ser poderosas .
(trg)="5.3"> Uma arteriografia quantitativa um ano antes e um ano depois , e os exames cardíacos PET .
(src)="6"> چەند مانگێک لەمەوبەر -- هەستاین بە بڵاو کردنەوەی یەکەمین لێکۆڵینەوەمان ، ئەوەی نیشان دەدا کە ئێوە دەتوانن ڕێگری بکەن لە توشبوون بە شیرپەنجەی پڕۆستات بە گۆڕینی جۆرێتی ژیان و ژەمە خواردنەکەکان ، هەروەها لە سەدا ٧٠ ی قەبارەی خانە شێر پەنجەییەکان کەمدەکاتەوە ، یاخود گەشەکردنیان دەوەستێنێت ، بە بەراورد کردنیان لەگەڵ % ٩ ی خانەکانی تر
(trg)="6"> Publicámos há meses o primeiro estudo mostrando que é possível deter ou inverter a progressão do cancro da próstata , alterando a dieta e o estilo de vida e obter uma regressão de 70 % no crescimento do tumor , ou a inibição do crescimento do tumor , em comparação com os 9 % do grupo de controlo .
(src)="7"> هەروەها لەم ( ئێم - ئاڕ-ئای ) یەدا دەبینن کە خانە توشبووەکان بە شێرپەنجە ڕەنگیان سورە -- دەتوانن ببینن کە چۆن پاش ساڵێک کەمبوونەتەوە
(trg)="7"> Na ressonância magnética e na espetroscopia de MR — a atividade do tumor está a vermelho —
(src)="8"> ئێستا نەخۆشی قەڵەوی لە ئارادایە : دوو لەسەر سێی لاوان و لەسەدا پانزەی منداڵان ئەم نەخۆشیەیان هەیە ، ئەوەی کە زۆر گرنگە بەلای منەوە ئەوەیە کە ڕێژەی نەخۆشی شەکرە بە ڕێژەی % ٧٠ زیادی کردووە لەم ١٠ ساڵەی ڕابردوودا ، کە پێدەچێت ئەمان ببنە یەکەمین جیل کە تێیدا منداڵەکانمان ژیانێکی کورتتریان هەبێت وەک لە ئێمە ، ئەمە جێگەی داخە ، هەروەها ئەمە دەتوانرێت ڕێگری لێ بکرێت
(trg)="8.1"> podemos vê-la a diminuir passado um ano .
(trg)="8.2"> Há hoje uma epidemia de obesidade .
(trg)="8.3"> Dois terços dos adultos e 15 % das crianças são obesos .
(trg)="8.4"> O que me inquieta é que os casos de diabetes aumentaram 70 % nos últimos 10 anos e esta pode ser a primeira geração em que os nossos filhos vão viver menos que nós .
(trg)="8.5"> Isto é lamentável e é evitável .
(src)="9"> ئەوان تەنها ئەنجامی هەڵبژاردنەکان نین ، بەڵکو ئەوان مرۆڤن -- ژمارەی تووشبوان بە قەڵەوی لە ویلایەتەکەماندا لە ٨٥ ، ٨٦ ، ، ٨٧-ەوە دەستی پێکردووە ، ئەمانە بە گوێرەی وێب سایتی کۆنترۆڵ کردنی نەخۆشییەکان ، ٨٨ ، ٨٩ ، ٩٠ ، ٩١ --- ئێوە ڕیکخستنێکی نوێ دەبینن -- ٩٢ ، ٩٣ ، ٩٤ . ٩٥ ، ٩٦ ، ٩٧ ، ٩٨ ، ٩٩ ، ٢٠٠٠ ، ٢٠٠١ -- تا بێت خراپتر دەبێت ، ئێمە ( بە سێوەیەک لە شێوەکان گەشە دەکەین ( پێکەنین ئێستا ، ئێما دەتوانین لەو بارەیەوە چی بکەین ؟ لە ڕاستیدا . ئێوە دەزانن کە ئەو شیوازە خواردنەی کە ئێمە بۆمان دەرکەوتووە کە دەتوانێت نەخۆشییەکانی دڵ ە شێرپەنجە پێچەوانە بکاتەوە ، شێوازی خواردنی ئاسیاییە
(trg)="9.1"> Estes números não são resultados eleitorais , são o número de pessoas que são obesas , por estado , a começar nos anos 85 ...
(trg)="9.2"> 86 ...
(trg)="9.3"> 87 ...
(trg)="9.4"> 88 ...
(trg)="9.5"> 89 ...
(trg)="9.6"> 90 ...
(trg)="9.7"> 91 , vemos uma nova categoria .
(trg)="9.8"> Em 92 ...
(trg)="9.9"> 93 ...
(trg)="9.10"> 94 ...
(trg)="9.11"> 95 ...
(trg)="9.12"> 96 ...
(trg)="9.13"> 97 ...
(trg)="9.14"> 98 ...
(trg)="9.15"> 99 ...
(trg)="9.16"> 2000 ...
(trg)="9.17"> 2001 , cada vez piora mais .
(trg)="9.18"> Estamos a andar para trás .
(trg)="9.19"> ( Aplausos ) O que é que podemos fazer ?
(trg)="9.20"> Usamos uma dieta asiática que pode fazer regredir as doenças cardíacas e o cancro .
(src)="10"> بەڵام خەڵکی ئاسیاش ئێستا وەک ئێمە نان دەخۆن ئەمەش هۆکاری ئەوەیە کە ئەوانیش نەخۆش دەکەون وەک ئێمە
(trg)="10.1"> Mas os asiáticos passaram a comer como nós .
(trg)="10.2"> É por isso que estão a adoecer , como nós .
(src)="11"> من لەگەڵ چەندین کۆمپانیای گەورەی خواردەمەنیدا کارم کردووە . دەتوانن خۆراکی خۆش و بە تام و هەروەها گونجاو لە ڕووی تەندروستییەوە ئامادە بکەن ، بۆ نمونە ، من بەڕێوبەرایەتی " ماکدۆناڵد و پیپسی و کۆناگرا و سەیف وەی " و هەروەها بەم زووانەش بەڕیوبەرایەتی " دێڵ مۆنت " دەکەم ، ئەوان دەڵێن ئەمە بازرگانییەکی باشە
(trg)="11.1"> Tenho trabalhado com muitas empresas alimentares .
(trg)="11.2"> Elas podem fazer coisas saborosas , e práticas de comer , comida mais saudável .
(trg)="11.3"> Presido às comissões consultivas da McDonald 's , da PepsiCo , da ConAgra e da SafeWay e , mais recentemente , Del Monte e eles descobriram que é um bom negócio .
(src)="12"> ئەو زەڵاتانەی کە لە ماکدۆناڵد پێشکەش دەکرێن بەرهەمی کار کردنن -- بە نیازن زەڵاتەی ئاسیاییش بهێنن . لە کۆمپانیای پیپسیش ، دوو لەسەر سێی هۆکاری گەشەکردنیان خواردنە باشەکانیانە
(trg)="12.1"> As saladas da McDonald 's são fruto desse trabalho — vão lançar uma salada asiática .
(trg)="12.2"> Na Pepsi , 2 / 3 do aumento das receitas
(src)="13"> کەواتە ئەگەر بتوانین بەم شێوەیە کار بکەین ، ئەوکاتە دەتوانین ئەو داهاتانە بپارێزین کە بەکاریان دەهێنین بۆ کڕینی دەرمانی پێویست بۆ چارەسەرکردنی ئایدز و مەلاریا وە هەروەها ئەنفلۆنزای باڵندە . سوپاس
(trg)="13.1"> provêm dos alimentos saudáveis .
(trg)="13.2"> Se conseguirmos fazer isso , podemos libertar recursos para comprar medicamentos que são precisos para tratar a SIDA , o VIH e a malária e para evitar a gripe asiática .
(trg)="13.3"> Obrigado .
# ku/ted2020-1006.xml.gz
# pt/ted2020-1006.xml.gz
(src)="1"> ئایا هەرگیز هەستت کردووە نقوم بویت کاتێ روبەڕوی کێشەیەکی ئاڵۆز بویتەوە ؟
(trg)="1"> Alguma vez se sentiram totalmente impotentes quando se confrontaram com um problema complexo ?
(src)="2"> باشە ، هیوام وایە لە ماوەی کەمتر لە سێ خۆلەکدا ئەمە بگۆڕین
(trg)="2"> Espero conseguir mudar isso em menos de três minutos .
(src)="3"> هیوادارم قایلت بکەم بەوەی ئاڵۆز هەمیشە مانای ئاڵۆسکاو ناگەیەنێت
(trg)="3"> Espero convencer-vos que o complexo nem sempre é o mesmo que complicado .
(src)="4"> بە لای منەوە ، نانێکی باگێتی باش کە تازە لە فڕن دەرهێنرابێت شتێکی ئاڵۆزە بەڵام نانێکی کاری و پیاز و زەیتونی سەوز و پەنیر شتێکی ئاڵۆسکاوە .
(trg)="4"> Para mim , uma boa baguete , acabada de sair do forno , é complexa , mas um pão de caril , azeitonas verdes , sementes de papoila , cebola e queijo é complicado .
(src)="5"> من کەسێکی ژینگەناسم و ئاڵۆزی دەخوێنم .
(trg)="5"> Sou ecologista e estudo complexidade .
(src)="6"> من حەزم لە ئاڵۆزییە . و لێکۆڵینەوە لە ئاڵۆزییەکانی جیهانی سروشتیدا و لە پەیوەندییەکانی نێوان توخمەکاندا دەکەم .
(trg)="6.1"> Adoro a complexidade .
(trg)="6.2"> E estudo-a na Natureza , na interligação entre as espécies .
(src)="7"> ئەمە تۆڕی خۆراکە یاخود نەخشەی خۆراکی نێوان توخمەکان کە لە دەریاچەکانی ئەلپاینی ناو چیاکانی کالیفۆرنیا دەژین .
(trg)="7"> Aqui temos uma cadeia alimentar , um mapa de ligações alimentares entre espécies que vivem nos lagos alpinos das montanhas da Califórnia .
(src)="8"> ئەو تۆڕی خۆراکەش بەم جۆرە دەگۆڕێت کاتێ ماسییەکی بۆ زیاد بکرێ کە پێشتر لەو ژینگەیەدا نەبوبێت
(trg)="8"> O que acontecerá a esta cadeia alimentar se introduzirmos peixes não nativos , que nunca ali viveram ?
(src)="9"> ئەو هەمو توخمە خۆڵەمێشییانە لەناودەچن
(trg)="9"> Desaparecem todas as espécies a cinzento .
(src)="10"> هەندێکیان لە راستیدا لەسەر لێواری لەناوچونن .
(trg)="10"> Algumas estão à beira da extinção .
(src)="11"> ئەو دەریاچانەی کە ماسییان هەیە مێشولەیان زۆرترە ، هەرچەندە ماسییەکان دەیانخۆن .
(trg)="11"> Os lagos com peixes têm mais mosquitos , apesar de eles os comerem .
(src)="12"> ئەم کاریگەرییانە هەمویان نەزانراو بون . بەڵام ئێستا بۆمان دەرکەوتووە کە پێشبینیکراون .
(trg)="12"> Estes efeitos foram todos imprevistos , mas já descobrimos que são previsíveis
(src)="13"> ئێستا دەمەوێ چەند تێگەیشتنێکی گرنگتان بدەمێ سەبارەت بەو ئاڵۆزییەی لە ئێمە لە لێکۆڵینەوەی ژینگەدا فێری بوین کە رەنگە بە سەر کێشەکانی تریش دا بچەسپێت .
(trg)="13"> Por isso quero falar de questões importantes sobre complexidade , que aprendemos com o estudo da Natureza , e que talvez sejam aplicáveis a outros problemas .
(src)="14"> یەکەمیان بریتییە کە توانا سادەکەی ئامێرە باشەکانی بینین کە یارمەتیمان دەدەن ئاڵۆزییەکە رون بکەینەوە و هانت دەدەن ئەو پرسیارانە بکەیت کە پێشتر نەتکردون
(trg)="14"> A primeira é o simples poder de boas ferramentas de visualização para desemaranhar a complexidade e encorajar-vos a fazer perguntas que nunca fizeram .
(src)="15"> بۆ نمونە ، دەتوانیت بەرنامەی زیادکردنی کاربۆن دابنێیت لە رێگەی زنجیرەی دابینکردنەکانی ناو ژینگەکەوە یاخود پەیوەندیییە ناوەکییەکانی ناو یەکەی ژینگەکانی ئەو رەگەزانەی لەژێر مەترسی لەناوچوندان لە پارکی نەتەوەیی یۆسمیت دا .
(trg)="15"> Por exemplo : podemos traçar o fluxo de carbono através das cadeias de abastecimento de um ecossistema empresarial , ou as interligações das parcelas de habitat das espécies ameaçadas no Parque Nacional de Yosemite .
(src)="16"> دوای ئەوە ئەگەر بتەوێت پێشبینی ئەوە بکەیت کە کاریگەریی رەگەزێک چیە لەسەر رەگەزێکی تر تەنیا ئەگەر تەرکیز بکەیتە سەر ئەو پەیوەندییە و پاشان هەمو ئەوانی تر بشاریتەوە ئەوە لە راستیدا کەمتر پێشبینیکراوە وەک لەوەی بگەڕێیتەوە بۆ دواوە ، و هەمو سیستمەکە لەبەرچاو بگریت - واتە هەمو رەگەزەکان و هەمو پەیوەندییەکان و لەو جێگایەوە بایەخەکە لەسەر ئەو بازنەی کاریگەرییە دەبێت کە لە هەموی گرنگترە .
(trg)="16"> O ponto seguinte é que , se quisermos prever o efeito de uma espécie noutra , se nos centrarmos apenas nessa ligação e nos abstrairmos do resto , é menos previsível do que se considerarmos todo o sistema — todas as espécies , todos os elos — e a partir daí , concentrarmo-nos na esfera de influência mais importante .
(src)="17"> ئێمەش لە رێگەی لێکۆڵینەوەکانمان بۆمان دەرکەوتووە کە زۆر جار نزیک لەو خاڵەوە کە بایەخی پێ دەدەیت لە ماوەی نێوان یەک یان دو پلە .
(trg)="17"> Com os nossos estudos , descobrimos que está muito próximo do nó que nos interessa dentro de um ou dois graus .
(src)="18"> کەواتە تا زیاتر بگەڕێیتەوە دواوە ، ئاڵۆزی لە ئامێز بگریت هەلی زیاتر هەیە کە وەڵامە سادەکان بدۆزیتەوە کە هەمیشە لەو وەڵامە سادەیە جیاوازە کە بەوە دەستت پێ کردبو .
(trg)="18"> Quanto mais se aceita a complexidade , maior é a possibilidade de encontrar respostas simples , que muitas vezes são diferentes da resposta simples com que começámos .
(src)="19"> با تەماشای کێشەیەکی زۆر ئاڵۆز بکەین لە رێگەی حکومەتی ئەمریکاوە
(trg)="19"> Vamos mudar de material e olhar para um problema muito complexo , graças ao governo dos EUA .
(src)="20"> ئەمە نەخشەی ستراتیجی روبەڕوبەنەوەی یاخیبونی ئەمریکایە لە ئەفغانستان
(trg)="20"> Este é o diagrama da estratégia dos EUA de contrainsurreição no Afeganistão .
(src)="21"> ئەمە چەند مانگێک لەمەوبەر لە لاپەڕەی یەکەمی نیویۆرک تایمزدا بو
(trg)="21"> Foi primeira página No New York Times há uns meses
(src)="22"> دەستبەجێ راگەیاندنەکان گاڵتەیان پێ کرد بەوەی کە بە شێوەیەکی شێتانە ئاڵۆزە .
(trg)="22"> e foi imediatamente ridicularizado pelos " media " por ser tão complicado .
(src)="23"> و ئامانجەکە وەک باسکرابو بریتی بو لە زیادکردنی پشتگیری جەماوەری بۆ حکومەتی ئەفغانستان .
(trg)="23"> O objetivo definido era aumentar o apoio popular ao governo afegão .
(src)="24"> ئاشکرایە کە کێشەیەکی ئاڵۆزە بەڵام ئایا ئالۆسکاوە ؟
(trg)="24"> Claramente , um problema complexo , mas será complicado ?
(src)="25"> کاتێ کە ئەمەم لەسەر لاپەڕەی یەکەمی تایمز بینی وتم " زۆر باشە ، دواجار شتێکم بینی کە بتوانم پەیوەندی پێوە ببەستم
(trg)="25.1"> Quando vi isto na primeira página do Times , pensei : " Ótimo .
(trg)="25.2"> Finalmente algo que compreendo .
(src)="26"> دەتوانم خۆمی پێوە سەرقاڵ بکەم . "
(trg)="26"> " Posso analisar isto em profundidade Vamos a isso " .
(src)="27"> باشە با دەست پێ بکەین . کەواتە بۆ یەکەمجار با دەستپێبکەین یەکەم تێگەیشتنی جیهان لەسەر نەخشەی سپاگێتی وەک تۆڕێکی رێکخراو
(trg)="27"> Pela primeira vez desde sempre , a estreia mundial deste diagrama de esparguete como uma rede ordenada .
(src)="28"> ئەو خاڵەی بازنەی بە دەوردا کێشراوە ئەوەیە کە ئێمە هەوڵ دەدەین کاری تێ بکەین - واتە پشتگیری جەماوەری بۆ حکومەت .
(trg)="28"> O nó assinalado é o que tentamos influenciar — apoio popular ao governo .
(src)="29"> ئێستاش دەتوانین تەماشای بکەین ، پلەیەک ، دو پلە و تا سێ پلە لە خاڵەکە دور بکەوینەوە و سێ بەشی نەخشەکە دەسڕینەوە کە دەکەوێتە دەرەوەی بازنەی کاریگەرییەکەوە
(trg)="29"> Agora vemos um grau , dois graus três graus a partir desse nó e eliminar três quartos do diagrama que estão fora dessa esfera de influência .
(src)="30"> لەناو ئەو بازنەیەدا زۆربەی ئەو خاڵانە کاریان لەسەر ناکرێت ، بۆ نمونە نەگونجاوی زەوی ناوچەکە و تەنیا بەشێکی زۆر کەمی لە کردەوەی سەربازی پێکهاتووە .
(trg)="30"> Dentro dessa esfera , não podemos alterar a maioria dos nós , como a dureza do terreno , e uma pequena parte são ações militares .
(src)="31"> زۆربەیان ناتوندوتیژن و بە گشتی دابەش دەکرێن بۆ دو جۆر : بەشداری چالاکانە لە کێبڕکێی رەگەزی و بیروباوەڕی ئایینی و گەشەیەکی رەوا و ئاشکرای ئابوری و دابینکردنی خزمەتگوزارییەکان
(trg)="31"> A maioria são ações não-violentas e enquadram-se em duas categorias : envolvimento ativo com rivalidades étnicas e crenças religiosas , e desenvolvimento económico e aprovisionamento de serviços justos e transparentes .
(src)="32"> من نازانم ئەمە چیە ، بەڵام دەتوانم ئەمە لە نەخشەکە تێ بگەم لە ماوەی ٢٤ چرکەدا .
(trg)="32"> Não percebo nada disto , mas é o que posso decifrar a partir deste diagrama , em 24 segundos .
(src)="33"> کاتێ تۆ نەخشەیەکی لەم جۆرە دەبینیت ، دەمەوێت نەترسیت
(trg)="33"> Quando virem um diagrama assim , não tenham medo .
(src)="34"> دەمەوێت خۆشحاڵ بیت . دەمەوێت ئاسودە بیت .
(trg)="34"> Entusiasmem-se .
(src)="35"> چونکە رەنگە وەڵامی سادە دەربکەون .
(trg)="35.1"> Sintam alívio .
(trg)="35.2"> Porque podem surgir respostas simples .
(src)="36"> ئێمە لە سروشتەوە فێری ئەوە بوین کە زۆر جار سادەیی دیوەکەی تری ئاڵۆزی پێکدەهێنێت .
(trg)="36"> Descobrimos que , na Natureza a simplicidade está sobretudo do outro lado da complexidade .
(src)="37"> کەواتە بۆ هەمو کێشەیەک ، تا زیاتر بگەڕێیتەوە بۆ دواوە و ئاڵۆزی قبوڵ بکەیت هەلێکی باشترت دەبێت بۆ دوبارە نزیکبونەوە بۆ ناو ئەو وردەکارییە سادانە کە زۆرترین گرنگییان هەیە .
(trg)="37"> Quanto maior for a perspetiva e a aceitação da complexidade , maiores são as possibilidades de se concentrarem nos pormenores simples mais importantes .
(src)="38"> سوپاس
(trg)="38"> Obrigado .
(src)="39"> -چەپڵە
(trg)="39"> ( Aplausos )
# ku/ted2020-101.xml.gz
# pt/ted2020-101.xml.gz
(src)="1"> .زۆر سوپاس
(trg)="1"> Muito obrigada .
(src)="2"> .ئێستا ، چیرۆکێکتان بۆ دەگێڕمەوە
(trg)="2"> Tenho uma história para vocês .
(src)="3"> ، کاتێک ، بە فڕۆکەکە گەشتم کرد و گەیشتم ، دوای گەشتێکی درێژ لە ڕۆژئاوای ئینگلاند ، کۆمپیتەرەکەم ، لاپتۆپە خۆشەوستەکەم ، تێکچوو .. وەها بوو .. ئۆه .. کەمێک لەوە ئەچوو .. ئەو لە ئەنجامدا .بەهەرحاڵ ، هەموو شتەکان تەقینەوە
(trg)="3.1"> Quando saí do avião , após uma longa viagem do Oeste da Inglaterra , o meu computador , o meu amado portátil passou-se , foi ...
(trg)="3.2"> ( Estrondo ) — uma coisa deste género ! — e o ecrã ... estourou tudo .
(src)="4"> من لێرە چوومە لای پسپۆرانی ئایتی .بەڕێزێک کۆمپیتەرەکەی بۆ چاکردمەوە " گوتیشی ، " تۆ چیدەکەی لێرە ؟
(trg)="4"> Eu dirigi-me à assistência técnica aqui e um cavalheiro arranjou-me o computador e depois disse :
(src)="5"> " ، گوتم " چەلۆ دەژەنم و کەمێکیش گۆرانی دەڵێم " .گوتی ، " ئۆە ، منیش لەو جۆرە چەلۆیە دەژەنم
(trg)="5.1"> " O que é que está a fazer aqui ? "
(trg)="5.2"> Eu disse : " Venho tocar violoncelo e cantar um pouco . "
(trg)="5.3"> E ele disse : " Oh , eu também toco violoncelo . "
(src)="6"> " منیش گوتم ، " بەڕاست تۆش ؟
(trg)="6"> E eu disse : " A sério ? "
(src)="7"> ، بەهەرحاڵ ، کەواتە بۆ مەشقکردن لێرەی .لەبەرئەوەی ئەو مەزنەوە ، ئەو ناوی مارکە
(trg)="7"> De qualquer modo , foi uma surpresa enorme porque ele é ótimo , chama-se Mark .
(src)="8"> ( چەپڵە ) هەروەها منیش بەهۆی هاوڕێکەمەوە .ثوماس دولبی خراومەتە ناو ئەو کارەوە
(trg)="8"> ( Aplausos ) Também sou acompanhada pelo meu cúmplice , Thomas Dolby .
(src)="9"> ( چەپڵە ) ئەم گۆرانیە بە ناوی " .دوورتر لە خۆر "
(trg)="9"> ( Aplausos ) Esta música chama-se " Mais Longe do que o Sol . "
(src)="10"> ( مۆسیقا ) ♫ بە زنجیرە بایەکدا بانگم کردیت ♫ ♫ ... بەڵام تۆ نەتبیست ♫ ♫ تۆ ئەو ڕووەکەی کە پێویستت بە خاکی هەژارە ♫ ♫ من زۆر باش مامەڵەم لەگەڵ کردوویت ♫ ♫ تا دەستبەرداری گوڵەکان ببم ... ♫ ♫ ئۆهـ من زۆر شت بووم بۆ تۆ ... ♫ ♫ لە من دووریت وەک دووری خۆر ♫ ♫ لەوە دوورتریت کە من دەمویست ♫ ♫ دەمەوێت بچم بۆ باکور تا زۆرم سەرمابێ ♫ ♫ دڵم پشکۆی ژێر بەردە ♫ ♫ تۆ شایەنی ئەوە نیت ♫ ♫ تۆ شایەنی ئەوە نیت ♫ ♫ لەگەڵ هەژمارکردنی چاوەکانت ♫ ♫ خولانەوە دیمەنەکان ♫ ♫ تۆ ناتوانی بمبینی ♫ ♫ تۆ ناتوانی بمبینی ♫ ♫ گەر بە خۆم بڵێم بەسە ♫ ♫ باوەر بە خۆم دەکەم ♫ ♫ تۆ شایەنی ئەوە نیت ♫ ♫ دەریاکە لە سەرەوە دەیبەستێ ♫ ♫ تا بەر بە ڕوناکی بگرێت ♫ من لەگەڵ خۆشەویستیدا ♫ ♫ لە خۆشەویستیدام ♫ تۆ هەرگیز ئەو کەسە گونجاوە نیت ♫ لە چاوەکانی گێردا دا ♫ ♫ ( گێردا ناوی کسێکە ) ♫ پریشنگەکانی ئەو شتەی تۆی لێوە هاتیت ♫ ♫ هەموو ئەو پەپوولە بچوکانە شەوان دەفڕن ♫ ♫ تروسکەی ڕووناکی باوەڕ دەدرەوشێتەوە ♫ ♫ تۆ شایەنی ئەوە نیت ♫ ♫ تۆ شایەنی ئەوە نیت ♫ ♫ لەگەڵ هەژمارکردنی چاوەکانت ♫ ♫ خولانەوەی دیمەنەکان ♫ ♫ تۆ ناتوانی بمبینی ♫ ♫ گەر بە خۆم بڵێم بەسە ♫ ♫ باوەر بە خۆم دەکەم ♫ ♫ تۆ شایەنی ئەوە نیت ♫ ♫ لە من دووریت وەک دووریی خۆر ♫ ♫ لەوە دوورتریت کە من دەمویست ♫ ♫ دەمەوێت بچمە باکور ، زۆرم سەرمام دەبێ ♫ ♫ دڵم پشکۆی ژێر بەردە ♫ ♫ تۆ شایەنی ئەوە نیت ♫ ♫ تۆ شایەنی ئەوە نیت ♫ ♫ لەگەڵ هەژمارکردنی چاوەکانت ♫ ♫ خولانەوەی دیمەنەکان ♫ ♫ ... تۆ ناتوانی بمبینی ، نا ♫ ئەگەر بە خۆم بڵێم بەسە ♫ ♫ باوەڕ دەکەم ( چەپڵە ) .زۆر سوپاس
(trg)="10"> ( Música ) ♫ Enfiada no vento , eu chamei por ti ♫ ♫ Mas tu não ouviste ... ♫ ♫ Tu és uma planta que precisa de solo pobre ♫ ♫ E eu tratei-te demasiado bem ♫ ♫ Para desistir de flores ♫ ♫ Oh , eu tenho sido demasiado rica para ti ♫ ♫ Mais distante de mim do que o sol ♫ ♫ Mais distante do que onde eu queria que estivesses ♫ ♫ Eu vou para norte , fico tão fria ♫ ♫ O meu coração é lava debaixo de uma pedra ♫ ♫ Não és merecedor ♫ ♫ Não és merecedor ♫ ♫ Com os teus olhos calculadores ♫ ♫ Figuras giratórias ♫ ♫ Não me consegues ver ♫ ♫ Não me consegues ver ♫ ♫ Se eu disser a mim mesma vezes suficientes ♫ ♫ Irei acreditar ♫ ♫ Não és merecedor ♫ ♫ O mar congela ♫ ♫ para apanhar a luz ♫ ♫ Eu estou apaixonada por estar apaixonada ♫ ♫ Tu nunca foste o tal ♫ ♫ Aos olhos da Gerda ♫ ♫ Fragmentos daquilo em que me tornei ♫ ♫ Todas as traças que voam à noite ♫ ♫ Acreditam que a luz elétrica é clara ♫ ♫ Não és merecedor ♫ ♫ Não és merecedor ♫ ♫ Com os teus olhos calculadores ♫ ♫ Figuras giratórias ♫ ♫ Não me consegues ver , não ♫ ♫ Se eu disser a mim mesma vezes suficientes ♫ ♫ Irei acreditar ♫ ♫ Não és merecedor ♫ ♫ Mais distante de mim do que o sol ♫ ♫ Mais distante do que onde eu queria que estivesses ♫ ♫ Eu vou para norte , e fico tão fria ♫ ♫ O meu coração é lava debaixo de pedra ♫ ♫ Não és merecedor ♫ ♫ Não és merecedor ♫ ♫ Com os teus olhos calculadores ♫ ♫ Figuras giratórias ♫ ♫ Não me consegues ver , não ♫ ♫ S eu disser a mim mesma vezes suficientes , vou acreditar ♫ ( Aplausos ) Muito obrigada .
# ku/ted2020-1016.xml.gz
# pt/ted2020-1016.xml.gz
(src)="1"> سڵاو ، من ناوم بیرک بەیرە , ١١ ساڵم .
(trg)="1.1"> Olá .
(trg)="1.2"> O meu nome é Birke Baehr , e tenho 11 anos .
(src)="2"> ئەمڕۆ هاتووم بۆ ئێرە تا قسە لەسەر کێشەی سیستمی خۆراکەکەمان بکەم .
(trg)="2"> Vim aqui hoje para vos falar sobre o que está errado com o nosso sistema alimentar .
(src)="3"> سەرەتا ، پێمخۆشە بڵێم کەوا زۆر سەرسامم چەند بە ئاسانی وا لە منداڵەکان دەکەن بڕوا بەو هەموو ڕیکلامە بازرگانییەکان بهێنن کە لە تیڤیو ، قوتابخانە گشتییەکان و لە هەرشوێنێکی دیکە کە دەڕوانیت ، بکەن .
(trg)="3"> Primeiro que tudo , gostaria de dizer que estou espantado como facilmente as crianças são influenciadas por todo o marketing e publicidade na TV , nas escolas públicas e praticamente em todo o lado para onde se olhe .
(src)="4"> وادیارە وەک دامەزراوەیەکە هەمیشە هەوڵدەدەن کۆنتڕۆڵی منداڵ بکەن تا وا لە دایک و باوکیان بکەن شتیان بۆ بکڕن شتانێک کە بۆ ئێمە و هەسارەکەمان باش نییە .
(trg)="4"> Parece-me que as empresas estão sempre a tentar fazer com que os miúdos como eu levem os seus pais a comprar coisas que não são boas nem para nós nem para o planeta .
(src)="5"> منداڵە بچووکەکان ، بەتایبەتی ، هەڵخەڵەتێنراون لەلایەن ڕەنگی بەرگی یاری پلاستیک :
(trg)="5"> Os mais pequenos , especialmente , são atraídos pelas embalagens coloridas e brinquedos de plástico .
(src)="6"> پێویستە دان بەوەدابنێم پێشتر یەکێکبووم لەوان .
(trg)="6"> Tenho que confessar que eu era um deles .
(src)="7"> وامدەزانی هەمووخۆراکەکەمان لەو کێڵگە بچووک و خۆشانەوە بێن کە بە درێژایی ڕۆژ بەرازەکان یاری دەکەن و مانگاکان گیا دەخۆن .
(trg)="7"> Também pensava que toda a nossa comida vinha destas quintas pequenas e felizes onde os porcos rebolavam na lama e as vacas pastavam erva todo o dia .
(src)="8"> بۆم دەرکەوت ئەوە ڕاست نییە .
(trg)="8"> Mas descobri que isso não era verdade ,
(src)="9"> دەستم بەگەڕان کرد لە ئینتەرنێت ، لە کتێبەکان لە فیلمە دیکۆمێنتارییەکان ، لەو گەشتەی لەگەڵ خێزانەکەم دەمکرد .
(trg)="9"> Comecei a investigar isto na Internet , em livros e documentários , nas minhas viagens com a minha família .
(src)="10"> دیوێکی ترسناکی پیشەسازی سیستەمی خۆراکم دۆزییەوە .
(trg)="10"> Descobri o lado negro da industrialização do nosso sistema alimentar .
(src)="11"> سەرتا ، زانای بۆماوەیی توخمەکان و ئۆرگانیزمەکان .
(trg)="11"> Primeiro , temos os organismos e sementes geneticamente modificados .
(src)="12"> کاتێک توخمەکە بەکاردێت لە تاقیگە بۆ کردنی شتێکی دوور لە سروشت -- DNAوەک وەرگرتنی لە ماسی و DNAدانانی لە ناو تەماتەدا .
(trg)="12"> Isto é quando uma semente é manipulada em laboratório para fazer algo que não estava na intenção da natureza - como tirar o ADN de um peixe e pô-lo num tomate — iuc !
(src)="13"> یەع . هەڵە لێم تێمەگەن حەزم لە ماسی و تەماتەیە . بەڵام ئەمە قێزەونە .
(trg)="13"> Não me levem a mal , eu adoro peixe e tomates , mas isto é assustador .
(src)="14"> ( پێکەنین ) تۆوەکان دەچێنترێن پاشان گەشەدەکەن .
(trg)="14"> ( Risos ) As sementes são plantadas e crescem .
(src)="15"> ئەو خۆراکەی لێی بەرهەمدێت سەلمێنراوە کە هۆراکی شێرپەنجەن . و خەڵکی ئەم خۆراکانە دەخۆن لە ساڵی ١٩٩٠ ــکانەوە .
(trg)="15.1"> Provou-se que a comida que produzem provoca cancro e outros problemas nos animais de laboratório .
(trg)="15.2"> E as pessoas têm comido alimentos produzidos desta forma desde os anos 90 .
(src)="16"> و تەنانەت زۆرێکی خەڵک نازانیت .
(trg)="16"> A maior parte das pessoas nem sabe que isto existe .
(src)="17"> ئایە دەزانیت ئەو جرجانەی پاشماوەی ئەو جۆرە گەنمەشامییە دەخۆن نیشانەکانی جگەر و ژەهراویبوونی گورچیلەیان زیاترە ؟
(trg)="17"> Sabiam que ratazanas alimentadas com milho geneticamente modificado desenvolveram sinais de toxicidade hepática e renal ?
(src)="18"> هەوکردنی گورچیلە و ئازار و زیادبوونی کێشی گورچیلە دەگرێتەخۆی .
(trg)="18"> Incluindo inflamação renal e lesões que aumentam o peso dos rins .
(src)="19"> هێشتا زۆرێکی ئەو گەنمەشامەیەی دەیخۆین گۆڕانکاری بۆماوەیی بەسەردا هاتووە .
(trg)="19"> No entanto , quase todo o milho que comemos é alterado geneticamente de algum modo .
(src)="20"> و با پێتان بڵێم ، گەنمەشامی لەناو هەمووشتێکەدایە .
(trg)="20"> Deixem-me dizer-vos , o milho é tudo !
(src)="21"> تەنانەت خواردن پێدانی ئاژەڵی ماڵی CAFOS ناسراوە بە .
(trg)="21"> Nem quero falar dos parques de engorda chamadas CAFOs .
(src)="22"> ( پێکەنین ) جووتیارە ئاسایەکان پەینی کیمیایی بەکاردێنن لە سوتەمەنی بەبەردبوو دروستکراوە لەگەڵ چڵک تێکەڵکراون تا ڕووەکەکان گەشەبکەن .
(trg)="22"> ( Risos ) Os agricultores convencionais usam fertilizantes químicos feitos a partir de combustíveis fósseis que misturam na terra para fazerem as plantas crescer .
(src)="23"> ئەوە دەکەن چونکە خۆڵەکەیان پاککردۆتەوە لە هەموو خۆراکەکان لە گەشەکردنی هەمان دانەوێڵە چەند جارێک .
(trg)="23"> Fazem-no porque privaram o solo de todos os seus nutrientes por cultivarem a mesma cultura sem parar .
(src)="24"> دواتر ، مادە کمیاییە زیانبەخشەکان دەپرژێننە سەر میوە و سەوزەکان ، وەک مێشکوژ و بژارکوژ ، بۆ لەناوبردنی گژوگیا و مێروو .
(trg)="24"> Depois , borrifam as frutas e vegetais com mais químicos nefastos , como pesticidas e herbicidas , para matar infestantes e pragas .
(src)="25"> کاتێک باران دەبارێت ، ئەوە مادە کمیاییانە دزە دەکەنە ناو زەوی ، یان دەمێنیتەوە لەناو جۆگەلەکانمان ، ئاوەکامان ژەهراوی دەکان .
(trg)="25"> Quando chove , esses químicos penetram no solo , ou escorrem para os nossos aquíferos , envenenando também a nossa água .
(src)="26"> پاشان تیشک دەدەن لە خواردنەکانمان ، تا درەنگ بەسەربچیت ، تا هەزاران میل ببرێن و خراپ نەبن لەو شوێنەی لێی ڕواوە تا بازاڕەکان
(trg)="26"> Depois irradiam a nossa comida , para que esta dure mais tempo , para que possa viajar milhares de milhas desde o local de produção até ao supermercado .
(src)="27"> بۆیە لە خۆم دەپرسم ، چۆن بیگۆڕم ؟ جۆن دەتوانم ئەو شتانە بگۆڕم ؟
(trg)="27.1"> Então pergunto a mim mesmo : Como posso mudar ?
(trg)="27.2"> Como posso mudar estas coisas ?
(src)="28"> بەم دەرەنجامە گەیشتم .
(trg)="28"> Eis o que descobri .
(src)="29"> زانیم کە شۆرشێک هەیە بۆ ڕێگەیەکی باشتر .
(trg)="29"> Descobri que existe um movimento pela melhor maneira !
(src)="30"> لە ڕابردوو NFLدەموویست ببم بەیاریزانی تۆپی پێ .
(trg)="30"> Há algum tempo , eu queria ser jogador de futebol .
(src)="31"> بریارمدا لەجیاتی ئەوە باشترە ببم بەجووتیارێکی ئەندامی .
(trg)="31"> Decidi que preferia ser um agricultor orgânico .
(src)="32"> ( چەپڵەرێزان ) سوپاس .
(trg)="32"> ( Aplausos ) Obrigado .
(src)="33"> و بەو ڕێگەیە دەتوانم کاریگەریەکی گەورەترم هەبیت لەسەر جیهان .
(trg)="33"> E desse modo , posso ter um maior impacto no mundo .
(src)="34"> ئەم پیاوە . جۆڵ ساڵتەن پێی دەڵێن جووتیارە شێتەکە چونکە دژایەتی سیستەمەکە دەکات
(trg)="34"> Este homem , Joel Salatin , chamam-lhe um agricultor lunático porque cultiva contra o sistema .
(src)="35"> کاتێک لە ماڵەوە دەمخوێند ، ڕۆژێک چووم بۆ لای بۆ گویگرتن لە قسەکانی .
(trg)="35"> Como tenho aulas em casa , fui ouvi-lo falar um dia .
(src)="36"> ئەم پیاوە ، جوتیارێکی شێتە ، هیچ مێشکوژ ، بژارکوژ بەکارناهێنێت ، یان توخمە گۆڕاوەکانی بۆماوەیی .
(trg)="36"> Este homem , este agricultor lunático , não usa pesticidas , herbicidas , ou sementes geneticamente modificadas .
(src)="37"> و لەبەر ئەو هۆکارە لەلایەن سیستەمەکەوە پێیدەگوترێت شێت .
(trg)="37"> Por isso , o sistema diz que ele é maluco !
(src)="38"> دەمەوێت بزانن کەوا ئێمە دەتوانین جیاوازی درووست بکەین بە هەڵبژاردنی جیاواز ، ڕاستەوخۆ خۆراکەکانمان لە جوتیارە ناوخۆیەکان بکڕین ، یان ئەو دراوسێیانەی لە نزیکەوە دەیانناسین .
(trg)="38"> Quero que saibam que podemos fazer a diferença ao fazer escolhas diferentes , ao comprar comida directamente aos agricultores locais , ou aos vizinhos que conhecemos toda a nossa vida .