# kk/ted2020-1003.xml.gz
# tr/ted2020-1003.xml.gz
(src)="1"> Бүгін мен этностық конфликт және азаматтық соғыс туралы айтамын .
(trg)="1"> Bugün sizlere etnik çatışma ve iç savaştan söz edeceğim .
(src)="2"> Әдетте бұлар қызық тақырып емес , оның үстіне бұлар бұл конференция тақырыбы аясында жағымды жаңалық та тудырмайды .
(trg)="2"> Aslında bu sevimsiz ve genellikle iyi haberler içermeyen başlığın , konferansın konusuna pek de uygun düşmeyen bir yanı var .
(src)="3"> Дегенмен , жағымды жаңалық та жоқ емес , бүгінде мұндай конфликтілер саны жиырма жыл бұрынғыдан әлдеқайда аз , бірақ , бәлкім ең маңыздысы – біз этностық конфликтілер мен соғыс санын азайтып , олардың тауқыметін жеңілдету үшін не істеу керектігін жақсырақ түсіне бастадық .
(trg)="3"> Geçtiğimiz yirmi yıla oranla daha az bu nevi çatışma yaşanmasının verdiği mutluluğun yanı sıra , artık iç savaş ve etnik çatışmaların nasıl daha etkin olarak azaltılabileceği hususunda belli bir anlayışa ulaşmış olmamızın da önemini vurgulamak isterim .
(src)="4"> Үш жайт маңызды : басшылық , дипломатия және институционалдық құрылым .
(trg)="4"> Üç şey öne çıkıyor : Liderlik , diplomasi ve kurumsal yapı .
(src)="5.1"> Баяндамамда бұлардың неге және қаншалық маңызды екенін және олар маңызын жоғалтпауы үшін біздің не істей алатынымызды айтпақпын .
(src)="5.2"> Яғни , біз бәріміз аймақтық және әлемдік лидерлердің бейбітшілікті орнатып , оны баянды ете алу қабілетін қалай арттыра алатынымызды айтпақпын .
(trg)="5"> Konuşmamda bunların neden ve nasıl önem taşıdığını vurgulayacak , bunların her birimiz için nasıl doğru nedenlerle önem taşımaya devam etmesi gerektiği ve bölgesel ve küresel liderlerin barışın tesisi ve sürdürülmesi konusundaki becerilerini geliştirmesine sağlayabileceğimiz katkılar üzerinde duracağım .
(src)="6"> Бәрін басынан бастайық .
(trg)="6"> En baştan başlayalım .
(src)="7.1"> Азаматтық соғыс ондаған жылдар бойы басты ақпарат болып келеді .
(src)="7.2"> Әсіресе этностық конфликтілер халықаралық қауіпсіздікке қатер деп сипатталып келеді .
(trg)="7"> İç savaşlar on yıllardır manşetlerdeki yerini koruyor ve özellikle etnik çatışmalar büyük bir uluslararası tehdit olarak varlığını sürdürüyor .
(src)="8"> Осыдан жиырма жыл бұрын жаңалық жағымсыз , ал суреттер сұмдық болатын .
(trg)="8"> Aşağı yukarı son yirmi yıldır hep kötü haberler işitiyor , zihnimizden silinmeyen dehşet verici görüntülere şahit oluyoruz .
(src)="9.1"> Жылдар бойғы текетірестен соң Грузияда жаппай зорлық-зомбылық басталды .
(src)="9.2"> 2008 жылғы тамызда .
(trg)="9"> Gürcistan 'da şiddet , uzun yıllar süren sessizliğin ardından Ağustos 2008 'de tekrar alevlendi .
(src)="10"> Ушығып , Грузия мен Ресей арасындағы бес күндік соғысқа ұласты , бұл Грузияны тіпті бөлшектеп жіберді .
(trg)="10"> Rusya ile Gürcistan arasında birden patlak veren bu beş günlük savaş , Gürcistan 'ı hiç olmadığı kadar bölünmüş bir hale düşürdü .
(src)="11"> Кенияда 2007 жылғы даулы президент сайлауы бұл туралы тек естігеніміз бар , тез арада этносаралық қақтығысқа , мыңдаған адамның өлімі мен босып кетуіне әкеп соқты .
(trg)="11"> Kenya 'da 2007 'de yapılan şaibeli başkanlık seçimi , ( bu haberlere daha yeni ulaştık ) kısa zamanda ülkedeki etnik grupların büyük bir şiddetle birbirine girmesine ve binlerce insanın öldürülmesine ya da sürgün edilmesine yol açtı .
(src)="12"> Шри-Ланкада аз санды тамильдер мен саны көп сингалдар арасындағы ондаған жылға созылған соғыс 2009 жылы қанды қырғынға ұласты , 1983 жылдан бері мұнда 100 мыңға жуық адам опат болған .
(trg)="12"> Sri Lanka 'da , Tamil azınlık ile Sinhala çoğunluk arasında yıllardır süren ve 1983 'ten bu yana 100.000 kişinin ölümüne yol açan iç savaş , 2009 'da yeniden kanlı bir yükselişe geçti .
(src)="13"> Қырғызстанда соңғы бірер аптаның ішінде қырғыз ұлты мен өзбек ұлтының арасында бұрын болмаған деңгейде қақтығыс болды .
(trg)="13"> Kırgızistan 'da daha birkaç hafta önce ülkenin Kırgız nüfusu ile Özbek azınlık arasında görülmemiş düzeyde bir şiddet patlak verdi .
(src)="14"> Жүздеген адам өлді , 100 мыңнан астамы босып кетті , соның ішінде көп өзбек көрші орналасқан Өзбекстанға қарай қашты .
(trg)="14"> Yüzlerce insan öldürüldü , çoğu Özbek azınlıktan oluşan 100.000 kişilik bir kitle sürüldü ve komşu Özbekistan 'a sığınmak zorunda kaldı .
(src)="15"> Таяу Шығыста израиль-палестина конфликтісінің бітетін түрі жоқ , әрі оны түбірімен шешудің жолдарын табу күннен күнге қиындап барады .
(trg)="15"> Ortadoğuda İsrail ile Filistin arasındaki dinmek bilmeyen çatışmalar , sürdürülebilir bir çözüme nasıl , ne şekilde ulaşılacağını daha da belirsiz hale getirmiş bulunuyor .
(src)="16"> Дарфур басты жаңалық қатарынан түсті , бірақ онда кісі өлтіру , бас сауғалап қашу әлі жалғасып жатыр , ондағы адамдардың ауыр тауқыметін айтып жеткізу қиын .
(trg)="16"> Darfur , haber bültenlerinden düşmüş olabilir ama hala devam eden katliam ve sürgünler , insanları , haddi hududu olmayan bir sefaletin , perişanlığın içine sürüklemiş bulunuyor .
(src)="17"> Ал , Иракта қантөгіс қайта өршіді , ал соңғы парламент сайлауынан бері төрт-ақ ай өткен бұл ел әлі үкіметін жасақтаған да жоқ .
(trg)="17"> Ve son olarak Irak 'ta şiddet yeniden artmaya başlarken , parlamento seçimlerinin üzerinden ancak dört ay geçtikten sonra bir hükümet kurulabildi .
(src)="18"> Бірақ , мұнда жақсы жаңалық айтуға келдім ,
(trg)="18"> Yalnız , hani bu konuşma iyi haberler üzerine olacaktı ?
(src)="19"> Сонымен , бұлар – бұрынғының суреттері ме ?
(trg)="19"> Bu görüntüler geçmişte kaldı mı ?
(src)="20"> Иә , Таяу Шығыс пен Ирактың , Дарфурдың және басқалардың сұрықсыз суреттерін қоспағанда , ұзақмерзімді тренд тұрғысынан жақсы жаңалықтар бар .
(trg)="20"> Ortadoğu , Darfur , Irak ve başka yerlerdeki bu iç karartıcı tabloya rağmen , uzun soluklu güzel gelişmeler olacağına dönük bir eğilim var .
(src)="21"> Қырғиқабақ соғыс біткен жиырма жыл ішінде азаматтық соғыстардың жалпы саны азайып келеді .
(trg)="21"> Soğuk Savaşın bitiminden bu yana , son yirmi yıl içerisinde iç savaş sayısında genel bir düşüş görülüyor .
(src)="22"> 1990-жылдардың басында 50 шақты соғыс жүріп жатқан болса , қазір мұндай конфликтілер саны 30 пайызға азайған .
(trg)="22"> 1990 'ların başında dünyada bahsettiğim nitelikte yaklaşık 50 iç savaş sürerken , şimdi bu rakam % 30 oranında azalmış bulunuyor .
(src)="23"> Азамат соғыстарында қаза тапқандар саны да он , жиырма жыл бұрынғымен салыстырғанда едәуір азайған .
(trg)="23"> İç savaşlarda katledilen insan sayısı da , geçtiğimiz on - yirmi yıl önceye kıyasla azaldı .
(src)="24"> Бірақ бұл трендтің екі қыры бар .
(trg)="24"> Ancak bu eğilim çok da net değil .
(src)="25.1"> Майдан даласында ең көп адам шығыны 1998-2001 жылдар аралығында тіркелген .
(src)="25.2"> Ол кезде жылына 80 мыңдай солдат , полицей мен жасақ қырылған .
(trg)="25"> Savaş meydanında en yüksek can kaybı 1998 - 2001 yılları arasında , güvenlik güçleri ve isyancılardan her yıl yaklaşık 80.000 kişi olarak kaydedildi .
(src)="26"> Жауынгерлер ең аз өлген жыл – 2003 жыл , сол жылы 20 мың адам қаза тапты .
(trg)="26"> Çarpışmada meydana gelen yıllık en düşük can kaybı ise , 20.000 kişi ile 2003 yılında gerçekleşti .
(src)="27"> Содан бері жоғары-төмен құбылғанымен , жалпы тренд және ең маңызды жайт соңғы жиырма жылда көрсеткіштер төмендеп келеді .
(trg)="27"> İniş çıkışlara rağmen bugüne kadarki genel eğilim , ( ki asıl önemli kısmı bu ) geçen yirmi yılda bu rakamların mutlak düşüşü yönünde .
(src)="28"> Бейбіт адамдар шығыны туралы ақпарлар да бұрынғыдай өте нашар емес .
(trg)="28"> Sivil can kaybı oranları da eskiye göre daha iyice .
(src)="29"> 1997-1998 жылдары 12 мың бейбіт тұрғын қасақана өлтірілген болса , он жылдан кейін бұл сан 4 мыңға дейін азайған .
(trg)="29"> 1997 - 1998 aralığında iç savaşlarda kasten öldürülen sivillerin toplam sayısı 12.000 iken , on yıl sonra bu rakam 4.000 'e inmiş bulunuyor .
(src)="30"> Яғни , үштен екіге азайған .
(trg)="30"> Bu , üçte iki azalma demek .
(src)="31"> Егер 1994 жылғы Руандадағы геноцидті есепке алсақ , бұл сан тіпті аз боп көрінеді .
(trg)="31"> Ruanda 'da 1994 'te yapılan soykırımı hesaba katmazsak , düşüş daha belirgin hale gelecektir .
(src)="32"> Ол кезде бірнеше айдың ішінде 800 мыңға жуық бейбіт тұрғын қырылған .
(trg)="32"> O dönemde birkaç ay içinde 800.000 kişi katledildi .
(src)="33"> Бұл – сөзсіз үлкен жетістік , енді бұл сандарға ешқашан оралмау керек .
(trg)="33"> Şüphesiz ki bu " rekor " un asla kırılmaması gerekiyor .
(src)="34"> Мұнда тағы бір маңызды мәселе – бұл сандар оқиғаның бір жағын ғана айтады .
(trg)="34"> Bu rakamların , hikayenin sadece bir kısmını yansıttığı da unutulmayalım .
(src)="35"> Бұл санаққа азамат соғысы салдарынан , мәселен , аштық пен аурудан өлгендер кірмеген .
(trg)="35"> Örneğin iç savaşın yol açtığı açlık ve salgın hastalıklar nedeniyle yaşamını yitirenler bu hesaba dahil değil .
(src)="36"> Сонымен қатар , олар жалпы жапа шеккендерді толық есепке алмайды .
(trg)="36"> Üstelik sivil hakın maruz kaldığı yaygın ızdırabı da yansıtmıyorlar .
(src)="37"> Ұрып-соғу , зорлау , этностық тазалау – адамдарды өлтірмеген күннің өзінде , азамат соғысындағы ең тиімді құрал болған .
(trg)="37"> İşkence , tecavüz ve etnik temizlik , iç savaşın doğrudan öldürmeyen diğer etkili silahları .
(src)="38"> Басқаша айтсақ , этностық конфликт пен азамат соғысынан жапа шеккен бейбіт тұрғындар үшін жақсы соғыс не жаман бейбітшілік деген ұғымдар жоқ .
(trg)="38"> Bir başka dille ifade edecek olursak , iç savaşın ve etnik çatışmanın sonuçlarından etkilenen siviller açısından , iyi savaş da yoktur , kötü barış da .
(src)="39"> Сондықтан , өлтірілген , жарақаттанған , зорланған , азапталған әр адам – қасірет , десе де , бүгінде бейбіт тұрғындар арасында адам шығынының он жыл бұрынғыдан әлдеқайда аз болуы – жақсы жаңалық .
(trg)="39"> Dolayısıyla her ne kadar bir tek sivilin bile öldürülmesi , işkence görmesi , sakat bırakılması , tecavüze uğraması yüksek bir rakam olsa da , sivil kayıplara ilişikin rakamların bugün on yıl öncesinden daha düşük bir düzeye inmesi sevindiricidir .
(src)="40.1"> Бүгін бізде конфликтілер аз болады .
(src)="40.2"> Адам өлімі де аз .
(trg)="40"> Özetle artık daha az çatışma oluyor ve daha az can kaybı yaşanıyor .
(src)="41"> Мұндағы ең басты сұрақ : мұның себебі неде ?
(trg)="41"> Elbette asıl soru , neden azaldığı .
(src)="42"> Кей жағдайларда бір жақ соғыста жеңіске жетеді .
(trg)="42"> Kimi durumlarda sayıyı düşüren taraflarıdan birinin askeri başarısı .
(src)="43"> Түрлі шешімдері болуы мүмкін , бірақ адам шығынсыз , гуманитарлық салдарсыз шешілетіндері өте аз .
(trg)="43"> Ancak pek tabii ki , bu tip bir çözüm beraberinde genellikle can kaybını ve insani yıkımı getirir .
(src)="44"> Шри-Ланкадағы " Тамиль жолбарыстарының " жеңілуі – осының ең жаңа мысалы дер едім , бірақ біз , сондай-ақ , Балқанда , Солтүстік Кавказда , Африканың көп бөлігінде әскери жолмен шешілгендерін де көрдік .
(trg)="44"> Sri Lanka 'daki Tamil Kaplanları 'nın yenilgisi , buna en yakın tarihli örnektir ki , benzeri sözümona askeri çözümlere Balkanlarda , Güney Kafkasya 'da ve Afrika 'da tanık olduk .
(src)="45"> Кей кездері оларға келіссөз арқылы реттеу немесе атысты тоқтату келісімдері қосылып , бітімгерлер жіберіледі .
(trg)="45"> Bazen mutabakat veya ateşkes anlaşmaları ya da arabulucular bu süreçte rol oynar .
(src)="46"> Бірақ бұлар ешқашан да толық сәтті болған емес : Босния мен Герцеговина , бәлкім Грузия .
(trg)="46"> Ancak pek azı dört başı mamur bir başarıyı temsil eder ; örneğin Bosna-Hersek 'te muhtemelen Gürcistan 'dakinden biraz daha fazla bir başarıyı .
(src)="47"> Бірақ Африканың көп бөлігінде жағдайды әріптесім былай сипаттайды : " Сәрсенбі таңда геноцид болғалы тұрғанда сейсенбінің кешінде атысты уақытша тоқтату келісіміне келді " .
(trg)="47"> Ancak Afrika 'nın birçok yerindeki durum hakkında bir meslektaşım bir zamalar şöyle söylemişti : " Salı gecesi imzalanan ateşkes anlaşması Çarşamba sabahı başlayan soykırıma tam zamanında yetişti . "
(src)="48"> Бірақ қайтадан жақсы жаңалыққа оралайық .
(trg)="48"> Tekrar iyi tarafından bakalım .
(src)="49"> Майдан алаңында шешімі болмағанымен , этностық конфликт пен азамат соғысының алдын алуға я тұрақты бейбітшілік орнатуға үш фактор әсер етуі мүмкін : басшылық , дипломатия және институционалдық құрылым .
(trg)="49"> Savaş meydanında bir netice elde edilemiyorsa , etnik çatışma ve iç savaşı önlemek veya ardından kalıcı bir barış tesis edebilmek için üç etkeni hesaba katmak gerek : Liderlik , diplomasi ve kurumsal yapı .
(src)="50"> Солтүстік Ирландияның мысалын алайық .
(trg)="50"> Kuzey İrlanda örneğini ele alalım .
(src)="51"> Ғасырларға созылған жаушылдыққа , ондаған жылға созылған соғысқа , мыңдаған адамның қазасына қарамастан , 1998 жылы тарихи келісімге қол жетті .
(trg)="51"> Yüzyıllara dayanan düşmanlık , on yıllarca süren şiddet ve binlerce can kaybına rağmen , 1998 'de tarihi bir anlaşamayla neticeye ulaştırıldı .
(src)="52"> Оның бірінші нұсқасын сенатор Митчелл асқан шеберлікпен әзірледі .
(trg)="52"> Anlaşmanın ilk versiyonu Senatör George Mitchell 'in maharetli ellerinden çıktı .
(src)="53"> Солтүстік Ирландиядағы бейбіт процесс ұзақ әрі сәтті болуы үшін қатысу мен келіссөзге байланысты нақты шарттар қоя білді .
(trg)="53"> Kuzey İrlanda barış sürecinin uzun vadede başarılı olması için görüşme ve arabuluculuk hakkında hayati öneme sahip şartlar öne sürmüştü .
(src)="54"> Ең маңыздысы – бейбітшілікті толық сақтауға деген міндеттеме .
(trg)="54"> Bu koşulların merkezinde barışçı amaçlara katiyetle bağlı olmak yer alıyordu .
(src)="55"> Британ және ирланд үкіметтері келісімді қайта електен өткізіп отырғанымен , Солтүстік Ирландияда бейбітшілік пен тұрақтылық орнату райынан еш қайтқан емес .
(trg)="55"> Anlaşmanın daha sonraki versiyonları , Kuzey İrlanda 'ya barış ve istikrar getirmek konusundaki kararlılığı bir an olsun sarsılmayan İngiliz ve İrlanda hükümetleri tarafından kaleme alındı .
(src)="56"> 1998 жылы құрылған негізгі институттар мен олардың 2006 , 2008 жылдардағы жетілген формалары инновациялық болғаны сондай , кикілжің тараптарының мәселелерін шешіп , талаптарын орындады .
(trg)="56"> 1998 'de temel kurumlar şekillendirildi ve 2006 ile 2008 tarihlerindeki son derece yenilikçi değişiklikler sayesinde , çatışan tarafların tüm temel talep ve endişelerinin metne yansıtılması sağlandı .
(src)="57"> Келісімнің ішінде Солтүстік Ирландияда трансшекаралық институттармен билікті бөлісу шарттары пысықталған , Белфаст пен Дублинді жалғаған бұл шарттар " конфликтінің ирландиялық өлшемі " деген атқа ие болған .
(trg)="57"> Anlaşma beraberinde , meselenin sözümona İrlanda boyutunu tanıyan , her iki ülkede de , hem Belfast 'ta hem Dublin 'de bulunacak , sınır ötesi kurumların tesisini sağlayan bir güç paylaşım sözleşmesini de getirdi .
(src)="58"> Тағы бір маңыздысы – мұнда , сондай-ақ , жеке адамдардың да , қоғамдардың да құқықтарына көп көңіл бөлген .
(trg)="58"> Anlaşmanın dikkate değer bir yanı da hem toplumun hem de bireyin hakları üzerinde önemle durulması .
(src)="59"> Келісімнің талаптары күрделі болуы мүмкін , себебі , конфликтінің өзі де күрделі .
(trg)="59"> Anlaşama maddeleri karmaşık olabilir , çünkü sorunun kendisi de bir o kadar karmaşık .
(src)="60"> Бәлкім , ең басты жетістік – жергілікті басшылар ымыраласу деңгейіне дейін өсті , әрдайым жылдам болмаса да , әрдайым шын жүректен болмаса да , ақыр соңында биіктік танытты .
(trg)="60"> Muhtemelen en önemli özelliği , yerel liderlerin her defasında aynı istekle ve hızla olmasa da , sonunda bir çok kez kimi konularda fedakarlık yapmaya razı olması .
(src)="61"> Ян Пейсли мен Мартин Макгиннес Бірінші министрі және оның орынбасары Солтүстік Ирландияны бірге басқарады деп кім ойлаған ?
(trg)="61"> Kim derdi ki , gün gelecek Ian Paisley ile Martin McGuinness Kuzey İrlanda 'nın ilk bakan eş-yardımcıları olacak ve ülkeyi birlikte yönetecek ?
(src)="62"> Сосын , Солтүстік Ирландия ерекше мысал ма , әлде ол көбіне демократиялық және дамыған елдерде болатын құбылыс па ?
(trg)="62"> Bu bağlamda sormak gerek : Acaba Kuzey İrlanda özgün bir örnek midir yoksa sadece demokratik ve gelişmiş ülkelerde uygulanabilecek türden bir çözüm mü ?
(src)="63"> Жоқ , мүлде олай емес .
(trg)="63"> Kesinlikle değil .
(src)="64"> 2003 жылғы Либериядағы ұзаққа созылған соғыстың аяқталуы басшылықтың , дипломатияның және институттық құрылымның қаншалық маңызды екенін көрсетті , Македониядағы 2001 жылғы толыққанды азамат соғысының сәтті түрде алдын алу да , Индонезияның Ачех аймағында 2005 жылы қақтығыстың сәтті аяқталуы да сол сияқты .
(trg)="64"> Liderlik , diplomasi ve kurumsal yapının önemi , Liberya 'daki iç savaşın 2003 'teki bitişinde olduğu kadar 2001 'de Makedonya 'da olası yaygın bir iç savaşın önlenmesinde ve hatta 2005 'te Endonezya 'nın Ace bölgesindeki çatışmaların sona erdirilmesinde de kendini göstermiştir .
(src)="65"> Осылардың барлығында жергілікті басшылар бейбітшілік орнатуға құлықты әрі қауқарлы болды , халықаралық қауымдастық келісімді талқылап , іске асыруда әзір тұрды , институттар да келісілген кездегі уәделерінде тұра білді .
(trg)="65"> Her üç örnekte de bölgesel liderler barışı sağlayacak iyi niyete ve kabiliyete sahipti ve tümünde uluslararası toplum onlara arabuluculuk etmeye , bir uzlaşmaya varmada onları destekelemeye hazırdı ki , böylelikle başta verdikleri söze sadık kalarak barışa ve ona denk bir kurumsal yapı inşasına muvaffak olabildiler .
(src)="66"> Басшылыққа , дипломатияға және институттық құрылымдауға көз салу арқылы бейбітшілікке қол жеткізе алмаудың , не оны баянды ете алмаудың себептерін түсінеміз .
(trg)="66"> Liderlik , diplomasi ve kurumsal yapı üzerinde yoğunlaşmak , barışın tesisinde veya sürdürülmesinde yaşanan başarısızlıkları da açıklamaya yarar .
(src)="67"> Осло келісімдеріне артылған үміт Израиль-Палестина конфликтін аяқтауға жол аша алмады .
(trg)="67"> Oslo mutabakatı ile elde edilen umutlar İsrail Filistin çatışmasını sona erdirmeye yetmedi .
(src)="68"> Келісім шешілуі тиіс мәселелердің барлығын толық қамти алмады .
(trg)="68"> Anlaşmada çözüm bekleyen sorunların tümüne gerçek anlamda yer verilmedi .
(src)="69"> Бірақ жергілікті басшылар оларды кейін қарастырамыз деп уәде берген .
(trg)="69"> Bölge liderleri , bu sorunları daha sonra ele almayı yeğledi .
(src)="70"> Алайда мүмкіндікті пайдаланудың орнына , жергілікті және халықаралық басшылар артынша бөлектеніп кетті , оның үстіне екінші Интифада , 11 қыркүйек , Ауғанстан мен Ирактағы соғыс сияқты мәселелерге назар аударып кетті .
(trg)="70"> Tam böyle bir fırsat yakalanmışken meydana gelen 11 Eylül saldırısı , ikinci intifada , Afganistan savaşı ve Irak savaşı , bölgesel ve uluslararası liderlerin dikkatini dağıttı .
(src)="71"> 2005 жылы қол қойылған Суданға қатысты жан-жақты келісім күткендегідей жан-жақты болмай шықты , оның кейбір шарттары солтүстік пен оңтүстік арасында ашық соғысқа жол ашуы мүмкін .
(trg)="71"> Sudan için 2005 'te imzalanan kapsamlı barış anlaşmasının tahmin edildiği kadar kapsamlı olmadığı , üstelik kuzeyle güney arasında yeniden başlayacak yaygın bir savaşın tohumlarını attığı , sonradan anlaşıldı .
(src)="72"> Халықаралық дипломатия мен институттық олқылықтарға қарағанда басшылықтағы өзгерістер мен кемшіліктер бұған шамамен бірдей деңгейде кінәлі .
(trg)="72"> Liderliğin değişken ve yetersiz olmasının uluslararası diplomasiye etkisi daha ziyade olumsuzdur ve kurumsal hatalar neredeyse aynı ölçüde etkilidir .
(src)="73"> Шешілмеген шекара мәселелері , мұнай үшін талас , Дарфур қақтығысы , оңтүстіктегі тайпалар арасындағы қантөгіс және бүкіл Судан аумағында мемлекет мүмкіндіктерінің шектеулілігі Африканың ең ірі елінде тым сұрқай картинаны сомдап тұрған сияқты .
(trg)="73"> Çözülmemiş sınır sorunları , petrol kaynakları için mücadele Darfur 'da süregelen çatışmalar , güneydeki kabileler arasında yükselen şiddet ve Sudan genelinde devletin güçsüzleşmesi , Afrika 'nın bu en büyük ülkesinin işleyişine dair iç karartıcı tabloyu tamamlayan unsurlar .
(src)="74"> Соңғы мысал – Косово .
(trg)="74"> Son bir örnek : Kosova .
(src)="75"> Косово мәселесін шешуде ортақ тоқтамға келе алмау , зорлық-зомбылық пен қақтығыс , соның кесірінен аймақтың де-факто бөлінуі көптеген факторлардың әсерінен болды .
(trg)="75"> Kosova 'da çözüm üzerinde uzlaşı sağlananamaması ve şiddet , gerilim ve ülkenin bu yüzden fiilen bölünmüş olması , birden fazla etkenin sonucudur .
(src)="76"> Ең бастылары – үшеу .
(trg)="76"> Başlıca üç sorun meselenin merkezinde bulunuyor :
(src)="77"> Бірінші , жергілікті басшылардың өз талаптарын толық орындатудан басқаны ойламайтын өркөкіректігі .
(trg)="77"> İlki , bölge liderlerinin taleplerinden bir miktar feragat ederek uzlaşmak yerine en yüksek talepleri dayatmaktaki inadı .
(src)="78"> Екінші , Батыс Косовоның тәуелсіздігін қолдаған кезден-ақ кібіртіктеп қалған халықаралық дипломатиялық әрекеттер .
(trg)="78"> İkincisi , Batılıların Kosova 'nın bağımsızlığını desteklemesinin uluslararası diplomasi çabalarına daha baştan ket vurması .
(src)="79"> Үшіншіден , сербтер мен албандардың қажеттіліктерін толық өтеуге тиіс болған институттарды құрылымдауда қиялдың жетіспеуі .
(trg)="79"> Üçüncüsü , Sırplarla Arnavutların benzer endişelerine cevap verebilecek kurumları tasarlamadaki hayal gücü eksikliği .
(src)="80"> Дәл сол сияқты , мұнда да жақсы жаңалық бар : Косовода , және жалпы Балқан аймағында жоғары деңгейдегі , ресурсқа бай халықаралық өкілдіктің болуы және екі тараптағы жергілікті лидерлердің салыстырмалы түрде тізгінді тартуы 2008-ден бергі екі жылда жағдайдың неге тіпті нашарлап кетпегенін түсіндіреді .
(trg)="80"> Aynı sebep , bu defa olumlu etki ediyor ve bölge liderlerinin görece direncine rağmen , Kosova 'da ve genel olarak Balkanlarda iyi donatılmış , yüksek seviyeli bir uluslararası varlığın etkisiyle , işler 2008 'den bu yana daha da kötüye gitmiyor .
(src)="81"> Демек , нәтижесі ойдағыдай шықпаған кездердің өзінде де жергілікті лидерлер мен халықаралық қауымдастықтың таңдау еркі бар және олар бұдан да жақсы ете алады .
(trg)="81"> Demek ki , şartların pek de elverişli olmadığı durumlarda bile bölge liderlerinin ve uluslararası liderliğin önünde bir fark yaratma ve iyileştirme seçeneği bulunuyor .
(src)="82"> Қырғиқабақ соғыс қырғиқабақ бейбітшілік сияқты жақсы бола қоймас , бірақ қырғиқабақ бейбітшілік шын соғыстан әлдеқайда жақсы .
(trg)="82"> Soğuk savaş soğuk barış kadar iyi değildir ama soğuk barış her durumda sıcak savaştan iyidir .
(src)="83"> Әрнеден дұрыс сабақ алу да – жақсылық .
(trg)="83"> Olaylardan doğru dersi çıkarmak da önemli .
(src)="84"> Сонымен , Израиль-Палестина жанжалының Солтүстік Ирландиядан , Судандағы азамат соғысынан , не Либериядан қандай айырмашылығы бар ?
(trg)="84"> Yoksa İsrail - Filistin çatışmasını Kuzey İrlanda 'dan ayıran , ya da Sudan 'daki iç savaşı Liberya 'dan farklı kılan ne ?
(src)="85.1"> Сәтсіздіктер де , жеңістер де бізге бірнеше маңызды жайтты үйретеді .
(src)="85.2"> Егер біз жақсы жаңалықтар көп болсын десек осыларды көкейден шығармауымыз керек .
(trg)="85"> Daha güzel haberler duymak istiyorsak , hem başarılardan hem başarısızlıklardan çıkardığımız dersleri aklımıza iyice sokmalıyız .
(src)="86"> Біріншіден , басшылық .
(trg)="86"> Önce liderlik .
(src)="87"> Адам қолымен жасалған апаттар сияқты этностық конфликті мен азамат соғысы да табиғи нәрсе емес , сондықтан олардың алдын алу және реттеу өздігінен бола қалмайды .
(trg)="87"> İç savaş ya da etnik çatışma bir doğa felaketi olmadığına , insanın marifeti olduğuna göre , kendiliğinden , birdenbire çözülecek ya da olması önlenebilecek sorunlar da değildir .
(src)="88"> Басшылық бейбітшілікті сақтауға келгенде қауқарлы , батыл әрі көреген болуы керек .
(trg)="88"> Liderlerin , barışı sağlama ve korumada becerikli , kararlı ve ileri görüşlü olmsına ihtiyaç var .
(src)="89"> Лидерлер өз арасында , қолдаушылар арасында байланыс орнатып , оларды бейбіт болашаққа бастайтын бұралаң да ауыр жолмен бірге алып өтуі керек .
(trg)="89"> Liderlerin barış dolu bir geleceğe giden bu çetin ve uzun yolculukta birbirleriyle ve kendi davalarını destekleyen herkesle teması sürdürmesi , onları bu sürece katması şarttır .
(src)="90"> Екінші – дипломатия .
(trg)="90"> İkinci sırada diplomasi .
(src)="91"> Дипломатияға үлкен ресурс пен сенімділік қажет , әрі лидерлер мен қолдаушыларды бір мезетте қолпаштап әрі қысымға алып отыру керек .
(trg)="91"> Diplomasinin beceriyle , sürdürülebilir bir şekilde , liderlere ve onların peşinden gidenlere baskı ve teşviki doğru dozda içerecek şekilde yapılması gerekir .
(src)="92.1"> Дипломатия оларға әділ компромиске келу үшін керек .
(src)="92.2"> Бұл оларға жергілікті , аймақтық және халықаралық араағайындардың үлкен коалициясы келісімді жүзеге асыру үшін қажет .
(trg)="92"> Diplomasi , uzlaşı için tüm tarafların dengeli bir fedakarlıkta bulunduğunu , yerel , bölgesel ve uluslararsı ölçekte bir desteğin , antlaşmanın uygulanması safhasında yanlarında bulunacağını garanti etmesi sağlanmalıdır .
(src)="93"> Үшінші – институттық құрылым .
(trg)="93"> Üçüncüsü , kurumsal yapı .
(src)="94"> Институттық құрылымдау мәселелерге мұқият қарап , инновацияшыл ойлауды , икемді түрде , мол қаржымен орындауды қажет етеді .
(trg)="94"> Kurumsal yapının meseleler üzerine dikkatle yoğunlaşması , yenilikçi bir düşünüş tarzına sahip olması ve esnek ve iyi temellendirilmiş bir yaklaşıma sahip olması gerekir .
(src)="95"> Ұрысушы тараптар өз айтқандарын орындауды талап етпей , бір-бірінің қажеттіліктерін ескеретін компромиске ұмтылуы тиіс .
(trg)="95"> Çatışan tarafların aşırı taleplerden uzaklaştırılması , karşı tarafın ihtiyaçlarına saygı duyarak , kimi isteklerinden feragat etmeye yaklaştırılması lazımdır .
(src)="96"> Және олар бір-біріне таңған пікірден гөрі , келісімдерінің түп негізін көбірек ойлауы керек .
(trg)="96"> Taraflar ayrıca , sağlanan uzlaşmaya iliştirilen etiketlerden ziyade onun özü üzerinde düşünmelidir .
(src)="97"> Сондай-ақ ұрысушы тараптар келісімді орындау тоқтап қалған жағдайда келіссөз үстеліне қайтуға әзір болуы тиіс .
(trg)="97"> Antlaşmanın uygulanamaz hale gelmesi durumunda pazarlık masasına tekrar oturmaya da hazırlıklı olmaları gerekir .
(src)="98"> Менің өз басым үшін осылардың ішіндегі ең басты сабақ – жергілікті халықтың бейбітшілікке ұмтылысы өте маңызды , бірақ ол зорлық-зомбылықты тоқтату немесе оның алдын алу үшін жеткіліксіз .
(trg)="98"> Kişisel görüşüm , tüm bunlardan çıkarılacak en önemli dersin şu olduğu yönünde : Barışa yönelik bölgesel bağlılık büyük önem taşımakla birlikte çoğu zaman şiddeti önlemek ya da durdurmak için yeterli değildir .
(src)="99"> Бірақ ешқандай дипломатия да , институттық құрылымдау да жергілікті халықтың қателіктері мен оның салдарын жоя алмайды .
(trg)="99"> Bunun yanısıra , her ne çapta ve evsafta olursa olsun , hiçbir diplomasi ya da kurumsal yapılanma , bölgesel hataların yol açacağı sonuçları telafi edemez .
(src)="100"> Сондықтан , біз бейбітшілік орнатуға деген қабілет-қарымы , ерік-жігері мен көрегендігі бар жергілікті лидерлерді тәрбиелеуге күш салуымыз керек .
(trg)="100"> Bu nedenle yatırımımızı gelişmekte olan ülkelerin , barışa içtenlikle bağlı , ileri görüşlü , becerikli ve azimli liderlerine yapmalıyız .