# kk/ted2020-1003.xml.gz
# ro/ted2020-1003.xml.gz
(src)="1"> Бүгін мен этностық конфликт және азаматтық соғыс туралы айтамын .
(trg)="1"> Astăzi vreau să vă vorbesc despre conflicte etnice şi război civil .
(src)="2"> Әдетте бұлар қызық тақырып емес , оның үстіне бұлар бұл конференция тақырыбы аясында жағымды жаңалық та тудырмайды .
(trg)="2"> Acestea nu sunt în mod normal subiecte din cele vesele , şi nici nu generează în general tipul de veşti bune care sunt caracteristice acestei conferinţe .
(src)="3"> Дегенмен , жағымды жаңалық та жоқ емес , бүгінде мұндай конфликтілер саны жиырма жыл бұрынғыдан әлдеқайда аз , бірақ , бәлкім ең маңыздысы – біз этностық конфликтілер мен соғыс санын азайтып , олардың тауқыметін жеңілдету үшін не істеу керектігін жақсырақ түсіне бастадық .
(trg)="3"> Cu toate astea , nu numai că sunt ceva veşti bune de spus despre diminuarea numărului de conflicte în prezent faţă de două decenii în urmă , dar ceea ce este poate mai important este că am ajuns de asemenea la o înţelegere mai bună a ceea ce poate fi făcut pentru a reduce şi mai mult numărul conflictelor etnice şi războaielor civile şi suferinţa pe care acestea o creează .
(src)="4"> Үш жайт маңызды : басшылық , дипломатия және институционалдық құрылым .
(trg)="4"> Trei lucruri ies în evidenţă : liderii , diplomaţia şi modelarea instituţiilor .
(src)="5.1"> Баяндамамда бұлардың неге және қаншалық маңызды екенін және олар маңызын жоғалтпауы үшін біздің не істей алатынымызды айтпақпын .
(src)="5.2"> Яғни , біз бәріміз аймақтық және әлемдік лидерлердің бейбітшілікті орнатып , оны баянды ете алу қабілетін қалай арттыра алатынымызды айтпақпын .
(trg)="5"> Mă voi concentra în discursul meu pe motivul pentru care contează , cum contează , şi ce putem face noi toţi pentru a fi siguri că vor continua să fie importante în modalităţile corecte adică , cum putem toţi contribui la dezvoltarea şi şlefuirea abilităţilor liderilor globali şi locali de a aduce pacea şi a o face să dureze .
(src)="6"> Бәрін басынан бастайық .
(trg)="6"> Dar să începem cu începutul .
(src)="7.1"> Азаматтық соғыс ондаған жылдар бойы басты ақпарат болып келеді .
(src)="7.2"> Әсіресе этностық конфликтілер халықаралық қауіпсіздікке қатер деп сипатталып келеді .
(trg)="7"> Războaiele civile au ajuns ştiri de primă pagină de multe decenii deja , iar conflicetele etnice în special au fost o prezenţă aproape constantă ca o ameninţare majoră a securităţii internaţionale .
(src)="8"> Осыдан жиырма жыл бұрын жаңалық жағымсыз , ал суреттер сұмдық болатын .
(trg)="8"> De aproape două decenii ştirile au fost rele iar imaginile au fost dramatice .
(src)="9.1"> Жылдар бойғы текетірестен соң Грузияда жаппай зорлық-зомбылық басталды .
(src)="9.2"> 2008 жылғы тамызда .
(trg)="9"> În Georgia , după ani fără un învingător clar , am văzut o izbucnire violentă la scară mare în august 2008 .
(src)="10"> Ушығып , Грузия мен Ресей арасындағы бес күндік соғысқа ұласты , бұл Грузияны тіпті бөлшектеп жіберді .
(trg)="10"> Situaţia a escaladat rapid într-un război de cinci zile între Rusia şi Georgia , lăsând Georgia şi mai divizată .
(src)="11"> Кенияда 2007 жылғы даулы президент сайлауы бұл туралы тек естігеніміз бар , тез арада этносаралық қақтығысқа , мыңдаған адамның өлімі мен босып кетуіне әкеп соқты .
(trg)="11"> În Kenya , alegerile prezidenţiale contestate din 2007 - tocmai am auzit despre ele - au dus rapid la niveluri înalte de violenţă inter-etnică şi la uciderea şi refugierea a mii de oameni .
(src)="12"> Шри-Ланкада аз санды тамильдер мен саны көп сингалдар арасындағы ондаған жылға созылған соғыс 2009 жылы қанды қырғынға ұласты , 1983 жылдан бері мұнда 100 мыңға жуық адам опат болған .
(trg)="12"> În Sri Lanka , un război civil ce ţine de decenii dintre minoritatea tamil şi majoritatea sinhala a dus la un apogeu sângeros în 2009 , după ce probabil 100.000 de oameni au fost ucişi din 1983 .
(src)="13"> Қырғызстанда соңғы бірер аптаның ішінде қырғыз ұлты мен өзбек ұлтының арасында бұрын болмаған деңгейде қақтығыс болды .
(trg)="13"> În Kirgizstan , numai în ultimele câteva săptămâni , violenţe de un nivel fără precedent au avut loc între etnicii kirghizi şi etnicii uzbeci .
(src)="14"> Жүздеген адам өлді , 100 мыңнан астамы босып кетті , соның ішінде көп өзбек көрші орналасқан Өзбекстанға қарай қашты .
(trg)="14"> Sute de oameni au fost ucişi , şi mai mult de 100.000 s-au refugiat , inclusiv mulţi etnici uzbeci care au fugit în Uzbekistanul vecin .
(src)="15"> Таяу Шығыста израиль-палестина конфликтісінің бітетін түрі жоқ , әрі оны түбірімен шешудің жолдарын табу күннен күнге қиындап барады .
(trg)="15"> În Orientul Mijlociu conflictul dintre israelieni şi palestinieni continuă neabătut , şi devine din ce în ce mai dificil să vezi cum o soluţie posibilă , durabilă , poate fi găsită .
(src)="16"> Дарфур басты жаңалық қатарынан түсті , бірақ онда кісі өлтіру , бас сауғалап қашу әлі жалғасып жатыр , ондағы адамдардың ауыр тауқыметін айтып жеткізу қиын .
(trg)="16"> Darfur se poate să fi ieşit din atenţia jurnalelor de ştiri , dar crimele şi refugiaţii de acolo continuă , iar pura durere umană pe care o creează este foarte greu de înţeles .
(src)="17"> Ал , Иракта қантөгіс қайта өршіді , ал соңғы парламент сайлауынан бері төрт-ақ ай өткен бұл ел әлі үкіметін жасақтаған да жоқ .
(trg)="17"> Şi în Irak , în cele din urmă , violenţa creşte din nou , iar ţara încă trebuie să-şi formeze un guvern la patru luni după cele mai recente alegeri parlamentare .
(src)="18"> Бірақ , мұнда жақсы жаңалық айтуға келдім ,
(trg)="18"> Dar staţi puţin , discursul meu trebuie să fie despre veştile bune .
(src)="19"> Сонымен , бұлар – бұрынғының суреттері ме ?
(trg)="19"> Sunt acestea imagini din trecut ?
(src)="20"> Иә , Таяу Шығыс пен Ирактың , Дарфурдың және басқалардың сұрықсыз суреттерін қоспағанда , ұзақмерзімді тренд тұрғысынан жақсы жаңалықтар бар .
(trg)="20"> Ei bine , în ciuda imaginii înnegurate din Orientul Mijlociu , Darfur , Irak , oriunde , există o tendinţă pe termen mai lung ce reprezintă o veste bună .
(src)="21"> Қырғиқабақ соғыс біткен жиырма жыл ішінде азаматтық соғыстардың жалпы саны азайып келеді .
(trg)="21"> Pe parcursul ultimelor două decenii de la sfârşitul războiului rece , a existat un declin general al numărului de războaie civile .
(src)="22"> 1990-жылдардың басында 50 шақты соғыс жүріп жатқан болса , қазір мұндай конфликтілер саны 30 пайызға азайған .
(trg)="22"> De la vârful de la începutul anilor 1990 când erau în curs circa 50 de astfel de războaie civile , avem acum cu 30 % mai puţine astfel de conflicte astăzi .
(src)="23"> Азамат соғыстарында қаза тапқандар саны да он , жиырма жыл бұрынғымен салыстырғанда едәуір азайған .
(trg)="23"> Numărul oamenilor ucişi în războaie civile este de asemenea mult mai mic astăzi decât acum zece sau douăzeci de ani .
(src)="24"> Бірақ бұл трендтің екі қыры бар .
(trg)="24"> Dar această tendinţă e mai puţin clară .
(src)="25.1"> Майдан даласында ең көп адам шығыны 1998-2001 жылдар аралығында тіркелген .
(src)="25.2"> Ол кезде жылына 80 мыңдай солдат , полицей мен жасақ қырылған .
(trg)="25"> Cel mai mare număr de morţi pe câmpul de luptă a fost înregistrat între 1998 şi 2001 , cu aproximativ 80.000 de soldaţi , poliţişti şi rebeli ucişi în fiecare an .
(src)="26"> Жауынгерлер ең аз өлген жыл – 2003 жыл , сол жылы 20 мың адам қаза тапты .
(trg)="26"> Cel mai mic număr de victime combatante a survenit în 2003 , cu numai 20.000 de morţi .
(src)="27"> Содан бері жоғары-төмен құбылғанымен , жалпы тренд және ең маңызды жайт соңғы жиырма жылда көрсеткіштер төмендеп келеді .
(trg)="27"> În ciuda creşterilor şi scăderilor înregistrate de atunci , tendinţa generală - şi aici e important - indică o scădere clară în ultimii 20 de ani .
(src)="28"> Бейбіт адамдар шығыны туралы ақпарлар да бұрынғыдай өте нашар емес .
(trg)="28"> Ştirile despre victimele civile e de asemenea mai puţin rău decât înainte .
(src)="29"> 1997-1998 жылдары 12 мың бейбіт тұрғын қасақана өлтірілген болса , он жылдан кейін бұл сан 4 мыңға дейін азайған .
(trg)="29"> De la mai mult de 12.000 de civili ucişi deliberat în războaie civile în 1997 şi 1998 , un deceniu mai târziu , cifrele arată 4.000 .
(src)="30"> Яғни , үштен екіге азайған .
(trg)="30"> Este o scădere cu două treimi .
(src)="31"> Егер 1994 жылғы Руандадағы геноцидті есепке алсақ , бұл сан тіпті аз боп көрінеді .
(trg)="31"> Această scădere ar fi şi mai evidentă dacă am lua în calcul genocidul din Rwanda din 1994 .
(src)="32"> Ол кезде бірнеше айдың ішінде 800 мыңға жуық бейбіт тұрғын қырылған .
(trg)="32"> Dar atunci 800.000 de civili au fost ucişi în doar câteva luni .
(src)="33"> Бұл – сөзсіз үлкен жетістік , енді бұл сандарға ешқашан оралмау керек .
(trg)="33"> Asta cu siguranţă este o realizare ce nu trebuie niciodată depăşită .
(src)="34"> Мұнда тағы бір маңызды мәселе – бұл сандар оқиғаның бір жағын ғана айтады .
(trg)="34"> Ce e important de asemenea este să remarcăm că aceste cifre spun doar parte din poveste .
(src)="35"> Бұл санаққа азамат соғысы салдарынан , мәселен , аштық пен аурудан өлгендер кірмеген .
(trg)="35"> Ele exclud oamenii care au murit ca urmare a războiului civil , de foame sau bolnavi , de exemplu .
(src)="36"> Сонымен қатар , олар жалпы жапа шеккендерді толық есепке алмайды .
(trg)="36"> Şi de asemenea nu iau în calcul corect suferinţa civilă într-un sens mai larg .
(src)="37"> Ұрып-соғу , зорлау , этностық тазалау – адамдарды өлтірмеген күннің өзінде , азамат соғысындағы ең тиімді құрал болған .
(trg)="37"> Tortura , violul , epurările etnice au devenit foarte eficace , chiar dacă de multe ori ne-letale , arme ale războiului civil .
(src)="38"> Басқаша айтсақ , этностық конфликт пен азамат соғысынан жапа шеккен бейбіт тұрғындар үшін жақсы соғыс не жаман бейбітшілік деген ұғымдар жоқ .
(trg)="38"> Ca să mă exprim altfel , pentru civilii ce suferă consecinţele unui conflict etnic sau război civil , nu există război bun şi nu există o pace dezavantajoasă .
(src)="39"> Сондықтан , өлтірілген , жарақаттанған , зорланған , азапталған әр адам – қасірет , десе де , бүгінде бейбіт тұрғындар арасында адам шығынының он жыл бұрынғыдан әлдеқайда аз болуы – жақсы жаңалық .
(trg)="39"> Cu toate acestea , deşi fiecare civil omorât , devenit invalid , violat sau torturat este unul prea mult , faptul că numărul victimelor civile este clar mai mic astăzi decât era acum un deceniu , este o veste bună .
(src)="40.1"> Бүгін бізде конфликтілер аз болады .
(src)="40.2"> Адам өлімі де аз .
(trg)="40"> Aşadar , avem mai puţine conflicte azi în care mai puţini oameni sunt ucişi .
(src)="41"> Мұндағы ең басты сұрақ : мұның себебі неде ?
(trg)="41"> Iar întrebarea cea mare , bineînţeles , este de ce ?
(src)="42"> Кей жағдайларда бір жақ соғыста жеңіске жетеді .
(trg)="42"> În unele cazuri , e o victorie militară de una dintre părţi .
(src)="43"> Түрлі шешімдері болуы мүмкін , бірақ адам шығынсыз , гуманитарлық салдарсыз шешілетіндері өте аз .
(trg)="43"> Asta este un fel de soluţie , dar rareori este una care apare fără costuri umane sau consecinţe umanitare .
(src)="44"> Шри-Ланкадағы " Тамиль жолбарыстарының " жеңілуі – осының ең жаңа мысалы дер едім , бірақ біз , сондай-ақ , Балқанда , Солтүстік Кавказда , Африканың көп бөлігінде әскери жолмен шешілгендерін де көрдік .
(trg)="44"> Înfrângerea Tigrilor Tamili în Sri Lanka este poate cel mai recent astfel de exemplu , dar am văzut similare aşa zise soluţii militare în Balcani , în Caucazul de Sud şi în mai toată Africa .
(src)="45"> Кей кездері оларға келіссөз арқылы реттеу немесе атысты тоқтату келісімдері қосылып , бітімгерлер жіберіледі .
(trg)="45"> Câteodată , sunt completate de acorduri negociate , sau de acorduri de încetare a focului , şi sunt desfăşurate trupe de menţinere a păcii .
(src)="46"> Бірақ бұлар ешқашан да толық сәтті болған емес : Босния мен Герцеговина , бәлкім Грузия .
(trg)="46"> Dar rareori acestea reprezintă un succes răsunător - Bosnia şi Herţegovina mai mult poate decât Georgia .
(src)="47"> Бірақ Африканың көп бөлігінде жағдайды әріптесім былай сипаттайды : " Сәрсенбі таңда геноцид болғалы тұрғанда сейсенбінің кешінде атысты уақытша тоқтату келісіміне келді " .
(trg)="47"> Dar în multe părţi din Africa , un coleg de-al meu a spus asta odată , " Încetarea focului de marţi noaptea a fost încheiată tocmai la timp pentru ca genocidul să înceapă miercuri dimineaţă . "
(src)="48"> Бірақ қайтадан жақсы жаңалыққа оралайық .
(trg)="48"> Dar haideţi să privim veștile bune din nou .
(src)="49"> Майдан алаңында шешімі болмағанымен , этностық конфликт пен азамат соғысының алдын алуға я тұрақты бейбітшілік орнатуға үш фактор әсер етуі мүмкін : басшылық , дипломатия және институционалдық құрылым .
(trg)="49"> Dacă nu există o soluţie pe câmpul de luptă , trei factori pot conta pentru prevenirea conflictelor etnice şi a războaielor civile , sau pentru o pace durabilă ulterior : liderii , diplomaţia şi modelarea instituţională .
(src)="50"> Солтүстік Ирландияның мысалын алайық .
(trg)="50"> Să luăm de exemplu Irlanda de Nord .
(src)="51"> Ғасырларға созылған жаушылдыққа , ондаған жылға созылған соғысқа , мыңдаған адамның қазасына қарамастан , 1998 жылы тарихи келісімге қол жетті .
(trg)="51"> În ciuda a secole de animozitate , decenii de violenţe şi mii de oameni ucişi , în anul 1998 a fost încheiat un acord istoric .
(src)="52"> Оның бірінші нұсқасын сенатор Митчелл асқан шеберлікпен әзірледі .
(trg)="52"> Versiunea sa iniţială a fost abil mediată de senatorul George Mitchell .
(src)="53"> Солтүстік Ирландиядағы бейбіт процесс ұзақ әрі сәтті болуы үшін қатысу мен келіссөзге байланысты нақты шарттар қоя білді .
(trg)="53"> Crucial , pentru sucesul pe termen lung al procesului de pace din Irlanda de Nord , el a impus condiţii foarte clare pentru participarea la negocieri .
(src)="54"> Ең маңыздысы – бейбітшілікті толық сақтауға деген міндеттеме .
(trg)="54"> Una dintre cele mai importante , un angajament pentru mijloace exclusiv pacifiste .
(src)="55"> Британ және ирланд үкіметтері келісімді қайта електен өткізіп отырғанымен , Солтүстік Ирландияда бейбітшілік пен тұрақтылық орнату райынан еш қайтқан емес .
(trg)="55"> Redactările ulterioare ale acordului au fost facilitate de guvernele britanic şi irlandez , care nu au admis excepţii la hotărârea lor de a aduce pacea şi stabilitatea în Irlanda de Nord .
(src)="56"> 1998 жылы құрылған негізгі институттар мен олардың 2006 , 2008 жылдардағы жетілген формалары инновациялық болғаны сондай , кикілжің тараптарының мәселелерін шешіп , талаптарын орындады .
(trg)="56"> Instituţiile cheie care au fost instaurate în 1998 şi modificările lor din 2006 şi 2008 au fost cu adevărat inovatoare şi au permis părţilor aflate în conflict să îşi vadă adresate principalele lor preocupări şi cerinţe .
(src)="57"> Келісімнің ішінде Солтүстік Ирландияда трансшекаралық институттармен билікті бөлісу шарттары пысықталған , Белфаст пен Дублинді жалғаған бұл шарттар " конфликтінің ирландиялық өлшемі " деген атқа ие болған .
(trg)="57"> Acordul combină un aranjament de deţinere împreună a puterii în Irlanda de Nord cu instituţii trans-frontaliere care leagă Belfast şi Dublin şi astfel recunosc aşa numita dimensiune irlandeză a conflictului .
(src)="58"> Тағы бір маңыздысы – мұнда , сондай-ақ , жеке адамдардың да , қоғамдардың да құқықтарына көп көңіл бөлген .
(trg)="58"> Şi în mod semnificativ , există de asemenea o concentrare clară atât asupra drepturilor indivizilor cât şi asupra drepturilor comunităţilor .
(src)="59"> Келісімнің талаптары күрделі болуы мүмкін , себебі , конфликтінің өзі де күрделі .
(trg)="59"> Prevederile acordului pot fi complexe , dar astfel este şi conflictul .
(src)="60"> Бәлкім , ең басты жетістік – жергілікті басшылар ымыраласу деңгейіне дейін өсті , әрдайым жылдам болмаса да , әрдайым шын жүректен болмаса да , ақыр соңында биіктік танытты .
(trg)="60"> Poate cel mai important , liderii locali s-au ridicat repetat la nivelul provocărilor compromisului , nu întotdeauna rapid şi nu întotdeauna cu entuziasm , dar până la urmă s-au ridicat .
(src)="61"> Ян Пейсли мен Мартин Макгиннес Бірінші министрі және оның орынбасары Солтүстік Ирландияны бірге басқарады деп кім ойлаған ?
(trg)="61"> Cine şi-ar fi putut imagina vreodată pe Ian Paisley şi pe Martin McGuinness guvernând împreună Irlanda de Nord ca prim ministru şi vice-prim ministru ?
(src)="62"> Сосын , Солтүстік Ирландия ерекше мысал ма , әлде ол көбіне демократиялық және дамыған елдерде болатын құбылыс па ?
(trg)="62"> Dar , este Irlanda de Nord un exemplu unic , sau poate acest tip de explicaţie să fie valabilă în general doar în ţări democratice şi dezvoltate ?
(src)="63"> Жоқ , мүлде олай емес .
(trg)="63"> În nici un caz .
(src)="64"> 2003 жылғы Либериядағы ұзаққа созылған соғыстың аяқталуы басшылықтың , дипломатияның және институттық құрылымның қаншалық маңызды екенін көрсетті , Македониядағы 2001 жылғы толыққанды азамат соғысының сәтті түрде алдын алу да , Индонезияның Ачех аймағында 2005 жылы қақтығыстың сәтті аяқталуы да сол сияқты .
(trg)="64"> Sfârşitul lungului război civil din Liberia în 2003 ilustrează importanţa liderilor , a diplomaţiei şi a modelării instituţionale la fel de mult ca prevenirea cu succes a unui război civil în toată regula în Macedonia în 2001 , sau încheierea fericită a conflictului din Aceh , Indonezia , în 2005 .
(src)="65"> Осылардың барлығында жергілікті басшылар бейбітшілік орнатуға құлықты әрі қауқарлы болды , халықаралық қауымдастық келісімді талқылап , іске асыруда әзір тұрды , институттар да келісілген кездегі уәделерінде тұра білді .
(trg)="65"> În toate cele trei cazuri , liderii locali au dorit şi au fost capabili să facă pace , iar comunitatea internaţională a fost pregătită să îi ajute să negocieze şi să implementeze un acord , iar instituţiile au ţinut promisiunea făcută în ziua în care au fost de acord .
(src)="66"> Басшылыққа , дипломатияға және институттық құрылымдауға көз салу арқылы бейбітшілікке қол жеткізе алмаудың , не оны баянды ете алмаудың себептерін түсінеміз .
(trg)="66"> Concentrarea pe lideri , diplomaţie şi modelare instituţională ajută de asemenea la explicarea eşecurilor în ajungerea la pace , sau în a o face să dureze .
(src)="67"> Осло келісімдеріне артылған үміт Израиль-Палестина конфликтін аяқтауға жол аша алмады .
(trg)="67"> Speranţele care au fost investite în Acordurile de la Oslo nu au condus la un final al conflictului israeliano-palestinian .
(src)="68"> Келісім шешілуі тиіс мәселелердің барлығын толық қамти алмады .
(trg)="68"> Nu toate aspectele ce trebuiau rezolvate au fost acoperite de acorduri .
(src)="69"> Бірақ жергілікті басшылар оларды кейін қарастырамыз деп уәде берген .
(trg)="69"> Mai mult , liderii locali şi-au luat angajamentul de a le reformula mai târziu .
(src)="70"> Алайда мүмкіндікті пайдаланудың орнына , жергілікті және халықаралық басшылар артынша бөлектеніп кетті , оның үстіне екінші Интифада , 11 қыркүйек , Ауғанстан мен Ирактағы соғыс сияқты мәселелерге назар аударып кетті .
(trg)="70"> Încât în loc să prindă această oportunitate , liderii locali şi internaţionali au abandonat curând şi au fost distraşi de a doua Intifada , evenimentele din 9 / 11 şi războaiele din Afganistan şi Irak .
(src)="71"> 2005 жылы қол қойылған Суданға қатысты жан-жақты келісім күткендегідей жан-жақты болмай шықты , оның кейбір шарттары солтүстік пен оңтүстік арасында ашық соғысқа жол ашуы мүмкін .
(trg)="71"> Cuprinzătorul tratat de pace pentru Sudan semnat în 2005 s-a dovedit a fi mai puţin cuprinzător decât s-a dorit , iar prevederile sale pot încă purta sămânţa unei reîntoarceri complete la război între nord şi sud .
(src)="72"> Халықаралық дипломатия мен институттық олқылықтарға қарағанда басшылықтағы өзгерістер мен кемшіліктер бұған шамамен бірдей деңгейде кінәлі .
(trg)="72"> Schimbările şi neajunsurile în lidership , mai mult decât în diplomaţia internaţională sau decât eşecurile instituţionale sunt responsabile în măsuri aproape egale .
(src)="73"> Шешілмеген шекара мәселелері , мұнай үшін талас , Дарфур қақтығысы , оңтүстіктегі тайпалар арасындағы қантөгіс және бүкіл Судан аумағында мемлекет мүмкіндіктерінің шектеулілігі Африканың ең ірі елінде тым сұрқай картинаны сомдап тұрған сияқты .
(trg)="73"> Probleme nerezolvate de frontieră , certuri asupra veniturilor din petrol , conflictul continuu din Darfur , violenţa tribală în creştere din sud şi în general capacitatea scăzută a statului în tot Sudanul completează o imagine foarte deprimantă a stării de fapt în cea mai mare ţară africană .
(src)="74"> Соңғы мысал – Косово .
(trg)="74"> Un exemplu final : Kosovo .
(src)="75"> Косово мәселесін шешуде ортақ тоқтамға келе алмау , зорлық-зомбылық пен қақтығыс , соның кесірінен аймақтың де-факто бөлінуі көптеген факторлардың әсерінен болды .
(trg)="75"> Eşecul de a ajunge la o soluţie negociată în Kosovo şi violenţa , tensiunea şi despărţirea de facto ce a rezultat din asta au motivele lor în mulţi , mulţi factori diferiţi .
(src)="76"> Ең бастылары – үшеу .
(trg)="76"> Sunt trei importanţi .
(src)="77"> Бірінші , жергілікті басшылардың өз талаптарын толық орындатудан басқаны ойламайтын өркөкіректігі .
(trg)="77"> Primul , intransigenţa liderilor locali de a nu accepta mai puţin decât maxim al cerinţelor lor .
(src)="78"> Екінші , Батыс Косовоның тәуелсіздігін қолдаған кезден-ақ кібіртіктеп қалған халықаралық дипломатиялық әрекеттер .
(trg)="78"> Al doilea , un efort diplomatic internaţional care a fost de la început împiedicat de suportul Vestului pentru independenţa Kosovo .
(src)="79"> Үшіншіден , сербтер мен албандардың қажеттіліктерін толық өтеуге тиіс болған институттарды құрылымдауда қиялдың жетіспеуі .
(trg)="79"> Iar al treilea , lipsa de imaginaţie când a fost vorba de modelarea unor instituţii care să abordeze preocupările sârbilor şi albanezilor în egală măsură .
(src)="80"> Дәл сол сияқты , мұнда да жақсы жаңалық бар : Косовода , және жалпы Балқан аймағында жоғары деңгейдегі , ресурсқа бай халықаралық өкілдіктің болуы және екі тараптағы жергілікті лидерлердің салыстырмалы түрде тізгінді тартуы 2008-ден бергі екі жылда жағдайдың неге тіпті нашарлап кетпегенін түсіндіреді .
(trg)="80"> Într-o manieră similară - şi aici avem ceva veşti bune din nou - chiar faptul că există un nivel înalt , cu numeroase resurse , de prezenţă internaţională în Kosovo şi în general în regiunea Balcanilor şi faptul că liderii locali de ambele părţi au arătat o relativă reţinere , explică de ce lucrurile nu au fost mai rele în ultimii doi ani din 2008 .
(src)="81"> Демек , нәтижесі ойдағыдай шықпаған кездердің өзінде де жергілікті лидерлер мен халықаралық қауымдастықтың таңдау еркі бар және олар бұдан да жақсы ете алады .
(trg)="81"> Deci chiar în situaţii în care rezultatele sunt mai puţin decât optime , liderii locali şi cei internaţionali pot alege , şi pot să influenţeze situaţia în bine .
(src)="82"> Қырғиқабақ соғыс қырғиқабақ бейбітшілік сияқты жақсы бола қоймас , бірақ қырғиқабақ бейбітшілік шын соғыстан әлдеқайда жақсы .
(trg)="82"> Un război rece nu e atât de bun ca o pace rece , dar o pace rece e chiar mai bună decât un război fierbinte .
(src)="83"> Әрнеден дұрыс сабақ алу да – жақсылық .
(trg)="83"> Vestea bună priveşte de asemenea învăţarea lecţiei corecte .
(src)="84"> Сонымен , Израиль-Палестина жанжалының Солтүстік Ирландиядан , Судандағы азамат соғысынан , не Либериядан қандай айырмашылығы бар ?
(trg)="84"> Prin urmare ce deosebeşte conflictul israeliano palestinian de acela din Irlanda de Nord , sau războiul civil din Sudan de acela din Liberia ?
(src)="85.1"> Сәтсіздіктер де , жеңістер де бізге бірнеше маңызды жайтты үйретеді .
(src)="85.2"> Егер біз жақсы жаңалықтар көп болсын десек осыларды көкейден шығармауымыз керек .
(trg)="85"> Atât succesele cât şi eşecurile ne învaţă câteva lucruri de importanţă capitală care trebuie ţinute minte dacă vrem ca vestea cea bună să continue .
(src)="86"> Біріншіден , басшылық .
(trg)="86"> În primul rând , liderii .
(src)="87"> Адам қолымен жасалған апаттар сияқты этностық конфликті мен азамат соғысы да табиғи нәрсе емес , сондықтан олардың алдын алу және реттеу өздігінен бола қалмайды .
(trg)="87"> În acelaşi fel în care un conflict etnic şi un război civil nu sunt naturale , ci dezastre făcute de om , nici prevenirea şi stingerea lor nu se întâmplă automat .
(src)="88"> Басшылық бейбітшілікті сақтауға келгенде қауқарлы , батыл әрі көреген болуы керек .
(trg)="88"> Liderii trebuie să fie capabili , hotărâţi şi vizionari în angajamentul lor pentru pace .
(src)="89"> Лидерлер өз арасында , қолдаушылар арасында байланыс орнатып , оларды бейбіт болашаққа бастайтын бұралаң да ауыр жолмен бірге алып өтуі керек .
(trg)="89"> Liderii trebuie să intre în legătură unii cu alţii şi cu cei ce îi urmează , şi trebuie să-i aducă în ceea ce de multe ori este o călătorie epuizantă într-un viitor al păcii .
(src)="90"> Екінші – дипломатия .
(trg)="90"> În al doile rând , diplomaţia .
(src)="91"> Дипломатияға үлкен ресурс пен сенімділік қажет , әрі лидерлер мен қолдаушыларды бір мезетте қолпаштап әрі қысымға алып отыру керек .
(trg)="91"> Diplomaţia are nevoie să aibă resurse , să fie neîntreruptă , şi să aplice mixul corect de recompense şi presiune asupra liderilor şi celor ce îi urmează pe aceştia .
(src)="92.1"> Дипломатия оларға әділ компромиске келу үшін керек .
(src)="92.2"> Бұл оларға жергілікті , аймақтық және халықаралық араағайындардың үлкен коалициясы келісімді жүзеге асыру үшін қажет .
(trg)="92"> E nevoie să-i ajute să ajungă la un compromis echitabil , şi trebuie să se asigure că o coaliţie largă de nivel local , regional şi internaţional îi sprijină în implementarea acordului lor .
(src)="93"> Үшінші – институттық құрылым .
(trg)="93"> În al treilea rând , modelarea instituţională .
(src)="94"> Институттық құрылымдау мәселелерге мұқият қарап , инновацияшыл ойлауды , икемді түрде , мол қаржымен орындауды қажет етеді .
(trg)="94"> Modelarea instituţională necesită o concentrare exactă pe probleme , gândire inovatoare şi implementare flexibilă şi bine finanţată .
(src)="95"> Ұрысушы тараптар өз айтқандарын орындауды талап етпей , бір-бірінің қажеттіліктерін ескеретін компромиске ұмтылуы тиіс .
(trg)="95"> Părţile din conflict trebuie să se distanţeze de cerinţele maxime spre un compromis care admite nevoile celuilalt .
(src)="96"> Және олар бір-біріне таңған пікірден гөрі , келісімдерінің түп негізін көбірек ойлауы керек .
(trg)="96"> Şi ei trebuie să se gândească la substanţa acordului lor mai mult decât la etichetele pe care le doresc ataşate .
(src)="97"> Сондай-ақ ұрысушы тараптар келісімді орындау тоқтап қалған жағдайда келіссөз үстеліне қайтуға әзір болуы тиіс .
(trg)="97"> Părţile din conflict trebuie de asemenea să fie pregătite pentru a se întoarce la masa de negociere dacă implementarea acordului tărăgănează .
(src)="98"> Менің өз басым үшін осылардың ішіндегі ең басты сабақ – жергілікті халықтың бейбітшілікке ұмтылысы өте маңызды , бірақ ол зорлық-зомбылықты тоқтату немесе оның алдын алу үшін жеткіліксіз .
(trg)="98"> Pentru mine personal , cea mai importantă lecţie dintre toate acestea este următoarea : angajamentul local pentru pace este a tot important , dar de multe ori nu e suficient pentru a preveni sau sfârşi violenţa .
(src)="99"> Бірақ ешқандай дипломатия да , институттық құрылымдау да жергілікті халықтың қателіктері мен оның салдарын жоя алмайды .
(trg)="99"> Cu toate astea , nici o cantitate de diplomaţie sau modelare instituţională nu poate repara eşecurile locale şi consecinţele pe care acestea le au .
(src)="100"> Сондықтан , біз бейбітшілік орнатуға деген қабілет-қарымы , ерік-жігері мен көрегендігі бар жергілікті лидерлерді тәрбиелеуге күш салуымыз керек .
(trg)="100"> Prin urmare , trebuie să investim în dezvoltarea de lideri , lideri care au abilităţile , viziunea şi determinarea de a face pace .