# kk/ted2020-276.xml.gz
# nn/ted2020-276.xml.gz

(src)="1"> Физикадан бөлек ғылымның басқа саласына да қызығамын .
(trg)="1"> Vel , eg driv med andre ting i tillegg til fysikk .
(src)="2"> Әсіресе қазіргі уақытта .
(trg)="2"> Faktisk , hovudsakleg andre ting for tida .
(src)="3"> Әртүрлі халықтардың тілдерінің арасындағы ұқсастықтары қызықтырады .
(trg)="3"> Ein ting er fjerne slektskap mellom menneskelege språk .
(src)="4"> Тіл тарихын зерттейтін лингвистердің көбі , әсіресе америкалықтар
(trg)="4"> Og profesjonelle , historiske lingvistar i USA
(src)="5"> және Батыс Еуропадан шыққандар , көбіне ірі тілдер тобының арасындағы байланысты , әсіресе , біз білетін тілдер тобынан ерте пайда болғандарына назар аудармайды .
(trg)="5"> og i Vest-Europa held seg helst unna slektskap over store avstandar ; store grupperingar , grupperingar som går langt attende i tid , lenger enn dei vanlege familiane .
(src)="6.1"> Оларға бұл ұнамайды .
(src)="6.2"> Себебі оны маңызсыз деп санайды .
(trg)="6.1"> Dei liker det ikkje ; dei tykkjer det er vrøvl .
(trg)="6.2"> Eg tykkjer ikkje det er vrøvl .
(src)="7.1"> Бірақ олай ойламаймын .
(src)="7.2"> Әсіресе дарынды ресей лингвистері Мәскеудегі Санта Фе Институтында осыны зерттеуде .
(src)="7.3"> Бұл бізді қайда апаратынын білсем деймін .
(trg)="7"> Og det finst glimrande lingvistar , hovudsakleg russarar , som arbeider med det ved Santa Fe-instituttet og i Moskva , og eg vil veldig gjerne sjå kva det fører til .
(src)="8"> Түбі бәріміз , 20-25 мың жыл бұрын бір атадан тарадық дер ме екен ?
(trg)="8"> Fører det verkeleg til eit enkelt opphav for omtrent 20 -- 25.000 år sidan ?
(src)="9.1"> Егер оған дейінгі уақытты алсақ ше .
(src)="9.2"> Мысалы , тілдер өзара бәсекелескен кезең
(trg)="9"> Og kva om me går vidare bakover , forbi det eine opphavet , då det truleg var konkurranse blant mange språk ?
(src)="10.1"> қай уақытта басталған ?
(src)="10.2"> Қазіргі заман қаншалықты артқа шегінеді ?
(trg)="10.1"> Kor langt tilbake går det ?
(trg)="10.2"> Kor langt tilbake går moderne språk ?
(src)="11"> Осының бәрі қанша мың жыл бұрын басталған ?
(trg)="11"> Kor mange titals tusen år går det tilbake ?
(src)="12"> Крис Андерсон : Бұл сұраққа қандай да бір жауабыңыз бар ма ?
(trg)="12"> Chris Anderson : Har du ei forventing eller ei von om kva svaret er ?
(src)="13.1"> Мюррей Гелл-Манн : Заманауи тіл , меніңше , таңбалы тастардан , жазулардан , үңгірдегі мүсіндерден және Батыс Еуропадағы саз балшықтағы би іздерінен ерте болуы керек .
(src)="13.2"> 35 мың жыл бұрынғы Ориньяк дәуірі немесе одан ерте .
(trg)="13"> Murray Gell-Mann : Vel , eg trur moderne språk må vere eldre enn holemåleria og helleristingene og holeskulpturane og dansetrinna i den mjuke leira i holene i Vest-Europa i Aurignackulturen for omtrent 35.000 år sidan , eller tidlegare .
(src)="14"> Осының бәрін жасағанда бір тіл жасай алмағанына сенбеймін .
(trg)="14"> Eg klarer ikkje å tru at dei gjorde alle dei tinga utan å ha eit moderne språk .
(src)="15"> Тілдің түп қайнары тереңде жатыр деп ойлаймын .
(trg)="15"> Så eg gjettar at det faktiske opphavet iallfall er så langt tilbake og kanskje endå lenger .
(src)="16.1"> Бұл дегенім , қалған немесе басқа тілдер олардан кейін пайда болған , бәлкім , 20 мың жыл бұрынғы тілден тарады дегенмен келіспеймін дегенім емес .
(src)="16.2"> Біз мұны " тар кезең " дейміз .
(trg)="16.1"> Men det vil ikkje seie at ikkje alle , eller mange , eller dei fleste av språka me har funne i dag , kanskje kunne stamme frå eit som er mykje yngre enn det , til dømes 20.000 år , eller noko slikt .
(trg)="16.2"> Det er dette me kallar ein flaskehals .
(src)="17"> Филип Андерсонның
(trg)="17"> CA : Vel , Philip Anderson kan ha hatt rett .
(src)="18"> " Сендердің білімдерің өзге адамдарға қарағанда көбірек "
(trg)="18"> Kanskje du rett og slett kan meir om alt enn nokon andre .
(src)="19.1"> дегені рас болар .
(src)="19.2"> Көріскеніме қуаныштымын !
(trg)="19.1"> Så det har vore ei ære .
(trg)="19.2"> Takk skal du ha , Murray Gell-Mann .
(src)="20"> Қол шапалақ
(trg)="20"> ( Applaus )

# kk/ted2020-587.xml.gz
# nn/ted2020-587.xml.gz

(src)="1"> Егер президент Обама " Математика патшасы " болуға ұсыныс білдірсе , оған айтар бір кеңесім бар : осы елдегі математиканы оқытуды тұтастай өзгертер едім .
(trg)="1"> Viss President Obama inviterte meg til å verte den neste matematikk-tsaren , ville eg hatt eit framlegg til han som eg trur ville ha betra matematikkutdanninga i landet stort .
(src)="2"> Оны жүзеге асыру оңай және арзан болмақ .
(trg)="2"> Og det ville ha vore både lett og billeg å gjennomføre .
(src)="3"> Біздегі математиканы оқыту бағдарламасы арифметика мен алгебраға негізделген .
(trg)="3"> Matematikkpensumet me har er basert på grunnleggjande aritmetikk og algebra .
(src)="4"> Үйренгеніміздің барлығы бұдан соң бір ғана пәнге қарай бағытталған .
(trg)="4"> Og alt me lærer etter det byggjer oppover mot eitt fag .
(src)="5"> Бұл пирамиданың ұшар басында - матанализ тұр .
(trg)="5"> Og på toppen av denne pyramiden står funksjonsanalysen .
(src)="6"> Менің айтпағым пирамиданың бұлай құрылуын қате деп білемін ...
(trg)="6"> Og eg er her for å seie at eg meiner dette er feil topp på pyramiden ...
(src)="7"> Дұрыс нұсқада - студенттеріміз бен мектеп түлектеріміздің барлығы білуі тиіс статистика тұруы керек. ықтималдық және статистика .
(trg)="7"> at den rette toppen -- som alle studentane våre , alle som går ut frå high school burde kunne -- skulle ha vore statistikk : sannsynsrekning og statistikk .
(src)="8.1"> ( шапалақ ) Мені қате түсіне көрмеңіз .
(src)="8.2"> Анализ де өте маңызды пән .
(trg)="8"> ( Applaus ) Eg meiner , misforstå meg rett -- funksjonsanalyse er eit viktig emne .
(src)="9"> Адамзат ақыл-ойының керемет жемісі .
(trg)="9"> Det er ei av mennesket sine største intellektuelle bedrifter .
(src)="10"> Табиғаттағы заңдылықтар матанализ тілінде сөйлейді .
(trg)="10"> Naturlovene er skrivne i dette språket .
(src)="11"> Матем , ғылым , инженерия , экономиканы оқитын әрбір студент университеттегі алғашқы жылдың соңына қарай сөзсіз анализді үйренуі тиіс .
(trg)="11"> Og alle som studerer matematikk , naturvitskap , tekniske fag , økonomi , bør absolutt lære seg funksjonsanalyse i løpet av det første studieåret .
(src)="12"> Алайда , математика профессоры ретінде айтарым , өмірде тек санаулы адам ғана саналы , мағыналы түрде күнделікті өмірде анализді қолданады .
(trg)="12"> Men eg er her for å seie , som matematikkprofessor , at svært få menneske faktisk nyttar funksjonsanalyse på ein medviten , meiningsfull måte i kvardagsliva sine .
(src)="13"> Керісінше , статистика - күн сайын қолдануға болатын әрі білуге тиісті пәндердің бірі .
(trg)="13"> Statistikk derimot -- det er eit fag som du kan , og bør , nytta til dagleg .
(src)="14.1"> Солай ғой ?
(src)="14.2"> Бұл - тәуекел .
(src)="14.3"> Марапат .
(src)="14.4"> Кездейсоқтық .
(trg)="14.1"> Ikkje sant ?
(trg)="14.2"> Det er risiko .
(trg)="14.3"> Det er vinst .
(trg)="14.4"> Det er vilkårlegheit .
(src)="15"> Бұл - мәліметтерді түсіну .
(trg)="15"> Det er å forstå data .
(src)="16.1"> Студенттер , мектеп оқушылары барлық Америка азаматтары ықтималдық пен статистика туралы білер болса , бүгінгідей экономикалық қойыртпақты көрмес едік .
(src)="16.2"> ( Күлкі ) ( Шапалақ ) Бұл ғана - рахмет - бұл ғана емес ...
(trg)="16.1"> Eg trur at viss studentane våre , viss elevane våre på high school -- viss alle amerikanarar -- kunne sannsynsrekning og statistikk , ville vi ikkje ha hamna i det økonomiske uføret som me er i i dag .
(trg)="16.2"> Ikkje berre -- takk skal de ha -- ikkje berre det ...
(src)="17"> дұрыс оқытылса , қызықты болар еді .
(trg)="17"> viss det vert undervist på rett måte , kan det vere verkeleg moro .
(src)="18"> Яғни , ықтималдық пен статистика әртүрлі ойындар мен құмар ойындардың математикасы десе болады
(trg)="18"> Eg meiner , sannsynsrekning og statistikk , er matematikken for spel og gambling .
(src)="19.1"> Бұл - оқиғаларды сараптау .
(src)="19.2"> Болашақты болжау .
(trg)="19.1"> Det er å analysere trendar .
(trg)="19.2"> Det er å spå om framtida .
(src)="20.1"> Қараңыз , әлем өзгерді .
(src)="20.2"> Аналогтан дижиталға ойысты .
(trg)="20"> Høyr her , verda har endra seg frå analog til digital .
(src)="21"> Біздің математикалық бағдарламаның да өзгеретін кезі келді. аналогтан дижиталға қарай классикалық , дәстүрлі математикадан заманауи , дискретті математикаға болжалды математика , кездейсоқ мәліметтерге толы математикаға ықтималдық пен статистикаға ойысуы керек .
(trg)="21.1"> Og det er på tide at matematikkpensumet vårt endrar seg frå det analoge til det digitale .
(trg)="21.2"> Frå den meir klassiske , kontinuerlege matematikken , til den meir moderne , diskrete matematikken .
(trg)="21.3"> Til matematikk om uvisse , om vilkårlegheit , om data -- og dette er sannsynsrekning og statistikk .
(src)="22.1"> Сөзімнің тоқ етері , студенттер математикалық анализдің тәсілдерін үйренгенше барлығы орташа көрсеткіштен екі стандартты ауытқу дегеннің мағынасын білсе , нұр үстіне нұр болмақ .
(src)="22.2"> Бар айтпағым осы .
(trg)="22.1"> For å oppsummere , i staden for at studentane våre skal lære teknikkar for funksjonsanalyse , meiner eg det hadde hatt mykje meir å seie at alle saman visste kva to standardavvik frå gjennomsnittet tyder .
(trg)="22.2"> Og det meiner eg .
(src)="23"> Көп рахмет .
(trg)="23"> Tusen takk skal de ha .
(src)="24"> ( шапалақ )
(trg)="24"> ( Applaus )

# kk/ted2020-814.xml.gz
# nn/ted2020-814.xml.gz

(src)="1"> Ханымдар мен мырзалар TED-те көшбасшылық пен жоба туралы көп айтамыз .
(trg)="1.1"> Mine damer og herrer .
(trg)="1.2"> Her på TED snakkar me mykje om leiarskap og røyrsler
(src)="2"> Ендеше 3 минут ішінде басынан соңына дейін бір қозғалысты көріп , содан ой түйелік .
(trg)="2"> Lat oss sjå ei røyrsle bli laga , under 3 minutt og gjere oss nokre konklusjonar .
(src)="3"> Біріншіден , көшбасшы әрдайым көпшіліктің сынынан қорықпай , үнемі алда болуы керек .
(trg)="3"> Som dykk veit , så treng ein leiar motet til å stå fram og bli gjort narr av
(src)="4"> Міне алғашқы ілесуші , ол өте маңызды .
(trg)="4"> Men det han gjer er så enkelt å fylgje .
(src)="5.1"> Өзгелерге көшбасшыға қалай ілесуді көрсетеді .
(src)="5.2"> Міне қараңыз , лидер оны өзімен тең көреді .
(trg)="5"> Her er fyrste fylgjesveinen med ei viktig rolle Han viser andre korleis ein blir med
(src)="6"> Енді әңгіме лидер туралы емес ,
(trg)="6"> Legg merkje til at leiaren tek imot han som ein likemann .
(src)="7.1"> яғни , осылар туралы .
(src)="7.2"> Енді достарын шақырып жатыр .
(trg)="7"> No handlar det ikkje berre om leiaren lengre det handlar om dei i fleirtal .
(src)="8"> Байқасаңыз , алғашқы ілесуші болу
(trg)="8"> Og der ropar han på venene sine .
(src)="9.1"> лидер болумен тең деген сөз .
(src)="9.2"> Осылайша ерекшеленуге батылдық керек .
(trg)="9"> Kanskje dykk ser at den fyrste fylgesveinen er faktisk ei undervurdert form for leiarskap i seg sjølv .
(src)="10"> Алғашқы ілесуші арқасында
(trg)="10"> Det krev mot å stikka seg ut slik
(src)="11"> қияли адам лидерге айналады .
(trg)="11"> Den fyrste fylgesveinen forvandlar den einsame galningen til ein leiar .
(src)="12"> ( күлкі ) ( қол шапалақтау ) Енді екінші ілесуші пайда болды .
(trg)="12"> ( Latter ) ( Applaus ) Og her kjem ein fylgjesvein til .
(src)="13.1"> Енді ол жалғыз қияли емес , екеу де емес .
(src)="13.2"> Үшеу болды .
(src)="13.3"> Көпшілік деген сөз .
(trg)="13"> No er det verken ein eller to galningar Tre er ein gjeng , og gjengen er kul .
(src)="14"> Қозғалыс қоғамдық сипат алуы керек .
(trg)="14"> Så , ei røyrsle må vere offentleg .
(src)="15.1"> Лидердің өзі ғана емес , оған ерушілер де көзге түсуі тиіс .
(src)="15.2"> Себебі жаңадан қосылғандар лидерге емес
(trg)="15"> Det er viktig at fylgjesveinane kjem fram , og ikkje kun leiaren fordi ein ser at nye fylgjesveinar tek etter fylgjesveinane , og ikkje leiaren
(src)="16.1"> ерушілерге еліктейді .
(src)="16.2"> Тағы екеуі келе жатыр .
(trg)="16.1"> No kjem det to til .
(trg)="16.2"> Og rett etterpå tre personar til .
(src)="17"> Олардың артынан үшеуі қосылды .
(trg)="17.1"> No har me framdrift .
(trg)="17.2"> Dette er tippepunktet
(src)="18.1"> Бұл маңызды .
(src)="18.2"> Топ қозғалысқа айналды
(trg)="18"> No har me ei røyrsle
(src)="19"> ( күлкі ) Көпшілік саны артқан сайын қалыпты жайтқа айналды .
(trg)="19"> Legg merkje til at med fleire folk mindre risiko .
(src)="20.1"> Себебі сырттай бақылап тұрғандар енді ұялмайды .
(src)="20.2"> Себебі олардікі оғаш қылық емес .
(trg)="20"> Dei som sat på gjerde tidlegare har no inga grunn til å ikkje vere med .
(src)="21.1"> Олар мазаққа айналғысы келмейді .
(src)="21.2"> Бірақ олар дер кезінде қосылмаса , қалып қояды .
(trg)="21"> Dei vil ikkje skilje seg ut Dei vil ikkje bli gjort narr av Men dei vil vere " dei kule " om dei skundar seg .
(src)="22.1"> ( күлкі ) Келесі сәттен бастап , топпен бірге болатындар санын көресіз .
(src)="22.2"> Өйткені қосылмаса , сын тезіне ілінбек .
(trg)="22.1"> ( Latter ) Over det neste minuttet kjem resten til , dei som plar å fyljge straumen .
(trg)="22.2"> Dei risikerar snart å bli gjort narr av for å ikkje bli med
(src)="23"> Қозғалыс осылай пайда болады екен .
(trg)="23"> Og slik skapar du ei røyrsle
(src)="24"> Енді осыны түйіндеп көрелік .
(trg)="24"> Men lat oss resymere lærdomen .
(src)="25.1"> Біріншіден , рухани жақын болсаңыз әлгі жалғыз билеген жігітке еретіндер туралы ойлауды естен шығармаңыз .
(src)="25.2"> Оларды тең дәрежеде қабылдау керек .
(src)="25.3"> Бұның бәрі ортақ мақсат үшін екені анық болуы тиіс .
(trg)="25.1"> Om du er typen som dansar skjortelaus og åleine .
(trg)="25.2"> Hugs at det er å viktig å pleie dine fyrste , få fylgjesveinar som likemenn .
(trg)="25.3"> Dermed få fokus på røyrsla og ikkje deg
(src)="26"> ( күлкі ) Бірақ бұл жерден ең маңызын көрмей тұрған болармыз .
(trg)="26"> Men me kan ha missa det viktigaste .
(src)="27.1"> Түсінген де шығарсыз .
(src)="27.2"> Ең бастысы - ұқтыңыз ба ?
(src)="27.3"> Лидерлікті қатты әсірелеп жіберген .
(trg)="27"> Det viktigaste er at leiarskap er overvurdert .
(src)="28.1"> Ең басында жейдесіз жігіт еді .
(src)="28.2"> Барлық атақ соған тиесілі .
(src)="28.3"> Бірақ шындығында бірінші ілесуші қияли адамды лидерге айналдырды .
(trg)="28.1"> Ja , den skjortelause fyren var fyrst og han vil få all æra .
(trg)="28.2"> Men det var eigentleg den fyrste fylgjesveinen som forvandla den einsame galningen til ein leiar .
(src)="29"> Барлығымыз лидер болуымыз керек деген ұғым қате екенін көреміз .
(trg)="29"> Me blir fortald at alle burde vere leiarar , men det ville ikkje vært effektivt .
(src)="30"> Егер бір қозғалыс бастағың келсе , ілесуден , әрі өзгені ілестіруден қорықпау керек .
(trg)="30"> Om du verkeleg bryr deg om å starta ei røyrsle ha motet til å fylgje og visa andre korleis dei skal fylgje
(src)="31"> Егер бір қияли керемет нәрсе істесе , оны бірінші болып , қолдаудан қорықпа .
(trg)="31"> Finn du ein særing som gjer noko stort ha motet til å vere den fyrste som står fram og blir med .
(src)="32"> Оған ең жақсы жер - TED .
(trg)="32"> Og for perfekt plass å gjere det , her på TED .
(src)="33"> Рахмет .
(trg)="33"> Takk .
(src)="34"> ( Қол шапалақтау )
(trg)="34"> ( Applaus )