# ka/ted2020-242.xml.gz
# tlh/ted2020-242.xml.gz
(src)="1"> სამყაროზე დიდი და ძველი არაფერია .
(trg)="1"> ' u ' tIn law ' Hoch tIn puS . ' u ' qan law ' Hoch qan puS .
(src)="2"> კითხვები , რომლზეც მინდა გესაუბროთ შემდეგია : პირველ რიგში , საიდან გავჩნდით ?
(trg)="2"> vay ' vIghel vIneH , nuqDaq ' oH mungmaj 'e ' ?
(src)="3"> როგორ შეიქმნა სამყარო ?
(trg)="3"> chay ' chenpu ' ' u ' ? ' u 'Daq mamob 'a ' ?
(src)="5"> არის თუ არა სიცოცხლე ჩვენი პლანეტის გარეთ ?
(trg)="4"> latlh yuQmeyDaq yaghmey lutu 'lu ' ' a ' ?
(src)="6"> რა მომავალი აქვს ადამიანის სახეობას ?
(trg)="5"> nuq ' oH Human Segh San 'e ' ?
(src)="7"> 1920 წლამდე , ყველას ეგონა რომ სამყარო ძირითადად სტატიკური იყო და დროში არ იცვლებოდა .
(trg)="6"> qaSpa ' tera ' maH DIS poH 1920 choHbe ' ' u ' ' e ' luHar Hoch .
(src)="8"> შემდეგ აღმოჩნდა , რომ სამყარო ფართოვდება .
(trg)="7"> SachtaH ' u ' ghIq net tu ' .
(src)="9"> სხვა გალაქტიკები სულ უფრო და უფრო გვშორდებიან .
(trg)="8"> cholHa 'taH qIbmey Hop. vaj ' op poH ret wa ' DaqDaq Sumbej .
(src)="11"> შორეული წარსულისთვის რომ გამოვთვალოთ , გამოვა რომ დაახლოებით 15 მილიარდი წლის წინ ყველა ერთ წერტილში ვიყავით .
(trg)="9"> mIwvam wInuDchugh , vaj ngoD wItlhoj : 15 000 000 000 ben wa ' DaqDaq Hoch qIbmey lutu 'lu ' . ngugh qaS SachchoHghach 'a ' , ' u ' chenchoHghach .
(src)="13"> მაგრამ არსებობდა თუ არა რამე დიდ აფეთქებამდე ?
(trg)="10"> qaSpa ' SachchoHghach 'a ' , vay ' tu 'lu ' ' a ' ?
(src)="14"> თუ არა , მაშინ რამ შექმნა სამყარო ?
(trg)="11"> ngugh pagh tu 'lu 'chugh , ' u ' chenmoH nuq ?
(src)="15"> რატომ შეიქმნა სამყარო სწორედ ასეთად , დიდი აფეთქების შედეგად ?
(trg)="12"> qatlh ' u ' chenmoH SachchoHghach 'a ' , ' ej qatlh jaS chenbe ' ' u ' .
(src)="16"> ჩვენ გვეგონა , რომ სამყაროს შექმნის თეორია შეიძლება ორ ნაწილად გაყოფილიყო .
(trg)="13"> cha ' ' ay 'mey ghaj ' u ' nger naQ ' e ' wIHarpu ' . chutmey 'e ' pabbogh ' u ' lutu 'lu ' .
(src)="17"> პირველში , არსებობდა კანონები როგორც მაქსველის უტოლობა და ფარდობითობის ზოგადი თეორია , რომელიც სამყაროს ევოლუციას განსაზღვრავს დროსა და სივრცეში მისი ადგილის საფუძველზე
(trg)="14.1"> Maxwell ' ul peQ je nger .
(trg)="14.2"> Einstein tlham nger. latlh chutmey je. chutmeyvam pablu 'chu 'taH choHtaHvIS ' u ' Dotlh .
(src)="18"> და მეორეში , ისმოდა კითხვა სამყაროს საწყის მდგომარეობაზე .
(trg)="15"> chutmeyvam ' oH ' u ' nger naQ ' ay ' wa ' ' e ' . ' u ' Dotlh wa 'DIch ' oH ' ay ' cha ' ' e ' .
(src)="19"> პირველ ნაწილში დიდი პროგრესი მოხდა და დღეს ევოლუციის კანონები ყველგან ვიცით , ყველაზე ექსტრემალური პირობების გარდა .
(trg)="16"> ' ay ' wa ' wIyajchoHchu 'lI ' . ghu 'mey le ' wIyajchu 'be 'bogh lutu 'lu ' ' ach tlhoS choHtaHghach chutmey DIyaj .
(src)="20"> სამაგიეროდ , ბოლო დრომდე , ცოტა რამ ვიცოდით სამყაროს საწყის პირობებზე .
(trg)="17"> ' a qen ' u ' Dotlh wa 'DIch wISovbe 'chu ' . pImchugh chuqmey poHmey je ,
(src)="21"> თუმცა , ეს დაყოფა ევოლუციის კანონებად და საწყის პირობებად , დამოკიდებულია დროსა და სივრცეზე როგორც განცალკევებულ სიდიდეებზე ,
(trg)="18"> vaj pIm nger ' ay 'mey . ' a chuqmey Da poHmey .
(src)="22"> ექსტრემალურ პირობებში ზოგადი ფარდობითობის და კვანტური თეორიის თანახმად , დრო იქცევა , როგორც სივრცის კიდევ ერთი განზომილება .
(trg)="19"> ' e ' luchaw ' ngermey chu ' qaStaHvIS ghu 'mey le ' . vaj pImbe ' poHmey chuqmey je .
(src)="23"> ეს დროსა და სირცეს შორის განსხვავებას აქრობს. რაც ნიშნავს , რომ ეცოლუციის კანონებს საწყისი მდგომარეობის განსაზღვრაც შეუძლიათ .
(trg)="20"> vaj chutmey DIyajchu 'DI ' , ' u ' Dotlh wa 'DIch wISovlaH. chen 'eghmoHlaH ' u ' .
(src)="24"> სამყაროს შეუძლია სპონტანურად შეიქმნას არაფრისგან .
(trg)="21.1"> nuq ' oHpu ' ' u ' Dotlh wa 'DIch 'e ' ?
(trg)="21.2"> DuH Dotlhmey law ' . ghaytan qaSbogh DuHmey lutu 'lu ' ' ej ghaytanHa ' qaSbogh DuHmey lutu 'lu ' .
(src)="25"> უფრო მეტიც , ჩვენ შეგვიძლია სამყაროს სხვადასხვა მდგომარეობაში შექმნის ალბათობა გამოვთვალოთ .
(trg)="22"> wISImlaH. chenpu 'DI ' ' u ' woj law ' tlhuDlu ' .
(src)="26"> ეს პროგნოზები იდეალურ თანხვედრაშია WMAP სატელიტის , კოსმოსურ მიკროტალღურ ფონზე დაკვირვებებთან , რომელიც ადრეული სამყაროს ანაბეჭდია .
(trg)="23"> ' u ' Qup cha 'bogh mIllogh 'e ' luchenmoHmeH tejpu ' WMAP SIbDoH woj noch patmey lulo 'ta ' . ' u ' Qup qechmeymaj rurqu ' mIlloghvam .
(src)="27"> ჩვენ ვფიქრობთ , რომ სამყაროს შექმნის გამოცანა ამოვხსენით .
(trg)="24"> chen 'eghmoHghach Qatlh wIyajlaw ' .
(src)="28"> შეიძლება სამყაროს დაპატენტება ღირდეს , შემდგომ არსებობისთვის გადასახადის აკრეფის მიზნით .
(trg)="25"> chaq ' u ' ' oghlaHghach chaw ' wIDoQnIS ghIq maHvaD DIlnIS ' u ' Dabbogh Hoch 'e ' !
(src)="29"> ახლა , მეორე მნიშვნელოვან კითხვას მივუბრუნდები : მარტონი ვართ , თუ არის კიდევ სიცოცხლე სამყაროში ?
(trg)="26"> DaH potlh 'a ' cha ' vIqel : mamob 'a ' ? pagh latlh yuQmeyDaq yaghmey lutu 'lu ' ' a ' ?
(src)="30"> ჩვენ ვიცით , რომ დედამიწაზე სიცოცხლე სპონტანურად შეიქმნა. ამიტომ , შესაძლებელია ის სიცოცხლისთვის სხვა ხელსაყრელ პლანეტებზეც გაჩენილიყო , როგორიც ბევრი უნდა იყოს გალაქტიკაში .
(trg)="27"> tera 'Daq chenpu ' yaghmey. chenmoHta ' pagh . ' e ' wIHar. vaj chaq latlh yuQmeyDaq chenpu ' yaghmey . ' ej qIbmajDaq law 'law ' yuQmey 'e ' DablaHbogh yaghmey. chay ' chenpu ' yaghmey wa 'DIch ?
(src)="32"> ჩვენ გვაქვს ორი დაკვირვებაზე დაფუძნებული მტკიცებულება , სიცოცხლის გაჩენის ალბათობაზე .
(trg)="28"> maSovbe ' . chenmeH yaghmey ' eb bopbogh De ' law ' ' e ' lu 'ang cha ' Dochmey :
(src)="33"> პირველი , რომ აღმოჩენილია 3.5 მილიარდი წლის წყალმცენარის ნამარხი .
(trg)="29.1"> wutlhDaq yagh Hegh chovnatlhmey DItu 'pu ' .
(trg)="29.2"> 3 500 000 000 ben Hegh yaghmeyvam .
(src)="34"> დედამიწა 4.6 მილიარდი წლის წინ ფორმირდა და ზედმეტად ცხელი იყო , ალბათ დაახლოებით პირველი ნახევარი მილიარდი წლის მანძილზე .
(trg)="30"> 4 600 000 000 ben chen tera ' . qaStaHvIS 500 000 000 DIS , ghaytan tera ' luDablaHbe ' yaghmey ' Iqmo ' tuj .
(src)="35"> ამიტომ სიცოცხლე , სადღაც ნახევარი მილიარდი წლის შუალედში შეიქმნა , რაც საკმაოდ მოკლე პერიოდია 10 მილიარდ წლოვანი დედამიწის მსგავსი პლანეტებისთვის .
(trg)="31"> vaj DuHpu 'DI ' yIn , rInpa ' 500 000 000 DIS chenpu ' yaghmey. tera ' taHtaHghach poH nI ' law ' yaghmey taHbe 'taHghach poH nI ' puS , vaj nom chenpu ' yaghmey , DuHpu 'DI ' .
(src)="36"> ეს აჩვენებს , რომ სხვა პლანეტებზე სიცოცხლის გაჩენის ალბათობა საკმაოდ მაღალია .
(trg)="32"> vaj qubbe 'law ' chenmeH yaghmey ' ebmey .
(src)="37"> ალბათობა დაბალი რომ ყოფილიყო , მაშინ მის შექმნას , 10 მილიარდი წლის დიდი ნაწილი უნდა წაეღო დედამიწაზეც .
(trg)="33"> qubchugh bIH , ghaytanHa ' chen yaghmey QuptaHvIS tera ' .
(src)="38"> მეორეს მხრივ , არ ჩანს რომ უცხოპლანეტელები როდისმე გვეწვივნენ .
(trg)="34"> ' a wej nuSuchbe 'law ' latlh yuQmey nganpu ' .
(src)="39"> ამო-ებზე ცნობებს არ ვთვლი .
(trg)="35"> UFOmeyqoq vIqelbe 'taH. qatlh taQwI 'pu 'vaD neH ' ang 'egh Dujmeyvam ?
(src)="41"> თუ ეს მთავრობის შეთქმულებაა , რომ მიჩქმალონ მსგავსი ცნობები და თავისთვის შეინახონ უცხოპლანეტელების მეცნიერული ცოდნა , როგორც ჩანს ეს სრულიად არაეფექტურია ჯერ-ჯერობით .
(trg)="36"> novpu ' Sov peghtaH 'a ' qum ? nIDtaHchugh chaH , Qapbe 'law 'taH. novpu ' nejtaH SETI jInmol , ' ej vumqu 'taH tejpu ' ,
(src)="42"> უფრო მეტიც , SETI პროექტის ფარგლებში ინტენსიური ძებნის მიუხედავად , ჩვენ არცერთი ტელე შოუ არ დაგვიჭერია სხვა პლანეტებიდან .
(trg)="37"> ' a pagh nov ghe 'naQmey Qoypu ' chaH .
(src)="43"> ეს ალბათ აჩვენებს , რომ რამდენიმე ასეული სინათლის წლის რადიუსში , ჩვენი განვითარების დონის ცივილიზაცია არ არსებობს .
(trg)="38"> ghu 'vammo ' wa ' ' e ' wIloylaH : ' op vatlh loghqam juchbogh moQ qoDDaq tayqeqmaj lururbogh tayqeqmey 'e ' lutu 'lu 'be ' .
(src)="44"> ამიტომ , უცხოპლანეტელების მიერ გატაცების დაზღვევა საკმაოდ უსაფრთხოდ მომგებიანია .
(trg)="39"> nov quchwI 'pu 'mo ' DuQanmeH negh yIDIlQo ' ! ghaytan ' utbe 'chu ' .
(src)="45"> აქ მივედი უკანასკნელ მნიშვნელოვან კითხვამდე : ადამიანის სახეობის მომავალი .
(trg)="40"> DaH potlh 'a ' natlIS vIqel : nuq ' oH Human Segh San 'e ' ?
(src)="46"> თუ ჩვენ ერთადერთი მოაზროვნე არსებები ვართ გალაქტიკაში , უნდა ვეცადოთ , რომ გადავრჩეთ და განვაგრძოთ არსებობა ,
(trg)="41"> qIbvamDaq QublaHbogh latlh yaghmey lutu 'lu 'be 'chugh , mataHnISqu ' !
(src)="47"> მაგრამ ამჟამად ჩვენ მზარდად სახიფათო პერიოდში შევდივართ .
(trg)="42"> ' a QobtaH ghu 'maj. tlhoy law 'choHtaH roghvaHmaj ' ej tlhoy tera ' jo wInatlhtaH ,
(src)="48"> ჩვენი მოსახლეობის რაოდენობა და დედამიწის სასრული რესურსების გამოყენება ექსპონენციურად იზრდება. ასევე იზრდება ტექნოლოგიური უნარები შევცვალოთ გარემო უკეთესობისკენ , ან უარესობისკენ .
(trg)="43"> ' ej chammaj ' Itlhmo ' yuQmaj wISIghlaHqu ' . wIDublaH ' ej wIQaw 'laH .
(src)="49"> ამ დროს ჩვენი გენეტიკური კოდი , ისევ იმ ეგოისტური და აგრსეიული ინსტიქტების მატარებელია , რაც წარსულში გადარჩენაში გვეხმარებოდა .
(trg)="44"> ' a ' IwmajDaq numutmoHbogh Duj , nuvaQmoHbogh Duj je lutu 'lu 'taH , poH nI ' ret mataHmeH ' utmo ' Dujvam. qaStaHvIS vatlh DIS poH veb
(src)="50"> შემდეგი 100 წლის მანძილზეც კი , საკმაოდ ძნელი იქნება კატასტროფის თავიდან აცილება , არა თუ ათასი , ან მილიონი წლის განმავლობაში .
(trg)="45.1"> Qugh 'a ' wIbotlaH 'a ' ?
(trg)="45.2"> Qatlh. qaStaHvIS ' uy ' DIS poH veb ...
(trg)="45.3"> Qatlhqu ' !
(src)="51"> ჩვენი გრძელვადიანი გადარჩენის ერთადერთი შანსი , არა დედამიწაზე დარჩენაში , არამედ კოსმოსში გაფართოებაშია .
(trg)="46"> nI 'taHvIS poH , mataHtaHmeH latlh qo 'mey DIjaHnISqu ' . reH tera 'Daq maratlhlaHbe ' . potlh 'a 'meyvam DInuDchugh , vaj wa ' ' e ' wItlhoj :
(src)="52"> ამ მნიშვნელოვან კითხვებზე პასუხებმა აჩვენა , რომ ბოლო ასი წლის მანძილზე მნიშვნელოვანი პროგრესი განვიცადეთ ,
(trg)="47"> qaStaHvIS nungbogh vatlh DIS poH , Ser law ' wIta 'ta ' .
(src)="53"> მაგრამ თუ გვინდა მომდევნო ასი წლის შემდეგაც გავძლოთ , ჩვენი მომავალი კოსმოსშია .
(trg)="48"> ' a qaStaHvIS vatlh DIS poH veb mataH wIneHchugh , loghDaq ' oH Sanmaj 'e ' . loghDaq lujaH nuvpu ' vIneH
(src)="54"> ამიტომაც ვარ კოსმოსში ადამიანების ფრენის მომხრე. ამიტომაც ვარ კოსმოსში ადამიანების ფრენის მომხრე .
(trg)="49"> ngoDvammo ' . ' u ' vIyaj reH ' e ' vInID ' ej potlh 'a 'meyvam vIHaD
(src)="55"> მთელი ჩემი ცხოვრება სამყაროს შეცნობას და ამ კითხვებზე პასუხის გაცემას ვცდილობ .
(trg)="50.1"> qaStaHvIS yInwIj .
(trg)="50.2"> Do ' ' e ' botqu 'be ' ropwIj .
(src)="56"> მე საკმაოდ გამიმართლა , რომ ჩემი შეზღუდული შესაძლებლობა , არ აღმოჩნდა სერიოზილი დაბრკოლება .
(trg)="51"> chaq muQaH ropwIj .
(src)="57"> ამან ალბათ სხვებთან შედარებით უფრო მეტი დრო მომცა შემეცნებისა და ძიებისთვის .
(trg)="52"> ropvammo ' qaStaHvIS nI 'bogh poHmey ' ej law 'bogh potlh 'a 'meyvam vIbuSlaH . ' u ' nger naQ ' oH ngoQ 'a ' ' e ' ,
(src)="58"> საბოლოო მიზანი სამყაროს სრული თეორიაა და ჩვენ ვპროგრესირებთ .
(trg)="53.1"> ' ej Ser law ' wIta 'lI ' .
(trg)="53.2"> Su 'Ijpu 'mo ' Satlho ' .
(src)="60"> კრის ანდერსონი : პროფესორო , ფიქრობთ რომ უფრო დიდი შანსია , რომ ჩვენნაირად , ან ჩვენზე განვითარებულ ცივიზაციებს შორის მარტონი ვართ ირმის ნახტომის გალაქტიკაში ?
(trg)="54.1"> Chris Anderson : ghojmoHwI ' ' a ' wa ' DuH DawIv net poQchugh , ghaytan qIbmajDaq mamob 'a ' ? tayqeqmaj ' Itlh law ' Hoch ' Itlh puS .
(trg)="54.2"> DuH 'a ' ? chay ' bIHar ?
(src)="61"> ამ პასუხის გაცემას 7 წუთი დასჭირდა და ამან კიდევ ერთხელ დამანახა , თუ რა საოცარი დიდსულოვნების გამოვლენა იყო TED-ის მიმართ ეს გამოსვლა .
(trg)="55"> jangmeH vumta ' ghaH qaStaHvIS Soch tupmey. quvba ' ghojmoHwI ' ' a ' , TEDvaD SoQvam nI ' ghItlhta 'mo ' .
(src)="62"> სტივენ ჰოკინგი : მე ვფიქრობ , დიდი ალბათობით ჩვენ ერთადერთი ცივილიზაცია ვართ , რამდენიმე ასეული სინათლის წლის რადიუსში ; სხვა შემთხვევაში რადიო ტალღებს დავიჭერდით .
(trg)="56"> Stephen Hawking : ghaytan ' op vatlh loghqam juchbogh moQ qoDDaq tayqeqmaj lururbogh tayqeqmey 'e ' lutu 'lu 'be ' nov jabbI 'IDmey DItu 'be 'pu 'mo ' . pagh chaq ngaj tayqeq yInmey
(src)="63"> ამის ალტერნატიული აზრია , რომ ცივილიზაციები დიდ ხანს ვერ ძლებენ და საკუთარ თავს ანადგურებენ .
(trg)="57.1"> Qaw ' ' eghmo ' .
(trg)="57.2"> CA : Hawking ghojmoHwI ' ' a ' , bIjangta 'mo ' qatlho ' .
(src)="65"> მგონი ჩვენ მას , როგორც სასარგებლო გაფრთხილებას მივიღებთ ამ კვირაში , კონფერენციის ბოლომდე .
(trg)="58"> ghuHvammo ' qaStaHvIS qepmaj mayep .
(src)="66"> პროფესორო , დიდი მადლობა განსაკუთრებული ძალისხმევისთვის , რომ გაგვიზიარეთ თქვენი კითხვები .
(trg)="59"> ghojmoHwI ' ' a ' , SoQvam DaghermeH bIvumqu 'ta 'mo ' SoHvaD pItlho ' .
(src)="67"> დიდი მადლობა .
(trg)="60"> pItlho 'qu 'bej . ( quvmoHmeH wabmey )