# ht/ted2020-978.xml.gz
# sq/ted2020-978.xml.gz
(src)="1"> Mwen aprann de tranbleman de tè an Ayiti a sou Skype
(trg)="1"> U informova mbi termetin ne Haiti ndermjet Skype .
(src)="2.1"> Madanm mwen te voye yon mesaj pou mwen .
(src)="2.2"> “ Woy , tranbleman tè " epi ’ l disparèt pou 25 minit
(trg)="2"> Bashkeshortja ime me dergoi nje mezash , " Uou , termet , " dhe pastaj u zhduk per 25 minuta .
(src)="3"> Se te 25 minit nan panik absoli ke milyè de moun nan Etazini te santi
(trg)="3"> Ishin 25 minuta terrori qe mijera njerez ne Sh.B.A ndjene .
(src)="4.1"> M te pè de tsounami .
(src)="4.2"> S 'am pa te reyalize se te gen yon pi gran panik an Ayiti epi kay yo t ’ ap kraze
(trg)="4"> Kisha frike mos ndodhte cunami ; ajo cka nuk mendova ishte se kishte nje tjeter terror me te madh ne Haiti , dhe kjo ishte shembja e ndertesave .
(src)="5"> Nou tout wè foto kay kraze yo an Ayiti .
(trg)="5"> Te gjithe i kemi pare fotografite te ndertesave te prishura ne Haiti .
(src)="6"> Sa yo se foto madanm mwen pran de twa jou apre tranbleman de tè a lè 'm t ’ ap pase pa D.R. pou ’ m antre nan peyi a .
(trg)="6"> Keto jane pamje qe ka fotografuar bashkeshkortja ime disa dite pas termetit , ndersa une isha duke vajtur ne D.R ne vend .
(src)="7"> Sa se Palè Nasyonal la , Ekivalan de palè blanch Ameriken an
(trg)="7"> Ky eshte pallati kombetar -- ekuivalenti i Shtepise se Bardhe ,
(src)="8"> Sa se pi gwo mache nan Karayib la gen anpil moun k ’ ap achte .
(trg)="8"> Ky eshte supermarketi me i madh ne Karaibe ne kulmin e pazarit .
(src)="9.1"> Sa se yon kolèj pou enfimyè .
(src)="9.2"> Gen 300 enfimyè k ’ ap etidye .
(trg)="9"> Ky eshte nje kolegj per infermieri jane 300 infermiere qe studiojne .
(src)="10"> general la ki bò kote ’ l la general la ki bò kote ’ l la .
(trg)="10"> Spital qendror ngjitur qe shfaqet kryesisht i pademtuar .
(src)="11"> Sa se Ministè Ekonomi ak Finans la .
(trg)="11"> Kjo eshte Ministria e Ekonomise dhe Financave .
(src)="12"> Nou tout tande anpil moun ki mouri nan tranbleman tè an Ayiti a , men nou pa tande anpil de poukisa la vi moun sa yo te pèdi .
(trg)="12"> Te gjithe kemi degjuar mbi humbjen e madhe njerezore ne termetin e Haitit , por nuk kemi degjuar mjaftueshem se pse humben kaq shume jete .
(src)="13"> Nou pa tande de poukisa kay yo kraze .
(trg)="13"> Nuk kemi degjuar se pse deshtuan ndertesat .
(src)="14"> Apre tout bagay , se te kay yo , se pa te tranbleman tè a ki tiye 220,000 moun blese 330,000 , deplase 1.3 milyon moun ki koupe manje ak dlo ak provizyon pou tout on peyi
(trg)="14"> Ne fund te fundit ishin ndertesat , dhe jo termeti , qe vrane 220.000 njerez qe plagosen 330.000 qe zhvendosen 1.3 milion njerez , qe prene ushqimin ujin dhe furnizimet per nje komb te tere .
(src)="15.1"> Sa se pi gran dezas nan zòn metwopoliten nan deseni .
(src)="15.2"> Epi li pa te yon dezas natirèl .
(src)="15.3"> Se te yon dezas de jeni .
(trg)="15"> Kjo eshte katastrofa me e madhe ne nje zone metropolitane per dekada , dhe nuk ishte nje katastrofe natyrale -- ishte nje katastrofe e inxhinierise .
(src)="16"> AIDG ap travay an Ayiti depi 2007 , bay sipò biznis ak jeni pou ti biznis yo .
(trg)="16"> AIDG po punon ne Haiti qe prej 2007 , duke i siguruar mbeshtetje inxhinierike dhe biznesi ne bizneset e vogla .
(src)="17"> Apre tranbleman tè ta , nou kòmanse vini ak enjenyè ki spesyalize nan tranbleman tè pou yo ka chèche konnen ki sa ki fè kay yo tonbe , pou yo ekzamine ki sa ki san danje , ki sa ki gen danje .
(trg)="17"> Dhe pas termetit , filluam te sjellim inxhiniera mbi termete per te zbuluar se pse shembeshin ndertesat , per te ekzaminuar cfare eshte e sigurte dhe cfare jo .
(src)="18"> Pandan n ’ ap travay ak MINUSTAH , ki se mission ONU in Ayiti , ansanm ak Ministè Travay Piblik , avèk diferan NGO , nou enspèkte 1500 kay .
(trg)="18"> Duke punuar me MINUSTAH , i cili eshte misioni i K.B ne Haiti , me Ministrine e Puneve Publike , me OJQ te ndryshme , inspektuam perreth 1.500 ndertesa .
(src)="19"> Nou inspèkte lekòl ansanm ak kay prive .
(trg)="19"> Inspektuam shkolla dhe rezidenca private .
(src)="20"> Nou inspèkte sant medical ak depo manje .
(trg)="20"> Inspektuam qendra mjekesore si dhe magazina ushqimi .
(src)="21"> Nou enspèkte ofis gouvènman yo .
(trg)="21"> Inspektuam ndertesa qeveritare .
(src)="22"> Sa se Ministè Jistis .
(trg)="22"> Kjo eshte Ministria e Drejtesise .
(src)="23"> Dèyè pòt sa se Achiv Jistis Nasyonal la .
(trg)="23"> Pas asaj dere ndodhet Arkiva Gjyqesore Kombetare .
(src)="24"> Kanmarad ki nan pòt la , Andre Filitrault , se direktè Sant pou Rechèch Entèdisiplinè de Tranbleman de Tè nan Univèsite de Buffalo t ’ ap ekzamine ’ l pou ’ l wè si p ’ at gen danje pou ka sove achiv la .
(trg)="24"> Personi tek dera , Andre Filitrault -- i cili eshte drejtori i Qendres se Kerkimeve Nderdisiplinore per Inxhinierine e Termeteve ne Universitetin e Bufalos -- po e ekzaminonte ate per te pare nese ishte e sigurte per te rikuperuar arkivat .
(src)="25"> Andre di ’ m , apre ’ l wè kay sa yo tonbe menm jan chak fwa pa gen nouvo rechèch .
(trg)="25"> Andre me tha , pasi kemi pare keto ndertesa te deshtojne perseri dhe perseri ne te njejten menyre , se ketu nuk ka kerkime .
(src)="26"> Pa gen anyen la nou pa konnen .
(trg)="26"> Nuk ka asgje ketu qe ne nuk e dime .
(src)="27"> Pwen echèk la toujou menm kote – mi ak beton yo pa mare byen nan kolòn yo -- sa se yon twati siman ki pandye sou bò kay la – eskriti kite sipòte yon sèl kote , eskriti ki pa te simetrik , ki souke trè vyolan epi ki tonbe , move materyèl konstriksyon , pa ase siman , pa ase konpresyon nan blòk yo , fè reyanfòsman ki te two lis , fè reyanfòsman ki te ekspoze nan move tan epi ki rouye .
(trg)="27"> Pikat e deshtimit ishin te njejta : muret dhe traret nuk ishin te lidhura ne menyren e duhur me kollonat -- ky eshte nje tra catie qe varet jashte nderteses -- struktura te konsole , ose struktura asimetrike , qe tronditeshin ashper dhe binin , materiale ndertimi te varfra , me beton te pamjaftueshem , me pak ngjeshje neper blloqe , armatura te buta , armatura te cilat ishin te ekspozuara ndaj kohes dhe ishin ndryshkur .
(src)="28"> Konnye a gen yon solisyon pou tout pwoblèm say o .
(trg)="28"> Dhe ka nje zgjidhje per te gjitha keto probleme .
(src)="29"> Epi nou konnen kòman pou nou bati byen .
(trg)="29"> Dhe ne dime si te ndertojme sic duhet .
(src)="30"> Prèv sa soti Chili , prèske yon mwa apre , lè tranbleman de tè de 8.8 mayitid a frape Chili .
(trg)="30"> Kjo u provua ne Kili , pak a shume nje muaj me vone , kur nje termet me magnitute 8.8 ndodhi ne Kili .
(src)="31"> Sa se 500 fwa pi pisan ke 7.0 ki frape Port-au-Prince 500 fwa pi pisan , epi sèl mwens ke mil mouri .
(trg)="31"> Ajo eshte 500 here me shume se fuqia e 7.0 qe ndodhi ne Port-au-Prince -- 500 here me fuqi me te madhe , por me vetem nen nje mije viktima .
(src)="32"> Ajiste pou popilasyon dansite , sa se mwens ke yon pousan enpak tranbleman tè Ayiti a .
(trg)="32"> E pershtatur per dendesine e popullsise , qe eshte me pak se nje perqind te impaktit qe pati termeti i Haitit .
(src)="33"> Se ki diferans antre Chili ak Ayiti ?
(trg)="33"> Cila ishte diferenca midis Kilit dhe Haitit ?
(src)="34"> Estanda sismik ak masonnen fèmen , kote kay yo aji ansanm – mi ak kolòn , avèk twati ak beton mare ansanm pou yo ka sipòte yo chak , autan ke yo kraze an moso manb epi tonbe .
(trg)="34"> Standarte sizmike dhe murature te izoluar , ku ndertesat funksionojne si nje e tere -- muret dhe kolonat catite dhe pllakat lidhenin bashke per te suportuar njera tjetren -- ne vend qe te ndaheshin ne pjese dhe te rrezoheshin .
(src)="35"> Si ’ w gade kay san an Chili , li rache an mwatwe , men li pa yon pil blòk kraze .
(trg)="35"> Nese mund te shihni kete ndertesen ne Kili , eshte e ndare ne mes , por nuk eshte nje grumbull rrenojash .
(src)="36"> Moun Chili yo t ’ ap bati ak masonnen fèmen pou deseni .
(trg)="36"> Kilianet kane ndertuar me murature te izoluar per dekada .
(src)="37"> Konnye a , AIDG ap travay ak KPFF Consulting Engineers , Architecture for Humanity , pou pote plis entrenman masonnen fèmen an Ayiti .
(trg)="37"> Momentalisht , AIDG eshte duke punuar me Inxhinierat Konsultues te KPFF , Arkitekture per Humanitetin , per te nxitur trajnimin mbi muraturen e izoluar ne Haiti .
(src)="38.1"> Sa se Xantus Daniel .
(src)="38.2"> Li se yon mason , jusk yon travayè konstriksyon jeneral , li pa yon kontremèt , ki pran yonn nan entrenman nou yo .
(trg)="38"> Ky eshte Xantus Daniel ; ai eshte nje murator , nje punetor i thjesht ndertimi , jo pergjegjes , i cili ndoqi nje nga trajnimet tona .
(src)="39"> Nan travay pase li ya , li t ’ ap travay ansanm avèk boss li , epi yo t ’ ap kòmanse vide siman nan kolòn nan mal .
(trg)="39"> Ne punen e tij te fundit ishte duke punuar me shefin e tij , ku ata filluan te benin derdhjen e kollonave gabim .
(src)="40"> Li pran boss li akote pou 'l pale avèk li , epi li montre ’ l materyel masonnen fèmen yo .
(trg)="40"> Ai e mori shefin e tij vecmas , dhe i tregoi materialet mbi muraturen e izoluar .
(src)="41"> Li montre ’ l , “ Ou konnen , nou pa bezwen fè sa mal .
(trg)="41"> Ai i tregoi , " Nuk kemi pse e bejme kete gabim .
(src)="42"> Li p ’ ap koute nou pi chè pou nou fèl byen . ”
(trg)="42"> Nuk do na kushtoj me shume per ta bere ne menyren e duhur . "
(src)="43"> Epi yo refè kay la .
(trg)="43"> Dhe ata e ribene ate ndertese .
(src)="44.1"> Yo mare fè poto yo byen .
(src)="44.2"> Yo vide siman nan kolòn nan byen .
(src)="44.3"> Epi kay sa ap vinn san danje .
(trg)="44"> E lidhen armaturen ne menyren e duhur , e bene derdhjen e kollonave ne menyren e duhur , dhe ajo ndertese ishte e sigurte .
(src)="45"> Epi tout lòt kay yo bati aprè sa ap vinn san danje .
(trg)="45"> Dhe cdo ndertese qe do ndertojne ne vazhdim do jete e sigurte .
(src)="46"> Pou asire ke kay sa yo san danje , li pa ’ p pran lwa , l ’ ap pran chèche pale ak mason yo ki a tè a , epi ede yo aprann bon teknik .
(trg)="46"> Per tu siguruar qe keto ndertesa jane te sigurta , nuk do duhet politike -- Do duhet te arrijme te ulim muratoret ne toke dhe ti ndihmojme te mesojne teknikat e duhura .
(src)="47"> Konnye a gen anpil group k ’ ap fè sa .
(trg)="47"> Ekzistojne shume grupe qe e bejne kete .
(src)="48"> Kanmarad ki gen vès sou li a , Craig Toten , t ’ ap pouse devan mete dokiman deyò pou tout moun k ’ ap fè sa .
(trg)="48"> Dhe ky personi me jelek , Craig Toten , ai e ka shtyre perpara per te dorezuar dokumentacionin neper grupe qe e bejne kete .
(src)="49"> Atravè Haiti Rewired , atravè Build Change , Architecture for Humanity , AIDG , gen yen posibilite pou chèch pale ak 30000 , 40000 mason atravè peyi a epi kreye yon movman pou bati byen .
(trg)="49"> Permes Haitit te Instalimeve te reja elektrike permes Ndryshimit te Ndertimit , Arkitektures dhe Humanitetit , AIDG , ekziston mundesia per te arritur 30.000 -- 40.000 muratore neper gjithe shtetin dhe te krijojme nje levizje per ndertimin e duhur .
(src)="50"> Si ’ w lonje men ’ w ba moun yo ki sou tè a nan mwayen kolaboratif sa li ekstrèmman abòdab .
(trg)="50"> Nese arrini tek njerezit ne terren ne kete menyre bashkepunimi eshte shume e perballueshme .
(src)="51"> Pou tout milya k ’ ap depanse nan rekonstwiksyon an , ou ka antrene mason pou dola sou chak kay yo vinn bati pandan y ’ ap viv .
(trg)="51"> Per miliardat qe shpenzohen ne rikonstruksion , mund te trajnoni muratore per disa dollare ne cdo shtepi qe ata perfundojne te ndertojne gjate jetes tyre .
(src)="52"> Finalman , gen 2 mwayen ke ou ka rekonstwi Ayiti , mwayen ki kòmanse anwo a se mwayen sa Ayiti te konstwi pou deseni .
(trg)="52"> Perfundimisht , ka dy menyra per te rindertuar Haitin ; menyra ketu siper eshte menyra qe Haiti po nderton per dekada .
(src)="53"> Mwayen sa a se yon kay ki konstwi mal ki pral kraze .
(trg)="53"> Menyra ketu siper eshte nje ndertese e ndertuar dobet qe do shkatarrohet .
(src)="54"> Mwayen anba a se yon kay ki konstwi ak masonnen fèmen , kote mi yo mare ansanm , kay la an simetri , epi ka kanpe devan yon tranbleman tè .
(trg)="54"> Menyra ketu poshte eshte ndertimi me murature te izoluar , ku muret jane te lidhura bashke , ndertesa eshte simetrike , dhe do t 'i mbijetoje termetit ,
(src)="55"> Pou tout dezas , gen yon opòtinite la pou konstwi bi bon kay pou lòt jenerasyon an , pou lè yon lòt tranbleman tè pase , li t ’ ap yon dezas otan ke yon trajedi .
(trg)="55"> Per te gjithe katastrofen , ekziston nje mundesi ketu per te ndertuar shtepi me te mira per gjeneraten e ardhshme , ne menyre qe kur termeti i rradhes te godase , eshte nje katastrofe -- por jo tragjedi .
(src)="56"> ( Aplodisman )
(trg)="56"> ( Duartrokitje )