# gl/ted2020-10.xml.gz
# ku/ted2020-10.xml.gz
(src)="1"> A pesar da lexítima preocupación pola sida e a gripe aviaria -- da que máis tarde nos falará o brillante Dr. Brilliant -- quérolles falar doutra pandemia : as enfermidades cardiovasculares , a diabetes e a hipertensión , todas as cales se poden previr polo menos no 95 % dos casos só cambiando a dieta e o estilo de vida .
(trg)="1"> لەگەڵ ئەو هەموو گرنگیدانە بە نەخۆشی ئایدز و ئەنفلۆنزای باڵندە هەندێک زانیاری تر لەو بارەیەوە دەبیستین لە لایەن زانای بلیمەت ، دکتۆر بریلیانت دەمەوێت باس لە چەند نەخۆشی یەکی تریش بکەم ، لەوانە نەخۆشی دڵ و مولولەکانی خوێن ، شەکرە و هەروەها بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن کە هەموو ئەم نەخۆشیانە دەکرێت ڕیگریان لێ بکرێت لانی کەم لە % ٩٥ ی خەڵکی دا تەنها بە گۆڕینی سیستمی خۆراکیان و شیوازی ژیانیان
(src)="2.1"> Estamos vivindo unha ' globalización das doenzas ' , porque a xente está comezando a comer , vivir e morrer coma os americanos , Por exemplo , nunha soa xeración , Asia pasou das taxas máis baixas do mundo en enfermidades do corazón , obesidade e diabetes ás máis altas .
(src)="2.2"> E en África , as enfermidades cardiovasculares igualan as mortes por VIH e SIDA en moitos países .
(trg)="2"> ئەوەی کە ڕوو دەدات ئەوەیە کە نەخۆشییەکان بە جیهانی بوون ، چونکە خەڵکی وەک ئێمە نان دەخۆن ، وەک ئێمە دەژین ، هەروەها وەک ئێمەش دەمرن بە تایبەتی لە نەوەیەکی دیاری کراودا ، بۆ نمونە ئاسیا لە نزمترین ئاستی ڕێژەی نەخۆشییەکانی دڵ و قەڵەوی و شەکرەوە گۆڕدرا بۆ بەرزترین ئاست . لە ئەفریقاش ڕێژەی نەخۆشییەکانی دڵ یەکسانە بە ڕێژەی قوربانیانی ئایدز و ئەنفلۆنزای باڵندە لە زۆربەی وڵاتاندا
(src)="3"> Así pois , temos unha decisiva xanela de oportunidade para facer un cambio importante que pode afectar a vida de millóns de persoas e practicar a medicina preventiva a escala global .
(trg)="3"> کەواتە ئێمە ماوەیەکی کاتی ناسکمان هەیە ، کە پێویستە لەسەرمان گۆڕانکارییەکی گرنگ درووست بکەین کە بتوانێت کاریگەری لەسەر ژیانی ملیۆنەها کەس درووست بکات هەروەها کار بکەین لەسەر شیوازێکی پزیشکی لە پێوەرێکی جیهانی دا
(src)="4"> As enfermidades cardiovasculares seguen matando máis xente -- tanto nos Estados Unidos como no resto do mundo -- que todas as outras xuntas , a pesar de que case sempre se poden previr .
(trg)="4"> نەخۆشییەکانی دڵ و خوێن ، تا ئێستاش زیاتر و زیاتر خەڵک دەکوژن نەک بەتەنها لەم وڵاتەدا ، بەڵکو لە سەر تا سەری جیهاندا -- لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا دەتوانرێت ڕێگری لە تووشبوونی خەڵکی بەم نەخۆشیانە بکرێت
(src)="5.1"> E non só podemos previlas , senón tamén revertelas .
(src)="5.2"> Nos últimos case 29 anos , puidemos demostralo cun simple cambio de dieta e estilo de vida , usando estas ferramentas sofisticadas , tecnolóxicas e custosas para demostrar o poderosas que poden accións simples e baratas .
(src)="5.3"> Isto é unha arteriografía cuantitativa , antes e despois dun ano , e tomografías PET do corazón .
(trg)="5"> تەنها هێندە نی یە کە بتوانرێت ڕێگری بکرێن : بەڵکو لە ڕاستیدا دەکرێت پێچەوانەش بکرێنەوە . هەروەها لەم ٢٩ ساڵەی ڕابردوودا توانیمان ئەو ڕاستییە بخەینە ڕوو کە بە گۆڕینی ژەمە خواردنەکان و جۆرێتی ژیانمان دەتوانین ئەو کارە بکەین ، بە بەکارهێنانی ئامێری پێشکەوتووی گران بەها , کە پێوەرێکی تەواوە بۆ سەلماندنی بەهێزی ئەو تاکتیکە ساکارانە ئەو ڕاستیەمان سەلماند ، کە وەک کەمترین بڕی تێچوونی چارەسەر کردن تەماشا دەکرێن -- هەر وەها بە پێوانە کردن و لێکۆڵینەوە لە مولولەکانی خوێن بە ئامێری تایبەت لە ماوەی ساڵێکدا و ڕوانین لە مولولەکانی خوێن بە تیشک
(src)="6"> Amosámolo hai uns meses , cando publicamos o primeiro estudo que demostra que se pode deter ou reverter o avance do cancro de próstata con cambios na dieta e no estilo de vida ; e unha regresión do 70 % ou unha inhibición no crecemento do tumor , comparado con só un 9 % no grupo de control .
(trg)="6"> چەند مانگێک لەمەوبەر -- هەستاین بە بڵاو کردنەوەی یەکەمین لێکۆڵینەوەمان ، ئەوەی نیشان دەدا کە ئێوە دەتوانن ڕێگری بکەن لە توشبوون بە شیرپەنجەی پڕۆستات بە گۆڕینی جۆرێتی ژیان و ژەمە خواردنەکەکان ، هەروەها لە سەدا ٧٠ ی قەبارەی خانە شێر پەنجەییەکان کەمدەکاتەوە ، یاخود گەشەکردنیان دەوەستێنێت ، بە بەراورد کردنیان لەگەڵ % ٩ ی خانەکانی تر
(src)="7"> Na resonancia magnética e na espectroscopia de RM amósase que a actividade do tumor de próstata - en vermello- diminuíu despois dun ano , como poden ver .
(trg)="7"> هەروەها لەم ( ئێم - ئاڕ-ئای ) یەدا دەبینن کە خانە توشبووەکان بە شێرپەنجە ڕەنگیان سورە -- دەتوانن ببینن کە چۆن پاش ساڵێک کەمبوونەتەوە
(src)="8.1"> Agora ben , hai unha epidemia de obesidade : os dous terzos dos adultos e o 15 % de nenos .
(src)="8.2"> O que en realidade me preocupa é que a diabetes creceu nun 70 % nos últimos 10 anos , e esta pode ser a primeira xeración en que os fillos vivan menos ca os pais .
(src)="8.3"> Isto é lamentable e pódese previr .
(trg)="8"> ئێستا نەخۆشی قەڵەوی لە ئارادایە : دوو لەسەر سێی لاوان و لەسەدا پانزەی منداڵان ئەم نەخۆشیەیان هەیە ، ئەوەی کە زۆر گرنگە بەلای منەوە ئەوەیە کە ڕێژەی نەخۆشی شەکرە بە ڕێژەی % ٧٠ زیادی کردووە لەم ١٠ ساڵەی ڕابردوودا ، کە پێدەچێت ئەمان ببنە یەکەمین جیل کە تێیدا منداڵەکانمان ژیانێکی کورتتریان هەبێت وەک لە ئێمە ، ئەمە جێگەی داخە ، هەروەها ئەمە دەتوانرێت ڕێگری لێ بکرێت
(src)="9.1"> Estes non son resultados electorais , son persoas : o número de persoas obesas por estado comezando en 1985 , 86 , 87 -- son do web dos CDC -- 88 , 89 , 90 , 91 -- aparece unha nova categoría -- 92 , 93 , 94 , 95 , 96 , 97 , 98 , 99 , 2000 , 2001 , e empeora .
(src)="9.2"> Estamos involucionando .
(src)="9.3"> ( Risos ) Que podemos facer con isto ?
(src)="9.4"> Ben , descubrimos que a dieta asiática pode reverter o cancro e as enfermidades cardíacas .
(trg)="9"> ئەوان تەنها ئەنجامی هەڵبژاردنەکان نین ، بەڵکو ئەوان مرۆڤن -- ژمارەی تووشبوان بە قەڵەوی لە ویلایەتەکەماندا لە ٨٥ ، ٨٦ ، ، ٨٧-ەوە دەستی پێکردووە ، ئەمانە بە گوێرەی وێب سایتی کۆنترۆڵ کردنی نەخۆشییەکان ، ٨٨ ، ٨٩ ، ٩٠ ، ٩١ --- ئێوە ڕیکخستنێکی نوێ دەبینن -- ٩٢ ، ٩٣ ، ٩٤ . ٩٥ ، ٩٦ ، ٩٧ ، ٩٨ ، ٩٩ ، ٢٠٠٠ ، ٢٠٠١ -- تا بێت خراپتر دەبێت ، ئێمە ( بە سێوەیەک لە شێوەکان گەشە دەکەین ( پێکەنین ئێستا ، ئێما دەتوانین لەو بارەیەوە چی بکەین ؟ لە ڕاستیدا . ئێوە دەزانن کە ئەو شیوازە خواردنەی کە ئێمە بۆمان دەرکەوتووە کە دەتوانێت نەخۆشییەکانی دڵ ە شێرپەنجە پێچەوانە بکاتەوە ، شێوازی خواردنی ئاسیاییە
(src)="10"> Pero como en Asia están comezando a comer coma nós están enfermando coma nós .
(trg)="10"> بەڵام خەڵکی ئاسیاش ئێستا وەک ئێمە نان دەخۆن ئەمەش هۆکاری ئەوەیە کە ئەوانیش نەخۆش دەکەون وەک ئێمە
(src)="11.1"> Pero eu traballei con multinacionais alimentarias .
(src)="11.2"> E poden facer que comer alimentos máis sans pareza divertido , sexy , moderno , crocante e cómodo .
(src)="11.3"> Presido os comités consultivos de McDonald 's , Pepsico , Conagra e Safeway , e axiña o de Del Monte , e todos cren que é un bo negocio .
(trg)="11"> من لەگەڵ چەندین کۆمپانیای گەورەی خواردەمەنیدا کارم کردووە . دەتوانن خۆراکی خۆش و بە تام و هەروەها گونجاو لە ڕووی تەندروستییەوە ئامادە بکەن ، بۆ نمونە ، من بەڕێوبەرایەتی " ماکدۆناڵد و پیپسی و کۆناگرا و سەیف وەی " و هەروەها بەم زووانەش بەڕیوبەرایەتی " دێڵ مۆنت " دەکەم ، ئەوان دەڵێن ئەمە بازرگانییەکی باشە
(src)="12.1"> As ensaladas de McDonald 's saen dese labor -- van ter ensalada asiática .
(src)="12.2"> En Pepsi , dous terzos do aumento de ingresos vén dos seus mellores alimentos .
(trg)="12"> ئەو زەڵاتانەی کە لە ماکدۆناڵد پێشکەش دەکرێن بەرهەمی کار کردنن -- بە نیازن زەڵاتەی ئاسیاییش بهێنن . لە کۆمپانیای پیپسیش ، دوو لەسەر سێی هۆکاری گەشەکردنیان خواردنە باشەکانیانە
(src)="13.1"> Se podemos facer isto , entón conseguiremos liberar recursos para comprar medicamentos que de verdade necesitamos : para tratar a SIDA e o VIH e para previr a gripe aviaria .
(src)="13.2"> Moitas grazas
(trg)="13"> کەواتە ئەگەر بتوانین بەم شێوەیە کار بکەین ، ئەوکاتە دەتوانین ئەو داهاتانە بپارێزین کە بەکاریان دەهێنین بۆ کڕینی دەرمانی پێویست بۆ چارەسەرکردنی ئایدز و مەلاریا وە هەروەها ئەنفلۆنزای باڵندە . سوپاس
# gl/ted2020-10362.xml.gz
# ku/ted2020-10362.xml.gz
(src)="1"> E se vos dixera que hai algo que podedes facer agora mesmo que tería un efecto positivo e inmediato no voso cerebro , no voso humor e concentración ?
(trg)="1"> چى ده‌كه‌ن ، ئه‌گه‌ر پێتان بڵێم شتێك هه‌يه ده‌توانن هه‌ر ئێستا بيكه‌ن ، كه ڕاسته‌وخۆ سوودێكى ئەرێنی به مێشكتان ده‌گه‌يه‌نێ هه‌روه‌ها بۆ ميزاج و بيرچڕيشتان به‌سووده ؟
(src)="2"> E se vos dixera que pode durar moito tempo e protexer o voso cerebro de varias enfermidades como a depresión , o alzhéimer ou a demencia ?
(trg)="2"> ئەگەر پێشتان بڵێم هەمان شت دەکرێت ماوەیەکی زۆر بمێنێتەوە و مێشكتان له دۆخى جياواز بپارێزێت وه‌ك خه‌مۆكى ، نه‌خۆشى ئه‌لزه‌هايمه‌ر يان نه‌خۆشى پوکانەوەی مێشک ده‌پارێزێ ؟
(src)="3"> Fariádelo ?
(trg)="3"> حه‌ز ده‌كه‌ن بيكه‌ن ؟
(src)="4"> Si !
(trg)="4"> بەڵێ !
(src)="5"> Estou a falar dos poderosos efectos da actividade física .
(trg)="5"> من باسى كاريگه‌ريى به‌هێزى چالاكييه جه‌سته‌ييه‌كان ده‌كه‌م .
(src)="6"> O simple feito de mover o corpo ten efectos inmediatos , protectores e de longa duración no cerebro .
(trg)="6"> تەنیا بە جوڵاندنی جەستەت ، سودی یەکسەری ، درێژخایەن و پارێزەری دەبێت بۆ مێشکت .
(src)="7"> E poden durar o resto da vosa vida .
(trg)="7"> و هەتا هەتایە سوودەکانی بەردەوام دەبێت .
(src)="8"> Hoxe quero contarvos unha historia sobre como empreguei os meus coñecementos de neurociencia , como profesora de neurociencia , basicamente para facer un experimento comigo mesma no que descubrín os fundamentos que explican por que o exercicio é o máis transformador que podedes facer hoxe polo voso cerebro .
(trg)="8"> بۆيه ئه‌مڕۆ ئه‌وه‌ى به نيازم بيكه‌م ، گێڕانه‌وه‌ى چيرۆكێكه بۆ ئێوه كه چۆن تێگه‌يشتنى قووڵى خۆم له ده‌مارزانى وه‌ك پڕۆفيسۆرێكى ده‌مارزانى ، بۆ ئەوەی یەکەمجار تاقیکردنەوەیەک لەسەر خۆم بکەم كه له‌و تاقيكردنه‌وه‌يه‌دا ئه‌و زانسته شاراوه‌يه‌م ئاشكرا كرد کە بۆچی وەرزش کاریگەرترین شتە کە دەتوانی ئێستا بۆ مێشکتی بکەیت .
(src)="9"> Agora ben , como neurocientífica sei que o noso cerebro , é dicir , o que hai dentro da nosa cabeza agora mesmo , é a estrutura máis complexa coñecida pola humanidade .
(trg)="9"> ئێستاش وه‌ك زانايه‌كى ده‌مارزانى ، ئه‌وه ده‌زانم كه مێشكمان ئه‌و شته‌يه كه ئيستاكه له‌ناو سه‌رماندايه ، ئاڵۆزترين پێكهاته‌ى هه‌يه كه مرۆڤ دركى پێ كردبێت .
(src)="10"> Pero unha cousa é falar do cerebro e outra é velo .
(trg)="10"> به‌ڵام قسه‌كردن ده‌رباره‌ى مێشك شتێكه و بينينى شتێكى ديكه‌يه .
(src)="11"> Aquí podedes ver un cerebro humano real conservado .
(trg)="11"> ئه‌مه مێشكێكى ڕاسته‌قينه‌ى پارێزراوى مرۆڤه .
(src)="12"> Mostra dúas áreas chave das que imos falar hoxe .
(trg)="12"> ئەو دوو بەشە سەرەکییەشمان نیشان ئەیات کە ئەمڕۆ دەمانەوێ باسی بکەین .
(src)="13"> A primeira é o córtex prefrontal , xusto detrás da fronte , fundamental para a toma de decisións , concentración , atención ou personalidade .
(trg)="13"> يه‌كه‌ميان توێكڵى ناوچه‌وانه پل ، ڕاسته‌وخۆ ده‌كه‌وێته پشتى ناوچه‌وانه‌وه ، زۆر گرنگە بۆ بڕیاردان ، تەرکیزکردن ، سەرنجدان و کەسایەتی .
(src)="14"> A segunda área chave atópase no lobo temporal , que vemos aquí .
(trg)="14"> دووه‌مين به‌ش لاجانگه پله ، ڕێك ده‌كه‌ويته ئێره‌وه .
(src)="15"> Tendes dous lobos temporais no cerebro , o dereito e o esquerdo , e no fondo do lobo temporal hai unha estrutura chave que é crucial para a capacidade de formar e reter novos recordos a longo prazo sobre feitos e sucesos .
(trg)="15"> دوو لاجانگه پلت له مێشكتدا هه‌يه ، ڕاست و چه‌پ ، هه‌روه‌ها له قووڵايى لاجانگه پلدا پێكهاته‌يه‌كى گرنگ هه‌يه زۆر گرنگە بۆ توانای دروستكردن و پاراستنى ياده‌وه‌رى درێژخايه‌ن سه‌باره‌ت به ڕاستى و ڕووداوه‌كان .
(src)="16"> Esa estrutura chámase hipocampo .
(trg)="16"> به‌م پێكهاته‌يه ده‌وترێت هايپۆكامپه‌س .
(src)="17"> O hipocampo sempre me cativou .
(trg)="17"> من هه‌ميشه هايپۆكامپه‌س سه‌رنجى ڕاكێشاوم ،
(src)="18"> Como pode ser que un suceso que dura só un intre , coma o primeiro bico ou o nacemento do primeiro fillo , poida formar unha lembranza que cambie o cerebro para toda a vida ?
(trg)="18"> چۆن دەکرێت ڕووداوێک تەنیا چەند ساتێکی خایاندبێت ، بۆ نموونه يه‌كه‌مين ماچ له ژياندا ، يه‌كه‌مين ساتى له‌دايكبوونى يه‌كه‌مين منداڵ ، یادەوەرییەک درووست بکات کە تەواو مێشکت بگۆڕێت ، كه به درێژايى ژيان ده‌مێنێته‌وه ؟
(src)="19"> Iso é o que quero entender .
(trg)="19"> ئەمە ئەو شتەیە کە ئەمەوێ لێیتێبگەم .
(src)="20"> Quería rexistrar a actividade de neuronas individuais no hipocampo mentres os suxeitos formaban novos recordos .
(trg)="20"> ويستم ده‌ست بكه‌م به تۆماركردنى چالاكى خانه‌كانى مێشكى كه‌سێك ، له ناوچه‌ى هاپيۆكامپه‌س کاتێک کەسەکە یادەوەری نوێ درووست دەکات .
(src)="21"> E tentar descifrar como eses estalidos de actividade eléctrica , que é como as neuronas se comunican unhas con outras , como eses estalidos ou ben nos permitían formar unha lembranza , ou non .
(trg)="21"> بەشێوەیەکی بنەڕەتیش هەوڵبەم و شیبکەمەوە چۆن ئەو دەردانە کورتەی چالاکی کارەبایی ، كه له‌م ڕێگه‌يه‌وه دوو ده‌ماره‌خانه پێكه‌وه په‌يوه‌ندى ده‌كه‌ن ، چۆن ئه‌و دەردانە كورتخايه‌نانه ڕێگه‌مان پێ ده‌ده‌ن بۆ دروستبوونى ياده‌وه‌رى ، يان نايده‌ن
(src)="22"> Pero hai uns anos fixen algo pouco habitual en ciencia .
(trg)="22"> وه‌لێ چه‌ند ساڵێك له‌مه‌وبه‌ر ، شتگه‌لێكى زۆر نائاساييم له زانستدا ئه‌نجام دا .
(src)="23"> Como catedrática de neurociencia , decidín cambiar completamente o meu programa de investigación .
(trg)="23"> وه‌ك پڕۆفيسۆرێكى ته‌واو شاره‌زا له ده‌مارزانيدا ، بڕيارم دا به ته‌واوه‌تى به‌رنامه‌ى توێژينه‌وه‌كه‌م بگۆڕم .
(src)="24"> Foi porque atopei algo tan incrible con potencial para mudar tantas vidas que tiña que estudalo .
(trg)="24"> چونكه ڕووبه‌ڕووى شتێكى زۆر سه‌رسوڕهێنه‌ر بوومه‌وه ، كه ده‌شێ ژيانى چه‌نده‌ها كه‌س بگۆڕێت ، بۆيه ناچار بووم لێكۆڵينه‌وه‌ى له‌سه‌ر بكه‌م .
(src)="25"> Descubrín e experimentei cambios no cerebro debidos ao exercicio .
(trg)="25"> ئه‌وه‌م بۆ ده‌ركه‌وت هه‌روه‌ها ئه‌زموونم كرد كه مێشك له‌ژێر كاريگه‌رى ڕاهێنانه جه‌سته‌ييه‌كاندا گۆڕانى به‌سه‌ردا دێت .
(src)="26"> E fíxeno de xeito totalmente accidental .
(trg)="26"> دۆزینەوەکە تەواو بە ڕێکەوت بوو .
(src)="27"> A verdade é que estaba no cume do meu traballo sobre a memoria , non paraba de xurdir información , estaba facéndome coñecida no meu campo con todo este traballo da memoria .
(trg)="27"> له‌ڕاستيدا له ئاستێكى به‌رزى كاركردندا بووم ده‌رباره‌ى ياده‌وه‌رى كه ئيشم له‌سه‌ر ده‌كرد . زانيارييه‌كان به لێشاو ده‌ڕژان ، له بواره‌كه‌ى خۆمدا ناسراو بووم له به‌رامبه‌ر هه‌موو ئه‌و ئيشانه‌ى كه له بوارى ياده‌وه‌ريدا كردبوومن .
(src)="28.1"> E tería que ir xenial .
(src)="28.2"> Cientificamente , ía xenial .
(trg)="28"> ده‌بوو كاره‌كه‌م وا مه‌زن بێت . له ڕووى زانستييه‌وه هه‌ر واش بوو .
(src)="29"> Pero cando asomei a cabeza fóra do meu laboratorio decateime de algo .
(trg)="29"> به‌ڵام كاتێك سه‌رم له ده‌رگاى تاقيگه‌كه‌م برده ده‌ره‌وه ، تێبينى شتێكم كرد .
(src)="30"> Non tiña vida social .
(trg)="30"> من هيچ ژيانێكى كۆمه‌ڵايه‌تيم نييه .
(src)="31"> Pasaba demasiado tempo escoitando a esas neuronas nun cuarto escuro eu soa .
(trg)="31"> من كاتێكى زۆرم به ته‌نيا به‌سه‌ر بردووه له گوێگرتن له خانه‌كانى مێشك له ژوورێكى تاريكدا ، بەتەنیا .
(src)="32"> ( Risas ) Non movía nada o corpo .
(trg)="32"> ( پێكه‌نين ) به هيچ شێوه‌يه‌ك له جێى خۆم نه‌ده‌جوڵام .
(src)="33"> Gañara 10 quilos .
(trg)="33"> كێشم 25 پاوه‌ند زيادى كردبوو .
(src)="34"> E levoume moitos anos decatarme de que era moi infeliz .
(trg)="34"> هه‌روه‌ها له ڕاستيدا ، ساڵانێكى زۆرم پێ چوو تا دركم به‌مه كرد ، ، له ڕاستيدا له دۆخێكدا بووم جێى به‌زه‌يى بوو .
(src)="35"> E non debería ser infeliz .
(trg)="35"> كه نه‌ده‌بوو وا بم .
(src)="36"> Fun soa a unha excursión de balsismo porque non tiña vida social .
(trg)="36"> هه‌روه‌ها بۆ گه‌شتێكى سه‌وڵلێدان له ئاوى ڕوباردا به‌ته‌نيا هه‌ر خۆم چووم ، چونكه هيچ ژيانێكى كۆمه‌ڵايه‌تيم نه‌بوو .
(src)="37"> E volvín ( Risas ) pensando : " mi madriña , a máis débil da excursión era eu " .
(trg)="37"> گه‌ڕامه‌وه ( پێكه‌نين ) بيرم ده‌كرده‌وه . " ئۆو خوايه گيان ، من لاوازترين كه‌س بووم له‌و گه‌شته‌دا . "
(src)="38"> E volvín cunha misión .
(trg)="38"> . هه‌روه‌ها به ئه‌ر‌كێكه‌وه گه‌ڕامه‌وه .
(src)="39"> Dixen : " nunca máis me vou sentir a persoa máis débil nunha excursión de balsismo " .
(trg)="39"> به خۆم وت ، " هه‌رگيز جارێكى ديكه ڕێگه ناده‌م ئاوا لاوازترين كه‌س بم . " له گه‌شتى سه‌وڵلێدانى ڕوباردا . "
(src)="40"> E iso fíxome ir ao ximnasio .
(trg)="40"> هه‌ر ئه‌مه‌ش واى لێ كردم بۆ هۆڵى وه‌رزش بڕۆم .
(src)="41"> E centrei a miña personalidade de tipo A en ir a tódalas clases de exercicio no ximnasio .
(trg)="41"> هه‌روه‌ها بيرم چڕ كرده‌وه له‌سه‌ر كه‌سێتى جۆرى -ئه‌ى-م . له چوون بۆ هه‌موو وانەکانی ڕاهێنان له هۆڵى وه‌رزش
(src)="42"> Probei todo .
(trg)="42"> هه‌موو شتێكم تاقى كرده‌وه .
(src)="43"> Fun a < i > kickboxing < / i > , baile , ioga , clases de < i > step < / i > , e o comezo foi moi duro .
(trg)="43"> چووم بۆ يارى کیکبۆکس ، سه‌ما ، بۆگا ، وەرزشی ئەیرۆبیک ، و سەرەتا بەڕاستی سەخت بوو .
(src)="44"> Pero decateime de que tras cada adestramento o meu estado de ánimo e enerxía melloraban moitísimo .
(trg)="44"> به‌ڵام تێبينيم كرد له دواى هه‌ر ڕاهێنانێك كه هه‌وڵم ده‌دا و ئاره‌قم ده‌كرده‌وه ، مه‌زاجم باشتر ده‌بوو ، هه‌روه‌ها وزه‌يه‌كى زۆريشم هه‌بوو .
(src)="45"> E iso facíame seguir indo ao ximnasio .
(trg)="45"> هه‌ر ئه‌مه‌ش بوو واى لێ ده‌كردم به‌رده‌وام بۆ هۆڵى وه‌رزش بگه‌ڕێمه‌وه .
(src)="46"> Comecei a me sentir máis forte .
(trg)="46"> ئيدى هه‌ستم كرد به‌هێزترم .
(src)="47"> Comecei a me sentir mellor e ata perdín eses 10 quilos .
(trg)="47"> هه‌ستم كرد باشترم ، ته‌نانه‌ت ئه‌و 25 پاوه‌نده زياده‌يه‌شم له‌ده‌ست دا
(src)="48"> Agora , despois dun ano e medio con este programa de exercicio , decateime de algo que me fixo erguerme e prestar atención .
(trg)="48"> ئێستاش ساڵ و نیوێک دوای ئەو پرۆگرامی وەرزشکردنە بەردەوامە و تێبینی شتێکم کرد کە وایلێکردم دانیشم و لە شتێکی نوێ بکۆڵمەوە .
(src)="49"> Estaba redactando a solicitude dunhas axudas á investigación e veume un pensamento á mente que nunca me viñera antes .
(trg)="49"> لەسەر مێزەکەم دانیشتبووم توێژینەوەی بەرزکردنەوەی پلەی زانستیم دەنوسی ، و بيرۆكه‌يه‌ك به مێشكمدا هات كه پێشتر به هيچ شێوه‌يه‌ك به ميشكمدا نه‌هاتبوو .
(src)="50"> E ese pensamento era " Que ben vai hoxe a redacción de solicitudes de axudas ! "
(trg)="50"> ئه‌و بيرۆكه‌يه‌ش ئه‌وه بوو ، نووسينى توێژينه‌وه‌ى وه‌رگرتنى منحه له‌مڕۆدا به شێوه‌يه‌كى باش به‌ڕێوه ده‌چێ .
(src)="51.1"> E tódolos científicos ...
(src)="51.2"> ( Risas ) Tódolos científicos se rin cando o digo porque redactar de solicitudes nunca vai ben .
(trg)="51"> هه‌موو زاناكان -- ( پێكه‌نين ) بەڵێ ، هەموو زاناکان پێدەکەنن کاتێک ئەوە دەڵێم چونکە نوسینی ئەو توێژینەوانە قەت بە باشی ناڕوات .
(src)="52"> É tan difícil , que queres arrincar os pelos da cabeza tentando pensar nunha idea millonaria .
(trg)="52"> زۆريش سه‌خته : هه‌ميشه سه‌روقژت ده‌ڕنيته‌وه لە داخدا ، هه‌وڵ ده‌ده‌ى بيرۆكه‌يه‌كی ملیۆن دۆلاری بە مێشکتدا بێت .
(src)="53"> Pero deime conta de que as solicitudes ían ben porque era quen de concentrarme e manter a atención durante máis tempo que antes .
(trg)="53"> بەڵام درکم بەوە کرد بۆ من نوسینی توێژینەوەی پلە بەرزکردنەوەکە باش دەڕوات ، چونکە دەمتوانی تەرکیز بکەم و سەرنجی خۆم ئاڕاستە بکەم بۆ ماوه‌يه‌كى درێژتر له جاران بهێڵمه‌وه .
(src)="54"> E a miña memoria a longo prazo , o que estaba a estudar no meu laboratorio , parecía funcionarme mellor .
(trg)="54"> هه‌روه‌ها ياده‌وه‌رى درێژخايه‌نم -- كه له تاقيگه‌كه‌ى خۆمدا ئيشم له‌سه‌ر ده‌كرد -- لەوە دەچوو باشتر بێت .
(src)="55"> Entón atei cabos .
(trg)="55"> لەم کاتەدا بوو شتەکانم کۆکردەوە .
(src)="56"> Se cadra todo o exercicio que lle engadira á miña vida cambiara o meu cerebro .
(trg)="56"> ده‌شێ هه‌موو ئه‌و ڕاهێنانه‌ى كه ئه‌نجامم دان و بۆ ژيانى خۆمم زیادکرد : مێشكميان گۆڕى بێت .
(src)="57"> Se cadra fixera un experimento comigo sen sequera me decatar .
(trg)="57"> لەوانەیە بێ ئەوەی بەخۆم بزانم تاقیکردنەوەم لەسەر خۆم کردبێت .
(src)="58"> Como boa neurocientífica curiosa , fun á bibliografía a ver que atopaba sobre o que se sabía dos efectos do exercicio no cerebro .
(trg)="58"> له‌به‌ر ئه‌وه وه‌ك زانايه‌كى بە حەسرەتی بواری دەمارزانی ، پەنام بردە بەر لایەنی وێژەیی هەتا بزانم چیم پێئەدۆزرێتەوە دەربارەی ئەوەی دەمانزانی سه‌باره‌ت به كاريگه‌رى ڕاهێنان بۆ سه‌ر مێشك .
(src)="59"> E atopei un incrible e crecente número de fontes que ilustraban todo o que eu notara en min mesma .
(trg)="59"> ئەوەی دۆزیمەوە دڵخۆشکەر بوو و وێژەیەک بوو لە گەشەکردندا بوو هەموو ئەوەی تێدا بوو کە من لە خۆمدا هەستم پێکرد .
(src)="60"> Mellor humor , enerxía , memoria e atención .
(trg)="60"> مه‌زاجێكى باشتر ، وزه‌يه‌كى باشتر ، ياده‌وه‌رييه‌كى باشتر ، سه‌رنجدانى باشتر .
(src)="61"> E canto máis aprendía , máis me decataba do poderoso que era o exercicio .
(trg)="61"> چه‌نده زياتر شت فێر ده‌بووم ، زياتر دركم به گرنگى ڕاهێنانه‌كان ده‌كرد .
(src)="62"> Isto acaboume levando á gran decisión de mudar completamente o enfoque da miña investigación .
(trg)="62"> كه دواجار واى لێ كردم بڕيارێكى گه‌وره بده‌م ، ئه‌ويش بريتى بوو له به ته‌واوى گۆڕينى بوارى توێژينه‌وه‌كه‌م .
(src)="63"> E agora , varios anos despois de centrarme nesta cuestión , cheguei á seguinte conclusión : o exercicio é o máis transformador que podedes facer hoxe polo voso cerebro polas tres razóns seguintes .
(trg)="63"> له‌به‌ر ئه‌وه له دواى چه‌ندين ساڵ له به‌ڕاستى سه‌رنج چڕكردنه‌وه له‌سه‌ر ئه‌م پرسياره ، گه‌يشتم به‌م ده‌رئه‌نجامه : وەرزش کاریگەرترین شتە کە دەتوانی بۆ مێشکتی بکەیت ئه‌ويش له‌به‌ر سێ هۆكار .
(src)="64"> Número un : ten efectos inmediatos no voso cerebro .
(trg)="64"> يه‌كه‌م : كاريگه‌رييه‌كى هه‌نووكه‌يى يه‌كسه‌رى هه‌يه له‌سه‌ر مێشك .
(src)="65"> Adestrar unha soa vez aumentará inmediatamente os niveis de neurotransmisores como dopamina , serotonina e noradrenalina .
(trg)="65"> . هه‌ر تاكه ڕاهێنانێك كه ئه‌نجامى ده‌ده‌يت ، ڕاسته‌وخۆ يه‌كسه‌ر ڕێژەی گوێزه‌ره‌وه ده‌ماريه‌كان زياد ده‌كات وه‌ك دۆپامين ، سيرۆتۆنين و نۆرئه‌درينالين .
(src)="66"> Iso mellorará o voso humor xusto ao rematar o adestramento , exactamente o que eu sentía .
(trg)="66"> به‌مه‌ش مه‌زاجت ڕاسته‌وخۆ پاش ڕاهێنان باش ده‌بێت ، ڕێک ئەوەی من هەستمپێدەکرد .
(src)="67"> O meu laboratorio amosou que un só adestramento pode mellorar a vosa capacidade para desprazar e centrar a atención , e esa mellora na concentración durará polo menos dúas horas .
(trg)="67"> تاقيگه‌كه‌م ئه‌وه‌ى ئاشكرا كرد هه‌ر به‌ته‌نيا يه‌ك ڕاهێنان ده‌کرێت تواناى گۆڕين و سه‌رنج چڕكردنه‌وه‌ت به‌ره‌وپێش ببات ، ئەم باشبوونەش لە سەرنجداندا بەلایەنی کەمەوە بۆ دوو کاتژمێر بەردەوام دەبێت .
(src)="68"> Finalmente , os estudos amosan que un só adestramento mellorará a vosa velocidade de reacción , o que significa que ides ser máis rápidos collendo a cunca de Starbucks que está a caer da barra , e iso é importantísimo .
(trg)="68"> لە کۆتاییشدا ، توێژینەوەکان دەریانخستووە کە تەنیا یەکجار وەرزشکردنیش کاتی کاردانەوەت باشتر دەکات ئەمەش واتای ئەوەیە خێراتر ئەو کوپە ستاربەکسە ئەگریتەوە کە لەسەر کەوانتەرەکەوە دەکەوێتە خوارەوە ، كه ئه‌مه‌ش زۆر زۆر گرنگه .
(src)="69"> ( Risas ) Pero estes efectos inmediatos son transitorios , axudan no momento .
(trg)="69"> ( پێكه‌نين ) بەڵام ئەم کاریگەرییە یەکسەرییانە کاتین ، ڕێک دوای ڕاهێنانەکە یارمەتیت ئەیات .
(src)="70"> Tendes que facer o que fixen eu , cambiar o voso plan de exercicio , aumentar a función cardiorrespiratoria para obter os efectos de longa duración .
(trg)="70"> ئه‌وه‌ى پێويسته بيكه‌يت ، ئه‌وه‌يه كه من كردم ئه‌ويش ئه‌وه‌يه سيستمى ڕاهێنانه‌كانت بگۆڕيت ، به‌مه کرداری هه‌ناسه‌دان و دڵيش باشتر ده‌بن ، بۆ ماوه‌يه‌كى درێژ ئه‌م كاريگه‌رييانە ده‌مێنێته‌وه .
(src)="71"> Estes efectos son de longa duración porque o exercicio cambia de verdade a anatomía do cerebro , a súa fisioloxía e a súa función .
(trg)="71"> ئه‌م كاريگه‌رييانە بۆ ماوه‌يه‌كى درێژخايه‌ن ده‌مێنێته‌وه ، چونكه له‌ڕاستيدا ڕاهێنانه‌كان گۆڕانكارى له توێكارى مێشكدا ، له فسيۆلۆژى و له فرماندا دروست ده‌كه‌ن .
(src)="72"> Comecemos coa miña área favorita do cerebro , o hipocampo .
(trg)="72"> با بچینە سەر ئەو بەشەی مێشک کە لای من خوازراوترینە ، هایپۆکامپەس .
(src)="73"> O hipocampo , ou máis ben o exercicio , crea novas neuronas , novas neuronas que aumentan o seu volume ao tempo que melloran a memoria a longo prazo ,
(trg)="73"> هايپۆكه‌مپه‌س – یان لە ڕاستیدا وەرزشکردن خانەی نوێی مێشک درووست دەکەن ، خانەی نوێی مێشک لە هایپۆکامپەسدا ، کە قەبارەیان زیاد دەکات ، هاوكات ياده‌وه‌رى درێژخايه‌نت به‌ره‌وپيش ده‌بات ، باشە ؟
(src)="74"> a vosa e máis a miña .
(trg)="74"> ئه‌مه له ئێوە و منيشدا ڕوو ده‌دات .
(src)="75"> Número dous : a descuberta máis común nos estudos de neurociencia sobre os efectos do exercicio a longo prazo é a mellora na función de atención que depende do córtex prefrontal .
(trg)="75"> دووه‌م : ديارترين ئه‌و شته باوانه‌ى كه له لێكۆڵينه‌وه‌كانى ده‌مارزانيدا ده‌دۆزرێنه‌وه ، . به سەیرکردنی كاريگه‌رى درێژخايه‌نى ڕاهێنانه‌كان ، ئه‌وه‌يه به‌ره‌وپێشچوون له فرمانى سه‌رنجدان پشت ده‌به‌ستێت به ناوچه‌ى توێكڵى ناوچه‌وانه پل .
(src)="76"> Non só obtedes mellor concentración e atención senón que o volume do hipocampo tamén aumenta .
(trg)="76"> تۆ ته‌نيا ته‌ركيز و سه‌رنجدانێكى باشترت ده‌ست ناكه‌وێت ، به‌ڵكو قه‌باره‌ى هايپۆكامپه‌سيشت زياد ده‌كات .
(src)="77"> E finalmente , non só obtedes efectos inmediatos no humor co exercicio , senón que duran moito máis .
(trg)="77"> دواجار تۆ به هۆى ڕاهێنانه‌وه ته‌نيا كاريگه‌رييه‌كى یەکسەری باشبوونى ميزاجت دەست ناكه‌وێت ، بەڵام ئەوانە بۆ ماوەیەکی زۆر دەمێننەوە .
(src)="78"> Obtedes incrementos de longa duración neses neurotransmisores do bo humor .
(trg)="78"> کەواتە زیادبوونی درێژخایەن دەبێت لەو گەیەنەرە دەماریانەی مەزاجی باشدا .
(src)="79"> Pero , en realidade , o máis transformador do exercicio é o seu efecto protector do cerebro .
(trg)="79"> بەڵام ، له ڕاستيدا ، هه‌ره گرنگترين گۆڕانكارى ڕيشه‌يى كه ڕاهێنان ده‌يكات . کاریگەری پاراستنە لەسەر مێشک .
(src)="80"> Podedes pensar no cerebro coma nun músculo .
(trg)="80"> لێرەدا دەتوانیت وەک ماسولکەیەک سەیری مێشک بکەیتز
(src)="81"> Canto máis adestredes , máis grandes e fortes se volven o hipocampo e o córtex prefrontal .
(trg)="81"> چه‌نده زياتر مه‌شق بكه‌يت ، هایپۆکامپەس و توێکڵی پلی پێشەوەی مێشک گەورەتر و بەهێزتر دەبن .
(src)="82"> Por que é importante ?
(trg)="82"> بۆچى ئه‌مه گرنگه ؟
(src)="83"> Porque o córtex prefrontal e o hipocampo son as dúas áreas máis susceptíbeis ante as enfermidades neurodexenerativas e a deterioración cognitiva normal da idade .
(trg)="83"> چونكه توێكڵى ناوچه‌وانه پل و هايپۆكه‌مپەس ئەو دوو بەشەن کە زیاتر لەژێر هەڕەشەدان بۆ نەخۆشییەکانی پووکانەوەی دەماری و کەمبوونەوەی توانای درککردن بەهۆی تەمەنەوە .
(src)="84"> Así que con máis exercicio ao longo da vosa vida non ides curar a demencia ou o alzhéimer , pero si ides facer o hipocampo e o córtex prefrontal máis grandes e fortes polo que a estas enfermidades lles levará máis tempo facer efecto .
(trg)="84"> كه‌واته له‌گه‌ڵ زيادكردنى ڕاهێناندا به درێژايى ژیان ، بە تەواوەتی چارەسەری نەخۆشیی مێشک پووکانەوە یان ئەلزەهایمەر ناکەیت ، به‌ڵكو كاتێك تۆ ڕاهێنان ده‌كه‌يت ، هايپۆكه‌مپه‌س و توێكڵى ناوچه‌وانه پل گه‌وره‌تر و به‌هێزتر ده‌كه‌يت ، کەواتە ئەم نەخۆشییانە درەنگتر کاریگەری خۆیان درووست ئەکەن .
(src)="85"> Entón , podedes pensar no exercicio coma nun superplan de pensións para o voso cerebro .
(trg)="85"> كه‌واته ده‌توانى به جۆرێ بير له ڕاهێنان بكه‌يته‌وه وەک ئەوەی شەحنکردنەوەیەکی خێرا بێت بۆ مێشکت ، باشە ؟
(src)="86"> E é aínda mellor , porque é de balde .
(trg)="86"> لەوەش باشترە ، چونکە بێبەرامبەرە .
(src)="87"> Este é o momento da conferencia en que todo o mundo di : " Que interesante , Wendy , pero só me importa unha cousa .
(trg)="87"> ئەمە ئەو خاڵەی باسەکەیە کە تیایدا هەمووان دەڵێن ، ئه‌مه سه‌رنجڕاكێشه‌ر دياره ، وێندى " به‌ڵام له ڕاستيدا من ته‌نيا ده‌مه‌وێت ئه‌وه بزانم