# fil/ted2020-1106.xml.gz
# ms/ted2020-1106.xml.gz


(src)="1"> Alam ko ang iniisip ninyo .
(trg)="1"> Saya tahu apa yang anda sedang fikirkan .

(src)="2"> Sa tingin ninyo , nawawala yata ako at maya maya ay may aakyat sa tanghalang ito at magbabalik sa akin sa dapat kong kaupuan .
(trg)="2"> Anda fikir bahawa saya tersesat , dan seseorang akan naik ke pentas nanti dan membawa saya balik ke tempat duduk saya .

(src)="3"> ( Palakpakan ) Nangyayari sa akin yan madalas sa Dubai
(trg)="3"> ( Tepukan ) Ia selalu berlaku di Dubai .

(src)="4"> Narito ka ba para magbakasyon ?
(trg)="4"> " Bercuti di sini , sayang ? "

(src)="5"> ( Tawanan ) Binibisita mo ba ang mga anak mo ?
(trg)="5"> ( Tepukan ) " Melawat anak-anak di sini ? "

(src)="6"> Gaano ka katagal dito ?
(trg)="6"> " Singgah berapa lama di sini ? "

(src)="7"> Sa katunayan , ninanais kong magtagal .
(trg)="7"> Saya harap , lebih lama .

(src)="8"> Nakatira at nagtuturo ako sa lugar ng Gulf nang mahigit 30 taon .
(trg)="8"> Saya telah menetap dan mengajar di Teluk lebih daripada 30 tahun .

(src)="9"> ( Palakpakan ) At sa mga panahong iyon , nakita ko ang maraming pagbabago .
(trg)="9"> ( Tepukan ) Sepanjang masa itu , saya telah melihat banyak perubahan .

(src)="10"> At ang bilang ng mga ito ay nakakapangilabot .
(trg)="10"> Statistik itu agak memeranjatkan .

(src)="11"> At nais kong talakayin sa inyo ngayon ay tungkol sa mga wikang namamatay at ang globalisasyon ng Ingles .
(trg)="11"> Hari ini , saya mahu bercakap tentang kehilangan bahasa dan globalisasi bahasa Inggeris .

(src)="12"> Nais kong isalaysay sa inyo ang tungkol sa aking kaibigan na nagtuturo ng Ingles sa mga matatanda sa Abu Dhabi
(trg)="12"> Saya mahu ceritakan tentang kawan saya yang mengajar orang dewasa bahasa Inggeris di Abu Dhabi .

(src)="13"> At isang mainam na araw , napagpasyahan nyang dalhin sila sa halamanan para turuan sila ng ilang salita tungkol sa kalikasan .
(trg)="13"> Pada suatu hari yang indah , dia putuskan untuk membawa mereka ke taman dan mengajar kosa kata alam semula jadi .

(src)="14"> Ngunit sa huli ay siya ang natuto ng lahat ng salitang Arabo para sa mga halaman ng lugar , at kanilang mga gamit -- gamit sa panggagamot , pagpapaganda , pagluluto , at herbal
(trg)="14"> Tapi akhirnya , dialah yang belajar semua perkataan Arab tentang tumbuhan tempatan dan kegunaannya -- semua perkataan Arab tentang tumbuhan tempatan dan kegunaannya -- mengubat , kosmetik , memasak , herba .

(src)="15"> Paano natutunan ng mga mag-aaral ang lahat ng iyon ?
(trg)="15"> Bagaimanakah pelajar tersebut memperoleh ilmu itu ?

(src)="16"> Tiyak , sa kanilang mga ninuno at maging sa ninuno ng kanilang mga ninuno .
(trg)="16.1"> Semestinya , daripada datuk nenek mereka , bahkan moyang mereka .
(trg)="16.2"> Semestinya , daripada datuk nenek mereka , bahkan moyang mereka .

(src)="17"> HIndi na natin kailangang pag-usapan kung gaano kahalaga ang kakayahang nating makipagtalastasan sa iba 't ibang salinlahi .
(trg)="17"> Saya tidak perlu beritahu anda betapa pentingnya keupayaan untuk berkomunikasi antara generasi. keupayaan untuk berkomunikasi antara generasi .

(src)="18"> Ngunit ang nakakalungkot , ngayon , ang mga wika ay nagkakamatayan sa hindi kapanipaniwalang bilis .
(trg)="18"> Malangnya , kini , bahasa-bahasa pupus dalam kadar yang tidak pernah berlaku .

(src)="19"> May isang wikang namamatay sa loob ng 14 na araw .
(trg)="19"> Sesebuah bahasa pupus setiap 14 hari .

(src)="20"> Kasabay nito , ang Ingles ang itinuturing na pandaigdigang wika .
(trg)="20"> Pada masa yang sama , bahasa Inggeris ialah bahasa global yang tidak dapat dipertikaikan .

(src)="21"> Mayroon kaya itong kaugnayan sa isa 't isa ?
(trg)="21"> Mungkinkah terdapat kaitan ?

(src)="22"> Yan ang hindi ko alam .
(trg)="22"> Saya tak tahu .

(src)="23"> Ang alam ko ay nakakita na ako ng maraming pagbabago .
(trg)="23"> Tapi , saya tahu bahawa saya telah melihat banyak perubahan .

(src)="24"> Nang una akong makarating sa lugar na ito , nagtungo ako sa Kuwait sa panahong wala pa sa kaayusan ang mga bagay .
(trg)="24"> Semasa saya baru tiba di Teluk , saya pergi ke Kuwait yang pada masa itu , ia sebuah jawatan yang sukar .

(src)="25"> Sa katunayan , hindi pa ito katagalan .
(trg)="25.1"> Sebenarnya , jarak masanya tidak begitu jauh .
(trg)="25.2"> Jarak masa itu terlalu jauh .

(src)="26"> Masyado itong maaga .
(trg)="26.1"> Sebenarnya , jarak masanya tidak begitu jauh .
(trg)="26.2"> Jarak masa itu terlalu jauh .

(src)="27"> Gayunpaman , Kinuha ako ng British Council kasama ng humigit-kumulang 25 ibang guro .
(trg)="27"> Bagaimanapun , Saya direkrut oleh British Council bersama dengan 25 orang cikgu yang lain .

(src)="28"> At kami ang mga unang hindi Muslim na nagturo sa mga pampublikong paaralan sa Kuwait .
(trg)="28"> Kami ialah cikgu bukan Muslim yang pertama yang mengajar di sekolah di Kuwait .

(src)="29"> Pinadala kami para magturo ng Ingles sapagkat nais ng pamahalaan na gawing makabago ang bansang ito at palakasin ang mga mamamayan sa pamamagitan ng edukasyon .
(trg)="29"> Kami dihantar untuk mengajar bahasa Inggeris kerana kerajaan itu mahu memodenkan negara itu dan memajukan rakyat melalui pendidikan .

(src)="30"> At tiyak , ang U.K. ay nakinabang mula sa malaking kayamanan nito sa langis .
(trg)="30"> Dan semestinya , U.K. mendapat manfaat dari segi kekayaan minyak .

(src)="31"> Okay .
(trg)="31"> Okey .

(src)="32"> At ito ang pinakamalaking pagbabago na aking nakita -- paanong ang pagtuturo ng Ingles ay marahas na nagbago mula sa pagiging kapaki-pakinabang na adhikain sa pagiging isang malakihang pandaigdigang negosyo ngayon .
(trg)="32"> Inilah perubahan utama yang saya lihat -- bagaimana pengajaran bahasa Inggeris telah berubah beransur-ansur daripada amalan saling memanfaatkan kepada perniagaan antarabangsa besar-besaran pada masa kini .

(src)="33.1"> Hindi na lamang ito isang banyagang wika sa kurikulum ng mga paaralan .
(src)="33.2"> At hindi na lamang ito pagmamay-ari ng bansang Inglatera .
(src)="33.3"> Ito ay nauso sa lahat ng bansang nagsasalita ng Ingles .
(trg)="33"> Ia bukan lagi sekadar bahasa asing dalam kurikulum sekolah , ia juga bukan lagi satu-satunya domain di England , ia juga bukan lagi satu-satunya domain di England , ia telah menjadi sampan tunda bagi setiap negara yang menggunakan bahasa Inggeris .

(src)="34"> At bakit hindi ?
(trg)="34"> Kenapa tidak ?

(src)="35"> Sa huli , and pinakamagandang edukasyon -- ayon sa huling Hanay ng Pinakamagagaling na Pandaigdigang Pamantasan -- ay matatagpuan sa mga pamantasan ng U.K at ng U.S.
(trg)="35"> Pendidikan terbaik -- menurut Ranking Universiti Dunia -- didapati di universiti U.K dan A.S.

(src)="36"> Mangyari pa 'y ang lahat ay nag-aasam na magkaroon ng karunugan sa Ingles .
(trg)="36"> Jadi , semua orang mahu berpendidikan Inggeris ,

(src)="37"> Ngunit kung ikaw ay hindi likas na nagsasalita ng Ingles , kailangan mong pumasa sa pagsusulit .
(trg)="37.1"> Tapi , jika anda bukan penutur asli , anda perlu lulus sesebuah ujian .
(trg)="37.2"> Tapi , jika anda bukan penutur asli , anda perlu lulus sesebuah ujian .

(src)="38"> Ngayon , maaari bang tanggihan ang isang mag-aaral ayon sa kakayahan sa pagsasalita lamang ?
(trg)="38"> Adakah wajar untuk menolak seorang pelajar Adakah wajar untuk menolak seorang pelajar hanya berdasarkan kebolehan linguistik ?

(src)="39"> Halimbawa , mayroong isang computer scientist na napakatalino .
(trg)="39.1"> Mungkin terdapat seorang ahli sains komputer yang sangat pintar .
(trg)="39.2"> Mungkin terdapat seorang ahli sains komputer yang sangat pintar .

(src)="40"> Kailangan ba nyang maging kasinggaling sa pagsasalita kagaya ng isang abogado ?
(trg)="40"> Adakah dia perlukan kebolehan bahasa yang sama seperti seorang peguam ?

(src)="41.1"> ?
(src)="41.2"> Hindi sa tingin ko .
(trg)="41"> Rasanya , tidak .

(src)="42"> HIndi natin tanggap ang mga tulad nila .
(trg)="42"> Kami , guru bahasa Inggeris , selalu menolak mereka .

(src)="43"> NIlalagyan natin ng sagabal ang kanilang daanan para sila ay pigilan .
(trg)="43"> Kami memberikan tanda noktah , dan kami menghentikan perjalanan mereka .

(src)="44"> Hindi nila maaaring makamit ang kanilang mga minimithi hangga 't hindi sila natututo ng Ingles .
(trg)="44"> Mereka tidak lagi dapat mengejar impian mereka sehingga mereka lulus bahasa Inggeris .

(src)="45"> Hayaan ninyo akong ipaliwanag ito sa ganitong paraan , kung ako ay makakilala ng isang Olandes na ito lamang ang alam na salita , na mayroon siyang alam na gamot sa kanser , dapat ko ba siyang pigilan sa pagpasok sa aking British University ?
(trg)="45"> Biar saya berikan sebuah contoh : Jika saya bertemu dengan seorang Belanda yang berekabahasa Belanda , dia boleh merawat kanser , adakah saya akan larang dia memasuki Universiti British ?

(src)="46"> Hindi sa tingin ko .
(trg)="46"> Rasanya , tidak .

(src)="47"> Ngunit sa katunayan , ito ang ating ginagawa sa kasalukuyan .
(trg)="47"> Tapi , itulah yang kita lakukan .

(src)="48"> Tayong mga guro ng Ingles ay nagiging tanod .
(trg)="48"> Kami , guru bahasa Inggeris , ialah penjaga pintu .

(src)="49"> At kailangan muna tayong mapaniwala na ang kanilang kakayahan magsalita ng Ingles ay sapat .
(trg)="49"> Anda perlu memuaskan hati kami dulu bahawa bahasa Inggeris anda adalah baik .

(src)="50"> Maaaring maging mapanganib ang pagbibigay ng lubos na kapangyarihan sa isang maliit na bahagi ng lipunan .
(trg)="50"> Adalah bahaya untuk memberikan terlalu banyak kuasa kepada sebilangan kecil orang dalam masyarakat .

(src)="51"> Marahil ang sagabal ay magiging pandaigdigan .
(trg)="51"> Mungkin penghalangnya adalah terlalu umum .

(src)="52"> Okay .
(trg)="52"> Okey .

(src)="53"> " Ngunit , " ang sabi ninyo , " paano naman ang mga pananaliksik ?
(trg)="53"> Anda kata , " Tapi , " " Bagaimana dengan penyelidikan ? "

(src)="54"> Lahat ng ito 'y nasa Ingles . "
(trg)="54"> " Semuanya dalam bahasa Inggeris . "

(src)="55"> Ang mga aklat ay nasa Ingles , ang mga pahayagan ay nasa Ingles , ngunit lahat ng ito 'y katuparan ng kanilang mga pangarap .
(trg)="55"> Buku diterbitkan dalam bahasa Inggeris , jurnal juga dalam bahasa Inggeris , tapi itu bukan kebenarannya .

(src)="56"> Ito ay katupdan ng kailanganing Ingles .
(trg)="56"> Ia memenuhi keperluan mereka yang berbahasa Inggeris .

(src)="57"> At ngayon ito 'y nagpapatuloy .
(trg)="57"> Dan ia berterusan .

(src)="58"> Ang aking tanong , ano ang nagyari sa pagsasaling-wika ?
(trg)="58"> Bagaimana dengan penterjemahan ?

(src)="59"> Kung inyong iisipin ang Islamic Golden Age , nagkaroon noon ng malawakang pagsasaling-wka .
(trg)="59"> Jika anda berfikir tentang Zaman Kegemilangan Islam , terdapat banyak penterjemahan pada masa itu .

(src)="60"> Nagsaling-wika sila mula sa Latin at Griyego patungo sa Arabe , sa Persyano , at ang mga ito 'y isinaling-wika maging sa wikang Aleman ng Europa , at maging sa wikang Romano .
(trg)="60"> Bahasa Latin dan Greek diterjemahkan ke dalam bahasa Arab dan Parsi , kemudian ia diterjemahkan ke dalam bahasa-bahasa Germanik di Eropah dan bahasa-bahasa Romawi .

(src)="61"> At dahil dito , nagliwanag ang Panahon ng Kadiliman sa Europa .
(trg)="61"> Jadi , cahaya menyinari Zaman Gelap di Eropah .

(src)="62"> Ngayon , huwag ninyo sana akong masamain ; Hindi ako salungat sa pagtuturo ng wikang Ingles , ng lahat ng mga gurong naririto ngayon .
(trg)="62"> Jangan salah tafsir ; saya bukan membantah pengajaran bahasa Inggeris , guru-guru bahasa Inggeris di luar sana .

(src)="63"> Sang-ayon ako na mayroon tayong isang pandaigdigang wika .
(trg)="63"> Saya besar hati bahawa kita mempunyai bahasa sejagat .

(src)="64"> Kailngan natin ito ngayon higit kailanman .
(trg)="64"> Kita sangat memerlukannya pada masa kini .

(src)="65"> Ngunit salungat ako sa paggamit nito bilang isang hadlang .
(trg)="65.1"> Tapi , saya membantah penggunaannya sebagai satu penghalang .
(trg)="65.2"> Tapi , saya membantah penggunaannya sebagai satu penghalang .

(src)="66"> Nais ba talaga natin na mauwi sa 600 na wika lamang at may isang pangunahing wika tulad ng Ingles , o Tsino ?
(trg)="66"> Adakah kita mahu mempunyai 600 bahasa tapi bahasa utama ialah bahasa Inggeris , atau bahasa Cina ?

(src)="67.1"> Higit ang kailangan natin .
(src)="67.2"> Hanggang saan ang magiging hangganan ?
(trg)="67.1"> Kita mahu lebih daripada itu .
(trg)="67.2"> Di manakah sempadannya ?

(src)="68"> Ang sistemang ito ay tumutumbas sa karunugan sa kaalaman sa wikang Ingles na hindi na makatwiran .
(trg)="68"> Sistem ini menyamakan kecerdasan Sistem ini menyamakan kecerdasan dengan pengetahuan bahasa Inggeris , ini dilakukan secara sewenang-wenang .

(src)="69"> ( Palakpakan ) At nais kong ipaalala sa inyo na ang mga naglalakihang pangalan na nagdala ng mga karunungan sa kasalukuyang panahon ay hindi kinailangang magkaroon ng kaalaman sa wikang Ingles , hindi nila kinailangang makapasa sa isang Ingles na pagsusulit .
(trg)="69"> ( Tepukan ) Saya mahu mengingatkan anda bahawa mereka yang merupakan golongan bijak pandai tidak perlu berbahasa Inggeris , mereka tidak perlu lulus ujian bahasa Inggeris .

(src)="70"> Isang halimbawa , si Einstein .
(trg)="70"> Contohnya , Einstein .

(src)="71"> Siya , maiba ako , ay itinuring na kakaiba sa kanyang paaralan sapagkat siya , sa katotohanan , ay isang dyslexic .
(trg)="71"> Dia dianggap pelajar yang lembam di sekolah ; sebenarnya , dia menderitai disleksia .

(src)="72"> Ngunit kabutihang-palad para sa mundo , hindi niya kinailangang pumasa sa isang pagsusulit sa Ingles .
(trg)="72"> Mujurlah , dia tidak perlu lulus ujian bahasa Inggeris ,

(src)="73"> Sapagkat ito ay nagsimula lamang noong 1964 sa pamamagitan ng TOEFL , ang pagsusulit sa Amerikanong Ingles .
(trg)="73"> kerana TOEFL dimulakan pada tahun 1964 , iaitu ujian bahasa Inggeris di Amerika .

(src)="74"> Ngayon ito ay lumawak na .
(trg)="74"> Kini , ia telah meletus .

(src)="75"> Laganap na ngayon ang napakaraming uri ng pagsusulit sa Ingles .
(trg)="75"> Terdapat banyak ujian bahasa Inggeris .

(src)="76"> At milyon milyong mag-aaral ang kumukuha nito bawat taon .
(trg)="76"> Berjuta-juta orang pelajar ambil ujian-ujian ini setiap tahun .

(src)="77"> At ngayon , maaari mong isipin , ikaw at ako , ang halaga ng mga ito ay hindi masama , sila at nararapat lamang ngunit ito ay nagiging hadlang para sa napakaraming mahihirap na tao .
(trg)="77"> Anda dan saya mungkin fikir , " Bayaran ujian tidak mahal , ia okey , " tapi ia adalah sangat tinggi bagi orang miskin. tapi ia adalah sangat tinggi bagi orang miskin .

(src)="78"> Kaya sa pamamagitan nito , agad nating silang tinatanggihan .
(trg)="78"> Jadi , kita menolak mereka serta-merta .

(src)="79"> ( Palakpakan ) Naalala ko ang isang ulo ng balita kamakailan lamang : " Edukasyon : Isang Dakilang Tagapaghati . "
(trg)="79"> ( Tepukan ) Saya teringat sebuah tajuk berita yang saya baca baru-baru ini : " Pendidikan : Pemisah yang Besar . "

(src)="80"> Ngayon naintindihan ko ito , Naunawaan ko kung bakit ang mga tao ay nakapokus sa Ingles .
(trg)="80"> Kini , saya faham kenapa orang ramai mahu fokuskan pada bahasa Inggeris .

(src)="81"> Nais nilang ibigay sa kanilang mga anak ang kaginhawahan sa buhay .
(trg)="81"> Mereka mahu berikan anak mereka peluang terbaik dalam hidup .

(src)="82"> Para makamit ito , kailangan nila ng isang Kanluraning karunugan .
(trg)="82"> Untuk melakukannya , mereka perlukan pendidikan Barat .

(src)="83"> Sapagkat , syempre , ang pinakamagagandang hanap-buhay ay napupunta sa mga taong galing sa Kanluraning Pamantasan , na akin nang nabanggit kanina .
(trg)="83"> Kerana , semestinya , pekerjaan terbaik diberikan kepada graduan universiti Barat yang telah saya sebut tadi .

(src)="84"> Ito ay paikot-ikot lamang .
(trg)="84"> Ia merupakan sebuah kitaran .

(src)="85"> Okay .
(trg)="85"> Okey .

(src)="86"> Hayaan ninyo akong isalaysay ang isang kwento tungkol sa dalawang siyentipiko , dalawang siyentipikong Ingles .
(trg)="86"> Biar saya ceritakan tentang 2 orang ahli sains Inggeris .

(src)="87"> Mayroon silang isang ekperimento sa may kinalaman sa genetika at sa unahan at likurang biyas ng mga hayop .
(trg)="87"> Mereka menjalankan sebuah eksperimen tentang genetik Mereka menjalankan sebuah eksperimen tentang genetik serta kaki hadapan dan kaki belakang haiwan .

(src)="88"> Ngunit hindi nila makuha ang nais nilang kahantungan .
(trg)="88"> Tapi , mereka tidak mendapat hasil yang dikehendaki .

(src)="89"> Hindi na nila alam ang dapat gawin , hanggang dumating ang isang siyentipikong Aleman na nakapagtanto na sila ay gumagamit ng dalawang magkaibang salita para sa unahan at likurang biyas ng hayop , samantalang sa genetika ay walang pagkakaiba at maging sa wikang Aleman .
(trg)="89"> Mereka tidak tahu apa yang perlu dilakukan sehingga munculnya seorang ahli sains Jerman yang sedar bahawa mereka menggunakan 2 perkataan untuk kaki hadapan dan kaki belakang sedangkan genetik tidak membezakannya ; begitu juga dengan bahasa Jerman .

(src)="90"> Kaya ayun , nagkaroon ng kasagutan ang kanilang suliranin .
(trg)="90"> Jadi , bingo , masalah diselesaikan .

(src)="91"> Kung ikaw ay hindi makapag-iisip , ikaw ay hindi na makakagalaw .
(trg)="91"> Jika anda tidak faham sesuatu , anda menghadapi kesulitan .

(src)="92"> Ngunit kapag ang ibang wika ay maykakayahang maisip ang kaisipang ito , at , sa pagtutulungan , maaaring malawak ang ating makamit at matutuhan .
(trg)="92"> Tapi , jika bahasa yang lain dapat memahaminya , maka melalui kerjasama , kita dapat mencapai dan belajar lebih banyak lagi .

(src)="93"> Ang aking anak na babae , ay nagpunta mula Inglatera patungo sa Kuwait
(trg)="93"> Anak perempuan saya pergi ke England dari Kuwait .

(src)="94"> Nag-aral siya ng agham at aghambilang sa salitang Arabe .
(trg)="94"> Dia telah mempelajari sains dan matematik dalam bahasa Arab .

(src)="95"> Ito ay isang paaralang Arabe .
(trg)="95"> Sekolah itu bermediumkan bahasa Arab .

(src)="96"> Kinailangan niya itong isalin sa Ingles sa kanyang paaralang panggramatika .
(trg)="96"> Dia perlu terjemahkannya ke dalam bahasa Inggeris di sekolah .

(src)="97"> At siya ang pinakamagaling sa kanyang klase at sa kaniyang mga asignatura .
(trg)="97.1"> Dialah yang terbaik di dalam kelas dalam mata pelajaran tersebut .
(trg)="97.2"> Dialah yang terbaik di dalam kelas dalam mata pelajaran tersebut .

(src)="98"> Na nagsasabi sa atin na , kapag ang isang mag-aaral ang nagtungo sa atin mula sa ibang bansa , maaaring hindi natin sila nabibigyang halaga at ang kanilang mga nalalaman , at ang kaalaman nilang ito ay nasa kanilang sariling wika .
(trg)="98"> Ini menunjukkan bahawa bagi pelajar yang datang dari luar negara , mungkin kita tidak memberikan kredit yang sewajar terhadap apa yang mereka tahu , mungkin kita tidak memberikan kredit yang sewajar terhadap apa yang mereka tahu , tapi mereka tahu tentangnya dalam bahasa mereka .

(src)="99"> Kapag ang isang wika ay namatay , hindi natin malalaman kung ano ang nawala kasama ng wikang ito .
(trg)="99"> Apabila sebuah bahasa pupus , kita tidak tahu kehilangan kita dalam bahasa tersebut .

(src)="100"> Ito ay -- Hindi ko alam kung ito ay napanood ninyo sa CNN kamakailan lamang -- ibinigay nila ang Heroes Award sa isang pastol na batang Kenyan na hindi makapag-aral sa gabi sa kanyang pamayanan tulad ng lahat ng ibang bata , sapagkat ang lamparang de gaas kapag ito ay umuusok ay nakakasakit sa kanyang mata .
(trg)="100"> Ini ialah -- Entah anda telah melihatnya di CNN baru-baru ini -- mereka memberikan Anugerah Hero kepada seorang budak penggembala di Kenya yang tidak dapat belajar pada waktu malam di kampungnya , seperti semua budak di kampung , kerana lampu kerosin bebaskan asap dan rosakkan matanya. kerana lampu kerosin bebaskan asap dan rosakkan matanya .