# et/ted2020-1008.xml.gz
# nl/ted2020-1008.xml.gz
(src)="1.1"> On suur rõõm olla siin ja rääkida asjast , mis on mulle südamelähedane .
(src)="1.2"> See on ilu .
(trg)="1"> Leuk om hier te zijn om met jullie te praten over een onderwerp dat mij na aan het hart ligt , namelijk schoonheid .
(src)="2"> Kunstifilosoofia , esteetika on õigupoolest minu töö .
(trg)="2"> Ik hou me bezig met de filosofie van kunst en esthetiek , eigenlijk , als broodwinning .
(src)="3"> Ma üritan saada aru , mis on ilu elamus nii filosoofiliselt , psühholoogiliselt kui intellektuaalselt ning leida selles nii mõistuspärast kui ka seda , mis inimesi ilu mõistmisel eksiteele viib .
(trg)="3"> Ik probeer filosofisch en psychologisch te begrijpen , wat de ervaring van schoonheid is , wat er verstandig over kan worden gezegd en hoe mensen de weg kwijtraken in het proberen te begrijpen .
(src)="4.1"> See on äärmiselt keeruline teema .
(src)="4.2"> Osaliselt sellepärast , et asjad , mida me peame ilusaks , on väga erinevad .
(trg)="4"> Nu is dit een uiterst gecompliceerd onderwerp , deels omdat de dingen die we mooi noemen zo verschillend zijn .
(src)="5"> Pean siin silmas puhtalt ilu varieeruvust : beebi nägu , Berliozi " Harold Itaalias " , filmid nagu " Võlur Oz " , Tšehhovi näidendid , Kesk-California maastikud , Hokusai vaade Fuji mäele , " Roosikavaler " , imeline võiduvärav Maailmakarika turniiril , Van Goghi " Tähine öö " , Jane Austeni romaan , Fred Astaire tantsimas ekraanil .
(trg)="5"> Denk maar aan de enorme verscheidenheid - een kindergezichtje , Berlioz ' " Harold in Italië " , films als " The Wizard of Oz " , of de toneelstukken van Tsjechov , een Centraal Californisch landschap , een zicht op de Fuji-berg van Hokusai , " Der Rosenkavalier " , een prachtig wedstrijdwinnend doelpunt in een wereldbekerwedstrijd , Van Gogh 's " Sterrennacht " , een roman van Jane Austen , Fred Astaire dansend over het scherm .
(src)="6"> See lühike nimekiri sisaldab inimolendeid , looduslikke pinnavorme , kunstiteoseid ning inimeste oskusi .
(trg)="6"> Deze korte lijst omvat mensen , natuurlijke terreinvormen , kunstwerken en kunstig menselijk handelen .
(src)="7"> Kirjeldus , mis selgitab ilu olemasolu kõiges nimekirja kuuluvas , ei saa olema lihtne .
(trg)="7"> Een uitleg geven die de aanwezigheid van schoonheid in alles op deze lijst verklaart zal niet eenvoudig zijn .
(src)="8"> Siiski saan ma anda teile aimu sellest , mida ma pean kõige olulisemaks teooriaks ilust , mis meil on .
(trg)="8"> Ik kan jullie echter tenminste een voorproefje geven van wat ik beschouw als de meest krachtige theorie van schoonheid die wij totnogtoe hebben .
(src)="9"> See teooria ei tule kunstifilosoofilt , postmodernistlikult kunstiteoreetikult , ega ennasttäis kunstikriitikult .
(trg)="9"> En we krijgen ze dit keer niet van een kunstfilosoof noch van een postmoderne kunsttheoreticus of een vooraanstaand kunstcriticus .
(src)="10.1"> Ei , see teooria tuleb mehelt , kes on nuivähkide , ussikeste ja tuvide paljunemise ekspert .
(src)="10.2"> Ja te teate , keda ma siin silmas pean - Charles Darwinit .
(trg)="10.1"> Nee , deze theorie komt van een deskundige in zeepokken , wormen en duiven fokken .
(trg)="10.2"> En jullie weten wie ik bedoel - Charles Darwin .
(src)="11"> Loomulikult arvavad paljud inimesed , et nad teavad õiget vastust sellele küsimusele , mis on ilu .
(trg)="11"> Natuurlijk , veel mensen denken dat ze het goede antwoord op de vraag " Wat is schoonheid ? "
(src)="12"> Ilu on vaataja silmades .
(trg)="12.1"> al weten .
(trg)="12.2"> Ze ligt in het oog van de toeschouwer .
(src)="13"> Ilu on see , mis puudutab sind isiklikult .
(trg)="13"> Het is wat je persoonlijk beweegt .
(src)="14"> Mõned inimesed , eriti akadeemikud , eelistavad öelda , et ilu on kultuuriliselt mõjutatud vaataja silmades .
(trg)="14"> Of , zoals sommige mensen - met name academici - verkiezen , schoonheid ligt in het cultureel geconditioneerde oog van de toeschouwer .
(src)="15"> Inimesed on nõus , et maalid , filmid või muusika on ilusad , sest nende kultuuriline taust määrab esteetilise maitse ühtsuse .
(trg)="15"> Mensen zijn het erover eens dat schilderijen , films of muziek mooi zijn omdat hun culturen de uniformiteit van de esthetische smaak bepalen .
(src)="16"> Eelistused nii loodusliku ilu kui ka kunsti osas on üpriski kultuuriülesed .
(trg)="16"> Smaak voor zowel natuurlijke schoonheid en de kunsten overbrugt de culturen met groot gemak .
(src)="17"> Jaapanis armastatakse Beethovenit .
(trg)="17"> Beethoven wordt aanbeden in Japan .
(src)="18"> Peruulased armastavad jaapani graafikat .
(trg)="18"> Peruanen houden van Japanse houtsneden .
(src)="19"> Inka skulptuure hinnatakse aareteks Suurbritannia muuseumites , samas kui Shakespeare 'i tõlgitakse peaaegu igasse maailma keelde .
(trg)="19"> Inca-sculpturen worden als schatten beschouwd in Britse musea , terwijl Shakespeare is vertaald in elke grote taal van de aarde .
(src)="20"> Või mõelge vaid Ameerika jazzist , Ameerika filmidest - need jõuavad kõikjale .
(trg)="20"> Of denk maar aan Amerikaanse jazz of Amerikaanse films - je vindt ze overal .
(src)="21"> Kunstis on väga palju erinevusi , kuid on ka palju universaalseid , kultuuriüleseid esteetilisi naudinguid ja väärtusi .
(trg)="21"> Er zijn veel verschillen tussen de kunsten , maar er zijn ook universele , cross-culturele esthetische genoegens en waarden .
(src)="22"> Kuidas seda universaalsust seletada ?
(trg)="22"> Hoe kunnen we deze universaliteit verklaren ?
(src)="23"> Parim vastus peitub katses rekonstrueerida darvinistlik evolutsiooniteooria meie kunstilistest ja esteetilistest eelistustest .
(trg)="23"> Het beste antwoord ligt in het proberen de darwinistische evolutionaire geschiedenis van onze artistieke en esthetische smaak te reconstrueren .
(src)="24.1"> Me peame uurima oma praegust kunstilist maitset ja eelistusi ning selgitama välja , kuidas need meie teadvuses on kujunenud .
(src)="24.2"> Tegevustest , mis on pärit eelajaloolisest , jääaegsest keskkonnast , kus tegelikult inimesteks kujunesime , kuid ka sotsiaalsetest olukordadest , kus oleme välja arenenud .
(trg)="24.1"> We moeten proberen te achterhalen hoe onze huidige artistieke smaak en voorkeuren zich hebben ontwikkeld en uitleggen hoe ze zo in onze geesten werden vastgelegd .
(trg)="24.2"> Door de acties van zowel onze prehistorische , grotendeels Pleistocene omgevingen , waar we volledig mens werden , maar ook door de sociale situaties waarin we evolueerden .
(src)="25"> Taoline inimese lahtimonteerimine saab tuge eelajaloolistest allikatest .
(trg)="25"> Deze ' reverse engineering ' kan ook een beroep doen op de hulp van het menselijk archief bewaard in de prehistorie .
(src)="26"> Fossiilidest , koopamaalingutest ja muust sarnasest .
(trg)="26"> Ik bedoel fossielen , grotschilderingen enzovoort .
(src)="27"> Tuleb võtta arvesse seda , mida teame 19 .-20 . sajandini isoleerituna elanud kütt-korilaste esteetilistest eelistustest .
(trg)="27"> En we moeten rekening houden met wat we weten van de esthetische interesses van geïsoleerde groepen van jager-verzamelaars die overleefden tot in de 19e en 20e eeuw .
(src)="28"> Nii , mul isiklikult pole vähimatki kahtlust , et ilu kogemine , kogu emotsionaalse intensiivsuse ja naudinguga , kuulub meie psühholoogia valdkonda .
(trg)="28"> Ik heb persoonlijk niet de minste twijfel dat de ervaring van schoonheid , met haar emotionele intensiteit en genot , behoort tot onze geëvolueerde menselijke psychologie .
(src)="29"> Ilu kogemine on üks osa darvinistlike kohanemiste seerias .
(trg)="29"> De ervaring van schoonheid is een onderdeel in een hele reeks van Darwinistische aanpassingen .
(src)="30"> Ilu on kohanemisvõime , mida me laiendame ja võimendame meelelahutuse ja kunstiteoste loomiseks ja nautimiseks .
(trg)="30"> Schoonheid is een adaptief gevolg , dat we uitbreiden en intensifiëren in het creëren en het genieten van werken van kunst en vermaak .
(src)="31"> Nagu mitmed teist teavad , toimib evolutsioon kahel peamisel mehhanismil .
(trg)="31"> Zoals velen van jullie wel zullen weten , werkt evolutie middels twee belangrijke primaire mechanismen .
(src)="32.1"> Esimene neist on looduslik valik ehk juhuslikud hälbimised ja valikuline säilitamine ning meie anatoomia ja füsioloogia .
(src)="32.2"> See on kõhunäärme , silma või sõrmeküünte areng .
(trg)="32"> De eerste hiervan is natuurlijke selectie - dat is een willekeurige mutatie en selectief behoud - samen met onze anatomie en fysiologie - zoals de evolutie van de alvleesklier of het oog of de vingernagels .
(src)="33"> Looduslik valik seletab ka paljusid algelisi reaktsioone nagu tülgastus mädaneva liha haisust ning hirme nagu madude kartmine või hirm seista kaljuservale liiga lähedal .
(trg)="33"> Natuurlijke selectie verklaart ook waarom we van bepaalde zaken walgen zoals de vreselijke geur van rottend vlees , of angsten , zoals de angst voor slangen of dicht bij de rand van een klif staan .
(src)="34"> Looduslik valik selgitab ka seksuaalset naudingut , magusa , rasvase ja valgurikka eelistamist , mis selgitab paljude toitude populaarsust ja seda puuviljadest ning šokolaadist kuni grillitud ribideni .
(trg)="34"> Natuurlijke selectie verklaart ook genoegens - seksueel genot , onze voorliefde voor zoet , vet en eiwitten , wat op zijn beurt weer al die populaire voedingsmiddelen verklaart , van rijpe vruchten en chocolade tot barbecue-ribben .
(src)="35"> Teine oluline evolutsiooni printsiip on seksuaalne valik , mis toimib hoopis erinevalt .
(trg)="35"> Het andere grote principe van de evolutie is de seksuele selectie , die heel anders werkt .
(src)="36"> Paabulinnu uhke saba on selle kõige kuulsam näide .
(trg)="36"> De prachtige staart van de pauw is daar het meest bekende voorbeeld van .
(src)="37"> See ei arenenud välja ellujäämiseks .
(trg)="37"> Die evolueerde niet voor het natuurlijke overleven .
(src)="38"> Pigem on see ellujäämise takistuseks .
(trg)="38"> In feite gaat die tegen de natuurlijke overleving in .
(src)="39"> Paabulinnu saba põhjuseks on paaritumisvalikud , mida teevad paabulinnu emalinnud .
(trg)="39"> Nee , de pauwenstaart is het resultaat van de paringkeuzes van pauwinnen .
(src)="40"> See on üsna tuttav lugu .
(trg)="40"> Het is een nogal bekend verhaal .
(src)="41"> Naised on need , kes ajalugu kujundavad .
(trg)="41"> Het zijn vrouwen die de geschiedenis richting geven .
(src)="42"> Darwin ise arvas muuseas , et paabulinnu saba on emalindude arvates ilus .
(trg)="42"> Darwin zelf had er geen twijfels over dat de pauwenstaart mooi was in de ogen van de pauwin .
(src)="43"> Ta kasutaski seda sõna .
(trg)="43"> Hij gebruikte letterlijk dat woord .
(src)="44"> Pidades need ideed hästi meeles , võime öelda , et ilu kogemus on üks viise , kuidas evolutsioon toimib ja erutust , huvi , imetlust või isegi kinnismõtteid luues innustab meid tegema ellujäämiseks ja elu jätkamiseks vajalikke otsuseid .
(trg)="44"> Met deze ideeën stevig in het achterhoofd , kunnen we zeggen dat de ervaring van schoonheid een van de manieren is waarop de evolutie zorgt voor het opwekken en in stand houden van interesse of fascinatie , zelfs obsessie , om ons aan te moedigen de meest adaptieve beslissingen voor overleving en voortplanting te nemen .
(src)="45"> Ilu on looduse viis mõjutada meid distantsilt .
(trg)="45"> Schoonheid is de manier waarop de natuur op afstand te werkt , bij wijze van spreken .
(src)="46"> Kohanemiseks hea maastik otseselt toiduks ju ei kõlba .
(trg)="46"> Ik bedoel , jullie kunt niet verwachten dat je een adaptief voordelig landschap kan eten .
(src)="47"> See ei anna kasu lapsele ega kallimale .
(trg)="47"> En ook niet je baby of je geliefde .
(src)="48"> Evolutsiooni trikk on muuta need ilusaks , et need oleksid ligitõmbavad ja pakuksid naudingut vaid vaatamisest .
(trg)="48"> Dus de evolutionaire truc bestaat erin om ze mooi te maken , om ze een soort van magnetisme te laten uitoefenen waardoor het alleen al een genot is naar hen te kijken .
(src)="49"> Mõelge korraks olulise esteetilise naudingu allikale - kaunite maastike ligitõmbavusele .
(trg)="49"> Denk even aan een belangrijke bron van esthetisch plezier , de magnetische aantrekkingskracht van mooie landschappen .
(src)="50"> Inimesed väga erinevatest kultuuridest üle maailma kipuvad armastama maastikke , mis juhtumisi on sarnased pleistotseeni savannidele , kus inimesed arenesid .
(trg)="50"> Mensen in zeer verschillende culturen over de hele wereld hebben de neiging om te houden van een bepaald soort landschap , een landschap dat toevallig gelijkt op de Pleistocene savannes waarin we zijn geëvolueerd .
(src)="51"> Sama maastikku võib näha kalendritel , postkaartidel , golfiradade ning parkide kujunduses ja kuldselt raamitud maalidel , mis ripuvad elutubades New Yorgist Uus-Meremaani .
(trg)="51"> Dit landschap vind je vandaag nog op kalenders , kaarten , in het ontwerp van golfbanen en openbare parken en in de in goud ingelijste foto 's die in huiskamers van New York tot Nieuw-Zeeland hangen .
(src)="52"> See on nagu Hudsoni jõe koolkonna maastik , millel on avarad rohumaad vaheldumisi puuderühmadega .
(trg)="52"> Het is een soort van Hudson River School-landschap met open ruimten van lage grassen afgewisseld met bosjes van bomen .
(src)="53"> Puud , muuseas , hargnevad eelistatult võimalikult maapinna lähedalt , mis tähendab , et need on puud , mille otsa saaks ohu korral ronida .
(trg)="53"> De bomen , tussen haakjes , zien we het liefst met takken tot dicht bij de grond , dat wil zeggen , dat je er makkelijk kon inklimmen in een noodsituatie .
(src)="54.1"> Sellel maastikul on nähtav mõni veekogu või märgid veest sinaval horisondil .
(src)="54.2"> Samuti on seal linnud-loomad ning mitmekesine rohelus .
(src)="54.3"> Ja lõpuks , pange tähele , rada või tee või hoopiski jõekallas või rannajoon , mis kulgeb kaugusesse , kutsudes endale järgnema .
(trg)="54"> Het landschap toont de aanwezigheid van rechtstreeks zichtbaar water , of een teken van water in de blauwachtige verte , aanduidingen van dierlijk leven evenals diverse soorten groen en ten slotte - let op - een pad of een weg , misschien een rivieroever of een kustlijn , die zich uitstrekt in de verte , en je bijna uitnodigt om het te volgen .
(src)="55"> Sellist maastikku peetakse ilusaks isegi neis riikides , kus seda ei esine .
(trg)="55"> Dit soort landschap wordt mooi gevonden , zelfs door mensen in landen waar het niet voorkomt .
(src)="56"> Ideaalne savannimaastik on üks selgemaid näiteid , kus inimesed kõikjal maailmas leiavad ilu sarnases visuaalses kogemuses .
(trg)="56"> Het ideale savannelandschap is een van de duidelijkste voorbeelden waar mensen van overal schoonheid vinden in een vergelijkbare visuele ervaring .
(src)="57"> Seejuures võib vaielda , et see on ju looduslik ilu .
(trg)="57"> Maar , zou iemand kunnen beweren , dat is natuurlijke schoonheid .
(src)="58"> Kuidas on lugu kunstiga ?
(trg)="58"> Hoe zit het met artistieke schoonheid ?
(src)="59"> Kas see ei sõltu täiesti kultuurist ?
(trg)="59"> Is dat niet volledig cultureel bepaald ?
(src)="60"> Ei , ma ei arva nii .
(trg)="60"> Ik denk het niet .
(src)="61"> Selle selgitamiseks vaataksin jällegi tagasi eelajaloolisesse aega .
(trg)="61"> En nogmaals wil ik terug kijken naar de prehistorie om er iets over te zeggen .
(src)="62"> Varaseimateks inimese loodud kunstiteosteks peetakse oskuslikke koopamaalinguid , mida teame Lascaux 'st ja Chauvet 'st .
(trg)="62"> Het wordt algemeen aangenomen dat de vroegste menselijke kunstwerken de verbazend bekwame grotschilderingen zijn die we allemaal kennen van Lascaux en Chauvet .
(src)="63"> Chauvet ' koopad on umbes 32 000 aastat vanad nagu ka mõned väikesed , realistlikud naise ja loomade kujud samast perioodist .
(trg)="63"> De grotten van Chauvet zijn ongeveer 32.000 jaar oud , evenals een paar kleine , realistische beelden van vrouwen en dieren uit dezelfde periode .
(src)="64"> Kuid kunstilised oskused on tegelikult hoopis vanemad .
(trg)="64"> Maar artistieke en decoratieve vaardigheden zijn eigenlijk veel ouder dan dat .
(src)="65"> Ilusaid merekarpidest keesid , mis näevad välja kui miski , mida võiks leida käsitöölaadalt , ning ookrit kehamaalinguiks on leitud umbes 100 000 aasta vanustena .
(trg)="65.1"> Mooie halssnoeren van schelpen die eruit zien als iets wat je zou vinden bij een ambachtenbeurs .
(trg)="65.2"> Ook oker bodypaint , van ongeveer 100.000 jaar geleden is gevonden .
(src)="66"> Kuid kõige intrigeerivamad leiud on veelgi vanemad .
(trg)="66"> Maar de meest intrigerende prehistorische artefacten zijn nog ouder dan dit .
(src)="67"> Mõtlen siin niinimetatud Acheuli käsikirveid .
(trg)="67"> Ik denk aan de zogenaamde Acheuliaanse vuistbijlen .
(src)="68"> Vanimad kivist tööriistad on kirved Olduvai kuristikust Ida-Aafrikas .
(trg)="68"> De oudste stenen werktuigen zijn hakkers uit de Olduvaikloof in Oost-Afrika .
(src)="69"> Need on umbes kaks ja pool miljonit aasta vanad .
(trg)="69"> Ze gaan ongeveer tot twee en een half miljoen jaar terug .
(src)="70"> Need rohmakad tööriistad olid olemas tuhandeid sajandeid kuni umbes 1,4 miljonit aastat tagasi hakkas Homo erectus neid tahuma õhukesteks kiviplaatideks , mis vahel olid ovaalsed , kuid enamasti meenutasid sümmeetrilist teravatipulist lehte või pisarat .
(trg)="70"> Deze ruwe gereedschappen waren duizenden eeuwen lang te vinden , tot ongeveer 1,4 miljoen jaar geleden toen Homo erectus begon met het vormgeven van losse , dunne stenen messen , soms afgeronde ovalen , maar die vaak voor onze ogen , een boeiend , symmetrisch blad in druppelvorm vertoonden .
(src)="71"> Need Acheuli käsikirved said oma nime St Acheuli järgi Prantsusmaal , kus esmaleiud 19 . sajandil tegid alguse nende leidmisele tuhandetes paikades Aasias , Euroopas ja Aafrikas - peaaegu kõikjal , kus Homo erectus ja Homo ergaster elutsesid .
(trg)="71"> Deze Acheuliaanse vuistbijlen - ze zijn vernoemd naar Saint-Acheul in Frankrijk , waar ze in de 19de eeuw werden gevonden - zijn met duizenden opgegraven , verspreid over Azië , Europa en Afrika , bijna overal waar Homo erectus en Homo ergaster rondzwierven .
(src)="72"> Selline kogus neid käsikirveid näitab , et neid ei tehtud loomade tapmiseks .
(trg)="72"> Nu , de enorme aantallen van deze vuistbijlen wijzen erop dat ze niet werden gemaakt voor het slachten van dieren .
(src)="73"> Sellele hüpoteesile annab tuge ka tõsiasi , et erinevalt teistest tolle aja tööriistadest ei näita käsikirved enamasti kulumise märki , isegi mitte peentel servadel .
(trg)="73"> En nog meer evidentie voor deze stelling is dat , in tegenstelling tot andere Pleistocene werktuigen , deze handbijlen vaak geen tekenen van slijtage vertonen op hun tere scherpe kanten .
(src)="74"> Mõned neist on igal juhul veristamiseks liiga suured
(trg)="74"> En sommige zijn in elk geval te groot om te gebruiken voor de slagerij .
(src)="75"> Nende sümmeetria , atraktiivsed materjalid , ja ennekõike täpne meistritöö on lihtsalt ilusad ka tänapäeval .
(trg)="75"> Hun symmetrie , hun aantrekkelijke materialen en , bovenal , hun zorgvuldige afwerking zijn gewoon heel mooi voor onze ogen , zelfs vandaag de dag .
(src)="76.1"> Seega , mis olid need iidsed ...
(src)="76.2"> Need riistad on iidsed , nad on võõrad , kuid samal ajal ka kuidagi tuttavad .
(trg)="76"> Dus waar dienden deze oude - ik bedoel , ze zijn oud en vreemd , maar ze zijn tegelijkertijd op de een of andere manier vertrouwd -
(src)="77"> Milleks neid kasutati ?
(trg)="77"> waar dienden deze artefacten voor ?
(src)="78"> Parim vastus sellele on see , et need olidki varaseimad kunstiteosed , praktilised tööriistad , mis muudeti haaravateks esteetilisteks objektideks , millel on elegantne kuju ja osav teostus .
(trg)="78"> Het best beschikbare antwoord is dat ze letterlijk de vroegst bekende kunstwerken zijn , praktische hulpmiddelen getransformeerd tot boeiende esthetische objecten , in aanzien om zowel hun elegante vorm als hun virtuoze vakmanschap .
(src)="79.1"> Käsikirved märgivad inimajaloos evolutsioonilist edasiminekut .
(src)="79.2"> Tööriistad hakkasid toimima darvinistliku hea seisundi signaalina , mis täitsid sama funktsiooni nagu paabulinnu saba , kuid erinevalt karvadest või sulgedest on käsikirved teadlikult ja targalt meisterdatud .
(trg)="79"> Vuistbijlen bakenen een evolutionaire vooruitgang in de menselijke geschiedenis af- hulpmiddelen gemaakt om te dienen voor wat Darwinisten ' fitnesssignalen ' noemen - dat wil zeggen , sierstukken , om te pronken zoals de pauw met zijn staart , met dien verstande dat , in tegenstelling tot haren en veren , de vuistbijlen bewust zijn ontworpen .
(src)="80"> Arukalt tehtud käsikirved näitasid ihaldusväärseid isiksuseomadusi : intelligentsi , käelisi oskusi , planeerimisoskust , kohusetundlikkust ja vahel ka haruldaste materjalide omamist .
(trg)="80"> Competent gemaakt vuistbijlen duidden op wenselijke persoonlijke kwaliteiten- intelligentie , fijne motoriek , het vermogen om te plannen , nauwgezetheid en soms de toegang tot zeldzame materialen .
(src)="81"> Üle kümnete tuhandete põlvkondade tõstsid need oskused staatust neil , kes neid väljendasid ja said soo jätkamisel eelise vähem osavate ees .
(trg)="81"> Meer dan tienduizenden generaties lang , verhoogden dergelijke vaardigheden de status van degenen die hen tentoonspreidden en zo een reproductief voordeel kregen over de minder vaardigen .
(src)="82"> See on küll vana ütlus , aga tundub toimivat : " Äkki tuled mu koopasse ja ma näitan sulle oma käsikirveid ? "
(trg)="82"> Het is een oud trucje , maar het is aangetoond dat het werkt - " Kom eens naar mijn grot , dan kan ik je mijn vuistbijlen laten zien . "
(src)="83"> ( Naer ) Kuigi loomulikult on seejuures huvitav , et me ei saa olla kindlad , kuidas see idee edastati , sest Homo erectusel , kes need esemed tegi , ei olnud keelt .
(trg)="83"> ( Gelach ) Behalve , natuurlijk , wat er nog interessant aan is , is dat we niet zeker weten hoe dat idee werd overgebracht , omdat Homo erectus die deze objecten maakte niet over taal beschikte .
(src)="84"> Seda on raske mõista , aga see on hämmastav fakt .
(trg)="84"> Het is moeilijk te begrijpen , maar het is een ongelooflijk feit .
(src)="85"> Need esemed tegi hominiidi eellane , Homo erectus või Homo ergaster , umbes 50-100 000 aastat enne keele teket .
(trg)="85"> Dit object is gemaakt door een hominide voorvader - Homo erectus of Homo ergaster - 50 tot 100.000 jaar geleden voordat taal zich had ontwikkeld .
(src)="86"> Ulatudes üle miljonite aastate , on käsikirved üks vanimaid kunstilisi traditsioone inimkonna ajaloos .
(trg)="86"> Zich uitstrekkend over een miljoen jaar , is de vuistbijl traditie de langste artistieke traditie in de menselijke en voormenselijke geschiedenis .
(src)="87.1"> Käsikirve eepose lõpuks oli Homo sapiens , nagu neid siis kutsuti , leidlik leidmaks uusi viise lõbustamiseks ja vaimustamiseks .
(src)="87.2"> Ehk kasutati naljade rääkimist , jutuvestmist , tantsu või soenguid .
(trg)="87"> Tegen het einde van het vuistbijltijdperk , vond Homo sapiens - zoals ze vanaf toen werden genoemd , eindelijk - ongetwijfeld nieuwe manieren om elkaar te vermaken en te verbazen door , wie weet , het vertellen van moppen , verhalen , dansen of haartooi .
(src)="88"> Jah , soenguid , ma olen kindel .
(trg)="88"> Ja , haartooi - daar druk ik op .
(src)="89"> Nüüdisajal ollakse oskuslikud kujuteldavate maailmade loomises kirjanduses ja filmides ning emotsioonide väljendamises muusika , maalimise ja tantsuga .
(trg)="89"> Voor ons moderne mensen , worden virtuoze technieken gebruikt om imaginaire werelden te creëren in fictie en in films , om intense emoties te uiten met muziek , schilderkunst en dans .
(src)="90"> Kuid siiski on fundamentaalne omadus , mis on säilinud eelajaloolisest esteetilisest soovist : me leiame ilu oskuslikes esitlustes .
(trg)="90"> Maar toch , een fundamentele eigenschap van de voorouderlijke persoonlijkheid blijft bestaan in ons esthetische hunkeren : de schoonheid die we vinden in kunstige voorstellingen .
(src)="91"> Lascaux , Louvre või Carnegie Hall - inimolenditel on püsiv sünnipärane tõmme oskusliku kunsti esituse poole .
(trg)="91"> Van Lascaux en het Louvre tot Carnegie Hall , hebben mensen een permanente ingeboren smaak voor het virtuoze tentoonspreiden van kunst .
(src)="92"> Me leiame ilu asjades , mis on hästi tehtud .
(trg)="92"> Wij vinden schoonheid in iets dat goed werd gedaan .
(src)="93"> Järgmine kord , kui möödute ehtepoe aknast ja vaatate kaunilt lõigatud pisarakujulist vääriskivi , ärge arvake , et vaid teie kultuur ütleb teile , et see sädelev juveel on ilus .
(trg)="93"> Dus de volgende keer dat je in de etalage van een juwelier een mooi gesneden traanvormige steen ziet , wees er dan niet zo zeker van dat het alleen maar je cultuur is die je vertelt dat dit fonkelende juweel mooi is .
(src)="94"> Teie kauged eellased armastasid seda kuju ja pidasid selle tahumise oskust ilusaks isegi enne , kui suutsid seda sõnadesse panna .
(trg)="94"> Je verre voorouders hielden van die vorm en vonden schoonheid in de vaardigheden die nodig zijn om het te maken , zelfs voordat ze hun liefde konden verwoorden .
(src)="95"> Kas ilu on tõesti vaataja silmades ?
(trg)="95"> Zit schoonheid in het oog van de toeschouwer ?
(src)="96"> Ei , see on sügaval me teadvuses .
(trg)="96"> Nee , ze zit diep in onze geest .
(src)="97"> See on kingitus , mis on pärandatud oskuste ja rikaste emotsioonide kaudu meie kõige kaugematelt eellastelt .
(trg)="97"> Het is een geschenk , doorgegeven vanuit de intelligente vaardigheden en het rijke gevoelsleven van onze oudste voorouders .
(src)="98"> Meie tugevad reaktsioonid piltidele , kunstis väljendatud emotsioonidele , muusika ilule ja öötaevale on meiega ja ka meie järglastega sama kaua kuni inimrass eksisteerib .
(trg)="98"> Onze krachtige reactie op beelden , op de expressie van emotie in de kunst , op de schoonheid van muziek en op de nachtelijke hemel , zal ons en onze nakomelingen bijblijven zolang als de mensheid zal bestaan .
(src)="99"> Aitäh .
(trg)="99"> Dank je .
(src)="100"> ( Aplaus )
(trg)="100"> ( Applaus )
# et/ted2020-1013.xml.gz
# nl/ted2020-1013.xml.gz