# eo/ted2020-10.xml.gz
# ro/ted2020-10.xml.gz
(src)="1"> Malgraŭ la pravaj zorgoj pri aidoso kaj la birda gripo -- kaj ni aŭskultos pli poste la brilan D-ron Brillant paroli pri tio -- mi volas paroli pri aliaj pandemioj , kiuj estas la korvaskula malsano , diabeto , hipertensio -- ĉiuj plene preventeblaj por almenaŭ 95 procentoj de la homoj nur per ŝanĝo de dieto kaj vivo-stilo .
(trg)="1.1"> Cu toate grijile noastre legate de SIDA şi gripa aviarǎ , şi vom auzi despre asta din partea minunatului Dr .
(trg)="1.2"> Brilliant mai târziu , vreau sǎ vǎ vorbesc despre cealaltǎ pandemie , şi anume bolile cardiovasculare , diabetul , hipertensiunea , toate putând fi prevenite la cel puţin 95 % dintre persoane , doar prin schimbarea alimentaţiei şi stilului de viaţǎ
(src)="2.1"> Okazas , ke nuntempe estas tutmondiĝo de la malsano , ke homoj ĉie ekmanĝas kiel ni , kaj vivas kiel ni , kaj mortas kiel ni .
(src)="2.2"> Post unu generacio , ekzemple , Azio , kiu havis unu el la plej malaltaj proporcioj de kormalsano , trodikeco kaj diabeto , atingis unu el la plej altaj .
(src)="2.3"> Kaj en Afriko , kormalsano samrangas kun mortoj pro HIV kaj aidoso en la plejmulton de la landoj .
(trg)="2.1"> În prezent asistăm la o globalizare a bolilor , alţi oameni încep sǎ mǎnânce ca şi noi , sǎ trǎiascǎ la fel ca noi şi sǎ moarǎ ca noi .
(trg)="2.2"> Şi , de exemplu , într-o generaţie , Asia a ajuns de la unul dintre cele mai scǎzute niveluri de incidenţă a bolilor de inimă , obezităţii şi diabetului la unul dintre cele mai ridicate .
(trg)="2.3"> Şi în Africa , bolile cardiovasculare produc la fel de mulţi morţi ca HIV / SIDA în majoritatea ţǎrilor .
(src)="3"> Do jen estas urĝa momento de oportuno , kiun ni profitu por fari gravan ŝanĝon , kiu povas influi la vivojn de ja milionoj da homoj kaj praktiki preventan medicinon laŭ tutmonda skalo .
(trg)="3"> Aşa cǎ avem o ocazie unicǎ sǎ facem un lucru important ce poate afecta , literalmente , viaţa a milioane de oameni şi să practicăm medicinǎ preventivǎ la scarǎ globalǎ .
(src)="4"> Kor- kaj sangvaskulaj malsanoj mortigas pli da homoj -- ne nur ĉi-lande , sed ankaŭ tutmonde -- ol ĉiuj aliaj kialoj kune , kvankam ĝi estas plene preventebla por preskaŭ ĉiuj .
(trg)="4"> Bolile cardiovasculare încǎ omoarǎ mai multe persoane - nu doar în ţara noastrǎ , ci la nivel global - decât toate celǎlalte împreunǎ , şi totuşi se pot preveni în majoritatea cazurilor .
(src)="5.1"> Ĝi ne nur estas preventebla ; ĝi fakte estas inversigebla .
(src)="5.2"> Kaj dum la lastaj 29 jaroj , preskaŭ , ni sukcesis montri , ke per simpla ŝanĝo en la dieto kaj vivo-stilo , uzante tiujn tre altteknikajn , kostajn , modernegajn mezurojn por pruvi kiel potencaj estas la tre simplaj malaltteknikaj kaj malmultekostaj intervenoj -- kvanta arteriografio , antaŭ kaj post unu jaro , kaj koraj PET-tomografioj .
(trg)="5.1"> Nu doar că se pot preveni , de fapt sunt reversibile .
(trg)="5.2"> Şi în ultimii aproape 29 de ani am reuşit sǎ demonstrǎm cǎ prin schimbarea alimentaţiei şi stilului de viaţǎ , folosind tehnologii de măsurare inovatoare , scumpe , de ultimǎ orǎ pentru a arăta ce puternice pot fi aceste intervenţii uşoare , simple şi ieftine .
(trg)="5.3"> Arteriografii cantitative , înainte şi dupǎ un an , şi tomografii cardiace .
(src)="6"> Ni montris antaŭ kelkaj monatoj -- ni publikigis la unuan studaĵon montrantan , ke oni povas ja haltigi aŭ malprogresigi prostatan kanceron farante ŝanĝojn en dieto kaj vivostilo kaj 70-procenta malprogreso en la tumoro aŭ haltigo de la tumor-kreskiĝo , kompare al nur naŭ procentoj de la kompara grupo .
(trg)="6"> Am arǎtat acum câteva luni -- am publicat primul studiu care aratǎ cǎ poţi sǎ opreşti , sau sǎ inversezi progresul cancerului de prostatǎ prin schimbǎri de regim alimentar şi stil de viaţǎ şi o scǎdere de 70 % a progresului tumorii , sau inhibare a creşterii tumorii , comparativ cu o scădere de 9 % în cazul grupului de control .
(src)="7"> Kaj en tiu ĉi MRI- kaj MR-spektroskopio la aktiveco de prostata tumoro montriĝas ruĝe -- vi povas vidi ĝian reduktiĝon post unu jaro .
(trg)="7"> Şi în acest RMN şi spectroscopie , activitatea tumorii de prostatǎ se vede în roşu -- se poate vedea cum scade dupǎ un an .
(src)="8.1"> Nun estas epidemio de trodikeco : du trionoj el la plenkreskuloj kaj 15 procentoj el la infanoj .
(src)="8.2"> Vere zorgigas min , ke diabeto kreskis 70-procente dum la lastaj 10 jaroj kaj tiu ĉi povas esti la unua generacio en kiu niaj infanoj vivas malpli longe ol ni .
(src)="8.3"> Estas bedaŭrinde kaj preventeble .
(trg)="8.1"> În prezent existǎ o epidemie de obezitate .
(trg)="8.2"> Douǎ treimi din adulţi şi 15 % din copii .
(trg)="8.3"> Ceea ce mǎ îngrijoreazǎ este faptul cǎ diabetul a crescut cu 70 % în ultimii 10 ani şi aceasta ar putea fi prima generaţie în care copiii au o speranţa de viaţǎ mai scurtǎ decât noi .
(trg)="8.4"> E jenant şi se poate preveni .
(src)="9.1"> Tio ĉi ne estas balotrezultoj , sed homoj -- la nombro da trodikaj homoj laŭ ŝtato , komencante en 1985 - 87 -- kaj tio ĉi el CDC-retejo -- 1988 ĝis 1991 -- vi ekhavas novan kategorion -- 1992 ĝis 96 , 1997 ĝis 2001 - ĝi plimalboniĝas .
(src)="9.2"> Ni iel malevoluas .
(src)="9.3"> ( Ridoj ) Nu , kion ni povas fari pri tio ?
(src)="9.4"> Bone , la dieto , kiun ni trovis kaj povas malevoluigi kormalsanon kaj kanceron estas azia dieto .
(trg)="9.1"> Acestea nu sunt rezultate de alegeri , ci sunt oameni - numǎrul persoanelor care suferă de obezitate în funcţie de stat , începând în ' 85 , ' 86 , ' 87 - acestea sunt de pe site-ul CDC - ' 88 , ' 89 , ' 90 , ' 91 - avem o nouǎ categorie - ' 92 , ' 93 , ' 94 , ' 95 , ' 96 , ' 97 , ' 98 , ' 99 , 2000 , 2001 - devine tot mai rǎu .
(trg)="9.2"> Parcǎ involuǎm .
(trg)="9.3"> Şi ce putem face noi ?
(trg)="9.4"> Pǎi , am descoperit cǎ regimul alimentar care poate anula riscul bolii de inimǎ şi cancer este unul asiatic .
(src)="10"> Sed en Azio , oni ekmanĝas kiel ni kaj tio klarigas kial ili ekmalsaniĝas kiel ni .
(trg)="10"> Însǎ oamenii din Asia încep sǎ mǎnânce ca noi şi drept urmare , încep sǎ se îmbolnǎveascǎ la fel ca noi .
(src)="11.1"> Do mi eklaboris kun pluraj grandaj manĝaĵo-entreprenoj .
(src)="11.2"> Ili povas igi alloge kaj amuze kaj plaĉe kaj konvene manĝi pli sanigajn manĝaĵojn , -- mi prezidas la rekomendkonsilantarojn de McDonald 's kaj Pepsico , kaj ConAgra , kaj Safeway kaj baldaŭ Del Monte , kaj ili malkovras , ke tio estas favora al negoco .
(trg)="11.1"> Aşa cǎ am cooperat cu multe companii mari de alimente .
(trg)="11.2"> Ei pot face sǎ parǎ distractiv şi la modă şi crocant şi comod sǎ mǎnânci mâncare mai sǎnǎtoasǎ .
(trg)="11.3"> Sunt preşedintele comisiei consultative pentru McDonald 's PepsiCo , ConAgra , Safeway şi în curând Del Monte şi îşi dau seama cǎ este o afacere bună .
(src)="12.1"> La salatoj , kiujn vi vidas ĉe McDonald 's venis el la studo -- ĝi ofertos azian salaton .
(src)="12.2"> Ĉe Pepsi , du trionoj el ĝia malneta enspezo venas el ĝiaj pli bonaj manĝaĵoj .
(trg)="12.1"> Salatele pe care le gǎsiţi la McDonald 's provin din aceastǎ muncǎ -- vor avea şi o salatǎ asiaticǎ .
(trg)="12.2"> La Pepsi , douǎ treimi din creşterea de venit provine de la alimentele mai sǎnǎtoase .
(src)="13.1"> Se ni povas agi tiel , ni povos liberigi rimedojn por aĉeti medikamentojn , kiujn oni vere bezonas por zorgi pri aidoso , HIV , malario kaj preventi birdan gripon .
(src)="13.2"> Dankon .
(trg)="13.1"> Şi dacǎ reuşim sǎ facem asta , putem elibera fonduri pentru medicamentele într-adevǎr necesare pentru a trata SIDA , HIV şi malaria şi pentru a preveni gripa aviarǎ .
(trg)="13.2"> Mulţumesc
# eo/ted2020-1018.xml.gz
# ro/ted2020-1018.xml.gz
(src)="1"> Okej , mi tuj montros al vi denove ion pri niaj dietoj .
(trg)="1"> OK , vă voi arăta iar ceva despre ce mâncăm .
(src)="2.1"> Kaj mi ŝatus koni la spektantaron .
(src)="2.2"> Kiuj el vi jam manĝis insektojn ?
(trg)="2.1"> Şi aş vrea să-mi cunosc publicul .
(trg)="2.2"> Aşadar , a mâncat careva insecte vreodată ?
(src)="3"> Estas vere multe .
(trg)="3"> Destul de mulţi .
(src)="4"> & lt ; ridoj & gt ; Eĉ tiel , vi ne reprezentas la tutan loĝantaron de la Tero .
(trg)="4"> ( Râsete ) Totuşi , nu sunteţi reprezentativi pentru întreaga populaţie a globului .
(src)="5"> & lt ; ridoj & gt ; Ĉar fakte 80 % de la homaro manĝas insektojn .
(trg)="5"> ( Râsete ) Pentru că 80 % dintre oameni chiar mănâncă insecte .
(src)="6"> Sed tio estas tre bona .
(trg)="6"> Iar asta e bine .
(src)="7.1"> Kial ne manĝi insektojn ?
(src)="7.2"> Bone , unue , kio estas insektoj ?
(trg)="7.1"> De ce să nu mănânci insecte ?
(trg)="7.2"> În primul rând , ce sunt insectele ?
(src)="8"> Bestoj , kiuj moviĝas sur ses kruroj .
(trg)="8"> Insectele sunt animale cu şase picioare .
(src)="9"> Kaj jen nur kelkaj el ili .
(trg)="9"> Iar astea sunt doar câteva .
(src)="10"> Estas ses milionoj da insekto-specioj sur tiu ĉi planedo , ses milionoj da specioj .
(trg)="10"> Sunt şase milioane de specii de insecte pe Pământ , şase milioane de specii .
(src)="11"> Estas kelkaj centoj da mamuloj - kaj ses milionoj da insekto-specioj .
(trg)="11"> Sunt câteva sute de specii de mamifere - dar şase milioane de specii de insecte .
(src)="12"> Fakte , kalkulante ĉiujn individuajn organismojn , ni alvenus al multe pli granda nombro .
(trg)="12"> De fapt , dacă am număra toate organismele individuale , am obţine rezultate şi mai semnificative .
(src)="13"> El ĉiuj bestoj sur la Tero , el ĉiuj bestospecioj , 80 elcentoj paŝas sur ses kruroj .
(trg)="13"> Dintre toate animalele de pe Pământ , aparţinând tututor speciilor , 80 % au şase picioare .
(src)="14"> Sed se ni kalkulus ĉiujn individuojn kaj ties averaĝan pezon , ni atingus ion inter 200 kaj 2 mil kilogramoj por ĉiu el ni sur la Tero .
(trg)="14"> Dar dacă am număra toţi indivizii şi am calcula greutatea medie , ar rezulta ceva între 200 şi 2000 de kilograme pentru fiecare om de pe Pământ .
(src)="15.1"> Tio signifas , ke laŭ biomaso insektoj estas pli abundaj ol ni .
(src)="15.2"> Kaj ni ne estas sur planedo de homoj , sed sur planedo de insektoj .
(trg)="15.1"> Asta înseamnă că , din punct de vedere al biomasei , insectele sunt mult mai abundente decât noi .
(trg)="15.2"> Şi nu ne aflăm pe o planetă a oamenilor , ci pe o planetă a insectelor .
(src)="16"> Insektoj ne troviĝas nur en la naturo , ili estas ankaŭ parto de nia ekonomio , kutime senkonscie de ni .
(trg)="16"> Insectele nu se află doar în natură , ci sunt implicate şi în economie , de obicei fără ştirea noastră .
(src)="17"> Oni faris kalkulon , moderan kalkulon , antaŭ kelkaj jaroj : la usona ekonomio profitas je 57 miliardojn da dolaroj ĉiujare pro insektoj .
(trg)="17"> S-a făcut o estimare , una conservatoare , acum doi ani , conform căreia economia SUA a beneficiat de 57 de miliarde de dolari pe an .
(src)="18"> Tio estas nombro tre granda , kaj grava kontribuo senpaga al la ekonomio de Usono ,
(trg)="18"> E un număr foarte mare , o contribuţie gratuită la economia Statelor Unite .
(src)="19"> kaj mi komparis ĝin kun la kosto de la milito en Irako en la sama jaro :
(trg)="19"> M-am interesat cât plătea economia pentru războiul din Irak în acelaşi an .
(src)="20"> 80 miliardoj da dolaroj .
(trg)="20"> 80 de miliarde de dolari americani .
(src)="21"> Nu , ni scias , ke tio ne estis malmultekosta milito .
(trg)="21"> Ştim că n-a fost un război ieftin .
(src)="22"> Do insektoj , simple senpage , kontribuas al la ekonomio de Usono kun proksimume samranga kvanto simple senpage , sciate de neniu ajn .
(trg)="22"> Aşa că insectele contribuie gratis la economia Statelor Unite cam în acelaşi grad , absolut gratuit , fără să ştie nimeni .
(src)="23"> Kaj ne nur en Usono , sed en iu ajn lando , iu ajn ekonomio .
(trg)="23"> Asta nu se întâmplă doar în SUA , ci în orice ţară şi în orice economie .
(src)="24"> Kion ili faras ?
(trg)="24"> Ce fac anume ?
(src)="25"> Ili forigas ekskrementojn , polenumas kampojn .
(trg)="25"> Îndepărtează bălegarul , ne polenizează recoltele .
(src)="26"> Unu triono de la fruktoj , kiujn ni manĝas ni ŝuldas al insektoj kiuj zorgas pri la reproduktado de la plantoj .
(trg)="26"> O treime din fructele pe care le mâncăm este rezultatul insectelor care ajută la reproducerea plantelor .
(src)="27.1"> Ili ĉasas trudbestojn .
(src)="27.2"> Kaj estas manĝaĵo por predantoj .
(trg)="27"> Ţin sub control dăunătorii şi sunt , în acelaşi timp , hrană pentru animale .
(src)="28"> Ili situas ĉe la komenco de la manĝo-ĉeno .
(trg)="28"> Sunt la baza lanţurilor trofice .
(src)="29"> Bestetoj manĝas insektojn .
(trg)="29"> Animalele mici mănâncă insecte .
(src)="30"> Eĉ grandaj bestoj manĝas insektojn .
(trg)="30"> Chiar şi animalele ceva mai mari mănâncă insecte .
(src)="31"> Sed la bestetoj , kiuj manĝas insektojn estas manĝataj de pli grandaj bestoj , de eĉ pli grandaj bestoj .
(trg)="31"> Dar animalele mici care se hrănesc cu insecte sunt , la rândul lor , devorate de animale mai mari şi tot aşa .
(src)="32"> Kaj ĉe la fino de la manĝo-ĉeno , ankaŭ de ni .
(trg)="32"> La capătul lanţului trofic , le mâncăm la rândul nostru .
(src)="33"> Ja multaj homoj manĝas insektojn .
(trg)="33"> Mulţi oameni mănâncă insecte .
(src)="34"> Kaj jen vi vidas min en provinca urbeto de Ĉinio , Lijiang -- ĉirkaŭ du milionoj da loĝantoj .
(trg)="34"> Iată-mă într-un orăşel de provincie din China , Lijiang , cu circa două milioane de locuitori .
(src)="35"> Kiam vi manĝas eksterhejme , en fiŝa restoracio , ekz. vi povas elekti kiun fiŝon vi volas manĝi , Tie , vi povas elekti kiujn insektojn .
(trg)="35"> Dacă ieşi la cină , poţi alege ce insecte ai vrea să mănânci , ca şi cum te-ai afla într-un restaurant pescăresc şi ai alege ce peşte doreşti să consumi .
(src)="36"> Kaj oni pretigas ilin mirinde .
(trg)="36"> Şi le prepară într-un fel grozav .
(src)="37"> Jen mi estas ĝuanta manĝon kun raŭpoj , akridoj , abeloj , delikataĵoj .
(trg)="37"> Iată-mă savurând o cină constând în omizi , lăcuste , albine , delicatese .
(src)="38"> Oni povas manĝi ion novan ĉiutage .
(trg)="38"> Poţi mânca ceva nou în fiecare zi .
(src)="39"> Estas pli ol mil specioj da insektoj manĝataj ĉirkaŭ la terglobo .
(trg)="39"> În lume se mănâncă mai mult de 1000 de specii de insecte .
(src)="40"> Tio estas multe pli ol la kelkaj mamuloj , kiujn ni manĝas : bovinoj , porkoj aŭ ŝafoj .
(trg)="40"> Semnificativ mai mult decât cele câteva mamifere pe care le măncăm : vaca , porcul , oaia .
(src)="41"> Pli ol 1 000 specioj -- grandega diverseco .
(trg)="41"> Mai mult de 1000 de specii - o mare varietate .
(src)="42"> Kaj nun vi eble pensas , okej , en tiu ĉina urbeto tiel oni faras , sed ne tie ĉi .
(trg)="42"> Acum v-aţi putea zice : OK , în acel oraş de provincie din China se întâmplă asta , dar nu şi la noi .
(src)="43.1"> Nu , ni jam vidis , ke pluraj el vi jam manĝis insektojn , eĉ se nur okaze .
(src)="43.2"> Sed mi povas aserti , ke ĉiu el vi manĝas insektojn , senescepte .
(trg)="43.1"> Am arătat însă deja că destui dintre dumneavoastră au mâncat deja insecte .
(trg)="43.2"> Dar pot să susţin că absolut toţi mâncaţi insecte , fără excepţie .
(src)="44"> Vi manĝas minimume 500 gramojn ĉiun jaron .
(trg)="44"> Mâncaţi cel puţin 500 de grame pe an .
(src)="45"> Kion vi manĝas ?
(trg)="45"> Ce mâncaţi ?
(src)="46.1"> Tomato-supon , arakidan kremon , ĉokoladon , nudelojn -- ĉiu prilaborita manĝaĵo , konsumita de vi enhavas insektojn , ĉar insektoj estas ĉie ĉirkaŭ ni .
(src)="46.2"> Ili troviĝas en la naturo , sekve ankaŭ en niaj plantejoj .
(trg)="46"> Supă de roşii , unt de arahide , ciocolată , tăiţei - orice mâncare procesată îngurgitaţi conţine insecte , deoarece insectele sunt pretutindeni şi , când se află în mijlocul naturii , se află şi în recoltele noastre .
(src)="47"> Kelkaj insektoj damaĝas fruktojn .
(trg)="47"> Unele fructe sunt afectate de insecte .
(src)="48"> Kun la tiel difektitaj tomatoj , ekz. oni faras tomato-supon .
(trg)="48"> Acelea sunt fructele , şi anume roşiile , din care este făcută supa de roşii .
(src)="49"> La nedifektitajn vendas la legomvendejo .
(trg)="49"> Dacă nu sunt afectate de insecte , sunt vândute la magazin .
(src)="50"> Jen la tomatoj , kiujn ni vidas ,
(trg)="50"> Asta este imaginea pe care-o avem despre roşii .
(src)="51.1"> sed la cetero iras en la supo .
(src)="51.2"> Kaj se ili kongruas kun la postuloj de la manĝaĵo-inspektejo , povas esti ĉiaj aĵoj en ili , senprobleme .
(trg)="51.1"> Dar există şi roşii care ajung în supă .
(trg)="51.2"> Şi , atâta timp cât îndeplinesc cerinţele autorităţii sanitar-veterinare , poate conţine tot felul de chestii , fără nicio problemă .
(src)="52"> Fakte kial meti tiujn bulojn en la supon , se estas viando en ĝi ĉiuokaze ?
(trg)="52"> De fapt , de ce-am pune chiftelele astea în supă , atâta timp cât oricum conţine carne ?
(src)="53"> & lt ; ridoj & gt ; Niaj tutaj prilaboritaj manĝaĵoj enhavas pli da proteino ol ni povus prikonscii .
(trg)="53"> ( Râsete ) De fapt , toate alimentele procesate conţin mai multe proteine decât credem .
(src)="54"> Do ĉio jam estas proteino-fonto .
(trg)="54"> Aşadar , toate sunt deja o sursă de proteine .
(src)="55"> Nu vi povas diri : " Okej , ni do manĝas 500 gramojn nur hazarde " .
(trg)="55"> Aţi putea spune : " OK , aşadar mâncăm din greşeală 500 de grame . "
(src)="56"> Tamen , ankaŭ intence ni tion faras ,
(trg)="56"> Ba chiar o facem intenţionat
(src)="57.1"> kun multaj bonkonataj manĝaĵoj .
(src)="57.2"> Jen nur du ekzemploj en tiu bildo -- rozkoloraj biskvitoj kaj surimio-bastonoj aŭ , se vi preferas , Campari .
(src)="57.3"> Arego da manĝeblaj produktoj ruĝkoloraj estas kolorigitaj per natura kolorigilo .
(trg)="57.1"> într-o grămadă de alimente pe care le avem .
(trg)="57.2"> Iată aici doar două dintre ele - prăjiturele roz sau surimi sau , dacă doriţi , Campari .
(trg)="57.3"> Multe dintre alimentele care au culoarea roşie sunt vopsite cu un colorant natural .
(src)="58"> La surimio-bastonoj , el krabo-viando , aŭ ŝajna krabo-viando , estas fakte blanka fiŝaĵo kolorigita per koĉinelaĵo .
(trg)="58"> Batoanele surimi conţin carne de crab sau sunt vândute ca şi cum ar conţine aşa ceva ; de fapt , este peşte alb care este vopsit cu coşenilă .
(src)="59"> Koĉinelaĵo estas produkto de insekto , kiu vivas en kaktoj .
(trg)="59"> Coşenila este un produs secundar al unei insecte care trăieşte pe plantele de cactus .
(src)="60"> Ĝi estas produktata grandkvante je 150 ĝis 180 tunoj jare , en la Kanariaj Insuloj , en Peruo , kaj estas granda negoco .
(trg)="60"> Se produce în cantităţi mari , 150-180 de tone pe an , în Insulele Canare şi în Peru şi sunt o afacere bănoasă .
(src)="61"> Unu gramo da koĉinelaĵo kostas ĉirkaŭ 30 eŭroj .
(trg)="61"> Un gram de coşenilă costă circa 30 de euro .
(src)="62"> Unu gramo da oro valoras 30 eŭrojn .
(trg)="62"> Un gram de aur costă tot atât .
(src)="63"> Do ĝi estas tre altvalora varo , uzata por kolorigi niajn manĝaĵojn .
(trg)="63"> Aşadar , este foarte preţioasă şi o folosim ca să colorăm alimentele .
(src)="64"> Nun la situacio en la mondo estas ŝanĝiĝonta por vi kaj por mi kaj por ĉiu sur la Tero .
(trg)="64"> Situaţia globală se va schimba pentru fiecare dintre noi , pentru toată lumea de pe acest Pământ .
(src)="65"> La homa loĝantaro kreskas tre rapide kaj kreskas eksponenciale .
(trg)="65"> Populaţia globului creşte foarte rapid şi o face exponenţial .
(src)="66"> Se nun estas inter ses kaj sep miliardojn da homoj , tiu nombro kreskos ĝis proks. naŭ miliardoj en 2050 .
(trg)="66"> În acest moment există între şase şi şapte miliarde de oameni , iar acest număr va creşte până la nouă miliarde în 2050 .
(src)="67.1"> Tio signifas , ke ni havos multe pli da buŝoj por manĝigi .
(src)="67.2"> Kaj tio malkvietigas pli kaj pli da homoj .
(trg)="67.1"> Asta înseamnă că vom avea mult mai multe guri de hrănit .
(trg)="67.2"> Iar acest lucru îngrijorează din ce în ce mai mulţi oameni .
(src)="68"> Okazis konferenco de MAO ( Manĝaĵ- kaj Agrikultur-Organizo ) en Oktobro tute dediĉita al tio .
(trg)="68"> În octombrie anul trecut a avut loc o conferinţă a Organizaţiei pentru Agricultură şi Alimentaţie din cadrul ONU dedicată acestui subiect .
(src)="69"> Kiel ni manĝigos tiun mondon ?
(trg)="69"> Cum vom hrăni această lume ?
(src)="70"> Kaj la nombroj sur l 'ekrano montras , ke ni havas unu trionon pli da buŝoj por manĝigi , sed ni bezonas kreskigi la agrikulturan produktadon je 70 elcentoj .
(trg)="70"> Dacă priviţi datele , acestea ne indică faptul că vom avea cu o treime mai multe guri de hrănit , dar avem nevoie ca producţia din agricultură să crească cu 70 % .
(src)="71"> Kaj tio des pli , ke la mondoloĝantaro kreskas kaj ĝi kreskas ne nur laŭnombre , Ni ankaŭ fariĝas pli bonhavaj , kaj kiu fariĝas bonhava , tiu ekmanĝas pli kaj ankaŭ ekmanĝas pli da viando .
(trg)="71"> Iar asta deoarece populaţia globului creşte nu doar cantitativ , ci se şi îmbogăţeşte şi orice persoană mai înstărită începe să mănânce mai mult , în special mai multă carne .
(src)="72"> Kaj viando , fakte , estas io , kio kostas multe al nia agrikultura produktado .
(trg)="72"> Iar producerea cărnii are costuri ridicate în cadrul producţiei din agricultură .
(src)="73"> Nia dieto konsistas iagrade el bestaj proteinoj , kaj nuntempe ni plejmulte obtenas tion el la brutaro , fiŝoj kaj ĉasaĵoj .
(trg)="73"> Dieta noastră constă în parte din proteine animale şi , deocamdată , cei mai mulţi dintre noi le procurăm din carne , din peşte , din vânat .
(src)="74"> Kaj ni manĝas multon da tio .
(trg)="74"> Şi mâncăm destul de mult .
(src)="75"> En la evoluinta landaro konsumiĝas averaĝe 80 kilogramoj po kapo ĉiujare , kaj tio atingas 120 en Usono kaj iomete malpli en kelkaj aliaj landoj , sed averaĝe 80 kilogramoj po homo ĉiujare .
(trg)="75.1"> În ţările dezvoltate , se consumă în medie 80 kilograme pe cap de locuitor pe an , cantitatea crescând până la 120 kg în Statele Unite şi fiind ceva mai scăzută în alte câteva ţări .
(trg)="75.2"> Media este însă de 80 kilograme pe an pentru fiecare persoană .
(src)="76"> En la evolulandoj estas multe malpli .
(trg)="76"> În ţările în curs de dezvoltare , aceasta este mult mai scăzută .
(src)="77"> Temas pri 25 kilogramoj .
(trg)="77"> Este de 25 kilograme pe an .
(src)="78"> Sed tio ege kreskas .
(trg)="78"> Dar creşte într-un ritm nebunesc .
(src)="79"> En Ĉinio dum la lastaj 20 jaroj , tio kreskis de 20 al 50 kaj plu kreskas .
(trg)="79"> În China , în ultimii 20 de ani , a crescut de la 20 la 50 şi creşte în continuare .
(src)="80"> Do se unu triono de la mondoloĝantaro kreskigas sian viando-konsumadon de 25 al 80 kilogramoj , averaĝe , kaj unu triono de la mondo vivas en Ĉinio kaj en Barato , ni havas grandegan postulon por viando .
(trg)="80"> Aşadar , dacă o treime din populaţia lumii îşi va mări consumul de carne în medie de la 25 la 80 kilograme , iar o treime din populaţia lumii trăieşte în China şi în India , vom avea o cerere enormă de carne .
(src)="81"> Kaj certe ni ne povas diri : ĝi estas nur por ni , ne por ili .
(trg)="81"> Şi , desigur , nu suntem în măsură să zicem " E doar pentru noi , nu şi pentru ei " .
(src)="82"> Ili havas la saman rajton kiel ni .
(trg)="82"> Au dreptul la aceeaşi cotă ca noi .
(src)="83"> Nun , antaŭ ĉio , mi devus specifi ke ni manĝas ja tro da viando en la okcidenta mondo .
(trg)="83"> Pentru început , aş spune că , în Occident , mâncăm mult prea multă carne .
(src)="84.1"> Ni povus vivi per multe , multe malpli -- kaj mi , delonga vegetarano , pri tio certas .
(src)="84.2"> Oni ja povas facile vivi sen iu ajn viando .
(trg)="84.1"> Ne-am putea descurca cu mult mai puţin - şi sunt în măsură să zic asta , sunt vegetarian de multă vreme .
(trg)="84.2"> Şi te poţi descurca uşor fără orice .
(src)="85"> Vi akiros proteinojn en ia ajn manĝaĵo ĉiuokaze .
(trg)="85"> Ai parte de proteine în orice aliment .
(src)="86"> Sed ankaŭ , amason da problemoj kaŭzas viando-produktado kaj ni alfrontas ilin pli kaj pli ofte .
(trg)="86"> Dar producerea cărnii este asociată cu multe probleme şi avem parte de asta din ce în ce mai des .
(src)="87"> La unua rilatas al la homa sano .
(trg)="87"> Prima problemă este sănătatea umană .