# eo/ted2020-10.xml.gz
# pl/ted2020-10.xml.gz
(src)="1"> Malgraŭ la pravaj zorgoj pri aidoso kaj la birda gripo -- kaj ni aŭskultos pli poste la brilan D-ron Brillant paroli pri tio -- mi volas paroli pri aliaj pandemioj , kiuj estas la korvaskula malsano , diabeto , hipertensio -- ĉiuj plene preventeblaj por almenaŭ 95 procentoj de la homoj nur per ŝanĝo de dieto kaj vivo-stilo .
(trg)="1"> Pomimo uzasadnionych obaw o AIDS i ptasią grypę -- usłyszymy jeszcze o tym od błyskotliwego Dr Brillianta -- usłyszymy jeszcze o tym od błyskotliwego Dr Brillianta -- chcę opowiedzieć o innych pandemiach , takich jak choroby układu krwionośnego , cukrzyca , nadciśnienie -- wszystkie są całkowicie do uniknięcia dla co najmniej 95 % ludzi , poprzez zmianę diety i stylu życia. wszystkie są całkowicie do uniknięcia dla co najmniej 95 % ludzi , poprzez zmianę diety i stylu życia. wszystkie są całkowicie do uniknięcia dla co najmniej 95 % ludzi , poprzez zmianę diety i stylu życia .
(src)="2.1"> Okazas , ke nuntempe estas tutmondiĝo de la malsano , ke homoj ĉie ekmanĝas kiel ni , kaj vivas kiel ni , kaj mortas kiel ni .
(src)="2.2"> Post unu generacio , ekzemple , Azio , kiu havis unu el la plej malaltaj proporcioj de kormalsano , trodikeco kaj diabeto , atingis unu el la plej altaj .
(src)="2.3"> Kaj en Afriko , kormalsano samrangas kun mortoj pro HIV kaj aidoso en la plejmulton de la landoj .
(trg)="2.1"> Obecnie występuje globalizacja chorób , gdzie ludzie Obecnie występuje globalizacja chorób , gdzie ludzie zaczynają jeść , żyć i umierać jak my .
(trg)="2.2"> W ciągu jednego pokolenia , Azja mając jeden z najniższych wskaźników W ciągu jednego pokolenia , Azja mając jeden z najniższych wskaźników chorób serca , otyłości i cukrzycy , doszła do najwyższych .
(trg)="2.3"> W Afryce , choroby układu krążenia chorób serca , otyłości i cukrzycy , doszła do najwyższych .
(trg)="2.4"> W Afryce , choroby układu krążenia powodują tyle samo zgonów co HIV i AIDS w większości krajów. powodują tyle samo zgonów co HIV i AIDS w większości krajów .
(src)="3"> Do jen estas urĝa momento de oportuno , kiun ni profitu por fari gravan ŝanĝon , kiu povas influi la vivojn de ja milionoj da homoj kaj praktiki preventan medicinon laŭ tutmonda skalo .
(trg)="3"> Tak więc mamy wgląd w to , co co należy zrobić , aby wpłynąć na życie milionów ludzi , Tak więc mamy wgląd w to , co co należy zrobić , aby wpłynąć na życie milionów ludzi , Tak więc mamy wgląd w to , co co należy zrobić , aby wpłynąć na życie milionów ludzi , wdrażając medycynę zapobiegawczą na skalę globalną. wdrażając medycynę zapobiegawczą na skalę globalną .
(src)="4"> Kor- kaj sangvaskulaj malsanoj mortigas pli da homoj -- ne nur ĉi-lande , sed ankaŭ tutmonde -- ol ĉiuj aliaj kialoj kune , kvankam ĝi estas plene preventebla por preskaŭ ĉiuj .
(trg)="4"> Choroby serca i naczyń krwionośnych wciąż zabijają więcej ludzi Choroby serca i naczyń krwionośnych wciąż zabijają więcej ludzi niż wszystkie inne choroby razem wzięte , lecz można im zapobiec prawie w każdym przypadku. niż wszystkie inne choroby razem wzięte , lecz można im zapobiec prawie w każdym przypadku .
(src)="5.1"> Ĝi ne nur estas preventebla ; ĝi fakte estas inversigebla .
(src)="5.2"> Kaj dum la lastaj 29 jaroj , preskaŭ , ni sukcesis montri , ke per simpla ŝanĝo en la dieto kaj vivo-stilo , uzante tiujn tre altteknikajn , kostajn , modernegajn mezurojn por pruvi kiel potencaj estas la tre simplaj malaltteknikaj kaj malmultekostaj intervenoj -- kvanta arteriografio , antaŭ kaj post unu jaro , kaj koraj PET-tomografioj .
(trg)="5.1"> Nie tylko można im zapobiec , ale nawet można je odwrócić .
(trg)="5.2"> Nie tylko można im zapobiec , ale nawet można je odwrócić .
(trg)="5.3"> Dziś w wyniku prostej zmiany diety i stylu życia , Dziś w wyniku prostej zmiany diety i stylu życia , opierając się o najnowsze osiągnięcia techniki badawczej , jesteśmy w stanie udowodnić jak proste i tanie jest to działanie .
(trg)="5.4"> Arteriografia ilościowa , przed i po roku , oraz tomograficzny obraz serca ( PET ) .
(trg)="5.5"> Arteriografia ilościowa , przed i po roku , oraz tomograficzny obraz serca ( PET ) .
(trg)="5.6"> Arteriografia ilościowa , przed i po roku , oraz tomograficzny obraz serca ( PET ) .
(src)="6"> Ni montris antaŭ kelkaj monatoj -- ni publikigis la unuan studaĵon montrantan , ke oni povas ja haltigi aŭ malprogresigi prostatan kanceron farante ŝanĝojn en dieto kaj vivostilo kaj 70-procenta malprogreso en la tumoro aŭ haltigo de la tumor-kreskiĝo , kompare al nur naŭ procentoj de la kompara grupo .
(trg)="6"> Kilka miesięcy temu opublikowaliśmy pierwsze studium pokazujące , że można zatrzymać Kilka miesięcy temu opublikowaliśmy pierwsze studium pokazujące , że można zatrzymać lub odwrócić rozwój raka prostaty przez zmiany w diecie i stylu życia , lub odwrócić rozwój raka prostaty przez zmiany w diecie i stylu życia , oraz w 70 % zredukować rozrost guza w porównaniu do jedynie 9 % w grupie kontrolnej. w porównaniu do jedynie 9 % w grupie kontrolnej .
(src)="7"> Kaj en tiu ĉi MRI- kaj MR-spektroskopio la aktiveco de prostata tumoro montriĝas ruĝe -- vi povas vidi ĝian reduktiĝon post unu jaro .
(trg)="7"> W spektroskopiach MRI i MR , aktywność guza prostaty pokazana jest na czerwono , W spektroskopiach MRI i MR , aktywność guza prostaty pokazana jest na czerwono , można zobaczyć , że zanika po roku .
(src)="8.1"> Nun estas epidemio de trodikeco : du trionoj el la plenkreskuloj kaj 15 procentoj el la infanoj .
(src)="8.2"> Vere zorgigas min , ke diabeto kreskis 70-procente dum la lastaj 10 jaroj kaj tiu ĉi povas esti la unua generacio en kiu niaj infanoj vivas malpli longe ol ni .
(src)="8.3"> Estas bedaŭrinde kaj preventeble .
(trg)="8.1"> Obecnie mamy epidemię otyłości , na którą choruje 65 % dorosłych i 15 % dzieci .
(trg)="8.2"> Obecnie mamy epidemię otyłości , na którą choruje 65 % dorosłych i 15 % dzieci .
(trg)="8.3"> Liczba chorych na cukrzycę powiększyła się o 70 % w ciągu ostatnich 10 lat , i obecne pokolenie może żyć krócej niż my. w ciągu ostatnich 10 lat , i obecne pokolenie może żyć krócej niż my .
(trg)="8.4"> Jest to niestety smutne , ale można temu zapobiec .
(trg)="8.5"> Jest to niestety smutne , ale można temu zapobiec .
(src)="9.1"> Tio ĉi ne estas balotrezultoj , sed homoj -- la nombro da trodikaj homoj laŭ ŝtato , komencante en 1985 - 87 -- kaj tio ĉi el CDC-retejo -- 1988 ĝis 1991 -- vi ekhavas novan kategorion -- 1992 ĝis 96 , 1997 ĝis 2001 - ĝi plimalboniĝas .
(src)="9.2"> Ni iel malevoluas .
(src)="9.3"> ( Ridoj ) Nu , kion ni povas fari pri tio ?
(src)="9.4"> Bone , la dieto , kiun ni trovis kaj povas malevoluigi kormalsanon kaj kanceron estas azia dieto .
(trg)="9.1"> To nie są wyniki wyborcze , to jest liczba ludzi , którzy są otyli To nie są wyniki wyborcze , to jest liczba ludzi , którzy są otyli w poszczególnych stanach , zaczynając od lat 85 , 86 , 87 dane pochodzą ze strony CDC - lata ' 88 , '89 , '90 , '91 nowa kategoria - ' 92 , ' 93 , ' 94 , ' 95 , ' 96 , ' 97 , ' 98 , ' 99 , 2000 , 2001 - jest coraz gorzej .
(trg)="9.2"> Cofamy się w ewolucji .
(trg)="9.3"> Co możemy z tym zrobić ?
(trg)="9.4"> Dieta , którą odkryliśmy odwracająca choroby serca i raka , jest dietą azjatycką. odwracająca choroby serca i raka , jest dietą azjatycką .
(src)="10"> Sed en Azio , oni ekmanĝas kiel ni kaj tio klarigas kial ili ekmalsaniĝas kiel ni .
(trg)="10.1"> Ale ludzie w Azji zaczynają jeść jak my , dlatego zaczynają chorować tak jak my .
(trg)="10.2"> Ale ludzie w Azji zaczynają jeść jak my , dlatego zaczynają chorować tak jak my .
(trg)="10.3"> Ale ludzie w Azji zaczynają jeść jak my , dlatego zaczynają chorować tak jak my .
(src)="11.1"> Do mi eklaboris kun pluraj grandaj manĝaĵo-entreprenoj .
(src)="11.2"> Ili povas igi alloge kaj amuze kaj plaĉe kaj konvene manĝi pli sanigajn manĝaĵojn , -- mi prezidas la rekomendkonsilantarojn de McDonald 's kaj Pepsico , kaj ConAgra , kaj Safeway kaj baldaŭ Del Monte , kaj ili malkovras , ke tio estas favora al negoco .
(trg)="11.1"> Pracowałem z wielkimi koncernami spożywczymi .
(trg)="11.2"> Można tę dietę wylansować , tak aby okazała się modna .
(trg)="11.3"> Można tę dietę wylansować , tak aby okazała się modna .
(trg)="11.4"> Zasiadam w komitetach doradczych McDonalda Pepsico , Conagra , Safeway i Del Monte , wszyscy doszli do wniosku , że może to być dobry interes. wszyscy doszli do wniosku , że może to być dobry interes .
(src)="12.1"> La salatoj , kiujn vi vidas ĉe McDonald 's venis el la studo -- ĝi ofertos azian salaton .
(src)="12.2"> Ĉe Pepsi , du trionoj el ĝia malneta enspezo venas el ĝiaj pli bonaj manĝaĵoj .
(trg)="12.1"> Sałatki , które są w McDonaldach , pojawiły się dzięki tej pracy .
(trg)="12.2"> Sałatki , które są w McDonaldach , pojawiły się dzięki tej pracy .
(trg)="12.3"> Dwie trzecie dochodów Pepsi pochodzi z ich lepszej żywności .
(trg)="12.4"> Dwie trzecie dochodów Pepsi pochodzi z ich lepszej żywności .
(src)="13.1"> Se ni povas agi tiel , ni povos liberigi rimedojn por aĉeti medikamentojn , kiujn oni vere bezonas por zorgi pri aidoso , HIV , malario kaj preventi birdan gripon .
(src)="13.2"> Dankon .
(trg)="13.1"> Więc jeśli to zrobimy , uwolnimy wtedy środki na zakupy leków , które naprawdę potrzebujemy , Więc jeśli to zrobimy , uwolnimy wtedy środki na zakupy leków , które naprawdę potrzebujemy , na kurację AIDS , HIV , malarii i dla zapobiegania ptasiej grypie .
(trg)="13.2"> Dziękuję. na kurację AIDS , HIV , malarii i dla zapobiegania ptasiej grypie .
(trg)="13.3"> Dziękuję .
# eo/ted2020-1018.xml.gz
# pl/ted2020-1018.xml.gz
(src)="1"> Okej , mi tuj montros al vi denove ion pri niaj dietoj .
(trg)="1"> Chciałbym zwrócić waszą uwagę na niektóre aspekty naszego żywienia .
(src)="2.1"> Kaj mi ŝatus koni la spektantaron .
(src)="2.2"> Kiuj el vi jam manĝis insektojn ?
(trg)="2.1"> Ale najpierw pytanie do publiczności .
(trg)="2.2"> Kto z was jadł owady ?
(src)="3"> Estas vere multe .
(trg)="3"> To całkiem sporo .
(src)="4"> & lt ; ridoj & gt ; Eĉ tiel , vi ne reprezentas la tutan loĝantaron de la Tero .
(trg)="4"> ( Śmiech ) Mimo wszystko nie jesteście grupą reprezentatywną dla ogółu ludzkości .
(src)="5"> & lt ; ridoj & gt ; Ĉar fakte 80 % de la homaro manĝas insektojn .
(trg)="5"> ( Śmiech ) A to dlatego , że 80 procent ludzi naprawdę żywi się owadami .
(src)="6"> Sed tio estas tre bona .
(trg)="6"> Ale i tak jest was całkiem sporo .
(src)="7.1"> Kial ne manĝi insektojn ?
(src)="7.2"> Bone , unue , kio estas insektoj ?
(trg)="7.1"> Dlaczego właściwie mielibyśmy nie jeść owadów ?
(trg)="7.2"> Najpierw zastanówmy się , czym one są .
(src)="8"> Bestoj , kiuj moviĝas sur ses kruroj .
(trg)="8"> Owady to zwierzęta , które chodzą na sześciu nogach .
(src)="9"> Kaj jen nur kelkaj el ili .
(trg)="9"> Tu widzicie tylko niektóre .
(src)="10"> Estas ses milionoj da insekto-specioj sur tiu ĉi planedo , ses milionoj da specioj .
(trg)="10"> Na Ziemi istnieje 6 milionów gatunków owadów , sześć milionów gatunków .
(src)="11"> Estas kelkaj centoj da mamuloj - kaj ses milionoj da insekto-specioj .
(trg)="11"> Jest kilkaset gatunków ssaków i aż 6 milionów gatunków owadów .
(src)="12"> Fakte , kalkulante ĉiujn individuajn organismojn , ni alvenus al multe pli granda nombro .
(trg)="12"> Jeżeli policzymy każdy organizm z osobna , osiągniemy dużo większy wynik .
(src)="13"> El ĉiuj bestoj sur la Tero , el ĉiuj bestospecioj , 80 elcentoj paŝas sur ses kruroj .
(trg)="13"> Tak naprawdę , ze wszystkich zwierząt na Ziemi , ze wszystkich gatunków , 80 procent chodzi na sześciu nogach .
(src)="14"> Sed se ni kalkulus ĉiujn individuojn kaj ties averaĝan pezon , ni atingus ion inter 200 kaj 2 mil kilogramoj por ĉiu el ni sur la Tero .
(trg)="14"> Ale jeśli zsumowalibyśmy wszystkie osobniki i obliczyli ich średnią wagę , na każdego z nas przypadłoby od 200 do 2000 kg owadów .
(src)="15.1"> Tio signifas , ke laŭ biomaso insektoj estas pli abundaj ol ni .
(src)="15.2"> Kaj ni ne estas sur planedo de homoj , sed sur planedo de insektoj .
(trg)="15.1"> To oznacza , że biomasa owadów jest większa niż nasza .
(trg)="15.2"> Czyli nie żyjemy na planecie ludzi , ale na planecie owadów .
(src)="16"> Insektoj ne troviĝas nur en la naturo , ili estas ankaŭ parto de nia ekonomio , kutime senkonscie de ni .
(trg)="16"> Owady nie są jedynie częścią przyrody , ale mają również wpływ na gospodarkę - zazwyczaj bez naszej wiedzy .
(src)="17"> Oni faris kalkulon , moderan kalkulon , antaŭ kelkaj jaroj : la usona ekonomio profitas je 57 miliardojn da dolaroj ĉiujare pro insektoj .
(trg)="17"> Według danych szacunkowych sprzed kilku lat gospodarka USA osiągnęła zyski rzędu co najmniej 57 miliardów dolarów rocznie .
(src)="18"> Tio estas nombro tre granda , kaj grava kontribuo senpaga al la ekonomio de Usono ,
(trg)="18"> To bardzo duży darmowy wkład w amerykańską gospodarkę .
(src)="19"> kaj mi komparis ĝin kun la kosto de la milito en Irako en la sama jaro :
(trg)="19"> Sprawdziłem więc , ile w tym samym roku wydano na prowadzenie wojny w Iraku .
(src)="20"> 80 miliardoj da dolaroj .
(trg)="20"> 80 miliardów dolarów .
(src)="21"> Nu , ni scias , ke tio ne estis malmultekosta milito .
(trg)="21"> Dobrze wiemy , że ta wojna kosztowała sporo .
(src)="22"> Do insektoj , simple senpage , kontribuas al la ekonomio de Usono kun proksimume samranga kvanto simple senpage , sciate de neniu ajn .
(trg)="22.1"> Owady wnoszą w gospodarkę Stanów Zjednoczonych podobną kwotę .
(trg)="22.2"> Za darmo i bez naszej wiedzy .
(src)="23"> Kaj ne nur en Usono , sed en iu ajn lando , iu ajn ekonomio .
(trg)="23"> I dzieje się tak nie tylko w Stanach , ale w każdym państwie i każdej gospodarce .
(src)="24"> Kion ili faras ?
(trg)="24"> Co robią owady ?
(src)="25"> Ili forigas ekskrementojn , polenumas kampojn .
(trg)="25"> Usuwają odchody , zapylają uprawy .
(src)="26"> Unu triono de la fruktoj , kiujn ni manĝas ni ŝuldas al insektoj kiuj zorgas pri la reproduktado de la plantoj .
(trg)="26"> Jedna trzecia owoców , które spożywamy , powstaje dzięki wpływowi owadów na rozmnażanie roślin .
(src)="27.1"> Ili ĉasas trudbestojn .
(src)="27.2"> Kaj estas manĝaĵo por predantoj .
(trg)="27.1"> Owady zwalczają szkodniki .
(trg)="27.2"> Są pożywieniem dla zwierząt .
(src)="28"> Ili situas ĉe la komenco de la manĝo-ĉeno .
(trg)="28"> Stanowią początek łańcuchów pokarmowych .
(src)="29"> Bestetoj manĝas insektojn .
(trg)="29"> Są pożywieniem dla małych zwierząt .
(src)="30"> Eĉ grandaj bestoj manĝas insektojn .
(trg)="30"> Żywią się nimi też duże .
(src)="31"> Sed la bestetoj , kiuj manĝas insektojn estas manĝataj de pli grandaj bestoj , de eĉ pli grandaj bestoj .
(trg)="31"> Małe zwierzęta , które żywią się owadami , są z kolei zjadane przez te duże , a te przez jeszcze większe .
(src)="32"> Kaj ĉe la fino de la manĝo-ĉeno , ankaŭ de ni .
(trg)="32"> A na końcu łańcucha pokarmowego , zjadamy je również my .
(src)="33"> Ja multaj homoj manĝas insektojn .
(trg)="33"> Bardzo wielu ludzi je owady .
(src)="34"> Kaj jen vi vidas min en provinca urbeto de Ĉinio , Lijiang -- ĉirkaŭ du milionoj da loĝantoj .
(trg)="34"> To zdjęcie zostało zrobione w Lijiang , prowincjonalnym chińskim mieście o około dwumilionowej populacji .
(src)="35"> Kiam vi manĝas eksterhejme , en fiŝa restoracio , ekz. vi povas elekti kiun fiŝon vi volas manĝi , Tie , vi povas elekti kiujn insektojn .
(trg)="35"> Gdy idzie się tam do restauracji , na przykład rybnej , oprócz ryb można także wybrać owady , na które ma się ochotę .
(src)="36"> Kaj oni pretigas ilin mirinde .
(trg)="36"> Są one podawane w niesamowity sposób .
(src)="37"> Jen mi estas ĝuanta manĝon kun raŭpoj , akridoj , abeloj , delikataĵoj .
(trg)="37"> Na tym zdjęciu widzicie , jak zajadam się gąsienicami , szarańczą , pszczołami i innymi specjałami .
(src)="38"> Oni povas manĝi ion novan ĉiutage .
(trg)="38"> Każdego dnia można spróbować czegoś innego .
(src)="39"> Estas pli ol mil specioj da insektoj manĝataj ĉirkaŭ la terglobo .
(trg)="39"> Na świecie spożywa się ponad 1000 gatunków owadów .
(src)="40"> Tio estas multe pli ol la kelkaj mamuloj , kiujn ni manĝas : bovinoj , porkoj aŭ ŝafoj .
(trg)="40"> Jest ich więc dużo więcej niż spożywanych przez nas gatunków ssaków , takich jak krowy , świnie czy owce .
(src)="41"> Pli ol 1 000 specioj -- grandega diverseco .
(trg)="41"> Ponad 1000 gatunków - to naprawdę duża różnorodność .
(src)="42"> Kaj nun vi eble pensas , okej , en tiu ĉina urbeto tiel oni faras , sed ne tie ĉi .
(trg)="42"> Możecie sobie teraz pomyśleć , że coś takiego może mieć miejsce w prowincjonalnym chińskim miasteczku , ale nie u nas .
(src)="43.1"> Nu , ni jam vidis , ke pluraj el vi jam manĝis insektojn , eĉ se nur okaze .
(src)="43.2"> Sed mi povas aserti , ke ĉiu el vi manĝas insektojn , senescepte .
(trg)="43.1"> Już widziałem , że całkiem sporo z was już spróbowało owadów .
(trg)="43.2"> Ale zapewniam was , że wszyscy bez wyjątku je spożywamy .
(src)="44"> Vi manĝas minimume 500 gramojn ĉiun jaron .
(trg)="44"> Każdy z was zjada ich co najmniej 500 gramów rocznie .
(src)="45"> Kion vi manĝas ?
(trg)="45"> Co konkretnie ?
(src)="46.1"> Tomato-supon , arakidan kremon , ĉokoladon , nudelojn -- ĉiu prilaborita manĝaĵo , konsumita de vi enhavas insektojn , ĉar insektoj estas ĉie ĉirkaŭ ni .
(src)="46.2"> Ili troviĝas en la naturo , sekve ankaŭ en niaj plantejoj .
(trg)="46"> Zupę pomidorową , masło orzechowe , czekoladę , makaron - każda spożywana przez was przetworzona żywność zawiera owady , ponieważ żyją one wokół nas , a więc także w uprawianej przez nas żywności .
(src)="47"> Kelkaj insektoj damaĝas fruktojn .
(trg)="47"> Owady dostają się do niektórych warzyw .
(src)="48"> Kun la tiel difektitaj tomatoj , ekz. oni faras tomato-supon .
(trg)="48"> Jeżeli są nimi pomidory , to owady trafiają do zupy pomidorowej .
(src)="49"> La nedifektitajn vendas la legomvendejo .
(trg)="49"> Jeżeli nie są zepsute , trafiają do warzywniaka .
(src)="50"> Jen la tomatoj , kiujn ni vidas ,
(trg)="50"> Tak dla was wyglądają pomidory .
(src)="51.1"> sed la cetero iras en la supo .
(src)="51.2"> Kaj se ili kongruas kun la postuloj de la manĝaĵo-inspektejo , povas esti ĉiaj aĵoj en ili , senprobleme .
(trg)="51.1"> Ale niektóre pomidory trafiają do zupy .
(trg)="51.2"> Jeśli tylko odpowiadają wymaganiom kontroli żywności w zupie może bez problemu znaleźć się cokolwiek .
(src)="52"> Fakte kial meti tiujn bulojn en la supon , se estas viando en ĝi ĉiuokaze ?
(trg)="52"> Po co w ogóle wkładać do zupy klopsiki , jeżeli mięso już tam jest ?
(src)="53"> & lt ; ridoj & gt ; Niaj tutaj prilaboritaj manĝaĵoj enhavas pli da proteino ol ni povus prikonscii .
(trg)="53"> ( Śmiech ) Tak naprawdę , przetworzona żywność zawiera więcej białka niż mogłoby nam się wydawać .
(src)="54"> Do ĉio jam estas proteino-fonto .
(trg)="54"> Wszystko , co jemy , jest już źródłem białka .
(src)="55"> Nu vi povas diri : " Okej , ni do manĝas 500 gramojn nur hazarde " .
(trg)="55"> Powiecie pewnie : " dobra , no to zjadamy te 500 gramów owadów przez przypadek . "
(src)="56"> Tamen , ankaŭ intence ni tion faras ,
(trg)="56"> Ale nierzadko robimy to też celowo .
(src)="57.1"> kun multaj bonkonataj manĝaĵoj .
(src)="57.2"> Jen nur du ekzemploj en tiu bildo -- rozkoloraj biskvitoj kaj surimio-bastonoj aŭ , se vi preferas , Campari .
(src)="57.3"> Arego da manĝeblaj produktoj ruĝkoloraj estas kolorigitaj per natura kolorigilo .
(trg)="57.1"> Na slajdzie widzimy różne artykuły spożywcze : różowe ciasteczka , paluszki surimi , a nawet Campari .
(trg)="57.2"> Często czerwone rzeczy , które jemy , są farbowane naturalnymi barwnikami .
(src)="58"> La surimio-bastonoj , el krabo-viando , aŭ ŝajna krabo-viando , estas fakte blanka fiŝaĵo kolorigita per koĉinelaĵo .
(trg)="58.1"> Surimi to mięso z krabów , a przynajmniej jako takie jest sprzedawane .
(trg)="58.2"> Jest to białe mięso farbowane koszenilą .
(src)="59"> Koĉinelaĵo estas produkto de insekto , kiu vivas en kaktoj .
(trg)="59"> Koszenilę wytwarza się z owadów żerujących na kaktusach .
(src)="60"> Ĝi estas produktata grandkvante je 150 ĝis 180 tunoj jare , en la Kanariaj Insuloj , en Peruo , kaj estas granda negoco .
(trg)="60.1"> Barwnik ten produkowany jest w dużych ilościach , od 150 do 180 ton rocznie , głównie na Wyspach Kanaryjskich i w Peru .
(trg)="60.2"> Taka produkcja to niezły interes .
(src)="61"> Unu gramo da koĉinelaĵo kostas ĉirkaŭ 30 eŭroj .
(trg)="61"> Jeden gram koszenili kosztuje około 30 euro .
(src)="62"> Unu gramo da oro valoras 30 eŭrojn .
(trg)="62"> Gram złota również kosztuje 30 euro .
(src)="63"> Do ĝi estas tre altvalora varo , uzata por kolorigi niajn manĝaĵojn .
(trg)="63"> Barwimy jedzenie bardzo cenną substancją .
(src)="64"> Nun la situacio en la mondo estas ŝanĝiĝonta por vi kaj por mi kaj por ĉiu sur la Tero .
(trg)="64"> Sytuacja na świecie wkrótce się zmieni i wszyscy to odczujemy .
(src)="65"> La homa loĝantaro kreskas tre rapide kaj kreskas eksponenciale .
(trg)="65"> Ludności na świecie wciąż bardzo szybko przybywa , a jej przyrost jest geometryczny .
(src)="66"> Se nun estas inter ses kaj sep miliardojn da homoj , tiu nombro kreskos ĝis proks. naŭ miliardoj en 2050 .
(trg)="66"> Obecnie Ziemię zamieszkuje sześć do siedmiu miliardów ludzi , w 2050 będzie ich już około dziewięciu miliardów .
(src)="67.1"> Tio signifas , ke ni havos multe pli da buŝoj por manĝigi .
(src)="67.2"> Kaj tio malkvietigas pli kaj pli da homoj .
(trg)="67.1"> Oznacza to , że trzeba będzie wyżywić o wiele więcej osób .
(trg)="67.2"> I to właśnie martwi mnie i innych badaczy .
(src)="68"> Okazis konferenco de MAO ( Manĝaĵ- kaj Agrikultur-Organizo ) en Oktobro tute dediĉita al tio .
(trg)="68"> Temu problemowi poświęcona była cała październikowa konferencja ONZ do spraw Wyżywienia i Rolnictwa .
(src)="69"> Kiel ni manĝigos tiun mondon ?
(trg)="69"> Jak zdołamy wykarmić nasz świat ?
(src)="70"> Kaj la nombroj sur l 'ekrano montras , ke ni havas unu trionon pli da buŝoj por manĝigi , sed ni bezonas kreskigi la agrikulturan produktadon je 70 elcentoj .
(trg)="70"> Dane z konferencji pokazują , że wzrost światowej populacji o jedną trzecią oznacza , że produkcja rolna musi zwiększyć się o 70 % .
(src)="71"> Kaj tio des pli , ke la mondoloĝantaro kreskas kaj ĝi kreskas ne nur laŭnombre , Ni ankaŭ fariĝas pli bonhavaj , kaj kiu fariĝas bonhava , tiu ekmanĝas pli kaj ankaŭ ekmanĝas pli da viando .
(trg)="71.1"> A to dlatego , że nie tylko jest nas więcej , ale jesteśmy coraz bogatsi .
(trg)="71.2"> A im ktoś jest bogatszy , tym więcej je , szczególnie więcej mięsa .
(src)="72"> Kaj viando , fakte , estas io , kio kostas multe al nia agrikultura produktado .
(trg)="72"> Produkcja mięsa jest z kolei bardzo kosztowna .
(src)="73"> Nia dieto konsistas iagrade el bestaj proteinoj , kaj nuntempe ni plejmulte obtenas tion el la brutaro , fiŝoj kaj ĉasaĵoj .
(trg)="73"> Część naszego pożywienia stanowią białka zwierzęce , które teraz czerpiemy głównie ze zwierząt hodowlanych , ryb czy dziczyzny .
(src)="74"> Kaj ni manĝas multon da tio .
(trg)="74"> Mięsa jemy całkiem sporo :
(src)="75"> En la evoluinta landaro konsumiĝas averaĝe 80 kilogramoj po kapo ĉiujare , kaj tio atingas 120 en Usono kaj iomete malpli en kelkaj aliaj landoj , sed averaĝe 80 kilogramoj po homo ĉiujare .
(trg)="75.1"> w krajach rozwiniętych średnio 80 kilogramów rocznie na osobę , w Stanach Zjednoczonych nawet 120 kilogramów .
(trg)="75.2"> Trochę mniej gdzie indziej , ale średnio około 80 kilogramów na osobę rocznie .
(src)="76"> En la evolulandoj estas multe malpli .
(trg)="76"> W krajach rozwijających się ta średnia jest dużo niższa
(src)="77"> Temas pri 25 kilogramoj .
(trg)="77"> i wynosi 25 kilogramów rocznie na osobę .
(src)="78"> Sed tio ege kreskas .
(trg)="78"> Rośnie jednak bardzo szybko .
(src)="79"> En Ĉinio dum la lastaj 20 jaroj , tio kreskis de 20 al 50 kaj plu kreskas .
(trg)="79"> W Chinach w ciągu ostatnich 20 lat wzrosła z 20 do 50 kilogramów , a tendencja wzrostowa cały czas się utrzymuje .
(src)="80"> Do se unu triono de la mondoloĝantaro kreskigas sian viando-konsumadon de 25 al 80 kilogramoj , averaĝe , kaj unu triono de la mondo vivas en Ĉinio kaj en Barato , ni havas grandegan postulon por viando .
(trg)="80"> Jeśli więc jedna trzecia świata , czyli tyle , ile wynosi populacja Chin i Indii , zwiększy spożycie mięsa średnio z 25 do 80 kilogramów , zapotrzebowanie na mięso ogromnie wzrośnie .
(src)="81"> Kaj certe ni ne povas diri : ĝi estas nur por ni , ne por ili .
(trg)="81"> Nie możemy przecież powiedzieć : to mięso dla nas , nie dla nich .
(src)="82"> Ili havas la saman rajton kiel ni .
(trg)="82"> Mają do niego takie samo prawo jak my .
(src)="83"> Nun , antaŭ ĉio , mi devus specifi ke ni manĝas ja tro da viando en la okcidenta mondo .
(trg)="83"> Na początku chciałbym powiedzieć , że w krajach zachodnich spożywa się zdecydowanie za dużo mięsa .
(src)="84.1"> Ni povus vivi per multe , multe malpli -- kaj mi , delonga vegetarano , pri tio certas .
(src)="84.2"> Oni ja povas facile vivi sen iu ajn viando .
(trg)="84.1"> Wystarczyłoby o wiele , wiele mniej - wiem , bo od dawna jestem wegetarianinem .
(trg)="84.2"> Można nawet nie jeść go wcale .
(src)="85"> Vi akiros proteinojn en ia ajn manĝaĵo ĉiuokaze .
(trg)="85"> Przecież w każdym rodzaju pożywienia znajdują się białka .
(src)="86"> Sed ankaŭ , amason da problemoj kaŭzas viando-produktado kaj ni alfrontas ilin pli kaj pli ofte .
(trg)="86"> Oprócz tego , coraz częściej odczuwamy konsekwencje , które pociąga za sobą produkcja mięsa .
(src)="87"> La unua rilatas al la homa sano .
(trg)="87"> Pierwszym z nich są skutki dla zdrowia człowieka .