# eo/ted2020-10.xml.gz
# nb/ted2020-10.xml.gz
(src)="1"> Malgraŭ la pravaj zorgoj pri aidoso kaj la birda gripo -- kaj ni aŭskultos pli poste la brilan D-ron Brillant paroli pri tio -- mi volas paroli pri aliaj pandemioj , kiuj estas la korvaskula malsano , diabeto , hipertensio -- ĉiuj plene preventeblaj por almenaŭ 95 procentoj de la homoj nur per ŝanĝo de dieto kaj vivo-stilo .
(trg)="1"> Med all den berettigede bekymring for AIDS og fugleinfluensa -- og vi skal høre om dette fra den glimrende Dr. Glimrende senere i dag -- Jeg vil gjerne snakke om den andre pandemien , som er hjerte-kar sykdom , diabetes , høyt blodtrykk -- alle disse kan fullstendig unngås for minst 95 prosent av folket , utelukkende ved å endre kosthold og livsstil .
(src)="2.1"> Okazas , ke nuntempe estas tutmondiĝo de la malsano , ke homoj ĉie ekmanĝas kiel ni , kaj vivas kiel ni , kaj mortas kiel ni .
(src)="2.2"> Post unu generacio , ekzemple , Azio , kiu havis unu el la plej malaltaj proporcioj de kormalsano , trodikeco kaj diabeto , atingis unu el la plej altaj .
(src)="2.3"> Kaj en Afriko , kormalsano samrangas kun mortoj pro HIV kaj aidoso en la plejmulton de la landoj .
(trg)="2.1"> Og det som skjer er at det skjer en globalisering av sykdom , at folk som begynner å spise som oss , og leve som oss , og dø som oss .
(trg)="2.2"> Og i en generasjon , for eksempel , Asia har gått fra å ha den laveste hyppighet av hjertesykdom , og fedme , og diabetes til en av de høyeste .
(trg)="2.3"> Og i Afrika , er hjerte-kar sykdom like vanlig som HIV og AIDS dødsfall i de fleste landene .
(src)="3"> Do jen estas urĝa momento de oportuno , kiun ni profitu por fari gravan ŝanĝon , kiu povas influi la vivojn de ja milionoj da homoj kaj praktiki preventan medicinon laŭ tutmonda skalo .
(trg)="3"> Vi har et avgjørende tidsvindu for å gjøre en vesentlig forskjell som kan påvirke livene til bokstavelig talt millioner av mennesker , og praktisere forebegyggende medisin på en verdensomspennende målestokk .
(src)="4"> Kor- kaj sangvaskulaj malsanoj mortigas pli da homoj -- ne nur ĉi-lande , sed ankaŭ tutmonde -- ol ĉiuj aliaj kialoj kune , kvankam ĝi estas plene preventebla por preskaŭ ĉiuj .
(trg)="4"> Hjerte-kar sykdommer dreper fremdeles flere folk -- ikke bare i dette landet , men også over hele verden -- enn alt annet til sammen , og likevel kan det forebygges fullt og helt for de fleste .
(src)="5.1"> Ĝi ne nur estas preventebla ; ĝi fakte estas inversigebla .
(src)="5.2"> Kaj dum la lastaj 29 jaroj , preskaŭ , ni sukcesis montri , ke per simpla ŝanĝo en la dieto kaj vivo-stilo , uzante tiujn tre altteknikajn , kostajn , modernegajn mezurojn por pruvi kiel potencaj estas la tre simplaj malaltteknikaj kaj malmultekostaj intervenoj -- kvanta arteriografio , antaŭ kaj post unu jaro , kaj koraj PET-tomografioj .
(trg)="5.1"> Ikke bare kan det forebygges , det kan faktisk snus .
(trg)="5.2"> Og i de siste nesten 29 årene , har vi vært i stand til å vise at ved å ganske enkelt endre kostholdet og livsstil , ved hjelp av veldig høyteknologiske , kostbare , toppmoderne tiltak for å vise hvor effektive disse veldig enkle og lite teknologiske og lite kostnadskrevende inngrep kan være .
(trg)="5.3"> Kvantitativ arteriografi , før og etter et år , i tillegg til PET scanning av hjertet .
(src)="6"> Ni montris antaŭ kelkaj monatoj -- ni publikigis la unuan studaĵon montrantan , ke oni povas ja haltigi aŭ malprogresigi prostatan kanceron farante ŝanĝojn en dieto kaj vivostilo kaj 70-procenta malprogreso en la tumoro aŭ haltigo de la tumor-kreskiĝo , kompare al nur naŭ procentoj de la kompara grupo .
(trg)="6"> Vi påviste for noen måneder siden -- vi publiserte den første studiet som viser at du faktisk kan stanse eller snu fremgangen av prostatakreft ved å gjøre endringer i kosthold og livsstil , og 70 prosent tilbakegang i svulstvekst , eller veksthemming av tumoren , sammenliknet med kun 9 prosent i kontrollgruppen .
(src)="7"> Kaj en tiu ĉi MRI- kaj MR-spektroskopio la aktiveco de prostata tumoro montriĝas ruĝe -- vi povas vidi ĝian reduktiĝon post unu jaro .
(trg)="7"> Og i MRI og MR spektroskopien her , er prostata tumor aktiviteten vises med rødt -- du kan se den minske etter et år .
(src)="8.1"> Nun estas epidemio de trodikeco : du trionoj el la plenkreskuloj kaj 15 procentoj el la infanoj .
(src)="8.2"> Vere zorgigas min , ke diabeto kreskis 70-procente dum la lastaj 10 jaroj kaj tiu ĉi povas esti la unua generacio en kiu niaj infanoj vivas malpli longe ol ni .
(src)="8.3"> Estas bedaŭrinde kaj preventeble .
(trg)="8.1"> Vi opplever nå en fedmeepidemi .
(trg)="8.2"> To tredeler av de voksne og 15 prosent av barna .
(trg)="8.3"> Det som virkelig bekymrer meg er at diabetes har økt med 70 prosent i de siste 10 årene , og dette er muligens den første generasjon der barna vil komme til å leve kortere liv enn vi gjør i dag .
(trg)="8.4"> Det er sørgelig , og det kan forebygges .
(src)="9.1"> Tio ĉi ne estas balotrezultoj , sed homoj -- la nombro da trodikaj homoj laŭ ŝtato , komencante en 1985 - 87 -- kaj tio ĉi el CDC-retejo -- 1988 ĝis 1991 -- vi ekhavas novan kategorion -- 1992 ĝis 96 , 1997 ĝis 2001 - ĝi plimalboniĝas .
(src)="9.2"> Ni iel malevoluas .
(src)="9.3"> ( Ridoj ) Nu , kion ni povas fari pri tio ?
(src)="9.4"> Bone , la dieto , kiun ni trovis kaj povas malevoluigi kormalsanon kaj kanceron estas azia dieto .
(trg)="9.1"> Dette er ikke valgresultater , dette er antall mennesker som er fete sortert etter stat , fra og med ' 85 , ' 86 , ' 87 -- de er fra CDC websiden -- ' 88 , ' 89 , ' 90 , ' 91 -- her kommer en ny gruppe -- ' 92 , ' 93 , ' ' 94 , ' 95 , ' 96 , ' 97 , ' 98 , ' 99 , 2000 , 2001 -- det blir verre .
(trg)="9.2"> Vi er på en måte " tilbake-utviklende " Hva kan vi gjøre her ?
(trg)="9.3"> Vel , kostholdet som vi har funnet kan reversere hjerte sykdom og kreft er et asiatisk kosthold .
(src)="10"> Sed en Azio , oni ekmanĝas kiel ni kaj tio klarigas kial ili ekmalsaniĝas kiel ni .
(trg)="10"> Men folk i Asia begynner å spise som oss som er grunnen til at de begynner å bli syke som oss .
(src)="11.1"> Do mi eklaboris kun pluraj grandaj manĝaĵo-entreprenoj .
(src)="11.2"> Ili povas igi alloge kaj amuze kaj plaĉe kaj konvene manĝi pli sanigajn manĝaĵojn , -- mi prezidas la rekomendkonsilantarojn de McDonald 's kaj Pepsico , kaj ConAgra , kaj Safeway kaj baldaŭ Del Monte , kaj ili malkovras , ke tio estas favora al negoco .
(trg)="11.1"> Derfor har jeg jobbet en hel del med de store mat selskapene .
(trg)="11.2"> De kan gjøre det morsomt og sexy og hipt og sprø og bekvemt å spise sunnere mat , som -- jeg er formann for de rådgivende gruppene for McDonald 's , og PepsiCo , og ConAgra , og Safeway , og snart DelMonte , og de oppdager at det er god forretning .
(src)="12.1"> La salatoj , kiujn vi vidas ĉe McDonald 's venis el la studo -- ĝi ofertos azian salaton .
(src)="12.2"> Ĉe Pepsi , du trionoj el ĝia malneta enspezo venas el ĝiaj pli bonaj manĝaĵoj .
(trg)="12.1"> Salatene som du kan se på McDonald 's kommer fra dette arbeidet -- de vil få en asiatisk salat .
(trg)="12.2"> Ved Pepsi , to tredeler av deres omsetningsvekst kommer fra de bedre matvarene .
(src)="13.1"> Se ni povas agi tiel , ni povos liberigi rimedojn por aĉeti medikamentojn , kiujn oni vere bezonas por zorgi pri aidoso , HIV , malario kaj preventi birdan gripon .
(src)="13.2"> Dankon .
(trg)="13.1"> Og kan vi gjøre dette , så kan vi frigjøre ressurser for å kjøpe legemidler som du virkelig trenger for å behandle AIDS og HIV og malaria og for å forebebygge fugleinfluensa .
(trg)="13.2"> Takk skal dere ha .
# eo/ted2020-1044.xml.gz
# nb/ted2020-1044.xml.gz
(src)="1"> Mia grava ideo estas tre , tre malgranda ideo kiu povas liberigi miliardojn da grandaj ideoj kiuj ĉi-momente dormas en ni .
(trg)="1"> Min store idé er en kjempeliten idé som kan åpne milliarder av store ideer som for øyeblikket ligger latent i oss .
(src)="2"> Kaj mia eta ideo por fari tion
(trg)="2"> Og min lille idé som gjør dette er søvn .
(src)="3.1"> estas dormi .
(src)="3.2"> ( Ridoj ) ( Aplaŭdoj ) Jen estas ĉambro de virinoj de tipo-A
(trg)="3"> ( Latter ) ( Applaus ) Dette er et rom med type-A kvinner
(src)="4"> Jen ĉambro de dorm-senigitaj virinoj .
(trg)="4"> Dette er et rom med kvinner med søvnmangel .
(src)="5"> Kaj mi lernis je mia kosto , la valoron de dormo .
(trg)="5"> Og jeg lærte på den harde måten , verdien av søvn .
(src)="6"> Antaŭ du jaroj kaj duono , mi svenis pro ellaciĝo .
(trg)="6"> For to og et halvt år siden , besvimte jeg av utmattelse .
(src)="7"> Mi frapis la kapon kontraŭ tablon , rompis mian vangoston .
(trg)="7"> Jeg slo hodet mitt på skrivebordet , jeg brakk kinnbenet ,
(src)="8"> Mi ricevis kvin suturojn al la dekstra okulo .
(trg)="8"> jeg måtte sy fem sting over mitt høyre øye .
(src)="9"> Kaj mi komencis la strebadon al retrovo de la valoro de dormo .
(trg)="9"> Og jeg begynte på en reise med å gjenoppdage verdien av søvn .
(src)="10"> Kaj sur tiu vojo , mi studis , mi renkontis kuracistojn , sciencistojn , kaj mi estas ĉi tie por diri al vi , ke la vojo al pli produktiva , pli inspira , pli ĝoja vivo estas havi sufiĉan dormon .
(trg)="10"> Og i løpet av det , studerte jeg , jeg traff leger , vitenskapsmenn , og jeg er her for å fortelle deg at veien til en mer produktiv , mer inspirerende , et mer gledelig liv er å få nok søvn .
(src)="11"> ( Aplaŭdoj ) Kaj ni virinoj indikos la vojon en tiu ĉi nova revolucio , tiu ĉi feminista afero .
(trg)="11"> ( Applause ) Vi kvinner kommer til å lede an i denne nye revolusjonen , denne nye feministsaken .
(src)="12.1"> Ni dormos ĝis la supro , laŭvorte .
(src)="12.2"> ( RIdoj ) ( Aplaŭdoj ) Ĉar , bedaŭrinde , por viroj , dorm-senigo fariĝis simbolo de vireco .
(trg)="12.1"> Vi skal bokstavelig talt ligge oss til topps .
(trg)="12.2"> ( Laughter ) ( Applaus ) Fordi dessverre , for menn har søvnmangel blitt et symbol på virilitet .
(src)="13"> Lastatempe mi kunmanĝis kun viro , kiu fanfaronis ke li nur dormis 4 horojn la antaŭan nokton .
(trg)="13"> Jeg spiste nylig middag med en mann som skrøt over at han kun hadde hatt fire timers søvn natten før
(src)="14.1"> Kaj mi sentis emon diri al li -- sed silentis -- mi sentis emon diri : " Nu , vidu ...
(src)="14.2"> Se vi dormintus kvin horojn , nia manĝado estintus multe pli interesa . "
(trg)="14.1"> Og jeg fikk lyst til å si til ham -- men jeg sa det ikke -- jeg fikk lyst til å si , " Vet du hva ?
(trg)="14.2"> Hvis du hadde fått fem , hadde denne middagen vært mye mer interessant . "
(src)="15"> ( Ridoj ) Nun , oni konstatas ian dorm-senigan superemon .
(trg)="15"> ( Latter ) Det finnes en ny form for søvnmangel der ute rivaliseringskultur .
(src)="16"> Precipe ĉi tie en Vaŝintono , se vi provas fari matenmanĝo-rendevuon , kaj diras : " Ĉu bonas je la oka ? "
(trg)="16"> Spesielt her i Washington , hvis du prøver å avtale en frokost-date , og du sier , " hva med klokken åtte ? "
(src)="17"> Oni probable respondos : " La oka estas tro malfrua por mi , sed ne gravas , mi povos ludi tenison unue , fari kelkajn telekonferencojn , kaj renkonti vin je la oka . "
(trg)="17"> vil de sannsynligvis svare deg , " klokken åtte er for sent for meg , men det går greit , jeg kan ta en runde tennis og ta et par konferansesamtaler og treffe deg åtte . "
(src)="18"> Kaj oni pensas , ke tio signifas , ke oni estas nekredeble okupita kaj produktiva , sed fakte veras la malo , ĉar ni , ĉi-momente , jam havas geniajn gvidantojn en komerco , en financo , kaj en politiko , kiuj faras aĉajn decidojn .
(trg)="18"> Og de tror det betyr at de er så utrolig travle og produktiv , men sannheten er det motsatte , fordi vi for øyeblikket , har eksepsjonelle ledere innen business , finans , politikk som gjør forferdelige valg .
(src)="19"> Sekve , alta intelekta kvociento ne signifas , ke oni estas bona gvidanto , ĉar la esenco de gvidado estas la kapablo vidi la glacimonton antaŭ ol ĝi trafas la ŝipon .
(trg)="19"> Så en høy IQ betyr ikke at du er en god leder , fordi essensen av lederskap er evnen til å se isfjellet før det treffer Titanic .
(src)="20"> Kaj jam tro multe da glacimontoj trafis niajn ŝipojn .
(trg)="20"> Og vi har hatt altfor mange isfjell treffe våre Titanics
(src)="21"> Fakte , mi vere kredas , ke se la fratoj Lehman estintus la gefratoj Lehman , la firmo eble ankoraŭ ekzistus .
(trg)="21"> Faktisk , så har jeg følelsen av av at hvis Lehman Brothers ( Lehman Brødrene ) var Lehman Brothers and Sisters ( Lehman Brødre og Søstre ) hadde de kanskje fortsatt eksistert i dag .
(src)="22"> ( Aplaŭdoj ) Dum ĉiuj fratoj estis okupitaj tute konektitaj tage kaj nokte , eble iu fratino rimarkintus la glacimonton ĉar ŝi vekiĝintus post 8-hora dormo kaj kapablintus vidi la ĝeneralan situacion .
(trg)="22"> ( Applaus ) Mens alle brødrene var opptatt med å være hypertilgjengelig 24 / 7 , ville kanskje en søster ha lagt merke til isfjellet fordi hun hadde våknet fra en sju og en halv , eller åttetimers søvn og hadde vært i stand til å se den store sammenhengen .
(src)="23"> Do , dum ni alfrontas multoblajn krizojn en nia mondo je ĉi tiu momento , tio , kio estas bona je persona nivelo , kio alportos pli da ĝojo , dankemo efikeco al niaj vivoj kaj estos plej bona por niaj karieroj estos ankaŭ plej bona por la mondo .
(trg)="23"> Så , mens vi står overfor alle de mange krisene i verden for øyeblikket - det som er bra for oss på et personlig nivå , det som vil gi oss mere glede , takknemlighet , effektivitet i våre liv og det beste for vår egen karriere er også det som er best for verden .
(src)="24"> Do , mi urĝas vin , fermu viajn okulojn kaj trovu la gravajn ideojn kiuj kuŝas en ni , malŝaltu vian motoron kaj eltrovu la potencon de dormo .
(trg)="24"> Så jeg oppfordrer dere til å lukke øynene og oppdag de store ideene som ligger i oss , skru av motoren og oppdag kraften av søvn .
(src)="25"> Dankon .
(trg)="25"> Takk .
(src)="26"> ( Aplaŭdoj )
(trg)="26"> ( Applaus )
# eo/ted2020-1142.xml.gz
# nb/ted2020-1142.xml.gz
(src)="1"> Dankon .
(trg)="1"> Takk .
(src)="2"> Min ĝojigas esti ĉi tie .
(trg)="2"> Jeg er begeistret for å være her .
(src)="3"> Mi priparolos novan antikvan materialon kiu ankoraŭ ade mirigas nin , kaj povus influi nian pensmanieron pri materialscienco , altteĥnikaro -- kaj eble survoje povas fari ion por kuracarto kaj monda sano , kaj helpi ĉe rearbarigo .
(trg)="3"> Jeg kommer til å snakke om et nytt , gammelt materiale som fremdeles fortsetter å forbause oss , og som kanskje innvirker på måten vi tenker om materialvitenskap , høyteknologi -- og kanskje , langs veien , også gjør noen ting for legevitenskap og for global helse og å hjelpe skogplanting .
(src)="4"> Tio ja estas ia aŭdaca eldiro .
(trg)="4"> Så det er et nokså dristig utsagn .
(src)="5"> Mi rakontos al vi iomete pli .
(trg)="5"> Jeg skal fortelle dere litt mer .
(src)="6"> Tiu materialo fakte havas iujn trajtojn , kiuj ŝajnas tro bonaj por esti veraj .
(trg)="6"> Dette materialet har faktisk noen egenskaper som får det til å virke for godt til å være sant .
(src)="7"> Ĝi estas daŭrigebla , ĝi estas daŭrigeblaĵo prilaborita en nur akvo kaj ĉambra temperaturo -- kaj biologie kontrolite malkomponebla , vi do povas vidi ĝin tuj solviĝi en glaso da akvo aŭ konservi ĝin stabila dum jaroj .
(trg)="7"> Det er bærekraftig ; det er et bærekraftig materiale som er fremstilt utelukkende i vann og i romtemperatur -- og er nedbrytbart som en klokke , slik at man kan se den omgående nedbrutt i et glass med vann eller ha det stabilt i årevis .
(src)="8"> Ĝi manĝeblas , ĝi enplanteblas en homan korpon sen kaŭzi ian imunreagon .
(trg)="8"> Det er spiselig ; det er implanterbart i menneskekroppen uten å forårsake noen immunrespons .
(src)="9"> Ĝi efektive integriĝas en la korpo .
(trg)="9"> Det blir faktisk reintegrert i kroppen .
(src)="10"> Kaj ĝi teĥnike uzeblas , ĝi do povas utili en mikrocirkvitaroj , kaj eble en lumcirkvitoj .
(trg)="10"> Og det er teknologisk , så det kan gjøre ting som mikroelektronikk , og kanskje fotonikk gjør .
(src)="11"> La materialo aspektas jene .
(trg)="11"> Og materialet ser omtrent slik ut .
(src)="12"> Efektive , la materialo , kiun vi vidas , estas klara kaj travidebla .
(trg)="12"> Faktisk er dette materialet dere ser klart og gjennomsiktig .
(src)="13"> La eroj de tiu materialo estas nur akvo kaj proteino .
(trg)="13"> Komponentene i dette materialet er bare vann og protein .
(src)="14"> Tiu materialo ja estas silko .
(trg)="14"> Så dette materialet er silke .
(src)="15"> Ĝi tamen iom malsamas al tio , kion ni kutime pensas pri silko .
(trg)="15"> Så det er på en måte annerledes fra det vi er vant til å tenke om silke .
(src)="16"> La demando estas , kiel oni reelpensas ion , kio estas konata jam de proksimume kvin mil jaroj .
(trg)="16"> Så spørsmålet er , hvordan gjen-oppfinner man noe som har vært rundt om i fem millennium ?
(src)="17"> Ĝenerale la malkovran procedon inspiras la naturo .
(trg)="17"> Prosessen rundt oppdagelse , generelt sett , er inspirert av naturen .
(src)="18"> Kaj tiel ni miras pri silkraŭpoj -- la silkraŭpo ĉi tie ŝpinanta sian fibron .
(trg)="18"> Så vi beundrer silkeormer -- silkeormen dere ser her spinnende på fiberen sin .
(src)="19"> Silkraŭpo faras ion rimarkindan : ĝi uzas du ingrediencojn , proteino kaj akvo , kiuj estas en ĝia glando , por fari materialon aparte rezisteman por protekti sin -- do kompareblan al teĥnikaj fibroj , kia Kevlar .
(trg)="19"> Silkeormen gjør en bemerkelsesverdig ting : den bruker disse to ingrediensene , protein og vann , som er i kjertelen dens , til å lage et materiale som er eksepsjonelt robust for beskyttelse -- så det er sammenlignbart med tekniske fibre som Kevlar .
(src)="20"> Kaj do en la inversinĝenierada procedo pri kiu ni scias , kaj kiun ni bone konas , pro la teksindustrio , la teksindustrio ekhavas kaj malvolvas la kokonon kaj sekve teksas elegantaĵojn .
(trg)="20"> Så i bakvendt-konstruering-prosessen som vi vet om , og som vi er kjent med , for tekstilindustrien , tekstilindustrien går og avspoler kokongen og vever deretter glamorøse ting .
(src)="21"> Ni volas scii , kiel ekante per akvo kaj proteino fari tiun fluaĵan Kevlar-on , tiun naturan Kevlar-on .
(trg)="21"> Vi vil vite hvordan man går fra vann og protein til denne flytende Kevlaren , til denne naturlige Kevlaren .
(src)="22"> Do la demando estas , kiel fari la inversan inĝenieradon irante de kokono al glando kaj ekhavi akvon kaj proteinon , la ekmaterialoj .
(trg)="22"> Så innsikten er hvordan man faktisk bakvendt-konstruerer denne og går fra kokong til kjertel og får vann og protein som er oppstartmaterialet ditt .
(src)="23"> Kaj tio estas ideo kiu venis antaŭ proksimume du jardekoj de iu , kun kiu mi havas la bonŝancon kunlabori , David Kaplan .
(trg)="23"> Og dette er en innsikt som kom omtrent to årtier siden , fra en person som jeg er svært heldig å jobbe med , David Kaplan .
(src)="24"> Kaj tiel ni ricevis tiun ekmaterialon .
(trg)="24"> Så vi får dette oppstartmaterialet .
(src)="25"> Tiel tiu ekmaterialo ree iĝis la baza konstruero .
(trg)="25"> Så dette oppstartmaterialet er tilbake til de fundamentale byggesteinene .
(src)="26"> Ni uzas ĝin por fari diversajn aĵojn -- ekzemple filmon .
(trg)="26"> Og så bruker vi dette til å gjøre en rekke ting .. som , for eksempel , denne filmen .
(src)="27"> Kaj ni profitas de io , kio estas tre simpla .
(trg)="27"> Og vi utnytter noe som er svært enkelt .
(src)="28"> La recepto por fari tiujn filmojn estas profiti el la fakto , ke proteinoj estas ege lertaj pri kio ili faras .
(trg)="28"> Oppskriften til å lage de filmene er å utnytte det faktum at proteiner er ekstremt smarte på det de gjør .
(src)="29"> Ili trovas manieron memkuniĝi .
(trg)="29"> De finner en vei å sette seg sammen selv .
(src)="30"> Do la recepto simplas : prenu la silksolvaĵon , verŝu ĝin , kaj atendu , ĝis la proteino memkuniĝas .
(trg)="30"> Så oppskriften er enkel : du tar silkeoppløsningen , du heller den , og du venter til proteinet setter seg sammen selv .
(src)="31"> Malfiksinte la proteinon vi ekhavas tiun filmon , ĉar la proteinoj trovas unu la alian sekiĝante .
(trg)="31"> Og så løsner du proteinet og du får denne filmen , ettersom proteinene finner hverandre og vannet fordamper .
(src)="32"> Sed mi asertis , ke la filmo ankaŭ estas teĥnikaĵa .
(trg)="32"> Men jeg nevnte at filmen også er teknologisk .
(src)="33"> Kion tio signifas ?
(trg)="33"> Og hva betyr det ?
(src)="34"> Tio signifas , ke eblas interligi ĝin kun iuj el la specifaj teĥnikaĵoj , kiaj mikrocirkvitaj kaj etskalaĵaj teĥnikaroj .
(trg)="34"> Det betyr at du kan bruke det med noen av tingene som er typisk for teknologi , som mikroelektronikk og nanoteknologi .
(src)="35"> Ĉi tiu bildo de DVD estas nur por ilustri punkton , ke silko sekvas subtilegajn surfacajn malglataĵojn , kio signifas , ke ili kapablas reprodukti etskalajn aĵojn .
(trg)="35"> Og bildet av DVD-en her er bare for å illustrere et poeng at silke følger svært diskré topografier i overflaten , som betyr at det kan gjenskape trekk på nanoskalaen .
(src)="36"> Ĝi do devus kapabli reprodukti la informon , kiu estas sur la DVD .
(trg)="36"> Så det ville vært i stand til å kopiere informasjonen som er på DVD-en .
(src)="37"> Kaj ni povas konservi informon , kiu estas filmo el akvo kaj proteino .
(trg)="37"> Og vi kan lagre informasjon som er film med vann og protein .
(src)="38"> Ni elprovis ion skribante mesaĝon sur peco da silko , kiu estas ĉi tie , kaj jen estas la mesaĝo .
(trg)="38"> Så vi prøvde noe ut , og skrev en beskjed i et stykke silke , som er her , og beskjeden er der borte .
(src)="39"> Kaj tre simile kiel en la DVD , eblas optike legi ĝin .
(trg)="39"> Og omtrent som i DVD-en , kan man lese det optisk .
(src)="40"> Por tio necesas stabila mano. tial mi do decidis fari ĝin surpodie antaŭ milo da homoj .
(trg)="40"> Og dette krever en stødig hånd , så dette er hvorfor jeg besluttet å gjøre det på scenen foran tusen mennesker .
(src)="41"> Ni do vidu .
(trg)="41"> Så la meg se .
(src)="42"> Kiel vi vidas la filmo eniras travideble tra ĝi. kaj tiam ...
(trg)="42"> Så når du ser filmen gå i transparent gjennom der , og så ...
(src)="43"> ( Aplaŭdo ) La plej rimarkinda atingo estas , ke mia mano nun restis sufiĉe longe senmova por fari tion .
(trg)="43"> ( Applaus ) Og den mest bemerkelsesverdige delen er at hånden min faktisk sto stille lenge nok til å gjøre det .
(src)="44"> Do , de kiam vi konas tiujn ecojn de tiu materialo , vi povas fari multajn aferojn .
(trg)="44"> Så når man har alle disse egenskapene i dette materialet , da kan man gjøre en hel masse ting .
(src)="45"> Ili ne estas limigitaj al filmoj .
(trg)="45"> Det er faktisk ikke begrenset til filmer .
(src)="46"> La materialo povas havi multajn formojn .
(trg)="46"> Så materialet kan innta mange formater .
(src)="47"> Kaj do oni iom freneziĝas , kaj faras diversajn optikajn erojn aŭ faras etprismajn areojn , kia la reflekta bendo , kiu estas sur viaj kurŝuoj .
(trg)="47"> Og så får man blod på tann , så man lager ulike optiske komponenter eller man lager rekker av mikroprismer , som refleksbåndet du har på joggeskoene dine .
(src)="48"> Aŭ vi povas fari belaĵojn , kiuj konstrueblas - ĉu la kamerao povas vidi ?
(trg)="48"> Eller man kan lage vakre ting som , hvis kameraet kan fange det kan man lage --
(src)="49"> Vi povas aldoni trian dimension al la filmo .
(trg)="49"> Man kan legge til en tredje dimensjon til filmen .
(src)="50"> Kaj , se la angulo ĝustas , vi nun povas vidi hologramon aperi en tiu silkfilmo .
(trg)="50"> Og hvis vinkelen er rett , kan du faktisk se et hologram komme til syne i denne silkefilmen .
(src)="51"> Sed eblas fari aliajn aĵojn .
(trg)="51"> Men du kan gjøre andre ting .
(src)="52"> Imageblas uzi puran proteinon por konduki lumon , ni do faris optikajn fibrojn .
(trg)="52"> Man kan forestille seg at man kanskje da kan bruke rent protein til å føre lys , så vi har laget optiske fibre .
(src)="53"> Sed silko estas multekapabla kaj preterpasas optikon .
(trg)="53"> Men silke er fleksibelt og det går lengre enn optikk .
(src)="54"> Oni povas pensi pri diversajn formojn .
(trg)="54"> Og man kan tenke på andre formater .
(src)="55"> Ekzemple , se vi timas viziti kuraciston kaj pikiĝi per injektilo , ni faras etnadlajn areojn .
(trg)="55"> Så for eksempel , hvis du er redd for å gå til legen og bli stukket av en nål , gjør vi mikronål-rekker .
(src)="56"> Jen vi vidas sur la ekrano homan haron supermetitan sur la nadlo farita el silko -- nur por doni ideon pri grando .
(trg)="56"> Det du ser der på skjermen er et menneskehår lagt oppå nålen som er laget av silke -- bare for å gi et inntrykk av størrelse .
(src)="57"> Eblas fari pli grandajn aĵojn .
(trg)="57"> Man kan gjøre større ting .
(src)="58"> Eblas fari dentradojn kaj ŝraŭbojn -- kiujn vi povas aĉeti en vendejego .
(trg)="58"> Man kan gjøre verktøy og muttere og bolter -- som du kan kjøpe på " Whole Foods " .
(src)="59"> Kaj la dentradoj ankaŭ funkcias en akvo .
(trg)="59"> Og tannhjulene fungerer i vann i tillegg .
(src)="60"> Do eblas pensi pri alternativaj mekanikaĵoj .
(trg)="60"> Så hvis du tenker på alternative deler --
(src)="61"> Kaj eble vi povas uzi tiun fluaĵan Kevlar-on , se vi bezonas ion rezistan por anstataŭigi ĉirkaŭaĵajn vejnojn , ekzemple , aŭ eble tutan oston .
(trg)="61"> og kanskje du kan bruke den flytende Kevlaren hvis du trenger noe sterkt for å erstatte perifere vener , for eksempel , eller kanskje en hel knokkel .