# en/ted2020-10.xml.gz
# ku/ted2020-10.xml.gz

(src)="1"> With all the legitimate concerns about AIDS and avian flu -- and we 'll hear about that from the brilliant Dr. Brilliant later today -- I want to talk about the other pandemic , which is cardiovascular disease , diabetes , hypertension -- all of which are completely preventable for at least 95 percent of people just by changing diet and lifestyle .
(trg)="1"> لەگەڵ ئەو هەموو گرنگیدانە بە نەخۆشی ئایدز و ئەنفلۆنزای باڵندە هەندێک زانیاری تر لەو بارەیەوە دەبیستین لە لایەن زانای بلیمەت ، دکتۆر بریلیانت دەمەوێت باس لە چەند نەخۆشی یەکی تریش بکەم ، لەوانە نەخۆشی دڵ و مولولەکانی خوێن ، شەکرە و هەروەها بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن کە هەموو ئەم نەخۆشیانە دەکرێت ڕیگریان لێ بکرێت لانی کەم لە % ٩٥ ی خەڵکی دا تەنها بە گۆڕینی سیستمی خۆراکیان و شیوازی ژیانیان
(src)="2.1"> And what 's happening is that there 's a globalization of illness occurring , that people are starting to eat like us , and live like us , and die like us .
(src)="2.2"> And in one generation , for example , Asia 's gone from having one of the lowest rates of heart disease and obesity and diabetes to one of the highest .
(src)="2.3"> And in Africa , cardiovascular disease equals the HIV and AIDS deaths in most countries .
(trg)="2"> ئەوەی کە ڕوو دەدات ئەوەیە کە نەخۆشییەکان بە جیهانی بوون ، چونکە خەڵکی وەک ئێمە نان دەخۆن ، وەک ئێمە دەژین ، هەروەها وەک ئێمەش دەمرن بە تایبەتی لە نەوەیەکی دیاری کراودا ، بۆ نمونە ئاسیا لە نزمترین ئاستی ڕێژەی نەخۆشییەکانی دڵ و قەڵەوی و شەکرەوە گۆڕدرا بۆ بەرزترین ئاست . لە ئەفریقاش ڕێژەی نەخۆشییەکانی دڵ یەکسانە بە ڕێژەی قوربانیانی ئایدز و ئەنفلۆنزای باڵندە لە زۆربەی وڵاتاندا
(src)="3"> So there 's a critical window of opportunity we have to make an important difference that can affect the lives of literally millions of people , and practice preventive medicine on a global scale .
(trg)="3"> کەواتە ئێمە ماوەیەکی کاتی ناسکمان هەیە ، کە پێویستە لەسەرمان گۆڕانکارییەکی گرنگ درووست بکەین کە بتوانێت کاریگەری لەسەر ژیانی ملیۆنەها کەس درووست بکات هەروەها کار بکەین لەسەر شیوازێکی پزیشکی لە پێوەرێکی جیهانی دا
(src)="4"> Heart and blood vessel diseases still kill more people -- not only in this country , but also worldwide -- than everything else combined , and yet it 's completely preventable for almost everybody .
(trg)="4"> نەخۆشییەکانی دڵ و خوێن ، تا ئێستاش زیاتر و زیاتر خەڵک دەکوژن نەک بەتەنها لەم وڵاتەدا ، بەڵکو لە سەر تا سەری جیهاندا -- لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا دەتوانرێت ڕێگری لە تووشبوونی خەڵکی بەم نەخۆشیانە بکرێت
(src)="5.1"> It 's not only preventable ; it 's actually reversible .
(src)="5.2"> And for the last almost 29 years , we 've been able to show that by simply changing diet and lifestyle , using these very high-tech , expensive , state-of-the-art measures to prove how powerful these very simple and low-tech and low-cost interventions can be like -- quantitative arteriography , before and after a year , and cardiac PET scans .
(trg)="5"> تەنها هێندە نی یە کە بتوانرێت ڕێگری بکرێن : بەڵکو لە ڕاستیدا دەکرێت پێچەوانەش بکرێنەوە . هەروەها لەم ٢٩ ساڵەی ڕابردوودا توانیمان ئەو ڕاستییە بخەینە ڕوو کە بە گۆڕینی ژەمە خواردنەکان و جۆرێتی ژیانمان دەتوانین ئەو کارە بکەین ، بە بەکارهێنانی ئامێری پێشکەوتووی گران بەها , کە پێوەرێکی تەواوە بۆ سەلماندنی بەهێزی ئەو تاکتیکە ساکارانە ئەو ڕاستیەمان سەلماند ، کە وەک کەمترین بڕی تێچوونی چارەسەر کردن تەماشا دەکرێن -- هەر وەها بە پێوانە کردن و لێکۆڵینەوە لە مولولەکانی خوێن بە ئامێری تایبەت لە ماوەی ساڵێکدا و ڕوانین لە مولولەکانی خوێن بە تیشک
(src)="6"> We showed a few months ago -- we published the first study showing you can actually stop or reverse the progression of prostate cancer by making changes in diet and lifestyle , and 70 percent regression in the tumor growth , or inhibition of the tumor growth , compared to only nine percent in the control group .
(trg)="6"> چەند مانگێک لەمەوبەر -- هەستاین بە بڵاو کردنەوەی یەکەمین لێکۆڵینەوەمان ، ئەوەی نیشان دەدا کە ئێوە دەتوانن ڕێگری بکەن لە توشبوون بە شیرپەنجەی پڕۆستات بە گۆڕینی جۆرێتی ژیان و ژەمە خواردنەکەکان ، هەروەها لە سەدا ٧٠ ی قەبارەی خانە شێر پەنجەییەکان کەمدەکاتەوە ، یاخود گەشەکردنیان دەوەستێنێت ، بە بەراورد کردنیان لەگەڵ % ٩ ی خانەکانی تر
(src)="7"> And in the MRI and MR spectroscopy here , the prostate tumor activity is shown in red -- you can see it diminishing after a year .
(trg)="7"> هەروەها لەم ( ئێم - ئاڕ-ئای ) یەدا دەبینن کە خانە توشبووەکان بە شێرپەنجە ڕەنگیان سورە -- دەتوانن ببینن کە چۆن پاش ساڵێک کەمبوونەتەوە
(src)="8.1"> Now there is an epidemic of obesity : two-thirds of adults and 15 percent of kids .
(src)="8.2"> What 's really concerning to me is that diabetes has increased 70 percent in the past 10 years , and this may be the first generation in which our kids live a shorter life span than we do .
(src)="8.3"> That 's pitiful , and it 's preventable .
(trg)="8"> ئێستا نەخۆشی قەڵەوی لە ئارادایە : دوو لەسەر سێی لاوان و لەسەدا پانزەی منداڵان ئەم نەخۆشیەیان هەیە ، ئەوەی کە زۆر گرنگە بەلای منەوە ئەوەیە کە ڕێژەی نەخۆشی شەکرە بە ڕێژەی % ٧٠ زیادی کردووە لەم ١٠ ساڵەی ڕابردوودا ، کە پێدەچێت ئەمان ببنە یەکەمین جیل کە تێیدا منداڵەکانمان ژیانێکی کورتتریان هەبێت وەک لە ئێمە ، ئەمە جێگەی داخە ، هەروەها ئەمە دەتوانرێت ڕێگری لێ بکرێت
(src)="9.1"> Now these are not election returns , these are the people -- the number of the people who are obese by state , beginning in ' 85 , ' 86 , ' 87 -- these are from the CDC website -- ' 88 , ' 89 , ' 90 , ' 91 -- you get a new category -- ' 92 , ' 93 , ' 94 , ' 95 , ' 96 , ' 97 , ' 98 , ' 99 , 2000 , 2001 -- it gets worse .
(src)="9.2"> We 're kind of devolving .
(src)="9.3"> ( Laughter ) Now what can we do about this ?
(src)="9.4"> Well , you know , the diet that we 've found that can reverse heart disease and cancer is an Asian diet .
(trg)="9"> ئەوان تەنها ئەنجامی هەڵبژاردنەکان نین ، بەڵکو ئەوان مرۆڤن -- ژمارەی تووشبوان بە قەڵەوی لە ویلایەتەکەماندا لە ٨٥ ، ٨٦ ، ، ٨٧-ەوە دەستی پێکردووە ، ئەمانە بە گوێرەی وێب سایتی کۆنترۆڵ کردنی نەخۆشییەکان ، ٨٨ ، ٨٩ ، ٩٠ ، ٩١ --- ئێوە ڕیکخستنێکی نوێ دەبینن -- ٩٢ ، ٩٣ ، ٩٤ . ٩٥ ، ٩٦ ، ٩٧ ، ٩٨ ، ٩٩ ، ٢٠٠٠ ، ٢٠٠١ -- تا بێت خراپتر دەبێت ، ئێمە ( بە سێوەیەک لە شێوەکان گەشە دەکەین ( پێکەنین ئێستا ، ئێما دەتوانین لەو بارەیەوە چی بکەین ؟ لە ڕاستیدا . ئێوە دەزانن کە ئەو شیوازە خواردنەی کە ئێمە بۆمان دەرکەوتووە کە دەتوانێت نەخۆشییەکانی دڵ ە شێرپەنجە پێچەوانە بکاتەوە ، شێوازی خواردنی ئاسیاییە
(src)="10"> But the people in Asia are starting to eat like we are , which is why they 're starting to get sick like we are .
(trg)="10"> بەڵام خەڵکی ئاسیاش ئێستا وەک ئێمە نان دەخۆن ئەمەش هۆکاری ئەوەیە کە ئەوانیش نەخۆش دەکەون وەک ئێمە
(src)="11.1"> So I 've been working with a lot of the big food companies .
(src)="11.2"> They can make it fun and sexy and hip and crunchy and convenient to eat healthier foods , like -- I chair the advisory boards to McDonald 's , and PepsiCo , and ConAgra , and Safeway , and soon Del Monte , and they 're finding that it 's good business .
(trg)="11"> من لەگەڵ چەندین کۆمپانیای گەورەی خواردەمەنیدا کارم کردووە . دەتوانن خۆراکی خۆش و بە تام و هەروەها گونجاو لە ڕووی تەندروستییەوە ئامادە بکەن ، بۆ نمونە ، من بەڕێوبەرایەتی " ماکدۆناڵد و پیپسی و کۆناگرا و سەیف وەی " و هەروەها بەم زووانەش بەڕیوبەرایەتی " دێڵ مۆنت " دەکەم ، ئەوان دەڵێن ئەمە بازرگانییەکی باشە
(src)="12.1"> The salads that you see at McDonald 's came from the work -- they 're going to have an Asian salad .
(src)="12.2"> At Pepsi , two-thirds of their revenue growth came from their better foods .
(trg)="12"> ئەو زەڵاتانەی کە لە ماکدۆناڵد پێشکەش دەکرێن بەرهەمی کار کردنن -- بە نیازن زەڵاتەی ئاسیاییش بهێنن . لە کۆمپانیای پیپسیش ، دوو لەسەر سێی هۆکاری گەشەکردنیان خواردنە باشەکانیانە
(src)="13.1"> And so if we can do that , then we can free up resources for buying drugs that you really do need for treating AIDS and HIV and malaria and for preventing avian flu .
(src)="13.2"> Thank you .
(trg)="13"> کەواتە ئەگەر بتوانین بەم شێوەیە کار بکەین ، ئەوکاتە دەتوانین ئەو داهاتانە بپارێزین کە بەکاریان دەهێنین بۆ کڕینی دەرمانی پێویست بۆ چارەسەرکردنی ئایدز و مەلاریا وە هەروەها ئەنفلۆنزای باڵندە . سوپاس

# en/ted2020-1006.xml.gz
# ku/ted2020-1006.xml.gz

(src)="1"> Do you ever feel completely overwhelmed when you 're faced with a complex problem ?
(trg)="1"> ئایا هەرگیز هەستت کردووە نقوم بویت کاتێ روبەڕوی کێشەیەکی ئاڵۆز بویتەوە ؟
(src)="2"> Well , I hope to change that in less than three minutes .
(trg)="2"> باشە ، هیوام وایە لە ماوەی کەمتر لە سێ خۆلەکدا ئەمە بگۆڕین
(src)="3"> So , I hope to convince you that complex doesn 't always equal complicated .
(trg)="3"> هیوادارم قایلت بکەم بەوەی ئاڵۆز هەمیشە مانای ئاڵۆسکاو ناگەیەنێت
(src)="4"> So for me , a well-crafted baguette , fresh out of the oven , is complex , but a curry onion green olive poppy cheese bread is complicated .
(trg)="4"> بە لای منەوە ، نانێکی باگێتی باش کە تازە لە فڕن دەرهێنرابێت شتێکی ئاڵۆزە بەڵام نانێکی کاری و پیاز و زەیتونی سەوز و پەنیر شتێکی ئاڵۆسکاوە .
(src)="5.1"> I 'm an ecologist , and I study complexity .
(src)="5.2"> I love complexity .
(trg)="5"> من کەسێکی ژینگەناسم و ئاڵۆزی دەخوێنم .
(src)="6"> And I study that in the natural world , the interconnectedness of species .
(trg)="6"> من حەزم لە ئاڵۆزییە . و لێکۆڵینەوە لە ئاڵۆزییەکانی جیهانی سروشتیدا و لە پەیوەندییەکانی نێوان توخمەکاندا دەکەم .
(src)="7"> So here 's a food web , or a map of feeding links between species that live in Alpine Lakes in the mountains of California .
(trg)="7"> ئەمە تۆڕی خۆراکە یاخود نەخشەی خۆراکی نێوان توخمەکان کە لە دەریاچەکانی ئەلپاینی ناو چیاکانی کالیفۆرنیا دەژین .
(src)="8"> And this is what happens to that food web when it 's stocked with non-native fish that never lived there before .
(trg)="8"> ئەو تۆڕی خۆراکەش بەم جۆرە دەگۆڕێت کاتێ ماسییەکی بۆ زیاد بکرێ کە پێشتر لەو ژینگەیەدا نەبوبێت
(src)="9"> All the grayed-out species disappear .
(trg)="9"> ئەو هەمو توخمە خۆڵەمێشییانە لەناودەچن
(src)="10"> Some are actually on the brink of extinction .
(trg)="10"> هەندێکیان لە راستیدا لەسەر لێواری لەناوچونن .
(src)="11"> And lakes with fish have more mosquitos , even though they eat them .
(trg)="11"> ئەو دەریاچانەی کە ماسییان هەیە مێشولەیان زۆرترە ، هەرچەندە ماسییەکان دەیانخۆن .
(src)="12"> These effects were all unanticipated , and yet we 're discovering they 're predictable .
(trg)="12"> ئەم کاریگەرییانە هەمویان نەزانراو بون . بەڵام ئێستا بۆمان دەرکەوتووە کە پێشبینیکراون .
(src)="13"> So I want to share with you a couple key insights about complexity we 're learning from studying nature that maybe are applicable to other problems .
(trg)="13"> ئێستا دەمەوێ چەند تێگەیشتنێکی گرنگتان بدەمێ سەبارەت بەو ئاڵۆزییەی لە ئێمە لە لێکۆڵینەوەی ژینگەدا فێری بوین کە رەنگە بە سەر کێشەکانی تریش دا بچەسپێت .
(src)="14"> First is the simple power of good visualization tools to help untangle complexity and just encourage you to ask questions you didn 't think of before .
(trg)="14"> یەکەمیان بریتییە کە توانا سادەکەی ئامێرە باشەکانی بینین کە یارمەتیمان دەدەن ئاڵۆزییەکە رون بکەینەوە و هانت دەدەن ئەو پرسیارانە بکەیت کە پێشتر نەتکردون
(src)="15"> For example , you could plot the flow of carbon through corporate supply chains in a corporate ecosystem , or the interconnections of habitat patches for endangered species in Yosemite National Park .
(trg)="15"> بۆ نمونە ، دەتوانیت بەرنامەی زیادکردنی کاربۆن دابنێیت لە رێگەی زنجیرەی دابینکردنەکانی ناو ژینگەکەوە یاخود پەیوەندیییە ناوەکییەکانی ناو یەکەی ژینگەکانی ئەو رەگەزانەی لەژێر مەترسی لەناوچوندان لە پارکی نەتەوەیی یۆسمیت دا .
(src)="16"> The next thing is that if you want to predict the effect of one species on another , if you focus only on that link , and then you black box the rest , it 's actually less predictable than if you step back , consider the entire system -- all the species , all the links -- and from that place , hone in on the sphere of influence that matters most .
(trg)="16"> دوای ئەوە ئەگەر بتەوێت پێشبینی ئەوە بکەیت کە کاریگەریی رەگەزێک چیە لەسەر رەگەزێکی تر تەنیا ئەگەر تەرکیز بکەیتە سەر ئەو پەیوەندییە و پاشان هەمو ئەوانی تر بشاریتەوە ئەوە لە راستیدا کەمتر پێشبینیکراوە وەک لەوەی بگەڕێیتەوە بۆ دواوە ، و هەمو سیستمەکە لەبەرچاو بگریت - واتە هەمو رەگەزەکان و هەمو پەیوەندییەکان و لەو جێگایەوە بایەخەکە لەسەر ئەو بازنەی کاریگەرییە دەبێت کە لە هەموی گرنگترە .
(src)="17"> And we 're discovering , with our research , that 's often very local to the node you care about within one or two degrees .
(trg)="17"> ئێمەش لە رێگەی لێکۆڵینەوەکانمان بۆمان دەرکەوتووە کە زۆر جار نزیک لەو خاڵەوە کە بایەخی پێ دەدەیت لە ماوەی نێوان یەک یان دو پلە .
(src)="18"> So the more you step back , embrace complexity , the better chance you have of finding simple answers , and it 's often different than the simple answer that you started with .
(trg)="18"> کەواتە تا زیاتر بگەڕێیتەوە دواوە ، ئاڵۆزی لە ئامێز بگریت هەلی زیاتر هەیە کە وەڵامە سادەکان بدۆزیتەوە کە هەمیشە لەو وەڵامە سادەیە جیاوازە کە بەوە دەستت پێ کردبو .
(src)="19"> So let 's switch gears and look at a really complex problem courtesy of the U.S. government .
(trg)="19"> با تەماشای کێشەیەکی زۆر ئاڵۆز بکەین لە رێگەی حکومەتی ئەمریکاوە
(src)="20"> This is a diagram of the U.S. counterinsurgency strategy in Afghanistan .
(trg)="20"> ئەمە نەخشەی ستراتیجی روبەڕوبەنەوەی یاخیبونی ئەمریکایە لە ئەفغانستان
(src)="21"> It was front page of the New York Times a couple months ago .
(trg)="21"> ئەمە چەند مانگێک لەمەوبەر لە لاپەڕەی یەکەمی نیویۆرک تایمزدا بو
(src)="22"> Instantly ridiculed by the media for being so crazy complicated .
(trg)="22"> دەستبەجێ راگەیاندنەکان گاڵتەیان پێ کرد بەوەی کە بە شێوەیەکی شێتانە ئاڵۆزە .
(src)="23"> And the stated goal was to increase popular support for the Afghan government .
(trg)="23"> و ئامانجەکە وەک باسکرابو بریتی بو لە زیادکردنی پشتگیری جەماوەری بۆ حکومەتی ئەفغانستان .
(src)="24"> Clearly a complex problem , but is it complicated ?
(trg)="24"> ئاشکرایە کە کێشەیەکی ئاڵۆزە بەڵام ئایا ئالۆسکاوە ؟
(src)="25.1"> Well , when I saw this in the front page of the Times , I thought , " Great .
(src)="25.2"> Finally something I can relate to .
(trg)="25"> کاتێ کە ئەمەم لەسەر لاپەڕەی یەکەمی تایمز بینی وتم " زۆر باشە ، دواجار شتێکم بینی کە بتوانم پەیوەندی پێوە ببەستم
(src)="26"> I can sink my teeth into this . "
(trg)="26"> دەتوانم خۆمی پێوە سەرقاڵ بکەم . "
(src)="27.1"> So let 's do it .
(src)="27.2"> So here we go for the first time ever , a world premiere view of this spaghetti diagram as an ordered network .
(trg)="27"> باشە با دەست پێ بکەین . کەواتە بۆ یەکەمجار با دەستپێبکەین یەکەم تێگەیشتنی جیهان لەسەر نەخشەی سپاگێتی وەک تۆڕێکی رێکخراو
(src)="28"> The circled node is the one we 're trying to influence -- popular support for the government .
(trg)="28"> ئەو خاڵەی بازنەی بە دەوردا کێشراوە ئەوەیە کە ئێمە هەوڵ دەدەین کاری تێ بکەین - واتە پشتگیری جەماوەری بۆ حکومەت .
(src)="29"> And so now we can look one degrees , two degrees , three degrees away from that node and eliminate three-quarters of the diagram outside that sphere of influence .
(trg)="29"> ئێستاش دەتوانین تەماشای بکەین ، پلەیەک ، دو پلە و تا سێ پلە لە خاڵەکە دور بکەوینەوە و سێ بەشی نەخشەکە دەسڕینەوە کە دەکەوێتە دەرەوەی بازنەی کاریگەرییەکەوە
(src)="30"> Within that sphere , most of those nodes are not actionable , like the harshness of the terrain , and a very small minority are actual military actions .
(trg)="30"> لەناو ئەو بازنەیەدا زۆربەی ئەو خاڵانە کاریان لەسەر ناکرێت ، بۆ نمونە نەگونجاوی زەوی ناوچەکە و تەنیا بەشێکی زۆر کەمی لە کردەوەی سەربازی پێکهاتووە .
(src)="31"> Most are non-violent and they fall into two broad categories : active engagement with ethnic rivalries and religious beliefs and fair , transparent economic development and provisioning of services .
(trg)="31"> زۆربەیان ناتوندوتیژن و بە گشتی دابەش دەکرێن بۆ دو جۆر : بەشداری چالاکانە لە کێبڕکێی رەگەزی و بیروباوەڕی ئایینی و گەشەیەکی رەوا و ئاشکرای ئابوری و دابینکردنی خزمەتگوزارییەکان
(src)="32"> I don 't know about this , but this is what I can decipher from this diagram in 24 seconds .
(trg)="32"> من نازانم ئەمە چیە ، بەڵام دەتوانم ئەمە لە نەخشەکە تێ بگەم لە ماوەی ٢٤ چرکەدا .
(src)="33"> When you see a diagram like this , I don 't want you to be afraid .
(trg)="33"> کاتێ تۆ نەخشەیەکی لەم جۆرە دەبینیت ، دەمەوێت نەترسیت
(src)="34.1"> I want you to be excited .
(src)="34.2"> I want you to be relieved .
(trg)="34"> دەمەوێت خۆشحاڵ بیت . دەمەوێت ئاسودە بیت .
(src)="35"> Because simple answers may emerge .
(trg)="35"> چونکە رەنگە وەڵامی سادە دەربکەون .
(src)="36"> We 're discovering in nature that simplicity often lies on the other side of complexity .
(trg)="36"> ئێمە لە سروشتەوە فێری ئەوە بوین کە زۆر جار سادەیی دیوەکەی تری ئاڵۆزی پێکدەهێنێت .
(src)="37"> So for any problem , the more you can zoom out and embrace complexity , the better chance you have of zooming in on the simple details that matter most .
(trg)="37"> کەواتە بۆ هەمو کێشەیەک ، تا زیاتر بگەڕێیتەوە بۆ دواوە و ئاڵۆزی قبوڵ بکەیت هەلێکی باشترت دەبێت بۆ دوبارە نزیکبونەوە بۆ ناو ئەو وردەکارییە سادانە کە زۆرترین گرنگییان هەیە .
(src)="38"> Thank you .
(trg)="38"> سوپاس
(src)="39"> ( Applause )
(trg)="39"> -چەپڵە

# en/ted2020-101.xml.gz
# ku/ted2020-101.xml.gz

(src)="1"> Thank you very much .
(trg)="1"> .زۆر سوپاس
(src)="2"> Now , I 've got a story for you .
(trg)="2"> .ئێستا ، چیرۆکێکتان بۆ دەگێڕمەوە
(src)="3"> When I arrived off the plane , after a very long journey from the West of England , my computer , my beloved laptop , had gone mad , and had -- oh ! -- a bit like that ! -- and the display on it -- anyway , the whole thing had burst .
(trg)="3"> ، کاتێک ، بە فڕۆکەکە گەشتم کرد و گەیشتم ، دوای گەشتێکی درێژ لە ڕۆژئاوای ئینگلاند ، کۆمپیتەرەکەم ، لاپتۆپە خۆشەوستەکەم ، تێکچوو .. وەها بوو .. ئۆه .. کەمێک لەوە ئەچوو .. ئەو لە ئەنجامدا .بەهەرحاڵ ، هەموو شتەکان تەقینەوە
(src)="4"> And I went to the IT guys here and a gentleman mended my computer , and then he said , " What are you doing here ? "
(trg)="4"> من لێرە چوومە لای پسپۆرانی ئایتی .بەڕێزێک کۆمپیتەرەکەی بۆ چاکردمەوە " گوتیشی ، " تۆ چیدەکەی لێرە ؟
(src)="5"> and I said " I 'm playing the cello and I 'm doing a bit of singing , " and he said , " Oh , I sort of play the cello as well . "
(trg)="5"> " ، گوتم " چەلۆ دەژەنم و کەمێکیش گۆرانی دەڵێم " .گوتی ، " ئۆە ، منیش لەو جۆرە چەلۆیە دەژەنم
(src)="6"> And I said , " Do you really ? "
(trg)="6"> " منیش گوتم ، " بەڕاست تۆش ؟
(src)="7"> Anyway , so you 're in for a treat , because he 's fantastic , and his name 's Mark .
(trg)="7"> ، بەهەرحاڵ ، کەواتە بۆ مەشقکردن لێرەی .لەبەرئەوەی ئەو مەزنەوە ، ئەو ناوی مارکە
(src)="8"> ( Applause ) I am also joined by my partner in crime , Thomas Dolby .
(trg)="8"> ( چەپڵە ) هەروەها منیش بەهۆی هاوڕێکەمەوە .ثوماس دولبی خراومەتە ناو ئەو کارەوە
(src)="9"> ( Applause ) This song is called " Farther than the Sun . "
(trg)="9"> ( چەپڵە ) ئەم گۆرانیە بە ناوی " .دوورتر لە خۆر "
(src)="10"> ( Music ) ♫ Strung in the wind I called you ♫ ♫ but you did not hear ... ♫ ♫ And you 're a plant that needs poor soil ♫ ♫ and I have treated you too well ♫ ♫ to give up flowers ... ♫ ♫ Oh , I have been too rich for you ... ♫ ♫ Farther than the sun from me ♫ ♫ Farther than I 'd have you be ♫ ♫ And I go north , I get so cold ♫ ♫ My heart is lava under stone ♫ ♫ You are not worthy ♫ ♫ You are not worthy ... ♫ ♫ With your calculating eyes ♫ ♫ spinning figures ♫ ♫ you cannot see me ♫ ♫ You cannot see me ... ♫ ♫ And if I tell myself enough ♫ ♫ I 'll believe it ♫ ♫ You are not worthy ♫ ♫ The sea , it freezes over ... ♫ ♫ to trap the light ♫ ♫ And I 'm in love with being in love ♫ ♫ and you were never quite the one ♫ ♫ In Gerda 's eyes ♫ ♫ Fragments of what you 've become ♫ ♫ And all the moths that fly at night ♫ ♫ believe electric light is bright ♫ ♫ You are not worthy ♫ ♫ You are not worthy ♫ ♫ With your calculating eyes ♫ ♫ Spinning figures ♫ ♫ You cannot see me , no ♫ ♫ And if I tell myself enough ♫ ♫ I 'll believe it ♫ ♫ You are not worthy ♫ ♫ Farther than the sun from me ♫ ♫ Farther than I 'd have you be ♫ ♫ And I go north , I get so cold ♫ ♫ My heart is lava under stone ♫ ♫ You are not worthy ♫ ♫ You are not worthy ♫ ♫ With your calculating eyes ♫ ♫ Spinning figures ♫ ♫ You cannot see me , no ... ♫ ♫ And if I tell myself enough , I 'll believe it ♫ ( Applause ) Thank you very much .
(trg)="10"> ( مۆسیقا ) ♫ بە زنجیرە بایەکدا بانگم کردیت‌ ♫ ♫ ... بەڵام تۆ نەتبیست‌‌ ♫ ♫ تۆ ئەو ڕووەکەی کە پێویستت بە خاکی هەژارە ♫ ♫ من زۆر باش مامەڵەم لەگەڵ کردوویت ♫ ♫ تا دەستبەرداری گوڵەکان ببم ... ♫ ♫ ئۆهـ من زۆر شت بووم بۆ تۆ ... ♫ ♫ لە من دووریت وەک دووری خۆر ♫ ♫ لەوە دوورتریت کە من دەمویست ♫ ♫ دەمەوێت بچم بۆ باکور تا زۆرم سەرمابێ ♫ ♫ دڵم پشکۆی ژێر بەردە ♫ ♫ تۆ شایەنی ئەوە نیت ♫ ♫ تۆ شایەنی ئەوە نیت ♫ ♫ لەگەڵ هەژمارکردنی چاوەکانت ♫ ♫ خولانەوە دیمەنەکان ♫ ♫ تۆ ناتوانی بمبینی ♫ ♫ تۆ ناتوانی بمبینی ♫ ♫ گەر بە خۆم بڵێم بەسە ♫ ♫ باوەر بە خۆم دەکەم ♫ ♫ تۆ شایەنی ئەوە نیت ♫ ♫ دەریاکە لە سەرەوە دەیبەستێ ♫ ♫ تا بەر بە ڕوناکی بگرێت ♫ من لەگەڵ خۆشەویستیدا ♫ ♫ لە خۆشەویستیدام ♫ تۆ هەرگیز ئەو کەسە گونجاوە نیت ♫ لە چاوەکانی گێردا دا ♫ ♫ ( گێردا ناوی کسێکە ) ♫ پریشنگەکانی ئەو شتەی تۆی لێوە هاتیت ♫ ♫ هەموو ئەو پەپوولە بچوکانە شەوان دەفڕن ♫ ♫ تروسکەی ڕووناکی باوەڕ دەدرەوشێتەوە ♫ ♫ تۆ شایەنی ئەوە نیت ♫ ♫ تۆ شایەنی ئەوە نیت ♫ ♫ لەگەڵ هەژمارکردنی چاوەکانت ♫ ♫ خولانەوەی دیمەنەکان ♫ ♫ تۆ ناتوانی بمبینی ♫ ♫ گەر بە خۆم بڵێم بەسە ♫ ♫ باوەر بە خۆم دەکەم ♫ ♫ تۆ شایەنی ئەوە نیت ♫ ♫ لە من دووریت وەک دووریی خۆر ♫ ♫ لەوە دوورتریت کە من دەمویست ♫ ♫ دەمەوێت بچمە باکور ، زۆرم سەرمام دەبێ ♫ ♫ دڵم پشکۆی ژێر بەردە ♫ ♫ تۆ شایەنی ئەوە نیت ♫ ♫ تۆ شایەنی ئەوە نیت ♫ ♫ لەگەڵ هەژمارکردنی چاوەکانت ♫ ♫ خولانەوەی دیمەنەکان ♫ ♫ ... تۆ ناتوانی بمبینی ، نا ♫ ئەگەر بە خۆم بڵێم بەسە ♫ ♫ باوەڕ دەکەم ( چەپڵە ) .زۆر سوپاس

# en/ted2020-1012.xml.gz
# ku/ted2020-1012.xml.gz

(src)="1"> So , a funny thing happened on my way to becoming a brilliant , world-class neuropsychologist : I had a baby .
(trg)="1"> شتێکی خۆش ڕوویدا له‌ ڕێگه‌مدا بۆ ئه‌وه‌ی زیره‌ک بم له‌ناو باشترین ده‌رونناسه‌کان منداڵێکم هه‌بوو ئه‌وه‌ ئەوە نیه‌ کە ده‌مه‌وێت بیڵێم
(src)="2"> And that 's not to say I ever went on to become a brilliant , world-class neuropsychologist .
(trg)="2"> هه‌تا ئێستا من هه‌وڵم نه‌داوه‌ زیره‌ک ببم ، له‌ناو باشترین ده‌رونناسه‌کان
(src)="3"> Sorry , TED .
(trg)="3"> ببوره‌ ، تێد
(src)="4"> But I did go on to be a reasonably astute , arguably world-class worrier .
(trg)="4"> به‌ڵام ، هه‌وڵمدا تازیره‌ک بم شه‌ڕ که‌رێک ( هه‌وڵ ده‌رێک ) له‌ناو باشترینه‌کان
(src)="5"> One of my girlfriends in graduate school , Marie , said , " Kim , I figured it out .
(trg)="5"> یه‌کێک له‌ هاوڕێ کچه‌کانم له‌ خوێندنگای ماسته‌ردا ، ماری وتی ، کیم من دۆزیمه‌وه‌
(src)="6"> It 's not that you 're more neurotic than everyone else ; it 's just that you 're more honest about how neurotic you are . "
(trg)="6"> ئه‌وه‌ نیه‌ که‌ تۆ ده‌ترسی زیاتر له‌ که‌سانی تر ئه‌وه‌یه‌ که‌ تۆ زیاتر ڕاستگۆیت له‌باره‌ی که‌ تۆ چه‌ند ده‌ترسی
(src)="7"> So in the spirit of full disclosure , I brought some pictures to share .
(trg)="7"> زۆر به‌نهێنی هه‌ندێک وێنه‌م هێناوه‌ تا نیشانی ئێوه‌ی بده‌م
(src)="8"> Awwww .
(trg)="8"> واوووو
(src)="9"> ( Laughter ) I 'll just say : July .
(trg)="9"> من ته‌نها ده‌ڵێم ، ته‌مموز
(src)="10"> ( Laughter ) Zip !
(trg)="10"> پێکه‌نین بێ ده‌نگی
(src)="11"> ( Laughter ) For safety .
(trg)="11"> بۆ دڵنیایی
(src)="12"> ( Laughter ) Water wings -- an inch of water .
(trg)="12"> به‌ڵاکانی ئاو ئینجێک ئاو
(src)="13"> And then , finally , all suited up for the 90-minute drive to Copper Mountain .
(trg)="13"> دواتر ، له‌کۆتایدا هه‌موویان خۆیان کۆکرده‌وه‌ بۆ ( ٩٠ ) خوله‌که‌که‌ی ڕۆشتن بۆ شاخه‌کانی کۆپێر
(src)="14"> So you can get kind of a feel for this .
(trg)="14"> ئێوه‌ تۆزێک هه‌ست به‌وه‌ ده‌که‌ن
(src)="15"> So my baby , Vander , is eight years old now .
(trg)="15"> منداڵه‌که‌م ، ڤاندێر ئێستا ( ٨ ) ساڵانه‌
(src)="16"> And , despite being cursed with my athletic inability , he plays soccer .
(trg)="16"> له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی نه‌فره‌تی لێکراوه‌ له‌گه‌ڵ تواناکانی یاری کردنم ئه‌و یاری تۆپی پێ ده‌کات
(src)="17"> He 's interested in playing football .
(trg)="17"> ئه‌و حه‌زی له‌یاری تۆپی پێ بوو
(src)="18"> He wants to learn how to ride a unicycle .
(trg)="18"> ده‌یه‌وێت بزانێت چۆن یه‌ک چه‌رخه‌یه‌ک لێ بخوڕێت
(src)="19"> So why would I worry ?
(trg)="19"> که‌واته‌ بۆچی من خه‌م ده‌خۆم ؟
(src)="20.1"> Because this is what I do .
(src)="20.2"> This is what I teach .
(trg)="20"> چونکه‌ ئه‌مه‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ من ده‌مویست بیکه‌م ، ئه‌مه‌یه‌ که‌ من ده‌یڵێمه‌وه‌
(src)="21.1"> It 's what I study .
(src)="21.2"> It 's what I treat .
(trg)="21"> ئه‌وه‌یه‌ که‌ ده‌یخوێنم ، ئه‌وه‌ که‌ هه‌ڵسوکه‌وتی له‌گه‌ڵ ده‌که‌م
(src)="22"> And I know that kids get concussed every year .
(trg)="22"> وه‌ ده‌زانم که‌ منداڵان هه‌موو ساڵێک نه‌خۆش ده‌که‌ون
(src)="23"> In fact , more than four million people sustain a concussion every year , and these data are just among kids under 14 who were seen in emergency rooms .
(trg)="23"> له‌ڕاستیدا ، هه‌موساڵێک زیاتر له‌ ( ٤ ) ملیۆن که‌س نه‌خۆش ده‌که‌ون و به‌ بوراوه‌یی ده‌مێننه‌وه‌ ئه‌و داتایانه‌ له‌ناو منداڵانی خوار ( ١٤ ) ساڵن له‌ژووری فریاگوزاریه‌کاندا ده‌بینرێ
(src)="24"> And so when kids sustain a concussion , we talk about them getting dinged or getting their bell rung , but what is it that we 're really talking about ?
(trg)="24"> کاتێک منداڵان به‌ بوراوه‌یی ده‌مێننه‌وه‌ ئێمه‌ باسی ئه‌وان ده‌که‌ین کاتێک زه‌نگه‌کان لێده‌دات به‌ڵام ئێمه‌ به‌ڕاستی باسی چی ده‌که‌ین ؟
(src)="25"> Let 's take a look .
(trg)="25"> با ته‌ماشا بکه‌ین
(src)="26.1"> [ Concussive Force ] " Starsky and Hutch " ?
(src)="26.2"> Arguably , yes .
(trg)="26"> باشه‌ ، " ستارسکی و هوتچ " به‌بێ هیچ شتێک ، به‌ڵێ که‌واته‌ ، ڕووداوێکی ئوتومبێل
(src)="27"> So , a car accident .
(trg)="27"> ٤٠ میل له‌ کاتژمێرێکدا بۆ گه‌شتن به‌ به‌ربسته‌ جێگیره‌که‌
(src)="28"> Forty miles an hour into a fixed barrier : 35 Gs .
(trg)="28"> ٣٥ جی ئێس
(src)="29"> A heavyweight boxer punches you straight in the face : 58 Gs .
(trg)="29"> مشته‌ کۆڵێکی به‌رزکردنه‌وه‌ی قورسایی بۆکسێک له‌ ده‌موو چاوت بدات ٥٨ جی ئێس
(src)="30"> ( Music ) In case you missed it , we 'll look again .
(trg)="30"> ئه‌گه‌ر تێنه‌گه‌یشتویت ، جارێکی تر باسی ده‌که‌ینه‌وه‌
(src)="31"> So look to the right-hand side of the screen .
(trg)="31"> ته‌ماشای لای ڕاستی شاشه‌که‌وه‌ بکه‌
(src)="32"> ( Music ) What would you say ?
(trg)="32"> چی ده‌ڵێیت ؟
(src)="33"> How many Gs ?
(trg)="33"> چه‌ند ( جی ئێس ) هه‌یه‌ ؟
(src)="34"> Close .
(trg)="34"> نزیک ٧٢
(src)="36"> Would it be crazy to know : 103 Gs ?
(trg)="35"> شێتانه‌ ده‌بێت ئه‌گه‌ر بزانیت ١٠٣ جی ئێس
(src)="37"> The average concussive impact is 95 Gs .
(trg)="36"> تێکڕای کاریگه‌ری بورانه‌وه‌که‌ ٩٥ جی ئێسه‌
(src)="38"> Now , when the kid on the right doesn 't get up , we know they 've had a concussion .
(trg)="37"> ئێستا ، کاتێک منداڵه‌که‌ی لای ڕاست هه‌ڵناستێت ده‌زانی که‌ بورانه‌وه‌که‌ ، له‌هۆش چوونە به‌ڵام ، ئه‌ی منداڵه‌که‌ی لای چه‌پ
(src)="39"> But how about the kid on the left , or the athlete that leaves the field of play ?
(trg)="38"> یان ئه‌و یاریزانه‌ی یاریگا به‌جێ ده‌هێڵێت ؟