# en/ted2020-1003.xml.gz
# kk/ted2020-1003.xml.gz
(src)="1"> Today I want to talk to you about ethnic conflict and civil war .
(trg)="1"> Бүгін мен этностық конфликт және азаматтық соғыс туралы айтамын .
(src)="2"> These are not normally the most cheerful of topics , nor do they generally generate the kind of good news that this conference is about .
(trg)="2"> Әдетте бұлар қызық тақырып емес , оның үстіне бұлар бұл конференция тақырыбы аясында жағымды жаңалық та тудырмайды .
(src)="3"> Yet , not only is there at least some good news to be told about fewer such conflicts now than two decades ago , but what is perhaps more important is that we also have come to a much better understanding of what can be done to further reduce the number of ethnic conflicts and civil wars and the suffering that they inflict .
(trg)="3"> Дегенмен , жағымды жаңалық та жоқ емес , бүгінде мұндай конфликтілер саны жиырма жыл бұрынғыдан әлдеқайда аз , бірақ , бәлкім ең маңыздысы – біз этностық конфликтілер мен соғыс санын азайтып , олардың тауқыметін жеңілдету үшін не істеу керектігін жақсырақ түсіне бастадық .
(src)="4"> Three things stand out : leadership , diplomacy and institutional design .
(trg)="4"> Үш жайт маңызды : басшылық , дипломатия және институционалдық құрылым .
(src)="5"> What I will focus on in my talk is why they matter , how they matter , and what we can all do to make sure that they continue to matter in the right ways , that is , how all of us can contribute to developing and honing the skills of local and global leaders to make peace and to make it last .
(trg)="5.1"> Баяндамамда бұлардың неге және қаншалық маңызды екенін және олар маңызын жоғалтпауы үшін біздің не істей алатынымызды айтпақпын .
(trg)="5.2"> Яғни , біз бәріміз аймақтық және әлемдік лидерлердің бейбітшілікті орнатып , оны баянды ете алу қабілетін қалай арттыра алатынымызды айтпақпын .
(src)="6"> But let 's start at the beginning .
(trg)="6"> Бәрін басынан бастайық .
(src)="7"> Civil wars have made news headlines for many decades now , and ethnic conflicts in particular have been a near constant presence as a major international security threat .
(trg)="7.1"> Азаматтық соғыс ондаған жылдар бойы басты ақпарат болып келеді .
(trg)="7.2"> Әсіресе этностық конфликтілер халықаралық қауіпсіздікке қатер деп сипатталып келеді .
(src)="8"> For nearly two decades now , the news has been bad and the images have been haunting .
(trg)="8"> Осыдан жиырма жыл бұрын жаңалық жағымсыз , ал суреттер сұмдық болатын .
(src)="9"> In Georgia , after years of stalemate , we saw a full-scale resurgence of violence in August , 2008 .
(trg)="9.1"> Жылдар бойғы текетірестен соң Грузияда жаппай зорлық-зомбылық басталды .
(trg)="9.2"> 2008 жылғы тамызда .
(src)="10"> This quickly escalated into a five-day war between Russia and Georgia , leaving Georgia ever more divided .
(trg)="10"> Ушығып , Грузия мен Ресей арасындағы бес күндік соғысқа ұласты , бұл Грузияны тіпті бөлшектеп жіберді .
(src)="11"> In Kenya , contested presidential elections in 2007 -- we just heard about them -- quickly led to high levels of inter-ethnic violence and the killing and displacement of thousands of people .
(trg)="11"> Кенияда 2007 жылғы даулы президент сайлауы бұл туралы тек естігеніміз бар , тез арада этносаралық қақтығысқа , мыңдаған адамның өлімі мен босып кетуіне әкеп соқты .
(src)="12"> In Sri Lanka , a decades-long civil war between the Tamil minority and the Sinhala majority led to a bloody climax in 2009 , after perhaps as many as 100,000 people had been killed since 1983 .
(trg)="12"> Шри-Ланкада аз санды тамильдер мен саны көп сингалдар арасындағы ондаған жылға созылған соғыс 2009 жылы қанды қырғынға ұласты , 1983 жылдан бері мұнда 100 мыңға жуық адам опат болған .
(src)="13"> In Kyrgyzstan , just over the last few weeks , unprecedented levels of violence occurred between ethnic Kyrgyz and ethnic Uzbeks .
(trg)="13"> Қырғызстанда соңғы бірер аптаның ішінде қырғыз ұлты мен өзбек ұлтының арасында бұрын болмаған деңгейде қақтығыс болды .
(src)="14"> Hundreds have been killed , and more than 100,000 displaced , including many ethnic Uzbeks who fled to neighboring Uzbekistan .
(trg)="14"> Жүздеген адам өлді , 100 мыңнан астамы босып кетті , соның ішінде көп өзбек көрші орналасқан Өзбекстанға қарай қашты .
(src)="15"> In the Middle East , conflict between Israelis and Palestinians continues unabated , and it becomes ever more difficult to see how , just how a possible , sustainable solution can be achieved .
(trg)="15"> Таяу Шығыста израиль-палестина конфликтісінің бітетін түрі жоқ , әрі оны түбірімен шешудің жолдарын табу күннен күнге қиындап барады .
(src)="16"> Darfur may have slipped from the news headlines , but the killing and displacement there continues as well , and the sheer human misery that it creates is very hard to fathom .
(trg)="16"> Дарфур басты жаңалық қатарынан түсті , бірақ онда кісі өлтіру , бас сауғалап қашу әлі жалғасып жатыр , ондағы адамдардың ауыр тауқыметін айтып жеткізу қиын .
(src)="17"> And in Iraq , finally , violence is on the rise again , and the country has yet to form a government four months after its last parliamentary elections .
(trg)="17"> Ал , Иракта қантөгіс қайта өршіді , ал соңғы парламент сайлауынан бері төрт-ақ ай өткен бұл ел әлі үкіметін жасақтаған да жоқ .
(src)="18"> But hang on , this talk is to be about the good news .
(trg)="18"> Бірақ , мұнда жақсы жаңалық айтуға келдім ,
(src)="19"> So are these now the images of the past ?
(trg)="19"> Сонымен , бұлар – бұрынғының суреттері ме ?
(src)="20"> Well , notwithstanding the gloomy pictures from the Middle East , Darfur , Iraq , elsewhere , there is a longer-term trend that does represent some good news .
(trg)="20"> Иә , Таяу Шығыс пен Ирактың , Дарфурдың және басқалардың сұрықсыз суреттерін қоспағанда , ұзақмерзімді тренд тұрғысынан жақсы жаңалықтар бар .
(src)="21"> Over the past two decades , since the end of the Cold War , there has been an overall decline in the number of civil wars .
(trg)="21"> Қырғиқабақ соғыс біткен жиырма жыл ішінде азаматтық соғыстардың жалпы саны азайып келеді .
(src)="22"> Since the high in the early 1990s , with about 50 such civil wars ongoing , we now have 30 percent fewer such conflicts today .
(trg)="22"> 1990-жылдардың басында 50 шақты соғыс жүріп жатқан болса , қазір мұндай конфликтілер саны 30 пайызға азайған .
(src)="23"> The number of people killed in civil wars also is much lower today than it was a decade ago or two .
(trg)="23"> Азамат соғыстарында қаза тапқандар саны да он , жиырма жыл бұрынғымен салыстырғанда едәуір азайған .
(src)="24"> But this trend is less unambiguous .
(trg)="24"> Бірақ бұл трендтің екі қыры бар .
(src)="25"> The highest level of deaths on the battlefield was recorded between 1998 and 2001 , with about 80,000 soldiers , policemen and rebels killed every year .
(trg)="25.1"> Майдан даласында ең көп адам шығыны 1998-2001 жылдар аралығында тіркелген .
(trg)="25.2"> Ол кезде жылына 80 мыңдай солдат , полицей мен жасақ қырылған .
(src)="26"> The lowest number of combatant casualties occurred in 2003 , with just 20,000 killed .
(trg)="26"> Жауынгерлер ең аз өлген жыл – 2003 жыл , сол жылы 20 мың адам қаза тапты .
(src)="27"> Despite the up and down since then , the overall trend -- and this is the important bit -- clearly points downward for the past two decades .
(trg)="27"> Содан бері жоғары-төмен құбылғанымен , жалпы тренд және ең маңызды жайт соңғы жиырма жылда көрсеткіштер төмендеп келеді .
(src)="28"> The news about civilian casualties is also less bad than it used to be .
(trg)="28"> Бейбіт адамдар шығыны туралы ақпарлар да бұрынғыдай өте нашар емес .
(src)="29"> From over 12,000 civilians deliberately killed in civil wars in 1997 and 1998 , a decade later , this figure stands at 4,000 .
(trg)="29"> 1997-1998 жылдары 12 мың бейбіт тұрғын қасақана өлтірілген болса , он жылдан кейін бұл сан 4 мыңға дейін азайған .
(src)="30"> This is a decrease by two-thirds .
(trg)="30"> Яғни , үштен екіге азайған .
(src)="31"> This decline would be even more obvious if we factored in the genocide in Rwanda in 1994 .
(trg)="31"> Егер 1994 жылғы Руандадағы геноцидті есепке алсақ , бұл сан тіпті аз боп көрінеді .
(src)="32"> But then 800,000 civilians were slaughtered in a matter of just a few months .
(trg)="32"> Ол кезде бірнеше айдың ішінде 800 мыңға жуық бейбіт тұрғын қырылған .
(src)="33"> This certainly is an accomplishment that must never be surpassed .
(trg)="33"> Бұл – сөзсіз үлкен жетістік , енді бұл сандарға ешқашан оралмау керек .
(src)="34"> What is also important is to note that these figures only tell part of the story .
(trg)="34"> Мұнда тағы бір маңызды мәселе – бұл сандар оқиғаның бір жағын ғана айтады .
(src)="35"> They exclude people that died as a consequence of civil war , from hunger or disease , for example .
(trg)="35"> Бұл санаққа азамат соғысы салдарынан , мәселен , аштық пен аурудан өлгендер кірмеген .
(src)="36"> And they also do not properly account for civilian suffering more generally .
(trg)="36"> Сонымен қатар , олар жалпы жапа шеккендерді толық есепке алмайды .
(src)="37"> Torture , rape and ethnic cleansing have become highly effective , if often non-lethal , weapons in civil war .
(trg)="37"> Ұрып-соғу , зорлау , этностық тазалау – адамдарды өлтірмеген күннің өзінде , азамат соғысындағы ең тиімді құрал болған .
(src)="38"> To put it differently , for the civilians that suffer the consequences of ethnic conflict and civil war , there is no good war and there is no bad peace .
(trg)="38"> Басқаша айтсақ , этностық конфликт пен азамат соғысынан жапа шеккен бейбіт тұрғындар үшін жақсы соғыс не жаман бейбітшілік деген ұғымдар жоқ .
(src)="39"> Thus , even though every civilian killed , maimed , raped , or tortured is one too many , the fact that the number of civilian casualties is clearly lower today than it was a decade ago , is good news .
(trg)="39"> Сондықтан , өлтірілген , жарақаттанған , зорланған , азапталған әр адам – қасірет , десе де , бүгінде бейбіт тұрғындар арасында адам шығынының он жыл бұрынғыдан әлдеқайда аз болуы – жақсы жаңалық .
(src)="40"> So , we have fewer conflicts today in which fewer people get killed .
(trg)="40.1"> Бүгін бізде конфликтілер аз болады .
(trg)="40.2"> Адам өлімі де аз .
(src)="41"> And the big question , of course , is why ?
(trg)="41"> Мұндағы ең басты сұрақ : мұның себебі неде ?
(src)="42"> In some cases , there is a military victory of one side .
(trg)="42"> Кей жағдайларда бір жақ соғыста жеңіске жетеді .
(src)="43"> This is a solution of sorts , but rarely is it one that comes without human costs or humanitarian consequences .
(trg)="43"> Түрлі шешімдері болуы мүмкін , бірақ адам шығынсыз , гуманитарлық салдарсыз шешілетіндері өте аз .
(src)="44"> The defeat of the Tamil Tigers in Sri Lanka is perhaps the most recent example of this , but we have seen similar so-called military solutions in the Balkans , in the South Caucasus and across most of Africa .
(trg)="44"> Шри-Ланкадағы " Тамиль жолбарыстарының " жеңілуі – осының ең жаңа мысалы дер едім , бірақ біз , сондай-ақ , Балқанда , Солтүстік Кавказда , Африканың көп бөлігінде әскери жолмен шешілгендерін де көрдік .
(src)="45"> At times , they are complimented by negotiated settlements , or at least cease-fire agreements , and peacekeepers are deployed .
(trg)="45"> Кей кездері оларға келіссөз арқылы реттеу немесе атысты тоқтату келісімдері қосылып , бітімгерлер жіберіледі .
(src)="46"> But hardly ever do they represent a resounding success -- Bosnia and Herzegovina perhaps more so than Georgia .
(trg)="46"> Бірақ бұлар ешқашан да толық сәтті болған емес : Босния мен Герцеговина , бәлкім Грузия .
(src)="47"> But for many parts of Africa , a colleague of mine once put it this way , " The cease-fire on Tuesday night was reached just in time for the genocide to start on Wednesday morning . "
(trg)="47"> Бірақ Африканың көп бөлігінде жағдайды әріптесім былай сипаттайды : " Сәрсенбі таңда геноцид болғалы тұрғанда сейсенбінің кешінде атысты уақытша тоқтату келісіміне келді " .
(src)="48"> But let 's look at the good news again .
(trg)="48"> Бірақ қайтадан жақсы жаңалыққа оралайық .
(src)="49"> If there 's no solution on the battlefield , three factors can account for the prevention of ethnic conflict and civil war , or for sustainable peace afterwards : leadership , diplomacy and institutional design .
(trg)="49"> Майдан алаңында шешімі болмағанымен , этностық конфликт пен азамат соғысының алдын алуға я тұрақты бейбітшілік орнатуға үш фактор әсер етуі мүмкін : басшылық , дипломатия және институционалдық құрылым .
(src)="50"> Take the example of Northern Ireland .
(trg)="50"> Солтүстік Ирландияның мысалын алайық .
(src)="51"> Despite centuries of animosity , decades of violence and thousands of people killed , 1998 saw the conclusion of an historic agreement .
(trg)="51"> Ғасырларға созылған жаушылдыққа , ондаған жылға созылған соғысқа , мыңдаған адамның қазасына қарамастан , 1998 жылы тарихи келісімге қол жетті .
(src)="52"> Its initial version was skillfully mediated by Senator George Mitchell .
(trg)="52"> Оның бірінші нұсқасын сенатор Митчелл асқан шеберлікпен әзірледі .
(src)="53"> Crucially , for the long-term success of the peace process in Northern Ireland , he imposed very clear conditions for the participation and negotiations .
(trg)="53"> Солтүстік Ирландиядағы бейбіт процесс ұзақ әрі сәтті болуы үшін қатысу мен келіссөзге байланысты нақты шарттар қоя білді .
(src)="54"> Central among them , a commitment to exclusively peaceful means .
(trg)="54"> Ең маңыздысы – бейбітшілікті толық сақтауға деген міндеттеме .
(src)="55"> Subsequent revisions of the agreement were facilitated by the British and Irish governments , who never wavered in their determination to bring peace and stability to Northern Ireland .
(trg)="55"> Британ және ирланд үкіметтері келісімді қайта електен өткізіп отырғанымен , Солтүстік Ирландияда бейбітшілік пен тұрақтылық орнату райынан еш қайтқан емес .
(src)="56"> The core institutions that were put in place in 1998 and their modifications in 2006 and 2008 were highly innovative and allowed all conflict parties to see their core concerns and demands addressed .
(trg)="56"> 1998 жылы құрылған негізгі институттар мен олардың 2006 , 2008 жылдардағы жетілген формалары инновациялық болғаны сондай , кикілжің тараптарының мәселелерін шешіп , талаптарын орындады .
(src)="57"> The agreement combines a power-sharing arrangement in Northern Ireland with cross-border institutions that link Belfast and Dublin and thus recognizes the so-called Irish dimension of the conflict .
(trg)="57"> Келісімнің ішінде Солтүстік Ирландияда трансшекаралық институттармен билікті бөлісу шарттары пысықталған , Белфаст пен Дублинді жалғаған бұл шарттар " конфликтінің ирландиялық өлшемі " деген атқа ие болған .
(src)="58"> And significantly , there 's also a clear focus on both the rights of individuals and the rights of communities .
(trg)="58"> Тағы бір маңыздысы – мұнда , сондай-ақ , жеке адамдардың да , қоғамдардың да құқықтарына көп көңіл бөлген .
(src)="59"> The provisions in the agreement may be complex , but so is the underlying conflict .
(trg)="59"> Келісімнің талаптары күрделі болуы мүмкін , себебі , конфликтінің өзі де күрделі .
(src)="60"> Perhaps most importantly , local leaders repeatedly rose to the challenge of compromise , not always fast and not always enthusiastically , but rise in the end they did .
(trg)="60"> Бәлкім , ең басты жетістік – жергілікті басшылар ымыраласу деңгейіне дейін өсті , әрдайым жылдам болмаса да , әрдайым шын жүректен болмаса да , ақыр соңында биіктік танытты .
(src)="61"> Who ever could have imagined Ian Paisley and Martin McGuinness jointly governing Northern Ireland as First and Deputy First Minister ?
(trg)="61"> Ян Пейсли мен Мартин Макгиннес Бірінші министрі және оның орынбасары Солтүстік Ирландияны бірге басқарады деп кім ойлаған ?
(src)="62"> But then , is Northern Ireland a unique example , or does this kind of explanation only hold more generally in democratic and developed countries ?
(trg)="62"> Сосын , Солтүстік Ирландия ерекше мысал ма , әлде ол көбіне демократиялық және дамыған елдерде болатын құбылыс па ?
(src)="63"> By no means .
(trg)="63"> Жоқ , мүлде олай емес .
(src)="64"> The ending of Liberia 's long-lasting civil war in 2003 illustrates the importance of leadership , diplomacy and institutional design as much as the successful prevention of a full-scale civil war in Macedonia in 2001 , or the successful ending of the conflict in Aceh in Indonesia in 2005 .
(trg)="64"> 2003 жылғы Либериядағы ұзаққа созылған соғыстың аяқталуы басшылықтың , дипломатияның және институттық құрылымның қаншалық маңызды екенін көрсетті , Македониядағы 2001 жылғы толыққанды азамат соғысының сәтті түрде алдын алу да , Индонезияның Ачех аймағында 2005 жылы қақтығыстың сәтті аяқталуы да сол сияқты .
(src)="65"> In all three cases , local leaders were willing and able to make peace , the international community stood ready to help them negotiate and implement an agreement , and the institutions have lived up to the promise that they held on the day they were agreed .
(trg)="65"> Осылардың барлығында жергілікті басшылар бейбітшілік орнатуға құлықты әрі қауқарлы болды , халықаралық қауымдастық келісімді талқылап , іске асыруда әзір тұрды , институттар да келісілген кездегі уәделерінде тұра білді .
(src)="66"> Focusing on leadership , diplomacy and institutional design also helps explain failures to achieve peace , or to make it last .
(trg)="66"> Басшылыққа , дипломатияға және институттық құрылымдауға көз салу арқылы бейбітшілікке қол жеткізе алмаудың , не оны баянды ете алмаудың себептерін түсінеміз .
(src)="67"> The hopes that were vested in the Oslo Accords did not lead to an end of the Israeli / Palestinian conflict .
(trg)="67"> Осло келісімдеріне артылған үміт Израиль-Палестина конфликтін аяқтауға жол аша алмады .
(src)="68"> Not all the issues that needed to be resolved were actually covered in the agreements .
(trg)="68"> Келісім шешілуі тиіс мәселелердің барлығын толық қамти алмады .
(src)="69"> Rather , local leaders committed to revisiting them later on .
(trg)="69"> Бірақ жергілікті басшылар оларды кейін қарастырамыз деп уәде берген .
(src)="70"> Yet instead of grasping this opportunity , local and international leaders soon disengaged and became distracted by the second Intifada , the events of 9 / 11 and the wars in Afghanistan and Iraq .
(trg)="70"> Алайда мүмкіндікті пайдаланудың орнына , жергілікті және халықаралық басшылар артынша бөлектеніп кетті , оның үстіне екінші Интифада , 11 қыркүйек , Ауғанстан мен Ирактағы соғыс сияқты мәселелерге назар аударып кетті .
(src)="71"> The comprehensive peace agreement for Sudan signed in 2005 turned out to be less comprehensive than envisaged , and its provisions may yet bear the seeds of a full-scale return to war between north and south .
(trg)="71"> 2005 жылы қол қойылған Суданға қатысты жан-жақты келісім күткендегідей жан-жақты болмай шықты , оның кейбір шарттары солтүстік пен оңтүстік арасында ашық соғысқа жол ашуы мүмкін .
(src)="72"> Changes and shortcomings in leadership , more off than on international diplomacy and institutional failures account for this in almost equal measure .
(trg)="72"> Халықаралық дипломатия мен институттық олқылықтарға қарағанда басшылықтағы өзгерістер мен кемшіліктер бұған шамамен бірдей деңгейде кінәлі .
(src)="73"> Unresolved boundary issues , squabbles over oil revenues , the ongoing conflict in Darfur , escalating tribal violence in the south and generally weak state capacity across all of Sudan complete a very depressing picture of the state of affairs in Africa 's largest country .
(trg)="73"> Шешілмеген шекара мәселелері , мұнай үшін талас , Дарфур қақтығысы , оңтүстіктегі тайпалар арасындағы қантөгіс және бүкіл Судан аумағында мемлекет мүмкіндіктерінің шектеулілігі Африканың ең ірі елінде тым сұрқай картинаны сомдап тұрған сияқты .
(src)="74"> A final example : Kosovo .
(trg)="74"> Соңғы мысал – Косово .
(src)="75"> The failure to achieve a negotiated solution for Kosovo and the violence , tension and de facto partition that resulted from it have their reasons in many , many different factors .
(trg)="75"> Косово мәселесін шешуде ортақ тоқтамға келе алмау , зорлық-зомбылық пен қақтығыс , соның кесірінен аймақтың де-факто бөлінуі көптеген факторлардың әсерінен болды .
(src)="76"> Central among them are three .
(trg)="76"> Ең бастылары – үшеу .
(src)="77"> First , the intransigence of local leaders to settle for nothing less than their maximum demands .
(trg)="77"> Бірінші , жергілікті басшылардың өз талаптарын толық орындатудан басқаны ойламайтын өркөкіректігі .
(src)="78"> Second , an international diplomatic effort that was hampered from the beginning by Western support for Kosovo 's independence .
(trg)="78"> Екінші , Батыс Косовоның тәуелсіздігін қолдаған кезден-ақ кібіртіктеп қалған халықаралық дипломатиялық әрекеттер .
(src)="79"> And third , a lack of imagination when it came to designing institutions that could have addressed the concerns of Serbs and Albanians alike .
(trg)="79"> Үшіншіден , сербтер мен албандардың қажеттіліктерін толық өтеуге тиіс болған институттарды құрылымдауда қиялдың жетіспеуі .
(src)="80"> By the same token -- and here we have some good news again -- the very fact that there is a high-level , well-resourced international presence in Kosovo and the Balkans region more generally and the fact that local leaders on both sides have showed relative restraint , explains why things have not been worse over the past two years since 2008 .
(trg)="80"> Дәл сол сияқты , мұнда да жақсы жаңалық бар : Косовода , және жалпы Балқан аймағында жоғары деңгейдегі , ресурсқа бай халықаралық өкілдіктің болуы және екі тараптағы жергілікті лидерлердің салыстырмалы түрде тізгінді тартуы 2008-ден бергі екі жылда жағдайдың неге тіпті нашарлап кетпегенін түсіндіреді .
(src)="81"> So even in situations where outcomes are less than optimal , local leaders and international leaders have a choice , and they can make a difference for the better .
(trg)="81"> Демек , нәтижесі ойдағыдай шықпаған кездердің өзінде де жергілікті лидерлер мен халықаралық қауымдастықтың таңдау еркі бар және олар бұдан да жақсы ете алады .
(src)="82"> A cold war is not as good as a cold peace , but a cold peace is still better than a hot war .
(trg)="82"> Қырғиқабақ соғыс қырғиқабақ бейбітшілік сияқты жақсы бола қоймас , бірақ қырғиқабақ бейбітшілік шын соғыстан әлдеқайда жақсы .
(src)="83"> Good news is also about learning the right lesson .
(trg)="83"> Әрнеден дұрыс сабақ алу да – жақсылық .
(src)="84"> So what then distinguishes the Israeli / Palestinian conflict from that in Northern Ireland , or the civil war in Sudan from that in Liberia ?
(trg)="84"> Сонымен , Израиль-Палестина жанжалының Солтүстік Ирландиядан , Судандағы азамат соғысынан , не Либериядан қандай айырмашылығы бар ?
(src)="85"> Both successes and failures teach us several critically important things that we need to bear in mind if we want the good news to continue .
(trg)="85.1"> Сәтсіздіктер де , жеңістер де бізге бірнеше маңызды жайтты үйретеді .
(trg)="85.2"> Егер біз жақсы жаңалықтар көп болсын десек осыларды көкейден шығармауымыз керек .
(src)="86"> First , leadership .
(trg)="86"> Біріншіден , басшылық .
(src)="87"> In the same way in which ethnic conflict and civil war are not natural but man-made disasters , their prevention and settlement does not happen automatically either .
(trg)="87"> Адам қолымен жасалған апаттар сияқты этностық конфликті мен азамат соғысы да табиғи нәрсе емес , сондықтан олардың алдын алу және реттеу өздігінен бола қалмайды .
(src)="88"> Leadership needs to be capable , determined and visionary in its commitment to peace .
(trg)="88"> Басшылық бейбітшілікті сақтауға келгенде қауқарлы , батыл әрі көреген болуы керек .
(src)="89"> Leaders need to connect to each other and to their followers , and they need to bring them along on what is an often arduous journey into a peaceful future .
(trg)="89"> Лидерлер өз арасында , қолдаушылар арасында байланыс орнатып , оларды бейбіт болашаққа бастайтын бұралаң да ауыр жолмен бірге алып өтуі керек .
(src)="90"> Second , diplomacy .
(trg)="90"> Екінші – дипломатия .
(src)="91"> Diplomacy needs to be well resourced , sustained , and apply the right mix of incentives and pressures on leaders and followers .
(trg)="91"> Дипломатияға үлкен ресурс пен сенімділік қажет , әрі лидерлер мен қолдаушыларды бір мезетте қолпаштап әрі қысымға алып отыру керек .
(src)="92"> It needs to help them reach an equitable compromise , and it needs to ensure that a broad coalition of local , regional and international supporters help them implement their agreement .
(trg)="92.1"> Дипломатия оларға әділ компромиске келу үшін керек .
(trg)="92.2"> Бұл оларға жергілікті , аймақтық және халықаралық араағайындардың үлкен коалициясы келісімді жүзеге асыру үшін қажет .
(src)="93"> Third , institutional design .
(trg)="93"> Үшінші – институттық құрылым .
(src)="94"> Institutional design requires a keen focus on issues , innovative thinking and flexible and well-funded implementation .
(trg)="94"> Институттық құрылымдау мәселелерге мұқият қарап , инновацияшыл ойлауды , икемді түрде , мол қаржымен орындауды қажет етеді .
(src)="95"> Conflict parties need to move away from maximum demands and towards a compromise that recognizes each other 's needs .
(trg)="95"> Ұрысушы тараптар өз айтқандарын орындауды талап етпей , бір-бірінің қажеттіліктерін ескеретін компромиске ұмтылуы тиіс .
(src)="96"> And they need to think about the substance of their agreement much more than about the labels they want to attach to them .
(trg)="96"> Және олар бір-біріне таңған пікірден гөрі , келісімдерінің түп негізін көбірек ойлауы керек .
(src)="97"> Conflict parties also need to be prepared to return to the negotiation table if the agreement implementation stalls .
(trg)="97"> Сондай-ақ ұрысушы тараптар келісімді орындау тоқтап қалған жағдайда келіссөз үстеліне қайтуға әзір болуы тиіс .
(src)="98"> For me personally , the most critical lesson of all is this : Local commitment to peace is all-important , but it is often not enough to prevent or end violence .
(trg)="98"> Менің өз басым үшін осылардың ішіндегі ең басты сабақ – жергілікті халықтың бейбітшілікке ұмтылысы өте маңызды , бірақ ол зорлық-зомбылықты тоқтату немесе оның алдын алу үшін жеткіліксіз .
(src)="99"> Yet , no amount of diplomacy or institutional design can make up for local failures and the consequences that they have .
(trg)="99"> Бірақ ешқандай дипломатия да , институттық құрылымдау да жергілікті халықтың қателіктері мен оның салдарын жоя алмайды .
(src)="100"> Therefore , we must invest in developing leaders , leaders that have the skills , vision and determination to make peace .
(trg)="100"> Сондықтан , біз бейбітшілік орнатуға деген қабілет-қарымы , ерік-жігері мен көрегендігі бар жергілікті лидерлерді тәрбиелеуге күш салуымыз керек .