# el/ted2020-242.xml.gz
# tlh/ted2020-242.xml.gz
(src)="1"> Δεν υπάρχει τίποτε μεγαλύτερο ή παλαιότερο από το σύμπαν .
(trg)="1"> ' u ' tIn law ' Hoch tIn puS . ' u ' qan law ' Hoch qan puS .
(src)="2"> Τα ερωτήματα , για τα οποία θα ήθελα να μιλήσω , είναι : Πρώτον , από πού προερχόμαστε ;
(trg)="2"> vay ' vIghel vIneH , nuqDaq ' oH mungmaj 'e ' ?
(src)="3"> Πώς δημιουργήθηκε το σύμπαν ;
(trg)="3"> chay ' chenpu ' ' u ' ? ' u 'Daq mamob 'a ' ?
(src)="5"> Υπάρχει εξωγήινη ζωή ;
(trg)="4"> latlh yuQmeyDaq yaghmey lutu 'lu ' ' a ' ?
(src)="6"> Ποιο είναι το μέλλον του ανθρώπινου είδους ;
(trg)="5"> nuq ' oH Human Segh San 'e ' ?
(src)="7"> Μέχρι τη δεκαετία του 1920 , όλοι νόμιζαν ότι το σύμπαν ήταν ουσιαστικά στατικό και αμετάβλητο στο χρόνο .
(trg)="6"> qaSpa ' tera ' maH DIS poH 1920 choHbe ' ' u ' ' e ' luHar Hoch .
(src)="8"> Τότε ανακαλύφθηκε ότι το σύμπαν διαστέλλεται .
(trg)="7"> SachtaH ' u ' ghIq net tu ' .
(src)="9"> Οι μακρινοί γαλαξίες απομακρύνονταν από εμάς .
(trg)="8"> cholHa 'taH qIbmey Hop. vaj ' op poH ret wa ' DaqDaq Sumbej .
(src)="11"> Αν προεκτείνουμε αυτό το συμπέρασμα στο παρελθόν , διαπιστώνουμε ότι θα πρέπει να ήμασταν όλοι ο ένας πάνω στον άλλον πριν από 15 δισεκατομμύρια χρόνια .
(trg)="9"> mIwvam wInuDchugh , vaj ngoD wItlhoj : 15 000 000 000 ben wa ' DaqDaq Hoch qIbmey lutu 'lu ' . ngugh qaS SachchoHghach 'a ' , ' u ' chenchoHghach .
(src)="13"> Αλλά υπήρχε κάτι πριν από τη Μεγάλη Έκρηξη ;
(trg)="10"> qaSpa ' SachchoHghach 'a ' , vay ' tu 'lu ' ' a ' ?
(src)="14"> Αν όχι , τότε τι δημιούργησε το σύμπαν ;
(trg)="11"> ngugh pagh tu 'lu 'chugh , ' u ' chenmoH nuq ?
(src)="15"> Γιατί το σύμπαν αναδύθηκε από τη Μεγάλη Έκρηξη με αυτόν τον τρόπο ;
(trg)="12"> qatlh ' u ' chenmoH SachchoHghach 'a ' , ' ej qatlh jaS chenbe ' ' u ' .
(src)="16"> Πιστεύαμε παλιά ότι η θεωρία του σύμπαντος μπορούσε να διαιρεθεί σε δύο μέρη .
(trg)="13"> cha ' ' ay 'mey ghaj ' u ' nger naQ ' e ' wIHarpu ' . chutmey 'e ' pabbogh ' u ' lutu 'lu ' .
(src)="17"> Πρώτον , υπήρχαν νόμοι όπως οι εξισώσεις του Μάξουελ και η θεωρία της γενικής σχετικότητας που προσδιόριζαν την εξέλιξη του σύμπαντος , με δεδομένη την κατάστασή του σε όλο τον χώρο σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή .
(trg)="14.1"> Maxwell ' ul peQ je nger .
(trg)="14.2"> Einstein tlham nger. latlh chutmey je. chutmeyvam pablu 'chu 'taH choHtaHvIS ' u ' Dotlh .
(src)="18"> Και δεύτερον , δεν υπήρχε καμία απορία για την αρχική κατάσταση του σύμπαντος .
(trg)="15"> chutmeyvam ' oH ' u ' nger naQ ' ay ' wa ' ' e ' . ' u ' Dotlh wa 'DIch ' oH ' ay ' cha ' ' e ' .
(src)="19"> Έχουμε κάνει καλή πρόοδο στο πρώτο μέρος , και έχουμε τώρα τη γνώση των νόμων της εξέλιξης σε όλα εκτός από τις πιο ακραίες συνθήκες .
(trg)="16"> ' ay ' wa ' wIyajchoHchu 'lI ' . ghu 'mey le ' wIyajchu 'be 'bogh lutu 'lu ' ' ach tlhoS choHtaHghach chutmey DIyaj .
(src)="20"> Αλλά μέχρι πρόσφατα , γνωρίζαμε ελάχιστα πράγματα για τις αρχικές συνθήκες δημιουργίας του σύμπαντος .
(trg)="17"> ' a qen ' u ' Dotlh wa 'DIch wISovbe 'chu ' . pImchugh chuqmey poHmey je ,
(src)="21"> Ωστόσο , αυτός ο διαχωρισμός σε νόμους εξέλιξης και αρχικές συνθήκες βασίζεται στο ότι ο χρόνος και ο χώρος είναι ξεχωριστοί και διακριτοί .
(trg)="18"> vaj pIm nger ' ay 'mey . ' a chuqmey Da poHmey .
(src)="22"> Υπό ακραίες συνθήκες , η θεωρία γενικής σχετικότητας και η κβαντική θεωρία επιτρέπουν στο χρόνο να συμπεριφέρεται σαν μια ακόμη διάσταση του χώρου .
(trg)="19"> ' e ' luchaw ' ngermey chu ' qaStaHvIS ghu 'mey le ' . vaj pImbe ' poHmey chuqmey je .
(src)="23"> Πράγμα που εξαλείφει τη διάκριση μεταξύ χρόνου και χώρου και σημαίνει ότι οι νόμοι της εξέλιξης μπορούν να προσδιορίσουν και την αρχική κατάσταση .
(trg)="20"> vaj chutmey DIyajchu 'DI ' , ' u ' Dotlh wa 'DIch wISovlaH. chen 'eghmoHlaH ' u ' .
(src)="24"> Το σύμπαν μπορεί να δημιουργήσει αυθόρμητα τον εαυτό του από το τίποτα .
(trg)="21.1"> nuq ' oHpu ' ' u ' Dotlh wa 'DIch 'e ' ?
(trg)="21.2"> DuH Dotlhmey law ' . ghaytan qaSbogh DuHmey lutu 'lu ' ' ej ghaytanHa ' qaSbogh DuHmey lutu 'lu ' .
(src)="25"> Επιπλέον , μπορούμε να υπολογίσουμε μια πιθανότητα ότι το σύμπαν δημιουργήθηκε σε διαφορετικές καταστάσεις .
(trg)="22"> wISImlaH. chenpu 'DI ' ' u ' woj law ' tlhuDlu ' .
(src)="26"> Αυτές οι προβλέψεις έρχονται σε άριστη συμφωνία με παρατηρήσεις από τον δορυφόρο WMAP του κοσμικού μικροκυματικού υποβάθρου , το οποίο είναι ένα αποτύπωμα του πολύ πρώιμου σύμπαντος .
(trg)="23"> ' u ' Qup cha 'bogh mIllogh 'e ' luchenmoHmeH tejpu ' WMAP SIbDoH woj noch patmey lulo 'ta ' . ' u ' Qup qechmeymaj rurqu ' mIlloghvam .
(src)="27"> Νομίζουμε ότι έχουμε λύσει το μυστήριο της δημιουργίας .
(trg)="24"> chen 'eghmoHghach Qatlh wIyajlaw ' .
(src)="28"> Μάλλον θα έπρεπε να πατεντάρουμε το σύμπαν και να χρεώσουμε σε όλους πνευματικά δικαιώματα για την ύπαρξή τους .
(trg)="25"> chaq ' u ' ' oghlaHghach chaw ' wIDoQnIS ghIq maHvaD DIlnIS ' u ' Dabbogh Hoch 'e ' !
(src)="29"> Προχωρώ τώρα στο δεύτερο μεγάλο ερώτημα : Είμαστε μόνοι μας , ή υπάρχει κι άλλη ζωή στο σύμπαν ;
(trg)="26"> DaH potlh 'a ' cha ' vIqel : mamob 'a ' ? pagh latlh yuQmeyDaq yaghmey lutu 'lu ' ' a ' ?
(src)="30"> Πιστεύουμε ότι η ζωή προέκυψε αυθόρμητα στη Γη , επομένως πρέπει να είναι πιθανή η εμφάνιση ζωής και σε άλλους κατάλληλους πλανήτες , και υπάρχει μεγάλος αριθμός τέτοιων στο γαλαξία .
(trg)="27"> tera 'Daq chenpu ' yaghmey. chenmoHta ' pagh . ' e ' wIHar. vaj chaq latlh yuQmeyDaq chenpu ' yaghmey . ' ej qIbmajDaq law 'law ' yuQmey 'e ' DablaHbogh yaghmey. chay ' chenpu ' yaghmey wa 'DIch ?
(src)="32"> Έχουμε παρατηρήσει δύο είδη στοιχείων σχετικά με την πιθανότητα εμφάνισης ζωής .
(trg)="28"> maSovbe ' . chenmeH yaghmey ' eb bopbogh De ' law ' ' e ' lu 'ang cha ' Dochmey :
(src)="33"> Το πρώτο είναι ότι έχουμε απολιθώματα άλγης από πριν 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια .
(trg)="29.1"> wutlhDaq yagh Hegh chovnatlhmey DItu 'pu ' .
(trg)="29.2"> 3 500 000 000 ben Hegh yaghmeyvam .
(src)="34"> Η γη σχηματίστηκε πριν από 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια και μάλλον ήταν υπερβολικά ζεστή κατά τα πρώτα 500 εκατομμύρια χρόνια .
(trg)="30"> 4 600 000 000 ben chen tera ' . qaStaHvIS 500 000 000 DIS , ghaytan tera ' luDablaHbe ' yaghmey ' Iqmo ' tuj .
(src)="35"> Οπότε η ζωή εμφανίστηκε στη γη μέσα στα 500 εκατομμύρια χρόνια που έγινε αυτό δυνατό. το οποίο είναι σύντομο διάστημα αν συγκριθεί με τα δέκα δισεκατομμύρια χρόνια ζωής που έχει ένας πλανήτης του τύπου της Γης .
(trg)="31"> vaj DuHpu 'DI ' yIn , rInpa ' 500 000 000 DIS chenpu ' yaghmey. tera ' taHtaHghach poH nI ' law ' yaghmey taHbe 'taHghach poH nI ' puS , vaj nom chenpu ' yaghmey , DuHpu 'DI ' .
(src)="36"> Αυτό υποδεικνύει ότι η πιθανότητα εμφάνισης ζωής είναι λογικά υψηλή .
(trg)="32"> vaj qubbe 'law ' chenmeH yaghmey ' ebmey .
(src)="37"> Αν ήταν πολύ χαμηλή , τότε θα περίμενε κανείς να πάρει περισσότερο χρόνο από τα δέκα δισεκατομμύρια που έχει διαθέσιμα .
(trg)="33"> qubchugh bIH , ghaytanHa ' chen yaghmey QuptaHvIS tera ' .
(src)="38"> Από την άλλη πλευρά , δε φαίνεται να μας έχουν επισκεφτεί εξωγήινοι .
(trg)="34"> ' a wej nuSuchbe 'law ' latlh yuQmey nganpu ' .
(src)="39"> Αντιπαρέρχομαι τις αναφορές για ΑΤΙΑ .
(trg)="35"> UFOmeyqoq vIqelbe 'taH. qatlh taQwI 'pu 'vaD neH ' ang 'egh Dujmeyvam ?
(src)="41"> Αν υπάρχει κάποια κυβερνητική συνωμοσία που συγκαλύπτει τις αναφορές και κρατά για τον εαυτό της την επιστημονική γνώση που φέρνουν οι εξωγήινοι , τότε η πολιτική αυτή είναι απολύτως αναποτελεσματική μέχρι σήμερα .
(trg)="36"> novpu ' Sov peghtaH 'a ' qum ? nIDtaHchugh chaH , Qapbe 'law 'taH. novpu ' nejtaH SETI jInmol , ' ej vumqu 'taH tejpu ' ,
(src)="42"> Επιπλέον , παρά την εκτεταμένη έρευνα που γίνεται από το πρόγραμμα SETI , δεν έχουμε ακούσει κανένα εξωγήινο τηλεοπτικό παιχνίδι γνώσεων .
(trg)="37"> ' a pagh nov ghe 'naQmey Qoypu ' chaH .
(src)="43"> Αυτό αποτελεί πιθανότατα ένδειξη ότι δεν υπάρχουν εξωγήινοι πολιτισμοί στο δικό μας στάδιο ανάπτυξης μέσα σε ακτίνα μερικών εκατοντάδων ετών φωτός .
(trg)="38"> ghu 'vammo ' wa ' ' e ' wIloylaH : ' op vatlh loghqam juchbogh moQ qoDDaq tayqeqmaj lururbogh tayqeqmey 'e ' lutu 'lu 'be ' .
(src)="44"> Επομένως , η χορήγηση ασφαλιστηρίου συμβολαίου για απαγωγές από εξωγήινους φαίνεται αρκετά σίγουρο χαρτί .
(trg)="39"> nov quchwI 'pu 'mo ' DuQanmeH negh yIDIlQo ' ! ghaytan ' utbe 'chu ' .
(src)="45"> Κι έτσι έρχομαι στο τελευταίο από τα μεγάλα ερωτήματα : Το μέλλον της ανθρώπινης φυλής .
(trg)="40"> DaH potlh 'a ' natlIS vIqel : nuq ' oH Human Segh San 'e ' ?
(src)="46"> Αν είμαστε τα μόνα νοήμονα όντα στο γαλαξία , θα πρέπει να φροντίσουμε να επιβιώσουμε και να συνεχίσουμε .
(trg)="41"> qIbvamDaq QublaHbogh latlh yaghmey lutu 'lu 'be 'chugh , mataHnISqu ' !
(src)="47"> Μπαίνουμε όμως σε μια ολοένα και πιο επικίνδυνη περίοδο της ιστορίας μας .
(trg)="42"> ' a QobtaH ghu 'maj. tlhoy law 'choHtaH roghvaHmaj ' ej tlhoy tera ' jo wInatlhtaH ,
(src)="48"> Ο πληθυσμός μας και η χρήση των πεπερασμένων φυσικών πόρων του πλανήτη Γη αυξάνονται ραγδαία , μαζί με τις τεχνικές μας ικανότητες να αλλάξουμε το περιβάλλον προς το καλύτερο ή το χειρότερο .
(trg)="43"> ' ej chammaj ' Itlhmo ' yuQmaj wISIghlaHqu ' . wIDublaH ' ej wIQaw 'laH .
(src)="49"> Αλλά ο γενετικός μας κώδικας μεταφέρει ακόμη τα εγωιστικά και επιθετικά ένστικτα που ήταν προς όφελος της επιβίωσης στο παρελθόν .
(trg)="44"> ' a ' IwmajDaq numutmoHbogh Duj , nuvaQmoHbogh Duj je lutu 'lu 'taH , poH nI ' ret mataHmeH ' utmo ' Dujvam. qaStaHvIS vatlh DIS poH veb
(src)="50"> Θα είναι αρκετά δύσκολο να αποφύγουμε την καταστροφή τα επόμενα εκατό χρόνια , πόσο μάλλον τα επόμενα χίλια ή ένα εκατομμύριο χρόνια .
(trg)="45.1"> Qugh 'a ' wIbotlaH 'a ' ?
(trg)="45.2"> Qatlh. qaStaHvIS ' uy ' DIS poH veb ...
(trg)="45.3"> Qatlhqu ' !
(src)="51"> Η μοναδική μας ευκαιρία για μακροπρόθεσμη επιβίωση είναι να μην παραμείνουμε κρυμμένοι στον πλανήτη Γη , αλλά να διασκορπιστούμε στο διάστημα .
(trg)="46"> nI 'taHvIS poH , mataHtaHmeH latlh qo 'mey DIjaHnISqu ' . reH tera 'Daq maratlhlaHbe ' . potlh 'a 'meyvam DInuDchugh , vaj wa ' ' e ' wItlhoj :
(src)="52"> Οι απαντήσεις σε αυτά τα μεγάλα ερωτήματα δείχνουν ότι έχουμε κάνει αξιοσημείωτη πρόοδο κατά τα τελευταία εκατό χρόνια .
(trg)="47"> qaStaHvIS nungbogh vatlh DIS poH , Ser law ' wIta 'ta ' .
(src)="53"> Αλλά αν θέλουμε να συνεχίσουμε πέρα από τα επόμενα εκατό χρόνια , το μέλλον μας βρίσκεται στο διάστημα .
(trg)="48"> ' a qaStaHvIS vatlh DIS poH veb mataH wIneHchugh , loghDaq ' oH Sanmaj 'e ' . loghDaq lujaH nuvpu ' vIneH
(src)="54"> Γι ' αυτό το λόγο είμαι υπέρ των επανδρωμένων ή , καλύτερα , στελεχωμένων διαστημικών πτήσεων .
(trg)="49"> ngoDvammo ' . ' u ' vIyaj reH ' e ' vInID ' ej potlh 'a 'meyvam vIHaD
(src)="55"> Όλη μου τη ζωή επιδίωκα να κατανοήσω το σύμπαν και να βρω απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα .
(trg)="50.1"> qaStaHvIS yInwIj .
(trg)="50.2"> Do ' ' e ' botqu 'be ' ropwIj .
(src)="56"> Στάθηκα πολύ τυχερός που η αναπηρία μου δεν αποτέλεσε σοβαρό εμπόδιο .
(trg)="51"> chaq muQaH ropwIj .
(src)="57"> Αντιθέτως , μου έδωσε μάλλον παραπάνω χρόνο από τους περισσότερους ανθρώπους να επιδιώξω την αναζήτηση της γνώσης .
(trg)="52"> ropvammo ' qaStaHvIS nI 'bogh poHmey ' ej law 'bogh potlh 'a 'meyvam vIbuSlaH . ' u ' nger naQ ' oH ngoQ 'a ' ' e ' ,
(src)="58"> Ο ύστατος στόχος είναι μια ολοκληρωμένη θεωρία του σύμπαντος , και κάνουμε ικανοποιητική πρόοδο .
(trg)="53.1"> ' ej Ser law ' wIta 'lI ' .
(trg)="53.2"> Su 'Ijpu 'mo ' Satlho ' .
(src)="60"> Κρις Άντερσον : Κύριε Καθηγητά , αν έπρεπε να μαντέψετε ούτως ή άλλως , πιστεύετε τώρα πως είναι πιο πιθανό να είμαστε στο Γαλαξία ο μοναδικός πολιτισμός με το δικό μας επίπεδο νοημοσύνης ή ανώτερο ;
(trg)="54.1"> Chris Anderson : ghojmoHwI ' ' a ' wa ' DuH DawIv net poQchugh , ghaytan qIbmajDaq mamob 'a ' ? tayqeqmaj ' Itlh law ' Hoch ' Itlh puS .
(trg)="54.2"> DuH 'a ' ? chay ' bIHar ?
(src)="61"> Αυτή η απάντηση χρειάστηκε εφτά λεπτά , και πραγματικά κατάλαβα πόσο απίστευτη πράξη γενναιοδωρίας ήταν όλη αυτή η ομιλία για το TED .
(trg)="55"> jangmeH vumta ' ghaH qaStaHvIS Soch tupmey. quvba ' ghojmoHwI ' ' a ' , TEDvaD SoQvam nI ' ghItlhta 'mo ' .
(src)="62"> Στήβεν Χώκινγκ : Θεωρώ αρκετά πιθανό να είμαστε ο μόνος πολιτισμός μέσα σε μερικά εκατοντάδες έτη φωτός , ειδάλλως θα είχαμε ακούσει ραδιοκύματα .
(trg)="56"> Stephen Hawking : ghaytan ' op vatlh loghqam juchbogh moQ qoDDaq tayqeqmaj lururbogh tayqeqmey 'e ' lutu 'lu 'be ' nov jabbI 'IDmey DItu 'be 'pu 'mo ' . pagh chaq ngaj tayqeq yInmey
(src)="63"> Μια εναλλακτική υπόθεση είναι ότι οι πολιτισμοί δε διαρκούν πολύ καιρό , αλλά αυτοκαταστρέφονται .
(trg)="57.1"> Qaw ' ' eghmo ' .
(trg)="57.2"> CA : Hawking ghojmoHwI ' ' a ' , bIjangta 'mo ' qatlho ' .
(src)="65"> Θα την πάρουμε σαν μια ωφέλιμη προειδοποίηση , νομίζω , για την υπόλοιπη εβδομάδα του συνεδρίου μας .
(trg)="58"> ghuHvammo ' qaStaHvIS qepmaj mayep .
(src)="66"> Κύριε Καθηγητά , σας ευχαριστούμε πραγματικά γι ' αυτή την ειδική προσπάθεια που κάνατε να μοιραστείτε τα ερωτήματά σας σήμερα μαζί μας .
(trg)="59"> ghojmoHwI ' ' a ' , SoQvam DaghermeH bIvumqu 'ta 'mo ' SoHvaD pItlho ' .
(src)="67"> Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ .
(trg)="60"> pItlho 'qu 'bej . ( quvmoHmeH wabmey )