# da/ted2020-1044.xml.gz
# eo/ted2020-1044.xml.gz
(src)="1"> Min store idé er en meget lille idé , som kan åbne op for milliarder af store idéer , som i dette øjeblik ligger i dvale inden i os .
(trg)="1"> Mia grava ideo estas tre , tre malgranda ideo kiu povas liberigi miliardojn da grandaj ideoj kiuj ĉi-momente dormas en ni .
(src)="2"> Og min lille idé til at gøre dette er søvn .
(trg)="2"> Kaj mia eta ideo por fari tion
(src)="3"> ( Latter ) ( Bifald ) Dette er et rum fuld af elitekvinder .
(trg)="3.1"> estas dormi .
(trg)="3.2"> ( Ridoj ) ( Aplaŭdoj ) Jen estas ĉambro de virinoj de tipo-A
(src)="4"> Det er et rum fuld af kvinder med søvnmangel .
(trg)="4"> Jen ĉambro de dorm-senigitaj virinoj .
(src)="5"> Og jeg lærte værdien af søvn på den hårde måde .
(trg)="5"> Kaj mi lernis je mia kosto , la valoron de dormo .
(src)="6"> For to et halvt år siden besvimede jeg af udmattelse .
(trg)="6"> Antaŭ du jaroj kaj duono , mi svenis pro ellaciĝo .
(src)="7"> Jeg slog mit hoved på skrivebordet , brækkede mit kindben
(trg)="7"> Mi frapis la kapon kontraŭ tablon , rompis mian vangoston .
(src)="8"> og fik fem sting ved mit højre øje .
(trg)="8"> Mi ricevis kvin suturojn al la dekstra okulo .
(src)="9"> Og her startede min rejse ind i genopdagelsen af søvnens værdier .
(trg)="9"> Kaj mi komencis la strebadon al retrovo de la valoro de dormo .
(src)="10"> Og på min vej studerede jeg , jeg mødtes med læger og videnskabsfolk , og jeg er her for at fortælle jer , at vejen til produktivitet , inspiration og et lykkeligere liv er at få nok søvn .
(trg)="10"> Kaj sur tiu vojo , mi studis , mi renkontis kuracistojn , sciencistojn , kaj mi estas ĉi tie por diri al vi , ke la vojo al pli produktiva , pli inspira , pli ĝoja vivo estas havi sufiĉan dormon .
(src)="11"> ( Bifald ) Og vi kvinder må vise vejen i denne nye revolution , et nyt feministisk emne .
(trg)="11"> ( Aplaŭdoj ) Kaj ni virinoj indikos la vojon en tiu ĉi nova revolucio , tiu ĉi feminista afero .
(src)="12.1"> Vi skal bogstaveligt talt sove os til toppen .
(src)="12.2"> ( Latter ) ( Bifald ) Desværre for mændene , er søvnmangel nemlig blevet et symbol på virilitet .
(trg)="12.1"> Ni dormos ĝis la supro , laŭvorte .
(trg)="12.2"> ( RIdoj ) ( Aplaŭdoj ) Ĉar , bedaŭrinde , por viroj , dorm-senigo fariĝis simbolo de vireco .
(src)="13"> Jeg spiste for nylig middag med en fyr , der pralede af , at han kun havde fået fire timers søvn natten før .
(trg)="13"> Lastatempe mi kunmanĝis kun viro , kiu fanfaronis ke li nur dormis 4 horojn la antaŭan nokton .
(src)="14.1"> Og selvom jeg ikke gjorde det , så havde jeg lyst til at sige til ham , " Ved du hvad ?
(src)="14.2"> Hvis du havde fået fem , så ville denne middag have været langt mere interessant . "
(trg)="14.1"> Kaj mi sentis emon diri al li -- sed silentis -- mi sentis emon diri : " Nu , vidu ...
(trg)="14.2"> Se vi dormintus kvin horojn , nia manĝado estintus multe pli interesa . "
(src)="15"> ( Latter ) Der er en slags konkurence for søvnmangel .
(trg)="15"> ( Ridoj ) Nun , oni konstatas ian dorm-senigan superemon .
(src)="16.1"> Især her i Washington .
(src)="16.2"> Hvis du vil lave et morgenmadsmøde og siger , " Hvad med klokken 8 ? "
(trg)="16"> Precipe ĉi tie en Vaŝintono , se vi provas fari matenmanĝo-rendevuon , kaj diras : " Ĉu bonas je la oka ? "
(src)="17"> Vil de sige , " Det er for sent , men okay , så kan jeg nå et spil tennis og et par conference calls og så møde dig kl . 8 . "
(trg)="17"> Oni probable respondos : " La oka estas tro malfrua por mi , sed ne gravas , mi povos ludi tenison unue , fari kelkajn telekonferencojn , kaj renkonti vin je la oka . "
(src)="18"> Og de tror , det betyder , at de er så utroligt travle og produktive , men det er de i virkeligheden ikke , for vi har i øjeblikket haft fantastiske ledere i forretning , i finans , i politik , som har taget elendige beslutninger .
(trg)="18"> Kaj oni pensas , ke tio signifas , ke oni estas nekredeble okupita kaj produktiva , sed fakte veras la malo , ĉar ni , ĉi-momente , jam havas geniajn gvidantojn en komerco , en financo , kaj en politiko , kiuj faras aĉajn decidojn .
(src)="19"> Så en høj IQ betyder ikke , at du er en god leder , for essensen af lederskab er at være i stand til at se isbjerget , før det rammer Titanic .
(trg)="19"> Sekve , alta intelekta kvociento ne signifas , ke oni estas bona gvidanto , ĉar la esenco de gvidado estas la kapablo vidi la glacimonton antaŭ ol ĝi trafas la ŝipon .
(src)="20"> Og vi har haft alt for mange isbjerge , der har ramt vores Titanics .
(trg)="20"> Kaj jam tro multe da glacimontoj trafis niajn ŝipojn .
(src)="21"> Jeg har faktisk på fornemmelsen , at hvis Lehman Brothers havde været Lehman Brødre og Søstre , så ville de måske stadig være her i dag .
(trg)="21"> Fakte , mi vere kredas , ke se la fratoj Lehman estintus la gefratoj Lehman , la firmo eble ankoraŭ ekzistus .
(src)="22"> ( Bifald ) Mens alle brødrene havde travlt med at være på 24 / 7 ville en søster måske have lagt mærke til et isbjerg , fordi hun ville være vågnet efter 7 1 / 2 eller 8 timers søvn og været i stand til at se det store billede .
(trg)="22"> ( Aplaŭdoj ) Dum ĉiuj fratoj estis okupitaj tute konektitaj tage kaj nokte , eble iu fratino rimarkintus la glacimonton ĉar ŝi vekiĝintus post 8-hora dormo kaj kapablintus vidi la ĝeneralan situacion .
(src)="23"> Så nu , hvor vi står overfor mange forskellige kriser i verden i øjeblikket , vil det , der er godt for os personligt , og skaber glæde og taknemlighed , effektivitet i vore liv , og være det bedste for vores karriere , være det samme , som er bedst for hele verden .
(trg)="23"> Do , dum ni alfrontas multoblajn krizojn en nia mondo je ĉi tiu momento , tio , kio estas bona je persona nivelo , kio alportos pli da ĝojo , dankemo efikeco al niaj vivoj kaj estos plej bona por niaj karieroj estos ankaŭ plej bona por la mondo .
(src)="24"> Så jeg opfordrer jer til at lukke øjnene og opdage de store idéer , der ligger inden i os , at slukke motoren og opdage søvnes magt .
(trg)="24"> Do , mi urĝas vin , fermu viajn okulojn kaj trovu la gravajn ideojn kiuj kuŝas en ni , malŝaltu vian motoron kaj eltrovu la potencon de dormo .
(src)="25"> Tak .
(trg)="25"> Dankon .
(src)="26"> ( Bifald )
(trg)="26"> ( Aplaŭdoj )
# da/ted2020-1106.xml.gz
# eo/ted2020-1106.xml.gz
(src)="1"> Jeg hvad hvad I tænker .
(trg)="1"> Mi scias tion , kion vi pensas .
(src)="2"> I tænker , at jeg er faret vild og at der snart kommer en op på scenen og ligeså stille fører mig tilbage til min plads .
(trg)="2"> Vi pensas , ke mi perdiĝis , kaj iu baldaŭ venos surscenejen por ĝentile regvidi min al mia seĝo .
(src)="3"> Bifald Det sker for mig i Dubai hele tiden .
(trg)="3"> ( aplaŭdo ) Mi ofte spertas tion en Dubajo .
(src)="4"> „ Er du på ferie her , kære ? “
(trg)="4"> " Vi venis por ferii , ĉu ne , s-ino ? "
(src)="5"> [ Latter ] „ Er du her for at besøge børnene ?
(trg)="5"> ( ridoj ) " Aŭ por viziti la infanojn , ĉu ?
(src)="6"> Hvor længe bliver du ? “
(trg)="6"> Kiom longe vi restos ? "
(src)="7"> Faktisk , lidt længere endnu , håber jeg .
(trg)="7"> Nu fakte , dum ankoraŭ longa tempo , mi esperas .
(src)="8"> Jeg har boet og undervist i Golfen i over 30 år .
(trg)="8"> Mi loĝas kaj instruas ĉe la Persa Golfo dum pli ol 30 jaroj .
(src)="9"> [ Bifald ] Og i den tid , har jeg set mange ændringer .
(trg)="9"> ( aplaŭdo ) Kaj dum tiu tempo , mi vidis multajn ŝanĝojn .
(src)="10"> Den statistik er ret chokerende .
(trg)="10"> Nu , tiu statistiko estas ege ŝoka .
(src)="11"> og i dag vil jeg tale om sprogtab og globaliseringen af engelsk .
(trg)="11"> Kaj mi volas paroli al vi hodiaŭ pri malapero de lingvoj kaj la tutmondiĝo de la angla .
(src)="12"> Jeg vil gerne fortælle jer om min ven som underviste voksne i engelsk i Abu Dhabi .
(trg)="12"> Mi volas rakonti al vi pri mia amikino , kiu instruis la anglan al plenkreskuloj en Abudabio .
(src)="13"> Og en skønne dag besluttede hun sig for , at tage dem ud i haven for at lære dem nogle gloser om natur .
(trg)="13"> Kaj iun tagon , ŝi decidis fari lecionon en la ĝardeno por instrui al ili vortojn pri la naturo .
(src)="14"> Men det var hende der endte med at lære alle de arabiske ord for de lokale planter , såvel som deres brug ; medicinale brug , kosmetiske , madlavning , urter .
(trg)="14"> Sed je la fino estis ŝi , kiu lernis la arabajn vortojn por la lokaj plantoj , kune kun la diversaj manieroj uzi ilin -- resanige , ŝminke , kuire , kiel herboj .
(src)="15"> Hvordan fik de studerende al den viden ?
(trg)="15"> Kiel tiuj studentoj eksciis pri ĉio ĉi ?
(src)="16"> Selvfølgelig fra deres bedsteforældre og endda deres oldeforældre .
(trg)="16"> Evidente , de siaj geavoj kaj eĉ de la pra-geavoj .
(src)="17"> Det er ikke nødvendigt at sige , hvor vigtigt det er , at være i stand til , at kommunikere på tværs af generationer .
(trg)="17"> Mi ne bezonas klarigi al vi kiom gravas la eblo komuniki tra la generacioj .
(src)="18"> Men desværre , dør sprog i dag i et omfang som ikke tidligere er set .
(trg)="18"> Sed bedaŭrinde , nuntempe , lingvoj formortas je rapideco kiel neniam antaŭe .
(src)="19"> Et sprog dør hver 14 . dag .
(trg)="19"> Unu lingvo formortas ĉiun 14-an tagon .
(src)="20"> På samme tid , er engelsk det ubestridte globale sprog .
(trg)="20"> Nu , samtempe , la angla estas la senkonkura tutmonda lingvo .
(src)="21"> Kan der være en sammenhæng ?
(trg)="21"> Ĉu tiuj faktoj estas ligitaj ?
(src)="22"> Det ved jeg ikke .
(trg)="22"> Mi ne scias .
(src)="23"> Men jeg ved , at jeg har set en del forandringer .
(trg)="23"> Sed mi ja scias , ke mi vidis multajn ŝanĝojn .
(src)="24"> Da jeg første gang kom til Golfen , kom jeg til Kuwait , dengang det stadig var et belastet område .
(trg)="24"> Kiam mi unuafoje venis al la Persa Golfo , mi venis al Kuvajto en periodo kiam la vivo tie estis ankoraŭ malfacila .
(src)="25"> Faktisk , for ikke så længe siden .
(trg)="25"> Fakte , antaŭ ne tiom longa tempo .
(src)="26"> Det er lidt for tidligt .
(trg)="26"> Tio estas iom tro frua .
(src)="27"> Men ikke desto mindre var jeg rekrutteret af det Britiske Råd sammen med omkring 25 andre undervisere .
(trg)="27"> Sed ĉiukaze , la Brita Konsilio dungis min kaj ĉirkaŭ 25 aliajn geinstruistojn .
(src)="28"> Og vi var de første ikke-muslimer der underviste i de offentlige skoler i Kuwait .
(trg)="28"> Kaj ni estis la unuaj ne-islamanaj instruistoj en la ŝtataj lernejoj tie en Kuvajto .
(src)="29"> Vi kom for at undervise i engelsk fordi regeringen ville modernisere landet og styrke borgerne gennem uddannelse .
(trg)="29"> Oni venigis nin por instrui la anglan ĉar la registaro volis modernigi la landon kaj fortikigi la civitanojn per edukado .
(src)="30"> Og selvfølgelig fik Storbritannien gavn af noget af den dejlige rigdom pga .
(trg)="30"> Kaj evidente , ankaŭ Britio profitis pro iom de la bela nafta riĉeco .
(src)="31.1"> olie .
(src)="31.2"> Okay .
(trg)="31"> Bone .
(src)="32"> Det her er den store ændring jeg har set- hvordan engelsk gradvist har forvandlet sig fra at være en gensidig gavnlig praksis til , at blive den massive internationale forretning det er i dag .
(trg)="32"> Jen la plej grava ŝanĝo , kiun mi vidis -- la instruado de la angla nun ŝanĝiĝis de reciproke avantaĝa afero al grandega internacia komerco tia , kia ĝi estas hodiaŭ .
(src)="33.1"> Ikke længere bare et fremmedsprog i skolens pensum .
(src)="33.2"> Og ikke længere Moder Englands domæne .
(src)="33.3"> Det er blevet populært for alle engelsktalende nationer på jorden .
(trg)="33.1"> Ne plu simple unu fremda lingvo en la lerneja fakaro .
(trg)="33.2"> Kaj ne plu la ekskluziva tereno de la patrina lando Anglio .
(trg)="33.3"> Ĝi iĝis laŭmoda komerco por ĉiu angla-parolanta lando de la tero .
(src)="34"> Og hvorfor ikke ?
(trg)="34"> Kaj kial ne ?
(src)="35"> Den bedste uddannelse findes jo , ifølge den seneste bedømmelse af universiter i verden , på universiterer i Storbritannien og USA .
(trg)="35"> Ne forgesu , ke la plej bona edukado -- laŭ la plej lasta Tutmonda Vicordigo de Universitatoj -- troviĝas en la universitatoj de Britio kaj Usono .
(src)="36"> Så , alle vil have en engelsk uddannelse - naturligvis .
(trg)="36"> Do ĉiu volas havi anglalingvan edukadon , kompreneble .
(src)="37"> Men hvis engelsk ikke er dit modersmål , skal du bestå en prøve .
(trg)="37"> Sed se vi ne estas denaska anglaparolanto , vi devas fari teston .
(src)="38"> Kan det være rigtigt at afvise en studerende på den lingvistiske evne alene ?
(trg)="38"> Nu , ĉu estas pravigeble malakcepti studonton laŭ nur lingva kriterio ?
(src)="39"> Måske har du en computervidenskabsmand som er et geni .
(trg)="39"> Eble vi havus komputilan scienciston , kiu estas geniulo .
(src)="40"> Ville han have brug for det samme sprog som advokat , for eksempel ?
(trg)="40"> Ĉu vere li bezonus la saman lingvokapablon kiel advokato , ekzemple ?
(src)="41"> Det tror jeg ikke .
(trg)="41"> Nu , mi kredas , ke ne .
(src)="42"> Vi engelsklærere afviser dem hele tiden .
(trg)="42"> Ni instruistoj de la angla malakceptadas ilin ĉiutage .
(src)="43"> Vi sætter et stopskilt op og vi stopper dem på deres vej .
(trg)="43"> Ni starigas halt-ŝildon , kaj ni abrupte haltigas ilin .
(src)="44"> De kan ikke følge deres drøm længere , til de har fået engelsk .
(trg)="44"> Ili ne rajtas plu sekvadi siajn revojn ĝis kiam ili sukcesos kun la angla lingvo .
(src)="45"> Lad mig sige det sådan ; hvis jeg mødte en monolingualist i hollandsk , som kunne helbrede cancer , ville jeg da forhindre ham i at blive optaget på mit britiske universitet ?
(trg)="45"> Nu , imagu tion : se mi renkontus unulingvan nederlandanon , kiu havus la kuracilon kontraŭ kancero , ĉu mi rifuzus al li studlokon en mia brita universitato ?
(src)="46"> Det tror jeg ikke .
(trg)="46"> Mi dirus , ke ne .
(src)="47"> Men det er virkelig det vi gør .
(trg)="47"> Tamen , ja precize tion ni faras .
(src)="48"> Vi engelsklærere er portvagterne .
(trg)="48"> Ni instruistoj de la angla estas la gardistoj ĉe la pordego .
(src)="49"> Og dit engelsk skal være godt nok til , at kunne tilfredsstille os først .
(trg)="49"> Kaj vi devas unue montri al ni , ke vi sufiĉe bone regas la anglan .
(src)="50"> Det kan være farligt , at give så megen magt til et smalt segment af samfundet .
(trg)="50"> Povas esti danĝere doni tro da povo al iu mallarĝa segmento de la socio .
(src)="51"> Måske ville barrieren være for universel .
(trg)="51"> Eble la barilo estus tro universala .
(src)="52"> Okay .
(trg)="52"> Bone .
(src)="53"> „ Men “ , hører jeg jer sige , „ hvad med forskningen ?
(trg)="53"> " Sed , " mi aŭdas vin diri , " kio pri la esplorado ?
(src)="54"> Det er altsammen på engelsk . “
(trg)="54"> Ĉio estas en la angla . "
(src)="55"> Ja , bøgerne er på engelsk , journalerne skrives på engelsk , men det er en selvopfyldende profeti .
(trg)="55"> Do la libroj estas en la angla , la ĵurnaloj estas en la angla , sed tio estas memplenuma profetaĵo
(src)="56"> Det forstærker det engelsk krav .
(trg)="56"> Tio plifortigas la neprigon de la angla .
(src)="57"> Og sådan fortsætter det .
(trg)="57"> Kaj tiel plu .
(src)="58"> Så spørger jeg , hvad skete der med oversættelser ?
(trg)="58"> Mi demandas vin , kio pri tradukado ?
(src)="59"> Hvis du tænker på den Islamiske Gyldne Alder der var mange oversættelser dengang .
(trg)="59"> Pensu pri la Islama Ora Epoko , kiam okazis multege da tradukado .
(src)="60"> De oversatte fra latin og græsk til arabisk og persisk og så blev det oversat til Europas germanske sprog og de romanske sprog .
(trg)="60"> Ili tradukis el la latina kaj la greka al la araba kaj la persa , kaj sekvis tradukoj al la ĝermanaj lingvoj de Eŭropo kaj la latinidaj lingvoj .
(src)="61"> Og så kastede lyset sig på Europas Mørke Tider .
(trg)="61"> Kaj tiel , lumo brilis sur la Malluma Epoko de Eŭropo .
(src)="62"> Forstå mig ret , alle engelsklærere derude ; jeg er ikke imod at undervise i engelsk .
(trg)="62"> Nu , ne miskomprenu min , ĉiuj vi instruistoj de la angla : mi ne kontraŭas la instruadon de la angla .
(src)="63"> Jeg elsker , at vi har et globalt sprog .
(trg)="63"> Mi ŝategas , ke ni havas tutmondan lingvon .
(src)="64"> Vi har brug for et i dag - mere end nogensinde før .
(trg)="64"> Ni bezonas tion nun pli ol iam ajn antaŭe .
(src)="65"> Men jeg er imod at bruge det som en barriere .
(trg)="65"> Sed mi kontraŭas uzi ĝin kiel barilon .
(src)="66"> Vil vi virkelig ende op med 600 sprog og hovedsproget værende engelsk eller kinesisk ?
(trg)="66"> Ĉu vere ni volas troviĝi kun nur 600 lingvoj kaj unu ĉeflingvo , eble la angla , eble la ĉina ?
(src)="67.1"> Vi har brug for mere end det .
(src)="67.2"> Hvor trækker vi stregen ?
(trg)="67.1"> Ni bezonas pli ol tion .
(trg)="67.2"> Kie ni metu la limon ?
(src)="68"> Dette system tilsidesætter intelligens med et kendskab til engelsk der er ret arbitrær .
(trg)="68"> Tiu sistemo egaligas inteligenton al scipovo de la angla kaj tio estas tute arbitra .
(src)="69"> [ Bifald ] Og jeg vil minde jer om , at de giganter , på hvis skuldre nutidens intelligentsia sidder , ikke behøvede at have engelsk , de behøvede ikke at bestå en engelskprøve .
(trg)="69"> ( aplaŭdo ) Mi volas rememorigi vin ke la gigantoj , sur kies ŝultroj staras la hodiaŭa intelektularo ne estis devigataj posedi la anglan , ili ne devis havi diplomon pri la angla .
(src)="70"> Einstein er et eksempel på dette .
(trg)="70"> Jen bona ekzemplo : Einstein .
(src)="71"> Han fik iøvrigt specialundervisning i skolen , fordi han var ordblind .
(trg)="71"> Flanke , oni konsideris lin nelernema en la lernejo , ĉar li fakte estis disleksia .
(src)="72"> Men heldigvis for hele verden , behøvede han ikke at bestå en engelskprøve .
(trg)="72"> Sed feliĉe por la mondo , li ne devis sukcesi en ekzameno pri la angla .
(src)="73.1"> For de fandtes ikke før 1964 .
(src)="73.2"> Med TOEFL , The American test of English
(trg)="73.1"> Ĉar tio komenciĝis nur en 1964 , kun la t.n.
(trg)="73.2"> TOEFL , la usona testo pri la angla .
(src)="74"> Nu er det eksploderet .
(trg)="74"> Nun tio eksplodis .