# bo/ted2020-1044.xml.gz
# fr_ca/ted2020-1044.xml.gz
(src)="1"> ངའི ་ བསམ ་ བློ ་ ཆེན ་ པོ ་ འདི ་ ནི ། བསམ ་ བློ ་ ཧ ་ ཅང ་ ཆུང ་ ཆུང ་ ཞིག ་ ཡིན ། བསམ ་ བློ ་ ཆུང ་ ཆུང ་ འདིས ་ བསམ ་ བློ ་ ཆེན ་ པོ ་ ཐེར ་ འབུམ ་ མང ་ པོའི ་ སྒོ ་ འབྱེད ་ ཐུབ ། བསམ ་ བློ ་ ཆེན ་ པོ ་ དེ ་ དག ་ ནི ་ ད ་ ལྟ ་ ང ་ ཚོའི ་ སེམས ་ སུ ་ བག ་ ལ ་ ཉལ ་ ནས ་ ཡོད །
(trg)="1"> Ma grande idée est une idée vraiment petite qui peut déverrouiller des milliards de grandes idées qui , pour le moment , dorment en nous .
(src)="2"> དེ ་ ལྟར ་ བྱེད ་ ཐུབ ་ པའི ་ ངའི ་ བསམ ་ བློ ་ ཆུང ་ ཆུང ་ དེ ་ ནི ་ གཉིད ་ ཡིན །
(trg)="2"> Et ma petite idée qui va faire cela est le sommeil .
(src)="3"> ( དགོད ་ སྒྲ ། ) ( ཐལ ་ མོ ་ རྡེབ ་ སྒྲ ། ) ཁང ་ མིག ་ འདི ་ འི ་ ནང ་ Aརིགས ་ ཀྱི ་ བུད ་ མེད ་ རེད །
(trg)="3"> ( Rire ) ( Applaudissements ) Ceci est une chambre remplie de femmes de type A.
(src)="4"> ཁང ་ མིག ་ འདིའི ་ ནང ་ གཉིད ་ ཀྱིས ་ མ ་ འདང ་ བའི ་ བུད ་ མེད ་ ཀྱིས ་ གང ་ ཡོད །
(trg)="4"> Ceci est une chambre remplie de femmes qui manquent de sommeil .
(src)="5"> ངས ་ ཐབས ་ ལམ ་ ཁག ་ པོ ་ ཞིག ་ ལ ་ བསྟེན ་ ནས ་ གཉིད ་ ཀྱི ་ རིན ་ ཐང ་ རྟོགས ་ ཡོད །
(trg)="5"> Et j 'ái appris , d 'une façon difficile , le valeur du sommeil .
(src)="6"> ལོ ་ ངོ ་ གཉིས ་ དང ་ ཕྱེད ་ ཀའི ་ སྔོན ་ ལ ། ང ་ རང ་ དཀའ ་ ལས ་ ཁག ་ ནས ་ དྲན ་ པ ་ བརྒྱལ ་ སོང ་ །
(trg)="6"> Il y a deux ans et demi , Je me suis évanoui d 'épuisement .
(src)="7"> ང ་ མདུན ་ ལྕོག ་ ཐོག ་ བརྡབས ་ པས ། ངའི ་ འགྲམ ་ རུས ་ བཅག ་ སོང ་ །
(trg)="7"> J 'ai frappé ma tête contre mon bureau , je me suis cassé la pommette ,
(src)="8"> ངའི ་ མིག ་ གཡས ་ པར ་ འཚེམ ་ རས ་ ལྔས ་ བཟོས ་ བ ་ ཡིན །
(trg)="8"> J 'ai reçu cinq points de suture sur mon œil droit .
(src)="9"> དེ ་ ནས ་ ངས ་ གཉིད ་ ཀྱི ་ རིན ་ ཐང ་ བསྐྱར ་ རྙེད ་ བྱེད ་ པའི ་ འགྲུལ ་ བཞུད ་ ཀྱི ་ འགོ ་ བཙུགས ་ པ ་ རེད །
(trg)="9"> et j 'ai commencé mon chemin pour redecouvrir la valeur du sommeil .
(src)="10"> བརྒྱུད ་ རིམ ་ དེའི ་ ཁྲོད ་ དུ ། ངས ་ སློབ ་ སྦྱོང ་ བྱས ་ པ ་ དང ་ ། སྨན ་ པ ་ དང ་ ཚན ་ རིག ་ པར ་ ཐུག ་ པ ་ ཡིན ། ངས ་ འདིར ་ བརྗོད ་ རྒྱུར ། མི ་ ཚེ ་ དོན ་ ཕན ་ ལྡན ་ པ ་ ཞིག ་ དང ་ ། སེམས ་ འགུལ ་ ཐེབས ་ པ ། སྤྲོ ་ བ ་ ཆེ ་ བའི ་ ལམ ་ ནི ་ གཉིད ་ འདང ་ ངེས ་ ཤིག ་ ཁུག ་ རྒྱུ ་ དེ ་ རེད །
(trg)="10"> et pendant cette période , j 'ai étudié , j 'ai rencontré des medecins , des scientifiques et je suis ici pour vous dire que la voie d 'une vie plus productive plus inspirée , plus remplie de bonheur c 'est avoir suffisamment de sommeil .
(src)="11"> ( ཐལ ་ མོ ་ རྡེབ ་ སྒྲ ། ) ང ་ ཚོ ་ བུད ་ མེད ་ ཚོས ་ གསར ་ བརྗེ ་ གསར ་ པ ་ འདི ་ དང ་ བུད ་ མེད ་ ཀྱི ་ གནད ་ དོན ་ འདིའི ་ འགོ ་ འཁྲིད ་ ཀྱི ་ ཡིན །
(trg)="11"> ( Applaudisments ) Et nous les femmes , allons montrer le chemin dans cette nouvelle révolution , cette nouvelle question féministe .
(src)="12"> ང ་ ཚོས ་ དངོས ་ ཡོད ་ ཐོག ་ གཉིད ་ ཁུག ་ ཞིང ་ རིམ ་ པ ་ མཐོ ་ ཤོས ་ བར ་ སླེབས ་ རྒྱུ ་ ཡིན ། ( དགོད ་ སྒྲ ། ) ( ཐལ ་ མོ ་ རྡེབ ་ སྒྲ ། ) གང ་ ལགས ་ ཤེ ་ ན ། ཡིད ་ སྐྱོ ་ བ ་ ཞིག ་ ལ ། སྐྱེས ་ པ ་ ཚོར ་ མཚོན ་ ན ། གཉིད ་ མ ་ ཁུག ་ པ ་ བྱེད ་ རྒྱུ ་ ནི ་ སྐྱེས ་ པའི ་ མཚོན ་ རྟགས ་ ལྟ ་ བུ ་ ཞིག ་ ཆགས ་ པ ་ རེད །
(trg)="12.1"> Littérallement , nous allons dormir lors du chemin vers le haut , littéralement .
(trg)="12.2"> ( Rire ) ( Applaudisments ) Parce que , malhereusement , pour les hommes , la privation de sommeil est devenue un symbole de virilité
(src)="13"> ཉེ ་ ཆར ་ ངས ་ སྐྱེས ་ པ ་ ཞིག ་ དང ་ མཉམ ་ དུ ་ དགོང ་ ཟས ་ བཟས ་ པ ་ ཡིན ། ཁོང ་ གིས ་ འུད ་ ཤོབ ་ ཆེན ་ པོས ་ ཁོང ་ ལ ་ ཆུ ་ ཚོད ་ ༤ ་ རིང ་ གི ་ གཉིད ་ མ ་ གཏོགས ་ རག ་ མ ་ སོང ་ ཟེར །
(trg)="13"> Je dînait récemment avec un mec qui se vantait qu 'il avait eu seulement quatre heures de sommeil la nuit précédente .
(src)="14"> ངས ་ ཁོང ་ ལ ་ སྐད ་ ཆ ་ ཞིག ་ བཤད ་ འདོད ་ སྐྱེས ་ ཀྱང ་ བཤད ་ མེད ། ངས ་ བཤད ་ འདོད ་ པ ་ ནི ། " ཁྱེད ་ ནས ་ མཁྱེན ་ ཀྱི ་ ཡོད ་ དམ ། གལ ་ ཏེ ་ ཁྱེད ་ ལ ་ ཆུ ་ ཚོད ་ ལྔའི ་ རིང ་ གི ་ གཉིད ་ ཁུག ་ རྒྱུ ་ བྱུང ་ ཡོད ་ ན ། དགོང ་ ཟས ་ འདི ་ དེ ་ ལས ་ ལྷག ་ པའི ་ སྤྲོ ་ བ ་ འཕེལ ་ བ ་ ཞིག ་ ཡོང ་ བ ་ ཡོད ། "
(trg)="14.1"> Et j 'avais envie de lui dire - mais je ne l 'ai pas dit - J 'avais envie de dire : " Vous savez quoi ?
(trg)="14.2"> Si vous aviez eu cinq , ce dîner aurait été beaucoup plus intéressant . "
(src)="15"> ( དགོད ་ སྒྲ ། ) དེང ་ གཉིད ་ ཆག ་ གི ་ རིགས ་ གསར ་ བ ་ ཞིག ་ གིས ་ རང ་ ཉིད ་ གཞན ་ ལས ་ ཁྱད ་ དུ ་ འཕགས ་ པ ་ ཡིན ་ པ ་ སྟོན ་ ཐབས ་ བྱེད ་ རྒྱུ ་ དེ ་ ཡིན །
(trg)="15"> ( Rire ) Il ya maintenant une sorte de rivalisation dans la privation de sommeil .
(src)="16"> ལྷག ་ པར ་ དུ ། འདི ་ ག ་ ཝ ་ ཤིང ་ ཊོན ་ དུ ་ ཁྱེད ་ ཀྱིས ་ ཞོགས ་ ཟས ་ བཟའ ་ བའི ་ དུས ་ ཚོད ་ བགོས ་ ཚེ ། ཁྱེད ་ ནས ་ " ཆུ ་ ཚོད ་ ༨ ་ པ ་ གང ་ འདྲ ་ འདུག " ཅེས ་ དྲིས ་ ན །
(trg)="16"> Surtout ici , à Washington , si vous essayez de fixer un rendez-vous pour le petit déjeuner , et vous dites : " à huit heures ? "
(src)="17"> ཁོང ་ ཚོས ་ ཕལ ་ ཆེར ་ " ཆུ ་ ཚོད ་ ༨ ་ པ ་ ང ་ ལ ་ མཚོན ་ ན ་ འཕྱི ་ དྲགས ་ འདུག ་ ལབ ་ གི ་ རེད ། འོན ་ ཀྱང ་ ། མི ་ འགྲིག ་ མི ་ འདུག ། ངས ་ ཊེ ་ ནས ་ སི ་ བརྩེད ་ མོ ་ ཐེངས ་ གཅིག ་ བརྩིས ་ ཏེ ། ཁ ་ པར ་ བརྒྱུད ་ ཚོགས ་ འདུ ་ ཁག ་ ཅིག ་ བྱས ་ རྗེས ་ ཆུ ་ ཚོད ་ ༨ ་ གྱི ་ ཐོག ་ ཏུ ་ ཐུག ་ ཆོག ། "
(trg)="17"> ils sont susceptibles de vous dire , " Huit heures est trop tard pour moi , mais c 'est O.K. , je peux jouer au tennis et faire un peu de conférences téléphoniques et vous rencontrer à huit heures . "
(src)="18"> ཁོང ་ ཚོས ་ བསམ ་ པར ་ དེས ་ ཁོང ་ ཚོ ་ ནི ་ ཧ ་ ཅང ་ བྲེལ ་ བ ་ ཚ ་ བོ ་ དང ་ ། གྲུབ ་ འབྲས ་ སྟོན ་ མཁན ་ ཡིན ་ པ ་ མཚོན ་ གྱི ་ རེད ་ བསམ ། ཡིན ་ ཡང ་ ། དངོས ་ ཡོད ་ ཐོག ་ དེ ་ འདྲ ་ མིན ། གང ་ ལེགས ་ ཞེ ་ ན ། ད ་ སྐབས ་ ང ་ ཚོར ་ ཚོང ་ ལས ་ དང ་ ། དཔལ ་ འབྱོར ། ཆབ ་ སྲིད ་ བཅས ་ ཀྱི ་ ཐད ་ དུ ་ འགོ ་ ཁྲིད ་ ཁྱད ་ དུ ་ འཕགས ་ པ ་ ཡོད ་ ལ ། ཐག ་ གཅོད ་ ཞེད ་ སྣང ་ ཚ ་ བོ ་ དེ ་ འདྲ ་ བྱེད ་ ཀྱི ་ ཡོད །
(trg)="18"> Et ils pensent que cela signifie qu 'ils sont si incroyablement occupés et productifs , mais la vérité est qu 'ils ne le sont pas parce que nous en ce moment , avont eu de brillants leaders en affaires , en finance , en politique , qui ont pris des décisions terribles .
(src)="19"> རིག ་ པ ་ རྣོ ་ བའི ་ ཚད ་ གཞི ་ མཐོ ་ བ ་ དེས ་ ཁྱེད ་ རང ་ འགོ ་ ཁྲིད ་ ཡག ་ པོ ་ ཞིག ་ ཡིན ་ པ ་ མཚོན ་ མི ་ ཐུབ ། གང ་ ལེགས ་ ཞེ ་ ན ། འགོ ་ ཁྲིད ་ ཀྱི ་ དོན ་ སྙིང ་ པོ ་ ནི ། ཊཡེ ་ ཊ ་ ནིགསི ་ གྲུ ་ གཟིངས ་ བརྡབ ་ སྐྱོན ་ མ ་ བྱུང ་ བའི ་ སྔོན ་ དུ ་ འཁྱགས ་ རོམ ་ མཐོང ་ ཐུབ ་ རྒྱུ ་ དེ ་ རེད །
(trg)="19"> Donc , un QI élevé ne signifie pas que vous êtes un bon leader parce que l 'essence du leadership c 'est pouvoir voir le iceberg avant qu 'il ne frappe le Titanic .
(src)="20"> ང ་ ཚོར ་ ཊཡེ ་ ཊ ་ ནིགསི ་ གྲུ ་ གཟིངས ་ ལ ་ གཞུ ་ མཁན ་ གྱི ་ འཁྱགས ་ རོམ ་ ཧ ་ ཅང ་ མང ་ པོ ་ ཡོད ་ པ ་ རེད །
(trg)="20"> et nous avons eu assez d 'icebergs qui frappent nos Titanics .
(src)="21"> དངོས ་ ཡོད ་ ཐོག ་ ང ་ ལ ་ འདི ་ འདྲའི ་ ཚོར ་ བ ་ ཞིག ་ ཡོད ་ མྱོང ་ ། གལ ་ ཏེ ་ ལེ ་ མན ་ བུ ་ སྤུན ་ ཚོང ་ ལས ་ དེ ་ ལེ ་ མན ་ མིང ་ སྲིང ་ གཉིས ་ ཀྱི ་ ཚོང ་ ལས ་ ཡིན ་ ཡོད ་ རྒྱུ ་ ན ། ཁོང ་ ཚོ ་ ད ་ དུང ་ འཚོ ་ ནས ་ ཡོད ་ རྒྱུ ་ རེད །
(trg)="21"> En fait , j 'ai un sentiment que si Lehman Brothers etait Lehman Brothers and Sisters ils seraient encore là .
(src)="22"> ( ཐལ ་ མོ ་ རྡེབ ་ སྒྲ ། ) བུ ་ སྤུན ་ ཚང ་ མ ་ བྲེལ ་ བའི ་ སྒོ ་ ནས ་ ཉིན ་ མཚན ་ ལྟོས ་ མེད ་ དུ ་ འབྲེལ ་ བ ་ ཉར ་ རྒྱུ ་ ཙམ ་ བྱེད ་ བཞིན ་ ཡོད ་ སྐབས ་ སྲིང ་ མོ ་ ཞིག ་ གིས ་ འཁྱགས ་ རོམ ་ ཡོད ་ པ ་ མཐོང ་ ཡོད ་ སྲིད ་ པ ་ རེད ། གང ་ ལེགས ་ ཞེ ་ ན ། ཁོ ་ མོ ་ ཆུ ་ ཚོད ་ ༧ དང ་ ༣༠ ་ འམ ་ ༨ ་ ཙམ ་ གྱི ་ གཉིད ་ ནས ་ ཡར ་ ལངས ་ ནས ། རི ་ མོ ་ ཆེན ་ པོ ་ ༼ མཐོང ་ རྒྱ ་ ཆེ ་ བ ་ ༽ དེ ་ མཐོང ་ ཐུབ ་ ཡོད ་ རྒྱུ ་ རེད །
(trg)="22"> ( Applaudisments ) Alors que tous les frères étaient occupés juste d 'être hyper-connecté 24 / 7 , peut-être une soeur aurait remarqué l 'iceberg , parce qu 'elle serait réveillée d 'un sommeil de sept heures et demie ou de huit heures et aurait pu voir la grande image .
(src)="23"> ང ་ ཚོས ་ གདོང ་ གཏད ་ བཞིན ་ པའི ་ དཀའ ་ རྙོག ་ འདྲ ་ མིན ་ སྣ ་ ཚོགས ་ ད ་ ལྟའི ་ འཇིག ་ རྟེན ་ འདིར ་ ཁྱབ ་ ཆེ ་ བས ། མི ་ སྒེར ་ གྱི ་ ཐད ་ ནས ་ ཅི ་ ཞིག ་ བཟང ་ གི ་ རེད ། ཅི ་ ཞིག ་ གིས ་ ང ་ ཚོར ་ སྤྲོ ་ བ ་ དང ་ ། དྲིན ་ ཤེས ། ཕན ་ ཐོགས ་ ལྡན ་ པ ་ ཞིག ་ མི ་ ཚེའི ་ ནང ་ དུ ་ འཁྱེར ་ ཡོང ་ གི ་ རེད ། ང ་ ཚོའི ་ མདུན ་ ལམ ་ ལ ་ བཟང ་ བ ་ དེ ་ ནི ། འཛམ ་ གླིང ་ ལ ་ ཡང ་ བཟང ་ བ ་ རེད །
(trg)="23"> Alors , pendant que nous sommes confrontés à toutes les multiples crises dans notre monde en ce moment ce qui est bon pour nous sur un plan personnel , ce qui apporterera plus de joie , de gratitude , d 'efficacité dans nos vies et être le meilleur pour nos propre carrières , est aussi ce qui est meilleur pour le monde .
(src)="24"> དེར ་ བརྟེན ། ངས ་ ཁྱེད ་ ཚོར ་ རེ ་ སྐུལ ་ ཞུ ་ རྒྱུར ། ཁྱེད ་ རྣམས ་ ནས ་ མིག ་ བཙུམས ་ ཏེ ། རང ་ གི ་ རྒྱུད ་ དུ ་ ཡོད ་ པའི ་ བསམ ་ བློ ་ རླབས ་ ཆེན ་ དེ ་ གསར ་ རྙེད ་ བྱེད ་ ཐབས ་ དང ་ ། རང ་ གི ་ འཕྲུལ ་ འཁོར ་ ཨ ་ མ ་ སྒོ ་ བརྒྱབ ་ ཏེ ། གཉིད ་ ཀྱི ་ སྟོབས ་ ཤུགས ་ ཚོལ །
(trg)="24"> Je vous exhorte , donc , à fermer les yeux et à découvrir les grandes idées qui sont en nous , à fermer vos moteurs et à découvrir le pouvoir du sommeil .
(src)="25"> བཀའ ་ དྲིན ་ ཆེ །
(trg)="25"> Je vous remercie .
(src)="26"> ༼ ཐལ ་ མོ ་ རྡེབ ་ སྒྲ ། ༽
(trg)="26"> ( Applaudisments )
# bo/ted2020-1150.xml.gz
# fr_ca/ted2020-1150.xml.gz
(src)="1"> སྔོན ་ ཆད ་ ངསTEDལ ་ ལྟ ་ མཁན ་ རྣམས ་ ནི ་ མི ་ ལ ་ བག ་ ཆགས ་ ཟབ ་ མོ ་ འཇོག ་ ཅིང ་ ། བློ ་ རིག ་ བཀྲ ་ བ ། འདང ་ རྒྱག ་ ཤེས ་ པ ། གྲུང ་ པོ ། འཇིག ་ རྟེན ་ ལྟ ་ ཚུལ ་ ཡོད ་ ཅིང ་ གསར ་ གཏོད ་ ཀྱི ་ བློ ་ གྲོས ་ ཀྱིས ་ ཕྱུག ་ པ ་ སྐོར ་ ཞིག ་ ཡིན ་ བསམ ་ ཡོད ་ ལ །
(trg)="1"> J 'ai l 'habitude de considérer l 'auditoire de TED comme une formidable conjonction de certaines des personnes les plus efficaces , intelligentes , intellectuelles , fûtées , expérimentées et innovatrices dans le monde .
(src)="2"> དེ ་ ཡིན ་ ཀྱང ་ ཡིན ་ ངེས ་ མོད །
(trg)="2"> Et je pense que c 'est vrai .
(src)="3"> ཡིན ་ ཡང ་ ། ངས ་ བསམ ་ ན ་ ཁྱེད ་ ཅག ་ ཁྲོད ་ ཀྱི ་ མི ་ མང ་ པོ ་ ཞིག ་ གིས ་ དོན ་ ངོ ་ མར ་ ལྷམ ་ ཐིག ་ སྒྲོག ་ སྟངས ་ ནོར ་ ཡོད ་ པ ་ རེད །
(trg)="3"> Toutefois , j 'ai aussi des raisons de penser que beaucoup d 'entre vous , si ce n 'est la plupart , lacent en fait mal leurs chaussures .
(src)="4"> ( དགོད ་ སྒྲ ) དེ ་ ཅུང ་ དགོད ་ བྲོ ་ བ ་ ཞིག ་ ཡིན ་ པ ་ ང ་ ཡིས ་ ཧ ་ གོ
(trg)="4"> ( Rires ) Maintenant je sais que ça a l 'air grotesque .
(src)="5"> བལྟས ་ ཚོད ་ ཀྱིས ་ དགོད ་ བྲོ ་ བ ་ ཞིག ་ ཡིན ་ ནའང ་ །
(trg)="5"> Je sais que ça a l 'air grotesque .
(src)="6"> ངོ ་ མ ། ངའི ་ འཚོ ་ བའི ་ ནང ་ དུའང ་ རྟག ་ པར ་ ནོར ་ འཁྲུལ ་ འདི ་ བཟོ ་ ཞིང ་ ། ལོ ་ གསུམ ་ གྱི ་ སྔོན ་ བར ་ ལ ་ དེ ་ འདྲ ་ བྱས ་ ཡོང ་ པ ་ ཡིན །
(trg)="6"> Et croyez moi , j 'ai vécu la même vie triste jusqu 'à il y a environ trois ans .
(src)="7"> སྐབས ་ དེར ། ངས ་ རང ་ ཉིད ་ ལ ་ ལྷམ ་ གོང ་ ཆེན ་ ཞིག ་ ཉོས ་ པ ་ དང ་ །
(trg)="7"> Ce qu 'il m 'est arrivé est que j 'ai acheté , ce qui était pour moi , une paire de chaussures très chère .
(src)="8"> ཡིན ་ ཡང ་ ལྷམ ་ དེའི ་ ལྷམ ་ ཐིག ་ ཉི ་ ལོང ་ རྟགས ་ ཅན ་ རེད ། ངས ་ ཇི ་ ལྟར ་ སྒྲོག ་ དགོས ་ པ ་ མ ་ ཤེས ་ པས །
(trg)="8"> Mais ces chaussures avaient des lacets ronds en nylon , et je n 'arrivais pas à les garder lacées .
(src)="9"> ལྷམ ་ ཁྱེར ་ ནས ་ ཚོང ་ ཁང ་ གི ་ བདག ་ པོ ་ ལ ། “ ང ་ ལྷམ ་ ཆ ་ འདིར ་ དགའ ་ པོ ་ འདུག ཡིན ་ ཡང ་ ལྷམ ་ ཐིག ་ ལ ་ སུན ་ པོ ་ འདུག ” ཅེས ་ ལབ ་ ཡིན །
(trg)="9"> Donc je suis retourné au magasin et j 'ai dis au vendeur , " J 'adore ces chaussures , mais je déteste ces lacets . "
(src)="10"> ཚོང ་ བདག ་ གིས ་ ལྟ ་ ཙམ ་ བྱས ་ ཏེ ། “ ཨོ ། ཁྱོད ་ ཀྱི ་ ལྷམ ་ ཐིག ་ མདུད ་ སྟངས ་ ནོར ་ བ ་ རེད ” ཟེར །
(trg)="10"> Il les a regardées et a dit , " Oh , vous les lacez mal . "
(src)="11"> སྐབས ་ དེ ་ དུས ་ གཟོད ། ངའི ་ སེམས ་ ལ ་ ལོ ་ ལྔ ་ བཅུ ་ ལོན ་ པའི ་ མི ་ ཞིག ་ འཇོན ་ ཤོས ་ ཀྱི ་ ལག ་ རྩལ ་ དེ ་ ལྷམ ་ ཐིག ་ སྒྲོག ་ སྟངས ་ ལས ་ བརྒལ ་ བ ་ ཞིག ་ སྙམ །
(trg)="11"> Jusqu 'à ce moment , je pensais que , à l 'âge de 50 ans , un des savoirs-faire vitaux que je maîtrisais vraiment était de lacer mes chaussures .
(src)="12"> ཡིན ་ ཡང ་ ། དོན ་ དངོས ་ འདི ་ འདྲ ་ ཞིག ་ མ ་ རེད ། ངས ་ གསལ ་ བཤད ་ ཅིག ་ བྱ །
(trg)="12"> En fait pas tellement -- laissez moi vous le démontrer .
(src)="13"> ལྷམ ་ ཐིག ་ སྒྲོག ་ སྟངས ་ འདི ་ མི ་ མང ་ ཆེ ་ བའི ་ སྒྲོག ་ སྟངས ་ རེད །
(trg)="13"> Ceci est la façon dont la plupart d 'entre nous ont appris à lacer leurs chaussures .
(src)="14"> འདིའི ་ སྟེང ་ ནས .... ཐུགས ་ རྗེ ་ ཆེ །
(trg)="14"> Maintenant il s 'avère que -- merci .
(src)="15"> ཏོག ་ ཙམ ་ སྒུག ད ་ དུང ་ ཚར ་ ཡོད ་ པ ་ མ ་ རེད ་ དཱ །
(trg)="15"> Attendez , il y a plus .
(src)="16"> འདི ་ ཡི ་ སྟེང ་ དུ ་ སྒྲོག ་ སྟངས ་ འདི ་ ལ ་ དམ ་ མི ་ དམ ་ གཉིས ་ ཡོད ་ པ ་ རེད ། ང ་ ཚོས ་ སྔོན ་ ཆད ་ བསླབས ་ པ ་ དེ ་ དམ ་ པོ ་ མིན ་ པ ་ ད ་ རེད ། ངས ་ ཁྱེད ་ ཅག ་ ལ ་ སྟོན །
(trg)="16.1"> Il s 'avère que , il y a une forme forte et une forme faible de ce noeud , et nous avons appris à lacer avec la forme faible .
(trg)="16.2"> Et voici comment le dire .
(src)="17"> གལ ་ སྲིད ་ ཁྱོད ་ ཀྱིས ་ འདི ་ ལྟར ་ ལྷམ ་ ཐིག ་ གི ་ གཤམ ་ ནས ་ ཕར ་ ཚུར ་ ལ ་ འཐེན ་ པ ་ ཡིན ་ ན ། ཁྱེད ་ ཀྱིས ་ མཐོང ་ པ ་ ནང ་ བཞིན ་ རང ་ བཞིན ་ གྱིས ་ མདའ ་ རིང ་ གི ་ ཚུགས ་ ཀར ་ འགྱུར ་ གྱི ་ འདུག ་ ལ །
(trg)="17"> Si vous tirez sur les lacets à la base du noeud , you verrez que la boucle s 'oriente d 'elle même le long de l 'axe de la chaussure .
(src)="18"> འདི ་ སྒྲོག ་ སྟངས ་ མི ་ དམ ་ པ ་ དེ ་ རེད །
(trg)="18"> C 'est la forme faible du noeud .
(src)="19"> ཡིན ་ ཡང ་ སེམས ་ ཁྲལ ་ མ ་ བྱེད ་ ཨཱ །
(trg)="19"> Mais ne vous inquiétez pas .
(src)="20"> འུ ་ ཅག ་ གིས ་ ཡང ་ བསྐྱར ་ ཅིག ་ བྱེད ། སྔོན ་ མ ་ ནང ་ བཞིན ་ ལག ་ གཡས ་ འོག ་ ནས ་ ཡོང ་ སྟེ ་ དཀྲིས ་ བརྒྱབ ་ ནས ་ མདུད ་ པ ་ ཡིན ་ ན ། འདི ་ ནི ་ སྒྲོག ་ སྟངས ་ དམ ་ པོ ་ དེའི ་ རིགས ་ ཡིན །
(trg)="20"> Si on recommence et qu 'on tourne simplement dans l 'autre sens autour de la boucle nous obtenons ça , la forme forte du noeud .
(src)="21"> གལ ་ སྲིད ་ ཁྱོད ་ ཀྱིས ་ འདི ་ ལྟར ་ འཐེན ་ ན ། ཁྱེད ་ ཀྱིས ་ མཐོང ་ ཐུབ ་ པ ་ ལྟར ། འཕྲེད ་ ཀྱི ་ མདའ ་ རིང ་ གི ་ ཚུགས ་ ཀ ་ མི ་ འགྱུར ་ བར ་ འདུག ་ ཐུབ །
(trg)="21"> Et si vous tirez sur les lacets sous le noeud , vous verrez que la boucle s 'oriente d 'elle même le long de l 'axe transversal de la chaussure .
(src)="22"> སྒྲོག ་ སྟངས ་ དམ ་ པོ ་ འདི ་ རེད ། འདི ་ རང ་ གར ་ ལྷོད ་ ཀྱི ་ མ ་ རེད ་ ལ །
(trg)="22"> C 'est est un noeud plus fort .
(src)="23"> ཁྱེད ་ ལ ་ རྙོག ་ དྲ ་ ཡང ་ ཉུང ་ དུ ་ འགྲོ ་ ངེས །
(trg)="23.1"> Il se dénouera moins souvent .
(trg)="23.2"> Il vous laissera moins tomber .
(src)="24"> དེར ་ མ ་ ཟད ། བལྟས ་ ན ་ མིག ་ ལ ་ མཛེས ་ པ ་ ཞིག ་ ཀྱང ་ རེད །
(trg)="24"> Et pas seulement ça , il est aussi plus joli .
(src)="25"> ངས ་ ད ་ དུང ་ ཐེངས ་ ཤིག ་ སྟོན །
(trg)="25"> Nous allons le refaire encore une fois .
(src)="26"> ( ཐལ ་ མོ ་ རྡེབ ་ སྒྲ ) རྒྱུན ་ ལྡན ་ ལྟར ་ མགོ ་ བརྩམས ་ རྗེས ། ལྡོག ་ ཕྱོགས ་ ནས ་ དཀྲིས ་ ཤིག ་ རྒྱག ་ དགོས །
(trg)="26"> ( Applaudissements ) Commençons comme d 'habitude , tournons dans l 'autre sens autour de la boucle .
(src)="27"> འདི ་ ཕྲུ ་ གུ ་ ཚོར ་ མཚོན ་ ན ་ ཅུང ་ དཀའ ་ ནའང ་ ཐང ་ མོད ། ཡིན ་ ཡང ་ ཁྱེད ་ ཅག ་ གིས ་ འདི ་ ལྟར ་ སྒྲོག ་ ཐུབ ་ པར ་ ཡིད ་ ཆེས ་ ཡོད །
(trg)="27"> C 'est un peu dur pour les enfants , mais je pense que vous pouvez y arriver .
(src)="28"> འདི ་ ལྟར ་ མདུད ་ རྗེས །
(trg)="28"> Tirons sur le noeud .
(src)="29"> ད ་ ཚར ་ པ ་ རེད ། ལྷམ ་ ཐིག ་ དམ ་ པོར ་ སྒྲོག ་ ཐབས ་ རེད །
(trg)="29"> Et voilà : la forme forte d 'un noeud de chaussure .
(src)="30"> ད ་ ནི ་ དེ ་ རིང ་ གི ་ བརྗོད ་ བྱར ་ ཁ ་ འཕྲོད ་ ཆེད ། ངས ་ ཁྱེད ་ ཅག ་ གིས ་ ཤེས ་ པའི ་ ་ ཤེས ་ བྱ ་ ཕྲན ་ ཚེགས ་ རེ ་ བཤད ་ འདོད ་ དེ ། མི ་ ཚེའི ་ གོ ་ རིམ ་ གང ་ ཞིག ་ ལས ་ རང ་ གི ་ དགེ ་ མཚན ་ ཆུང ་ ཆུང ་ རེས ་ ཀྱང ་ ཡུལ ་ གཞན ་ ཞིག ་ ཏུ ་ ཁྱེད ་ ལ ་ བློ ་ ཡུལ ་ འདས ་ པའི ་ འབྲས ་ བཟང ་ སྟེར ་ སྲིད །
(trg)="30"> Maintenant , en restant dans le thème d 'aujourd 'hui , j 'aimerais faire remarquer -- et c 'est quelque chose que vous savez déjà -- que parfois un petit avantage quelque part dans la vie peut produire d 'énormes résultats autre part .
(src)="31"> “ རིག ་ པ ་ ནངས ་ པར ་ འཆི ་ ཡང ་ བསླབ ”
(trg)="31"> Longue vie et prospérité .
(src)="32"> ( ཐལ ་ མོ ་ རྡེབ ་ སྒྲ )
(trg)="32"> ( Applaudissements )
# bo/ted2020-1448.xml.gz
# fr_ca/ted2020-1448.xml.gz
(src)="1"> གྲངས ་ རིག ་ དེ ་ ཤིན ་ ཏུ ་ ནུས ་ པ ་ ཆེ ་ བའི ་ སྐད ་ བརྡ ་ ཞིག ་ ཡིན །
(trg)="1"> Il s 'avère que les mathématiques sont un langage très efficace .
(src)="2"> དངོས ་ ལུགས ་ དང ་ སྐྱེ ་ དངོས ། དཔལ ་ འབྱོར ་ རིག ་ པའི ་ ཕྱོགས ་ འགྲེལ ་ པའི ་ ཚེ ། དེ ་ ལ ་ རང ་ ཆས ་ སུ ་ གྲུབ ་ པའི ་ མཐུ ་ ཁྱད ་ པར ་ བ ་ ཞིག ་ ཡོད ། འོན ་ ཀྱང ་ ལོ ་ རྒྱུས ་ སོགས ་ མི ་ ཆོས ་ རིག ་ ཚན ་ དག ་ ལ ་ འགྲེལ ་ ཁག ་ པོ ་ ཡོད ་ པ ་ རེད །
(trg)="2.1"> Elles nous ont passablement éclairés en physique , en biologie et en économie .
(trg)="2.2"> Mais pas autant dans les humanités ni en histoire .
(src)="3"> མི ་ ཁ ་ ཤས ་ ཀྱིས ་ མི ་ ཆོས ་ རིག ་ ཚན ་ ཁག ་ ལ ་ གྲངས ་ རིག ་ གིས ་ འགྲེལ ་ རྒྱག ་ མི ་ ཐུབ ་ སྙམ ་ ཡོད ་ དེ ། དེས ་ མིའི ་ བྱ ་ བྱེད ་ དང ་ ལོ ་ རྒྱུས ་ ལ ་ ཚད ་ གཞལ ་ ཐབས ་ མེད ་ པར ་ འདོད ་ ཡོད །
(trg)="3"> Je crois qu 'une croyance voudrait que ce soit tout simplement impossible , qu 'il soit impossible de quantifier les actions de l 'humanité , de mesurer l 'histoire .
(src)="4"> ཡིན ་ ཡང ་ ། ཁོ ་ བོས ་ དེ ་ འདྲ ་ བསམ ་ གྱི ་ མེད །
(trg)="4"> Mais je ne suis pas de cet avis .
(src)="5"> ངས ་ ཚང ་ མར ་ ལྡོག ་ ཕྱོགས ་ ཀྱི ་ དཔེ ་ འགའ ་ འདྲེན །
(trg)="5"> Je vais vous expliquer pourquoi à l 'aide de quelques exemples .
(src)="6"> ངའི ་ མཉམ ་ ལས ་ རོཊ ་ པErezདང ་ ངེད ་ གཉིས ་ ཀྱིས ་ གཤམ ་ གྱི ་ དོན ་ དག ་ ལ ་ བསམ ་ བློ ་ བཏང ་ པ ་ ཡིན ། དོན ་ དག ་ གང ་ ཡིན ་ ཟེར ་ ན ། དུས ་ རབས ་ མི ་ གཅིག ་ པའི ་ རྒྱལ ་ པོ ་ གཉིས ་ ཀྱིས ་ སྐད ་ རིགས ་ མི ་ འདྲ ་ བའི ་ ལམ ་ ནས ་ ཁ ་ བརྡ ་ བྱེད ་ ཅིང ་ །
(trg)="6"> Erez , mon collaborateur , et moi avons examiné le fait suivant : celui que deux rois , à des siècles d 'écart , parlent des langues très différentes .
(src)="7"> འདི ་ ལ ་ ལོ ་ རྒྱུས ་ ཀྱི ་ ནུས ་ མཐུ ་ ཤིན ་ ཏུ ་ ཆེན ་ པོ ་ ཞིག ་ ཡོད །
(trg)="7"> Il s 'agit là d 'une puissante force de l 'histoire .
(src)="8"> བྱས ་ ཙང ་ ། ཨིན ་ ཇིའི ་ རྒྱལ ་ པོ ་ ཨལ ་ ཧྥོ ་ ཌིར ་ ཡིས ་ བརྡ ་ སྤྲོད ་ དང ་ ཐ ་ སྙད ་ རིགས ་ ཤིག ་ སྤྱོད ་ སྲིད ་ ཅིང ་ ། དེ ་ ནིhip hopཡི ་ རྒྱལ ་ པོJay-Zཡིས ་ སྤྱོད ་ པའི ་ བརྡ ་ སྤྲོད ་ དང ་ ཐ ་ སྙད ་ དང ་ རྦད ་ དེ ་ འདྲ ་ གི ་ མ ་ རེད །
(trg)="8"> Le roi d 'Angleterre Alfred le Grand employait un vocabulaire et une grammaire qui différaient considérablement de ceux qu 'emploie le roi du hip-hop , Jay-Z .
(src)="9"> ༼ དགོད ་ སྒྲ ༽ ངོ ་ མ ་ དེ ་ དེ ་ འདྲ ་ ཞིག ་ རེད །
(trg)="9"> ( Rires ) C 'est comme ça .
(src)="10"> སྐད ་ ཆ ་ ནི ་ དུས ་ དང ་ བསྟུན ་ ནས ་ འགྱུར ་ ཅིང ་ ། བྱེད ་ ནུས ་ ཤིན ་ ཏུ ་ ཆེན ་ པོ ་ ཡོད །
(trg)="10"> La langue évolue avec le temps et cela constitue une force notable .
(src)="11"> དེ ་ བསErezདང ་ ངེད ་ གཉིས ་ ཀྱིས ་ སྐད ་ ཆའི ་ ལོ ་ རྒྱུས ་ སྐོར ་ མང ་ ཙམ ་ ཤེས ་ འདོད ་ བྱུང ་ །
(trg)="11"> Erez et moi voulions en savoir plus .
(src)="12"> ངེད ་ གཉིས ་ ཀྱིས ་ བྱ ་ ཚིག ་ ལས ་ དུས ་ འདས ་ པའི ་ སྲོལ ་ དེ ་ ལ ་ ཞིབ ་ འཇུག ་ བྱས ་ པ ་ ཡིན །
(trg)="12"> Nous nous sommes donc penchés sur une règle grammaticale en particulier , la conjugaison au passé .
(src)="13"> མི ་ ཚོས ་ བྱ ་ ཚིག ་ གི ་ གི ་ རྗེས ་ ལ “ ed ” སྦྱར ་ ནས ་ དུས ་ འདས ་ པ ་ མཚོན ་ གྱི ་ ཡོད ་ པ ་ རེད །
(trg)="13"> En anglais , on n 'a qu 'à ajouter « ed » à la fin d 'un verbe pour le mettre au passé .
(src)="14"> ཆགས ་ བཞག ་ ན ། “ Today i walk ” དེ ་ རིང ་ ང ་ ལམ ་ ལ ་ བགྲོད ། “ Yesterday I walked ” ཁ ་ སང ་ ང ་ ལམ ་ ལ ་ ཕྱིན །
(trg)="14.1"> « Today I walk .
(trg)="14.2"> Yesterday I walked .
(src)="15"> བྱ ་ ཚིག ་ ལ ་ ཤས ་ ཀྱི ་ གཟུགས ་ འགྱུར ་ བ ་ ལ ་ ཆོས ་ ཉིད ་ མེད ་ པ ་ ཡིན །
(trg)="15"> » Mais certains verbes sont irréguliers .
(src)="16"> དཔེར ་ ན ། “ Yesterday I thought ” ཁ ་ སང ་ ངས ་ བསམས །
(trg)="16"> « Yesterday I thought .
(src)="17"> འདི ་ ལས ་ མཐོང ་ ཐུབ ་ པའི ་ སྣང ་ ཚུལ ་ མཚར ་ བོ ་ ཞིག ་ ནི ། AlfredདངJay-Zརྣམ ་ གཉིས ་ ཀྱི ་ བར ་ སྐབས ་ སུ ་ གཟུགས ་ འགྱུར ་ བའི ་ བྱ ་ ཚིག ་ དག ་ གཟུགས ་ མི ་ འགྱུར ་ བར ་ གྱུར ་ ཡོད །
(trg)="17"> » Et cela est intéressant , car les verbes irréguliers employés par Alfred et Jay-Z se sont régularisés .
(src)="18"> དཔེར ་ ན ། འདིར ་ བཀོད ་ ཡོད ་ པའི ་ ་ " to wed " ༼ གཉེན ་ བསྒྲིག ༽ ་ ལྟ ་ བུ ་ གཟུགས ་ མི ་ འགྱུར ་ བར ་ གྱུར ་ ཡོད །
(trg)="18"> Comme le verbe « to wed » , illustré ici , qui s 'est régularisé .
(src)="19"> དེ ་ བསErezདང ་ ངེད ་ གཉིས ་ ཀྱིས ་ དུས ་ རབས 12 རིང ་ གི ་ ཨིན ་ སྐད ་ ནང ་ གི ་ གཟུཊ ་ འགྱུར ་ བྱ ་ ཚིག 100 ལྷག ་ གི ་ འགྱུར ་ བར ་ ཉམས ་ ཞིབ ་ བྱས ་ པ ་ ཡིན ། ངེད ་ གཉིས ་ ཀྱིས ་ འགྱུར ་ བ ་ དེ ་ དག ་ གི ་ ཁྲོད ་ ཆེས ་ སྟབས ་ བདེ ་ བའི ་ གྲངས ་ རིག ་ གི ་ ཆོས ་ ཉིད ་ ཅིག ་ གིས ་ ཆེས ་ རྙོག ་ འཛིང ་ གི ་ ལོ ་ རྒྱུས ་ ཀྱི ་ འགྱུར ་ བ ་ མངོན ་ ཡོད ་ པ ་ རྟོགས ། ཆོས ་ ཉིད ་ དེ ་ ནི ། བྱ ་ ཚིག ་ ཅིག ་ བྱ ་ ཚིག ་ གཞན ་ ལས ་ ལྡབ 100 ཡིས ་ སྤྱོད ་ སྒོ ་ ཆེ ་ ན ། དེ ་ ཉིད ་ གཟུགས ་ མི ་ འགྱུར ་ བའི ་ བྱ ་ ཚིག ་ ཏུ ་ འགྱུར ་ བའི ་ འགྲོས ་ ལྡབ 10 ཡིས ་ ཇེ ་ དལ ་ དུ ་ འགྲོ
(trg)="19.1"> Erez et moi avons donc examiné le destin de plus de 100 verbes irréguliers à travers douze siècles de la langue anglaise .
(trg)="19.2"> Et nous avons constaté qu 'un modèle mathématique très simple reflète cette complexe évolution historique , à savoir si un verbe est 100 fois plus fréquent qu 'un autre , il se régularise 10 fois plus lentement .
(src)="20"> དེ ་ ནི ་ ལོ ་ རྒྱུས ་ ཀྱི ་ དོན ་ དག ་ ཞིག ་ རེད ། འོན ་ ཀྱང ་ གྲངས ་ རིག ་ གི ་ རྣམ ་ པ ་ ལྟར ་ མངོན ་ འོངས །
(trg)="20"> Voilà un morceau d 'histoire , dans un emballage mathématique .
(src)="21"> སྐབས ་ ལ ་ ལར ། གྲངས ་ རིག ་ གིས ་ གནད ་ ཅིག ་ འགྲེལ ་ བཤད ་ ལ ་ ལྷག ་ པར ་ རོགས ་ རམ ་ ཐུབ ། ཡང ་ ན ། ལོ ་ རྒྱུས ་ ཀྱི ་ སྒུལ ་ ཤུགས ་ ཤིག ་ ལ ་ སྔར ་ བས ་ གསལ ་ བཤད ་ རྒྱག ་ ཐུབ །
(trg)="21"> Dans certains cas , les maths peuvent même expliquer les forces historiques , ou en proposer des explications .
(src)="22"> དེ ་ བས ་ Steve Pinkerདང ་ ངེད ་ གཉིས ་ ཀྱིས ་ འདས ་ ཟིན ་ པའི ་ དུས ་ རབས ་ གཉིས ་ རིང ་ གི ་ དམག ་ འཁྲུག ་ གི ་ ཡ ་ ང ་ བའི ་ ཚད ་ ལ ་ བསམ ་ གཞིགས ་ བྱས ་ པ ་ ཡིན །
(trg)="22"> Ici , Steve Pinker et moi étudiions l 'ampleur des guerres des deux derniers siècles .
(src)="23"> དོན ་ དངོས ་ སུ ། དེ ་ ལའང ་ ཚང ་ མས ་ ཤེས ་ པའི ་ ཆོས ་ ཉིད ་ ཅིག ་ ཡོད ། དེ ་ ནི ་ བསད ་ རྨས ་ ཐེབས ་ པ ་ ལྡབ ་ 100 ཡིས ་ མང ་ བའི ་ དམག ་ འཁྲུག ་ དེ ་ བསད ་ རྨས ་ ཐེབས ་ པ ་ དེ ་ ལས ་ ཉུང ་ བའི ་ དམག ་ འཁྲུག ་ ལས ་ བཅུ ་ ཆ ་ གཅིག ་ རེད །
(trg)="23"> En fait , les guerres obéissent à une régularité bien connue , c 'est-à-dire que le nombre de guerres qui sont 100 fois plus meurtrières est 10 fois plus petit .
(src)="24"> དེས ་ ན ་ ༼ ཨ ་ རབ ་ དང ་ ཨི ་ སི ་ རེལ ་ གྱི ་ ཉིན ་ དྲུག ་ གི ་ དམག ་ འཁྲུག ༽ ཁྲོད ་ བསད ་ རྨས ་ ཐེབས ་ པའི ་ གྲངས ་ ་ དེ ་ དམག ་ འཁྲུག ་ གཞན ་ 30 དང ་ འདྲ ་ བོ ་ ཡོད ། འོན ་ ཀྱང ་ བསད ་ རྨས ་ ཐེབས ་ པ ་ ལྡབ 100 ལས ་ མང ་ བའི ་ དམག ་ འཁྲུག ་ ཐེངས ་ བཞི ་ མ ་ གཏོགས ་ བྱུང ་ མྱོང ་ མེད ། དཔེར ་ ན ། འཛམ ་ གླིང ་ འཁྲུག ་ ཆེན ་ དང ་ པོ ་ རེད །
(trg)="24"> Il y a 30 guerres presque aussi meurtrières que la guerre des Six Jours , mais seulement quatre guerres sont 100 fois plus meurtrières , comme la Première Guerre mondiale .
(src)="25"> འཁྲུག ་ ཆེན ་ འདི ་ དག ་ གནས ་ ཚུལ ་ ཇི ་ འདྲ ་ ཞིག ་ ལ ་ རྐྱེན ་ བྱས ་ ནས ་ བྱུང ་ བ ་ ཡིན ་ ནམ །
(trg)="25"> Quel sorte de mécanisme historique pourrait expliquer cela ?
(src)="26"> དེའི ་ གདོད ་ མའི ་ འབྱུང ་ རྐྱེན ་ དེ ་ ཅི ་ ཞིག ་ རེད །
(trg)="26"> Quelle en est l 'origine ?
(src)="27"> གྲོགསSteveདང ་ ངེད ་ གཉིས ་ ནས ་ གྲངས ་ རིག ་ གི ་ དབྱེ ་ ཞིབ ་ བྱས ་ པ ་ བརྒྱུད ། དོན ་ དམ ་ པར ་ དེ ་ དག ་ བྱུང ་ བར ་ ཆེས ་ སླ ་ བའི ་ སྣང ་ ཚུལ ་ ཞིག ་ གིས ་ རྐྱེན ་ བྱས ་ འདུག ་ ཏེ ། སྣང ་ ཚུལ ་ དེ ་ ནི ་ ང ་ ཚོའི ་ བསམ ་ པར ་ རག ་ ལས ་ འདུག
(trg)="27"> Steve et moi , à la lumière d 'analyses mathématiques , estimons qu 'un phénomène très simple est à la base de ceci , et il se trouve dans notre cerveau .
(src)="28"> འདི ་ ནི ་ ཀུན ་ གྱིས ་ ཤེས ་ པའི ་ ཁྱད ་ ཆོས ་ ཤིག ་ རེད ། གྲངས ་ འབོར ་ དག ་ ནི ་ ལྟོས ་ བཅས ་ སུ ་ གྲུབ ་ པ ་ སྟེ ། འོད ་ ཀྱི ་ བཀྲག ་ ཚད ་ དང ་ སྒྲ ་ ཡི ་ མཐོ ་ དམའ ་ ལྟར ་ ལྟོས ་ བཅས ་ རེད །
(trg)="28"> Selon cette caractéristique bien connue notre perception des quantités est relative , des quantités comme l 'intensité de la lumière ou la force d 'un son .
(src)="29"> དཔེར ་ ན ། དམག ་ མི ་ ཁྲི ་ གཅིག ་ གཡུལ ་ འཁྲུག ་ ཞིག ་ ཏུ ་ གཏོང ་ བ ་ ནི ་ ཤིན ་ ཏུ ་ མང ་ བར ་ བསམ །
(trg)="29"> Mobiliser 10 000 soldats pour le prochain combat , par exemple , semble beaucoup .
(src)="30"> ལྷག ་ པར ་ ཐེངས ་ སྔོན ་ མར ་ དམག ་ མི ་ སྟོང ་ གཅིག ་ ལས ་ མངགས ་ མེད ་ པ ་ ཡིན ་ ན །
(trg)="30"> Ce chiffre est relativement énorme s 'il s 'ajoute aux 1000 soldats qui étaient déjà mobilisés .
(src)="31"> འོན ་ ཀྱང ་ ། གྲངས ་ འབོར ་ དེ ་ ཡང ་ མང ་ པོ ་ ཞིག ་ ཏུ ་ སྙམ ་ པར ་ མི ་ བྱེད ་ པར ། དེས ་ མི ་ འདང ་ བ ་ དང ་ འགྱུར ་ བ ་ ཞིག ་ ཐོན ་ མི ་ སྲིད ་ པར ་ སྙམ ་ སྲིད ། གལ ་ ཏེ ། དམག ་ མི ་ ཁྲི ་ བཅུ ་ སྔོན ་ མ ་ ནས ་ གཡུལ ་ སར ་ མངགས ་ ཡོད ་ པ ་ ཡིན ་ ན །
(trg)="31"> Mais il ne semble pas si élevé , ce n 'est pas assez , proportionnellement , cela ne fera aucune différence , si 100 000 soldats avaient déjà été mobilisés .
(src)="32"> ལྟོས ་ དང ་ ། ང ་ ཚོས ་ གྲངས ་ འབོར ་ མཚུངས ་ པ ་ ཞིག ་ ལ ་ བལྟ ་ སྟངས ་ འདྲ ་ ཡི ་ མི ་ འདུག གཡུལ ་ འཁྲུག ་ རྒྱུན ་ བསྐྱངས ་ པ ་ དང ་ དུས ་ མཚུངས ་ སུ ་ དམག ་ མི ་ གཡུལ ་ ལ ་ ཞུགས ་ པ ་ དང ་ ཤི ་ རྨས ་ ཐེབས ་ གྲངས ་ དེ ་ དལ ་ འགྲོས ་ ཀྱིས ་ ཇེ ་ མཐོར ་ འགྲོ ་ བ ་ མིན ་ པར ། དཔེར ་ ན ། 10000 ནས 11000 དང ་ ། དེ ་ ནས 12000 ལྟར ་ འགྲོ ་ བ ་ མིན ་ པར ། མྱུར ་ འགྲོས ་ ཀྱིས 10000 ནས 20000 དང ་ ། དེ ་ ནས ་ ཡང ་ 40000 ལྟར ་ སྟོད ་ པར ་ བྱེད །
(trg)="32"> Donc , étant donné notre perception des quantités , et alors que la guerre traîne en longueur , le nombre de soldats mobilisés et les pertes augmenteront non pas de façon linéaire — comme 10 000 , 11 000 , 12 000 — mais de façon exponentielle : 10 000 , ensuite 20 000 , ensuite 40 000 .
(src)="33"> འདིས ་ ཏག ་ ཏག ་ ང ་ ཚོས ་ ད ་ སྔོན ་ མཐོང ་ བའི ་ ཆོས ་ ཉིད ་ དེ ་ འགྲེལ ་ བཤད ་ བྱས ་ ཡོད །
(trg)="33"> Voilà ce qui explique le modèle que nous avons vu plus tôt .
(src)="34"> དེས ་ ན ་ གྲངས ་ རིག ་ གིས ་ སྒེར ་ གྱི ་ རང ་ རིག ་ གི ་ ཁྱད ་ ཆོས ་ ཀུན ་ གྱིས ་ རྟོགས ་ པ ་ གང ་ དེ ་ རྒྱུན ་ རིང ་ བའི ་ ལོ ་ རྒྱུས ་ ཀྱི ་ ཆོས ་ ཉིད ་ དུས ་ རབས ་ འགའ ་ དང ་ གླིང ་ ཆེན ་ དག ་ གི ་ ཁྲོད ་ མ ་ ཤེས ་ པ ་ གང ་ ཞིག ་ དང ་ སྦྲེལ ་ བར ་ བྱེད །
(trg)="34"> Donc , les mathématiques arrivent à établir un lien entre une particularité bien connue de l 'esprit humain et une tendance historique durable qui se déploie sur des siècles et à travers les continents .
(src)="35"> མིག ་ སྔར ། དཔེར ་ བརྗོད ་ འདི ་ དག ་ ལས ་ མེད ་ ན ་ ཡང ་ ། ( གྲངས ་ རྩིས ་ ཀྱི ་ ལོ ་ རྒྱུས ་ འགྲེལ ་ བའི ) ཁོ ་ བོས ་ བསམ ་ ན ། མ ་ འོངས ་ པའི ་ བགྲང ་ བྱ ་ བཅུ ་ ལྷག ་ རིང ་ འདི ་ དག ་ འཐུས ་ ཚང ་ བར ་ འགྱུར ་ ངེས །
(trg)="35"> Aujourd 'hui , il n 'y a que quelques exemples de ce genre , mais je crois qu 'au cours de la prochaine décennie , ils deviendront monnaie courante .
(src)="36"> འདིའི ་ རྒྱུ ་ མཚན ་ ནི ། ལོ ་ རྒྱུས ་ ཀྱི ་ བྱུང ་ བ ་ བཀོད ་ པ ་ དག ་ ད ་ ནི ་ ཆེས ་ མྱུར ་ མོས ་ ངང ་ གྲངས ་ རྩིས ་ ཅན ་ ཏུ ་ འགྱུར ་ གྱིན ་ ཡོད །
(trg)="36"> Parce que les documents historiques sont numérisés à un rythme accéléré .
(src)="37"> སྔ ་ མོ ་ དཔལ ་ ཡོན ་ དར ་ བ ་ ནས ་ བཟུང ་ སྟེ ་ ཡི ་ གེ ་ བྲིས ་ པ ་ ལ ་ ད ་ ལྟ ་ མིའི ་ རིགས ་ ཀྱིས ་ དེབ ་ ཐེར ་ དུང ་ ཕྱུར ་ 13 ཙམ ་ ཞིག ་ བྲིས ་ ཚར ་ ཡོད ་ ཅིང ་ །
(trg)="37"> Environ 130 millions de livres ont été écrits depuis l 'aube des temps .
(src)="38"> དེ ་ ལས ་ མང ་ པོ ་ ཞིགGoogleལྟ ་ བུའི ་ བཟོ ་ གྲྭས ་ གྲངས ་ རྩིས ་ ཅན ་ ཏུ ་ བསྒྱུར ་ ཚར ་ ཡོད ་ པ ་ ལྟ ་ བུ ་ རེད ། ཧ ་ ལམ ་ དུང ་ ཕྱུར 2 ཙམ ་ བསྒྱུར ་ ཚར ་ ཡོད ་ པ ་ རེད །
(trg)="38"> Des sociétés comme Google en a numérisé bon nombre , plus de 20 millions en fait .
(src)="39"> དེས ་ ན ་ ལོ ་ རྒྱུས ་ ཀྱི ་ བྱུང ་ བ ་ མཐའ ་ དག ་ གྲངས ་ རྩིས ་ ཀྱི ་ རྣམ ་ པས ་ བཀོད ་ ཚར ་ ཡོད ་ དུས ་ སུ ། གྲངས ་ རིག ་ གིས ་ དབྱེ ་ ཞིབ ་ བྱེད ་ པར ་ མཐུན ་ རྐྱེན ་ བཟོས ་ ཡོད ་ པ ་ ཡིན ། ཆེས ་ མྱུར ་ མོ ་ དང ་ སྟབས ་ བདེ ་ མོས ་ ངང ་ ང ་ ཚོའི ་ ལོ ་ རྒྱུས ་ དང ་ རིག ་ གནས ་ ཁྲོད ་ ཀྱི ་ འཕེལ ་ རིམ ་ ལ ་ བལྟས ་ ཆོག ་ པ ་ ཡིན །
(trg)="39"> Et quand les données historiques deviendront accessibles sous forme numérique , une analyse mathématique pourra , très rapidement et facilement , faire le point sur les tendances de notre histoire et de notre culture .
(src)="40"> དེ ་ བས ་ ཁོ ་ བོའི ་ བསམ ་ པར ། མ ་ འོངས ་ པའི ་ ལོ ་ བཅུ ་ ལྷག ་ གི ་ ནང ་ ། ཚན ་ རིག ་ དང ་ མིའི ་ རིགས ་ སྔར ་ བས ་ དམ ་ ཟབ ་ ཏུ ་ ཕྱིན ་ ཏེ ། འགྲོ ་ བ ་ མིའི ་ སྐོར ་ གྱི ་ ཟབ ་ ཅིང ་ དཀའ ་ བའི ་ དྲི ་ བ ་ དག ་ ལ ་ ལན ་ གདབ ་ ཐུབ ་ པར ་ བསམ ་ ཞིང ་
(trg)="40"> Je crois donc qu 'au cours des 10 prochaines années , les sciences et les humanités vont se rapprocher afin de trouver des réponses à des questions fondamentales sur l 'humanité .
(src)="41"> དེ ་ ལྟར ་ འགྲེལ ་ རྒྱག ་ པར ་ ཨང ་ རྩིས ་ ནི ་ ཆེས ་ ཤིན ་ ཏུ ་ ནུས ་ པ ་ ལྡན ་ པའི ་ སྐད ་ རིགས ་ ཤིག ་ རེད ་ འདོད །
(trg)="41"> Et je crois que la puissance du langage mathématique saura relever le défi .
(src)="42"> དེས ་ ང ་ ཚོའི ་ ལོ ་ རྒྱུས ་ ཁྲོད ་ ཀྱི ་ འཕེལ ་ རིམ ་ གསར ་ བ ་ སྟོན ་ པར ་ བྱེད ་ སྲིད ་ ལ ། ལན ་ རེར ་ དེ ་ དག ་ ལ ་ འགྲེལ ་ བཤད ་ དང ་ ། ཐ ་ ན ་ མ ་ འོངས ་ པར ་ ཅི ་ ཞིག ་ འབྱུང ་ སྲིད ་ པའི ་ སྔོན ་ དཔག ་ ཀྱང ་ བྱེད ་ ཐུབ ་ སྲིད །
(trg)="42"> Ce langage saura révéler de nouvelles tendances dans notre histoire , les expliquer parfois , et peut-être même , éventuellement , prédire l 'avenir .