# az/ted2020-1044.xml.gz
# mk/ted2020-1044.xml.gz
(src)="1"> Mənim böyük ideyam içimizdə gizli milyonlarla böyük ideyanı aşkar edəcək kiçik bir ideyadır .
(trg)="1"> Мојата голема идеја е многу , многу мала идеја која може да отклучи милијарди големи идеи кои во моментов спијат во нас .
(src)="2"> Mənim bu kiçik ideyam yatmaqdır .
(trg)="2"> А мојата мала идеја која може да го направи тоа е спиењето .
(src)="3"> ( Gülüş ) ( Alqış ) Burada A qrupuna aid olan qadınlardır .
(trg)="3"> ( смеење ) ( аплауз ) Ова е соба со жени од тип-А .
(src)="4"> Yuxusuz qalan qadınlardır .
(trg)="4"> Ова е соба со жени кои малку спијат .
(src)="5"> Mən də yuxunun dəyərini çətinliklə başa düşdüm .
(trg)="5"> Јас на потешкиот начин ја научив вредноста на спиењето .
(src)="6"> 2 il yarım bundan əvvəl , yorğunluqdan huşumu itirdim .
(trg)="6"> Пред две и пол години , се онесвестив од изнемоштеност .
(src)="7"> Başım stola dəydi , üz sümüyüm sındı ,
(trg)="7"> Си ја удрив главата од бирото , си ја скршив коската на образот ,
(src)="8"> sağ gözümə 5 tikiş vuruldu .
(trg)="8"> имав пет конци на моето десно око .
(src)="9"> Yuxunun dəyərini bu vaxt anlamağa başladım .
(trg)="9"> Патувањето го започнав така што одново ја открив вредноста на спиењето .
(src)="10"> Həmin dövrdə araşdırdım , həkimlər , alimlərlə danışdım , nəticə olaraq onu deyə bilərəm ki , daha məhsuldar olmağın , xoşbəxt olmağın tək yolu normal yatmaqdır .
(trg)="10"> И за таа цел , јас учев , се запознав со доктори , научници , и овде сум да ви кажам дека патот до попродуктивен , поинспиративен , посреќен живот е да спиете доволно .
(src)="11"> ( Alqış ) Bu çevrilişə biz qadınlar başçılıq edəcəyik .
(trg)="11"> ( аплауз ) А ние жените ќе ја поведеме оваа нова револуција , овој феминистички поим .
(src)="12.1"> Sözün əsl mənasında ən çox yatan biz olacağıq .
(src)="12.2"> ( Gülüş ) ( Alqış ) Çünki çox təəssüf ki , az yatmaq kişilərə görə igidlik hesab olunur .
(trg)="12"> Ние буквално ќе го преспиеме нашиот пат до врвот , буквално . ( смеење ) ( аплауз ) Бидејќи за жал , за мажите недостатокот од сон стана симбол за машкоста .
(src)="13"> Bu yaxınlarda bir kişiylə nahar edərkən , öncəki gecə 4-cə saat yatdığı haqda danışmağa başladı .
(trg)="13"> Неодамна бев на вечера со еден маж кој се фалеше дека спиел само четири часа претходната ноќ .
(src)="14"> Ürəyimdən keçdi deyim ki , -- təbii ki demədim -- " Bilirsən ki , yuxun 5 saat olsa idi indiki nahar daha maraqlı olardı ? "
(trg)="14"> А јас се мислев да му речам -- ама не му реков -- сакав да му речам , „ Знаеш што ? “ да си преспал пет часа , оваа вечера ќе беше многу поинтересна “ .
(src)="15"> ( Gülüş ) Kişilərin çoxu daha az yuxu yatırlar .
(trg)="15"> ( смеење ) Моментно постои еден вид на натпревар во недостаток од сон .
(src)="16"> Xüsusilə burada , Vaşinqtonda , kimisə səhər yeməyinə dəvət etmək istəsən və " Saat 8 necədir ? " soruşsan ,
(trg)="16"> Особено овде во Вашингтон , ако се обидете да закажете доручек , и речете , „ Може ли во осум часот ? “
(src)="17"> böyük ehtimal " 8 çox gecdi , amma heç nə olmaz , bir az tennis oynayar , bir neçə yerə zəng edər sonra səninlə görüşərəm " deyəcəklər .
(trg)="17"> веројатно ќе ви речат , „ Осум часот е премногу доцна за мене , но во ред е , би можел до тогаш да играм тенис и да завршам неколку конференциски разговори и да се најдеме во осум . “
(src)="18"> Fikirləşirlər ki , həddən artıq məşğul və məhsuldardılar , ancaq məncə elə deyillər , çünki hal-hazırda iqtisadi , siyasi , və ticarət sahəsində çox pis qərarlar qəbul edən liderlər kifayət qədərdir .
(trg)="18"> И тие мислат дека тоа значи дека се неверојатно зафатени и продуктивни , но вистината е дека не се , бидејќи ние до сега , сме имале одлични лидери во бизнисот , во финансиите , во политиката , кои донесувале ужасни одлуки .
(src)="19"> Yüksək İQyə sahib olmaq yaxşı lider olmaq deyil , yaxşı lider olmaq aysberqi Titanikə toxunmazdan əvvəl görməkdir .
(trg)="19"> Значи високиот IQ не значи дека вие сте добар лидер , бидејќи суштината на лидерството е да се види сантата од мраз пред Титаник да удри во неа .
(src)="20"> Titaniklərimizi əzən aysberqlər kifayət qədərdir .
(trg)="20"> А ние имавме многу санти мраз кои удрија во нашите Титаници .
(src)="21"> Məncə Lehman Brothers ( Böhrandan müflis olan böyük investisiya bankı ) Lehman Qardaş və Bacıları olsaydılar hələ də sağ olardılar .
(trg)="21"> Всушност , имам чувство дека ако финансиската компанија Lehman Brothers ( Браќата Лиман ) беше Браќата и Сестрите Лиман , тие можеби сеуште ќе постоеја .
(src)="22"> ( Alqış ) Qardaşlar 7gün 24 saat məşğulkən 7 saat yarım ya da 8 saat yuxu yatmış bacıları aysberqi görərdi , nəyə səbəb olacağını anlaya bilərdi bəlkə də .
(trg)="22"> ( аплауз ) Додека сите браќа беа зафатени едноставно хипер-поврзани 24 / 7 , можеби некој сестра ќе ја забележеше сантата мраз , бидејќи таа ќе се разбудеше после седум и пол или осум часовен сон и ќе беше способна да ја види големата слика .
(src)="23"> Çoxsaylı böhranlarla üzləşdiyimiz bir dövrdə , yaşadığımız yerdən asılı olmayaraq özümüz üçün faydalı olan , həyatımıza sevinc , effektivlik qatan hərşey bütün dünya üçün ən yaxşısıdır .
(trg)="23"> Па додека се соочуваме со мноштво од кризи во светот во овој момент , она што е добро за нас на личен план , она што ќе ни донесе повеќе радост , благодарност , ефективност во нашите животи и она што ќе биде најдобро за нашите кариери , е истото што е најдобро и за светот .
(src)="24"> Bir daha təkid edirəm ki , içinizdəki böyük ideyaları görə bilmək üçün qapayın gözlərinizi , cihazları söndürün , yuxunun gücünü kəşf edin .
(trg)="24"> Затоа ве убедувам затворете ги очите и откријте ги големите идеи кои лежат во вас , исклучете ги вашите мотори и откријте ја моќта на спиењето .
(src)="25"> Çox sağ olun .
(trg)="25"> Ви благодарам .
(src)="26"> ( Alqış )
(trg)="26"> ( аплауз )
# az/ted2020-1106.xml.gz
# mk/ted2020-1106.xml.gz
(src)="1"> Mən bilirəm siz nə düşünürsünüz .
(trg)="1"> Знам што си мислите .
(src)="2"> Düşünürsünüz ki , yəqin yolumu azmışam və indi kimsə səhnəyə çıxacaq və məni nəzakətlə yerimə oturmağa aparacaq .
(trg)="2"> Си мислите дека сум се загубила. и дека некој ќе дојде на сцена за една минута и полека ќе ме одведе до моето седиште .
(src)="3"> ( Alqışlar ) Mənimlə Dubayda həmişə belə davranırlar .
(trg)="3"> ( Аплауз ) Ова ми се случува постојано во Дубаи .
(src)="4"> " Siz bura tətilə gəlmisiz , hə ? "
(trg)="4"> " Овде сте на одмор , нели драга ? "
(src)="5"> ( Gülüş ) " Uşaqlarınıza baş çəkməyə gəlmisiniz ?
(trg)="5"> ( Смеа ) " Дојдовте да ги посетите децата ?
(src)="6"> Nə qədər qalacaqsınız ? "
(trg)="6"> Колку долго ќе останете ? "
(src)="7"> Əslində isə mən ümid edirəm ki , hələ uzun müddət burda qalacam .
(trg)="7"> Па всушност , се надевам дека ќе останам подолго .
(src)="8"> Mən körfəzdə 30 ildən çoxdur ki , yaşayıram və dərs deyirəm .
(trg)="8"> Живеам и предавам на Заливот повеќе од 30 години .
(src)="9"> ( Alqışlar ) Və bu müddət ərzində çox dəyişikliklər görmüşəm .
(trg)="9"> ( Аплауз ) И во целиот тој период , видов многу промени .
(src)="10.1"> İndi bu statistika olduqca dəhşətlidir .
(src)="10.2"> ( Yazı : Dünya dilləri = & gt ; Bu gün : 6000 , 90 il sonra : 600 )
(trg)="10"> Сега таа статистика е прилично шокантна .
(src)="11"> Mən də bu gün sizə dilin itirilməsi və İngilis dilinin qloballaşması barədə danışacağam .
(trg)="11"> И сакам да Ви зборувам денеска за загубата на јазиците и глобализацијата на англискиот јазик .
(src)="12"> Mən sizə Abu Dabidə böyüklərə İngilis dili dərsi keçən bir dostum barədə danışmaq istəyirəm .
(trg)="12"> Сакам да ви кажам за мојата пријателка која предаваше англиски на возрасни во Абу Даби .
(src)="13"> Günlərin bir günü o , tələbələrinə təbiətlə bağlı sözlər öyrətmək üçün onları bağa aparmaq qərarına gəlir .
(trg)="13"> И еден сончев ден , решила да ги одведе во градината за да ги научи зборови поврзани со природата .
(src)="14"> Lakin nəticədə o , özü yerli bitkilərin ərəb dilində adlarını , eləcə də onların tibbi , kosmetik , kulinariya , dərman kimi istifadəsini öyrənir .
(trg)="14"> Но , на крајот таа ги научила сите арапски зборови за локалните растенија , како и нивната примена - примена во медицината , козметиката , готвењето , за растенијата .
(src)="15"> Bu tələbələr bütün bu bilikləri hardan alıblar ?
(trg)="15"> На кој начин го стекнале овие студенти сето тоа знаење ?
(src)="16"> Əlbəttə ki , öz nənə-babaları və onların nənə-babalarından .
(trg)="16"> Секако , од нивните баби и дедовци и дури од нивните прадедовци и прабаби .
(src)="17"> Nəsillər arası ünsiyyət qurmağın necə əhəmiyyətli olduğunu sizə demək zəruri deyil .
(trg)="17"> Не е неопходно да се каже колку е важно да си способен да комуницираш низ генерациите .
(src)="18"> Lakin , təəssüf edirəm ki , bu gün dillər görünməmiş sürətlə ölürlər .
(trg)="18"> Но , за жал , денеска , јазиците изумираат со невидена стапка .
(src)="19"> Hər 14 gündə bir dil ölür .
(trg)="19"> Еден јазик умира секои 14 дена .
(src)="20"> Və eyni zamanda ingilis dili şübhəsiz ki , qlobal dilə çevrilib .
(trg)="20"> Сега , во исто време , англискиот јазик е неспорен глобален јазик .
(src)="21"> Bu iki hadisə arasında hansısa əlaqə ola bilər ?
(trg)="21"> Можно ли е да постои поврзаност ?
(src)="22"> Dəqiq deyə bilmərəm .
(trg)="22"> Па , не знам .
(src)="23"> Lakin çox dəyişikliklərin şahidi olduğumdan əminəm .
(trg)="23"> Но , знам дека сум видела многу промени .
(src)="24.1"> İlk dəfə körfəzə gələndə mən Küveytə gəldim .
(src)="24.2"> O dövrlərdə bu hələ ağır bir vəzifə idi .
(trg)="24"> Кога дојдов за прв пат на Заливот , дојдов во Кувајт во деновите кога сеуште беа тешки времиња .
(src)="25"> Əslində çox keçmiş də deyil .
(trg)="25"> Всушност , не толку одамна .
(src)="26"> Elə bir az bundan əvvələ qədər .
(trg)="26"> Тоа е малку прерано .
(src)="27"> Lakin buna baxmayaraq , mən digər 25 müəllimlə birlikdə Britaniya konsulluğu tərəfindən işə qəbul olundum .
(trg)="27"> Но , сепак , бев вработена од страна на Британскиот совет заедно со уште 25 други професори .
(src)="28"> Və biz Küveytdə dövlət məktəblərində çalışan ilk qeyri-müsəlmanlar idik .
(trg)="28"> И ние бевме првите не-Муслимани кои предаваа во државните училишта во Кувајт .
(src)="29"> Biz İngilis dili öyrətmək üçün gətirilmişdik çünki hökumət ölkəni müasirləşdirmək və vətəndaşları təhsil vasitəsiylə gücləndirmək istəyirdi .
(trg)="29"> Бевме донесени да предаваме англиски затоа што владата сакаше да ја модернизира земјата и да ги развие граѓаните преку образование .
(src)="30"> Əlbəttə ki , Birləşmiş Krallıq da neft gəlirlərindən xeyir götürürdü .
(trg)="30"> И , секако , Обединетото кралство имаше корист од дел од тоа привлечно нафтено богатство .
(src)="31"> Yaxşı .
(trg)="31"> Добро .
(src)="32"> Mənim gördüyüm ən böyük dəyişiklik isə - İngilis dilinin necə qarşılıqlı səmərəli işdən bu günkü kütləvi beynəlxalq biznesə çevrilməsidir .
(trg)="32"> Сега , ова е најголемата промена која сум ја видела - како предавањето англиски се измени од заеднички корисна практика во тоа да стане масивен меѓународен бизнис каков што е денеска .
(src)="33"> Məktəb kurrikulumunda xarici bir dil olmaqdan , vətənim İngiltərənin yeganə dili olmaqdan artıq olmayan ingilis dili dünyadakı bütün ingilis dilində danışan millətlər üçün kütləvi üstünlüyə çevrilib .
(trg)="33.1"> Не е повеќе само странски јазик во училишната програма .
(trg)="33.2"> И не е повеќе единствен имот на мајка Англија .
(trg)="33.3"> Тој стана предводник за секоја нација која зборува англиски на земјата .
(src)="34"> Niyə də yox ?
(trg)="34"> И зошто да не ?
(src)="35"> Hər şeyə rəğmən , dünya üzrə universitetlərin son reytinqinə görə ən yaxşı təhsil Birləşmiş Krallıq və ABŞ təhsil sisteminlərindədir .
(trg)="35"> На крајот на краиштата , најдоброто образование - според последните рангирања на светски универзитети може да се најде на универзитетите во Обединетото Кралство и во САД .
(src)="36"> Əslində , hamı ingiliscə təhsili almaq istəyir .
(trg)="36"> Така што , природно е што секој сака да има образование на англиски .
(src)="37"> İngilis dili ana dili olmayanlar isə imtahandan keçməlidirlər .
(trg)="37"> Но , ако англискиот јазик не ти е мајчин , мора да положиш тест .
(src)="38"> Bəs tələbəni sadəcə dil qabiliyyəti olmadığına görə geri çevirmək düzgündür ?
(trg)="38"> Сега може ли да биде исправно да одбиеш студент само заради лингвистичката способност ?
(src)="39"> Bəlkə də dahi olan bir kompüter aliminiz var .
(trg)="39"> Можеби имате научник за компјутери кој е гениј .
(src)="40"> O , misal üçün , bir hüquqşünas ilə eyni dildə danışmalıdır ?
(trg)="40"> Би му требал ли нему истиот јазик , како на пример , на правник ?
(src)="41"> Mən belə düşünmürəm .
(trg)="41"> Па , јас не мислам така .
(src)="42"> Biz ingilis dili müəllimləri onlardan həmişə imtina edirik .
(trg)="42"> Ние , професорите по англиски ги одбиваме постојано .
(src)="43"> Biz nöqtə qoyuruq və biz onları getdikləri yolda dayandırırıq .
(trg)="43"> Ставаме знак стоп , и ги запираме на нивниот пат .
(src)="44"> Onlar ingilis dilini öyrənənə qədər öz arzularını reallaşdıra bilmirlər .
(trg)="44"> Тие не можат да го остварат својот сон повеќе , сè додека не научат англиски .
(src)="45"> Gəlin indi məsələyə belə baxaq : əgər mən xərçəng xəstəliyinin müalicəsini bilən yalnız holland dilində danışan biri ilə qarşılaşsaydım , onun mənim Britaniya Universitetimə qəbul olmasını əngəlləməliydim ?
(trg)="45"> Дозволете ми вака да кажам , доколку сретнам некој кој зборува само холандски кој има лек за рак , дали ќе го запрам да не студира на мојот Британски универзитет ?
(src)="46"> Mən belə düşünmürəm .
(trg)="46"> Мислам дека нема .
(src)="47"> Lakin həqiqətdə biz elə məhz bunu edirik .
(trg)="47"> Но , всушност токму тоа го правиме .
(src)="48"> Biz ingilis dili müəllimləri qapı mühafizəçisiyik .
(trg)="48"> Ние , професорите по англиски сме портири .
(src)="49"> Və sən ilk növbədə bizi İngilis dilini kifayət qədər yaxşı bilməyin ilə razı salmalısan .
(trg)="49"> И вие треба прво нас да нè убедите дека зборувате англиски доволно добро .
(src)="50"> Cəmiyyətin kiçik hissəsinə çox səlahiyyət vermək təhlükəli ola bilər .
(trg)="50"> Сега може да биде опасно да дадете премногу моќ на тесен сегмент од општеството .
(src)="51"> Bəlkə də maneə çox dünyəvi ola bilərdi .
(trg)="51"> Можеби пречката би била премногу универзална .
(src)="52"> Davam edək .
(trg)="52"> Добро .
(src)="53"> Lakin mən eşidirəm ki , siz deyirsiz " Bəs araşdırmalar ?
(trg)="53"> " Но , " слушам дека велите , " што е со истражувањата ?
(src)="54"> Onlar axı hamısı ingilis dilindədir . "
(trg)="54"> Сите се на англиски јазик . "
(src)="55"> Kitablar da ingilis dilindədir , jurnallar da ingilis dilindədir , lakin bu kiminsə boynuna nəsə qoymaq kimidir .
(trg)="55"> Книгите се на англиски , научните списанија се пишуваат на англиски , но тоа е пророштво што само се исполнува .
(src)="56"> Bu ingilis dilinə olan tələbatdan qidalanır .
(trg)="56"> Ја храни потребата од англиски .
(src)="57"> Beləliklə də davam edir .
(trg)="57"> И така продолжува .
(src)="58"> Sizdən soruşuram , tərcüməyə nə olub ?
(trg)="58"> Ве прашувам , што се случи со преведувањето ?
(src)="59"> Əgər İslamın Qızıl Dövrü barədə düşünürsünüzsə , o dövrdə çoxlu tərcümələr var idi .
(trg)="59"> Ако мислите на исламското златно доба ( Islamic Golden Age ) , тогаш имало многу преводи .
(src)="60"> Onlar Latın , Yunan dillərindən ərəb və fars dillərinə tərcümə edirdilər və sonra da Avropanın German dillərinə və Roman dillərinə tərcümə edilirdi .
(trg)="60"> Тие преведувале од латински и грчки на арапски , на персиски , и потоа се преведувало на јазиците од германската група од Европа и на јазиците од романската група .
(src)="61"> Və bu yolla da Avropanın Qaranlıq əsrləri işıqlanmışdı .
(trg)="61"> И толку многу светлина светеше над темното доба во Европа ( Dark Ages of Europe ) .
(src)="62"> Məni səhv başa düşməyin ; əziz ingilis dili müəllimləri , mən ingilis dili öyrədilməsinə qarşı deyiləm .
(trg)="62"> Немојте да ме сфатите погрешно ; јас не сум против предавање на англиски , сите вие професори кои предавате англиски .
(src)="63"> Mən sevinirəm ki , bizim qlobal olan bir dilimiz var .
(trg)="63"> Го обожавам фактот што имаме глобален јазик .
(src)="64"> Bizim buna həmişəkindən çox ehtiyacımız var .
(trg)="64"> Денес ни треба глобален јазик повеќе од било кога .
(src)="65"> Lakin mən onun sərhəd kimi istifadə olunmasına qarşıyam .
(trg)="65"> Но , јас сум против тоа да се употребува јазикот како пречка .
(src)="66"> Biz həqiqətən də istəyirikmi ki , başda ingilis və çin dili olmaqla , cəmi 600 dil qalsın ?
(trg)="66"> Дали навистина сакаме да завршиме со 600 јазици и главен јазик да остане англискиот , или кинескиот ?
(src)="67"> Bizim bundan daha artığına ehtiyacımız var .
(trg)="67.1"> Ни треба повеќе од тоа .
(trg)="67.2"> Каде ќе ја повлечеме линијата ?
(src)="68.1"> Biz sərhədi harada çəkirik ?
(src)="68.2"> Bu sistem biliyi tamamilə təsadüfi dil olan İngilis dili bilmək ilə bərabər edir .
(trg)="68"> Овој систем ги изедначува интелигенцијата со познавањето на англискиот јазик што е прилично произволно .
(src)="69.1"> ( Alqışlar ) Mən sizə xatırlatmaq istəyirəm ki , bugünkü elmin daşıyıcısı olan böyük alimlərin İngilis dilini bilməyə ehtiyacı yox idi .
(src)="69.2"> Onlar İngilis dili testindən keçməli deyildilər .
(trg)="69"> ( Аплауз ) И сакам да ве потсетам дека гигантите на чии раменици почива денешната интелигенција не морале да знаат англиски , не морале да полагаат тест по англиски .
(src)="70"> Məsəl üçün , Eynşteyn .
(trg)="70"> Чист пример е Ајнштајн .
(src)="71"> Yeri gəlmişkən , o , məktəbdə müalicə olunan uşaq hesab olunurdu , çünki o disleksik idi ( oxumağı bacarmırdı ) .
(trg)="71"> Тој , патем , бил сметан за проблематично дете во училиште затоа што , всушност бил дислексичен .
(src)="72"> Lakin dünyanın bəxti gətirib ki , o , ingilis dili imtahanından keçməli olmayıb .
(trg)="72"> Но , за среќа на светот , тој не морал да полага тест по англиски јазик .
(src)="73"> Çünki onlar 1964-cü ilə qədər Amerikanın İngilis dili imtahanı olan TOEFL-u hələ təşkil etmirdilər .
(trg)="73"> Затоа што , тие тестови не започнале се до 1964 кога започнал TOEFL , американскиот тест по англиски јазик .
(src)="74"> İndi isə doludur .
(trg)="74"> Сега ова експлодираше .