# sq/W8oUsscfsCuA.xml.gz
# tlh/W8oUsscfsCuA.xml.gz
(src)="1"> Nuk asgjë më të madhe dhe më të vjetër se universi .
(src)="2"> Pyetjeve tuaja që do të doja tju përgjigjem janë :
(src)="3"> Një , nga kemi ardhur ?
(trg)="1"> ' u´ tIn law´ Hoch tIn puS . ´u ' qan law´ Hoch qan puS . vay´ vIghel vIneH , nuqDaq ´oH mungmaj 'e ' ? chay´ chenpu´ ' u ' ? ' u' Daq mamob´a ' ?
(src)="6"> A ka jet jashtëtokësore ?
(src)="7"> Cila është e ardhmja e racës njerzore ?
(src)="8"> Deri ne vitet e 1920ta . të gjithë mendonin se universi është static dhe i pandryshueshëm në kohë
(trg)="2"> latlh yuQmeyDaq yaghmey lutu 'lu " a ' ? nuq ´oH Human Segh San 'e ' ? qaSpa´ tera´ maH DIS poH 1920 choHbe´ ' u´
(src)="9"> Pastaj u zbulua se universi po zgjerohej .
(src)="10"> Galaksitë e largëta po largoheshin nga ne .
(src)="11"> Kjo do te thote se ato duhet të ishin sbashku afër njëra tjetres në të kaluarën . nëse hulumtojm mbrapa ne do të gjejmë se ne duhet të ishim të gjithë njeri mbi tjetrin afërsisht para 15 bilion viteve
(trg)="4"> SachtaH ´u ' ghIq net tu ' . cholHa 'taH qIbmey Hop . vaj ´op poH ret wa´ DaqDaq Sumbej . mIwvam wInuDchugh , vaj ngoD wItlhoj :
(src)="12"> Ky ishte Big Bengu , fillimi i universit .
(src)="13"> Por a kishte diçka tjetër para Bing bengut ?
(src)="14"> Nëse jo , qka e krijoi universin ?
(trg)="5"> 15 000 000 000 ben wa´ DaqDaq Hoch qIbmey lutu 'lu ' . ngugh qaS SachchoHghach 'a ' , ´u ' chenchoHghach . qaSpa´ SachchoHghach 'a ' , vay´ tu 'lu " a´ ? ngugh pagh tu´lu´chugh , ´u ' chenmoH nuq ? qatlh ´u ' chenmoH SachchoHghach 'a ' , ´ej qatlh jaS chenbe´ ' u ' . cha´ ' ay' mey ghaj ´u ' nger naQ
(src)="16"> Ne jemi mësuar të mendojm se teoria e universit mund të ndahet në dy pjes .
(trg)="6"> ' e´ wIHarpu ' . chutmey 'e ' pabbogh ´u ' lutu 'lu ' .
(src)="17"> Së pari , ishin ligjet si i ekuacioni i Maxwellit dhe ligji i përgjithshëm i relativitetit te cilët përcaktonin evolucionin e universit , duke ia dhënë gjëndjen në gjithë hapsirën në të njëjtën kohë . dhe së dyti , nuk kishte asnjë pyetje për gjendjen fillestare të universit .
(src)="18"> Kemi bërë një përparim të madh në pjesën e parë , dhe tash kemi njohuritë e ligjit të evolucionit në të gjitha pervec kushtet ekstreme . por deri para pak kohësh , ne kishim shum pak ide
(trg)="8"> Einstein tlham nger . latlh chutmey je . chutmeyvam pablu´chu´taH choHtaHvIS ´u ' Dotlh . chutmeyvam ´oH ´u ' nger naQ ´ay´ wa " e ' . ' u´ Dotlh wa' DIch ´oH ´ay´ cha " e ' . ' ay´ wa´ wIyajchoHchu 'lI ' . ghu 'mey le´ wIyajchu´be´bogh lutu´lu´
(src)="19"> lidhur me kushtet fillestare të universit .
(src)="20"> Sidoqoftë , kjo ndarje në ligjet e zhvillimit dhe gjendjes fillestare mvaret në kohën dhe hapsiren të ndara dhe të veçanta .
(trg)="9"> ' ach tlhoS choHtaHghach chutmey DIyaj . ' a qen ´u ' Dotlh wa' DIch wISovbe´chu ' . pImchugh chuqmey poHmey je , vaj pIm nger ´ay´mey . ' a chuqmey Da poHmey .
(src)="21"> Në kushtet ekstreme , relativiteti i përgjithshem dhe teoria e kuantitetit i lejojnë kohës sillet si një dimension tjetër i hapsirës
(trg)="10"> ' e´ luchaw´ ngermey chu´ qaStaHvIS ghu 'mey le ' . vaj pImbe´ poHmey chuqmey je .
(src)="22"> Kjo heq dallimin në mes të kohës dhe hapsirës dhe dmth që ligji i evolucionit gjithëashtu mundet të përcaktoj gjendjen e tij fillestare .
(trg)="11"> vaj chutmey DIyajchu 'DI ' , ´u ' Dotlh wa' DIch wISovlaH . chen' eghmoHlaH ´u ' .
(src)="23"> Universi mundet të krijoj spontanisht vetveten nga asgjë . përmë shumë , ne mundë te kalkulojm nje probabilitet që universi është krijuar në gjendje të ndryshme .
(trg)="12"> nuq ´oHpu´ ' u´ Dotlh wa´DIch´e ' ?
(trg)="13"> DuH Dotlhmey law ' . ghaytan qaSbogh DuHmey lutu´lu´ ' ej ghaytanHa´ qaSbogh DuHmey lutu 'lu ' . wISImlaH . chenpu´DI´ ' u´ woj law´ tlhuDlu ' . ' u´ Qup cha' bogh mIllogh´e ' luchenmoHmeH tejpu´
(src)="24"> Këto parashikime janë pajtueshmëri te shkëlqyeshme me vrojtimet nga sateliti WMAP të prapavis mikrovalore kozmike , e cila është një përftyrim i universit të hershëm
(src)="25"> Ne mendojm se kemi zgjidhur misterin e krijimit
(src)="26"> Ndoshta ne do duhej të patentojm universin dhe të kërkojm qira nga të tjerët për egzistencën e tyre .
(trg)="14"> WMAP SIbDoH woj noch patmey lulo 'ta ' . ' u´ Qup qechmeymaj rurqu´ mIlloghvam . chen' eghmoHghach Qatlh wIyajlaw ' . chaq ´u ' ´oghlaHghach chaw´ wIDoQnIS ghIq maHvaD DIlnIS ´u ' Dabbogh Hoch 'e ' !
(src)="27"> Tani do t 'i kthehem pyetjes së dytë të madhe a jemi të vetëm , apo egziston edhe ndonjë jet tjetër në univers ?
(trg)="15"> DaH potlh 'a ' cha´ vIqel : mamob 'a ' ? pagh latlh yuQmeyDaq yaghmey lutu 'lu " a ' ?
(src)="28"> Ne besojm që jeta në tokë u ngrit spontanisht prandaj është e mundur që jeta të paraqitet edhe në planetët tjerë të përshtatshëm , të cilët duket të jenë në numër të madh në galaksi .
(src)="29"> Por ne nuk e dim se si u paraqit jeta për her të parë
(trg)="16"> tera 'Daq chenpu´ yaghmey . chenmoHta´ pagh . ´e ' wIHar . vaj chaq latlh yuQmeyDaq chenpu´ yaghmey . ' ej qIbmajDaq law´law´ yuQmey 'e ' DablaHbogh yaghmey . chay´ chenpu´ yaghmey wa' DIch ? maSovbe ' .
(src)="30"> Ne kemi dy copa evidence qe mund te shikojme në gjasën e paraqitjes së jetës .
(trg)="17"> chenmeH yaghmey ´eb bopbogh De´ law " e´
(trg)="18"> lu' ang cha´ Dochmey :
(src)="31"> E para është se kemi fosilet e algave të vjetra 3 . 5 bilion vjet .
(trg)="19"> wutlhDaq yagh Hegh chovnatlhmey DItu 'pu ' .
(trg)="20"> 3 500 000 000 ben Hegh yaghmeyvam .
(src)="32"> Toka u formua para 4 . 6 bilion vitesh dhe ka qenë shum e nxet gjat gjysmës së bilion viteve të para .
(trg)="21"> 4 600 000 000 ben chen tera ' . qaStaHvIS 500 000 000 DIS , ghaytan tera´ luDablaHbe´ yaghmey ´Iqmo´ tuj .
(src)="33"> Pra jeta në tok u shfaq të mundusuara gjat gjysmës se bilion viteve të para që është koh e shkurt krahasuar me jetëgjatësin e saj prej 10 bilion vitesh të një planeti siq është toka .
(src)="34"> Kjo na sugjeron se gjasat e paraqitjes së jetës janë arsyeshmerisht të mdha
(trg)="22"> vaj DuHpu´DI´ yIn , rInpa´ 500 000 000 DIS chenpu´ yaghmey . tera´ taHtaHghach poH nI´ law´ yaghmey taHbe' taHghach poH nI´ puS , vaj nom chenpu´ yaghmey , DuHpu 'DI ' . vaj qubbe´law´ chenmeH yaghmey ´ebmey . qubchugh bIH , ghaytanHa´ chen yaghmey
(src)="35"> Nëse ishte shumë e ulët , dikush do të kishte pritur të merr shumicën e dhjet bilion vjetëve që i ka në dispozicion
(src)="36"> Në anën tjetër , spo duket të kemi qen të vizituar nga jashtëtoksorët .
(trg)="23"> QuptaHvIS tera ' . ' a wej nuSuchbe´law´ latlh yuQmey nganpu ' .
(src)="37"> Unë jam tu i diskutu raportet e UFO- ve .
(src)="38"> Pse ata do të i paraqiteshin vetëm njerzve të fiksuar dhe të çuditshëm
(trg)="24"> UFOmeyqoq vIqelbe 'taH . qatlh taQwI´pu´vaD neH ´ang´egh Dujmeyvam ?
(src)="39"> Nëse është një konsipiracion i qeverisë ti shtyp raportet dhe ti mbaj për vete diturin shkencore që sjellin jashtokësoret , siç po duket ka qen një politik jo efektive .
(trg)="25"> novpu´ Sov peghtaH 'a ' qum ? nIDtaHchugh chaH ,
(src)="40"> Gjithëashtu , pavarsisht nga hulumitimet intenzive e projektik SETI , ne nuk kemi ndëgjuar asnje emision kuiz televiziv nga jashtëtoksorët
(trg)="26"> Qapbe´law´taH . novpu´ nejtaH SETI jInmol , ´ej vumqu 'taH tejpu ' ,
(src)="41"> Kjo sipas gjitha gjasave tregon se nuk ka civilizime jashtëtokësore të nivelit tonë të zhvillimit në rreze prej qindra vite dritë .
(src)="42"> lëshimin e një polise sigurimi kundër rrëmbimit prej jashtëtokësorve duket të jetë një bast i sigurt
(trg)="27"> ' a pagh nov ghe' naQmey Qoypu´ chaH . ghu´vammo´ wa " e´ wIloylaH : ' op vatlh loghqam juchbogh moQ qoDDaq tayqeqmaj lururbogh tayqeqmey 'e ' lutu´lu´be ' . nov quchwI´pu´mo´ DuQanmeH negh yIDIlQo ' ! ghaytan ´utbe´chu ' .
(src)="43"> Kjo me sjell tek pyetja e fundit e madhe :
(src)="44"> E ardhmja e racës njerzore .
(src)="45"> Nëse jemi ne gjallesat e vetme intelegjente në galaksi , atëher ne duhet të sigurohemi që do të mbijetojmë dhe të vazhdojm .
(trg)="28"> DaH potlh 'a ' natlIS vIqel : nuq ´oH Human Segh San 'e ' ? qIbvamDaq QublaHbogh latlh yaghmey lutu´lu´be´chugh , mataHnISqu ' !
(src)="46"> Por ne po hyjm në një periudh të historis tonë me rrezikshmëri në ngritje .
(src)="47"> Popullata jonë dhe shfrytëzimi i resurseve të kufizuara të tokës janë duke u rritur eksponencialisht , sbashku me aftësit tona teknologjike që të ndrrojm rrethinën për të mirë apo të keq .
(trg)="29"> ' a QobtaH ghu 'maj . tlhoy law' choHtaH roghvaHmaj ´ej tlhoy tera´ jo wInatlhtaH ,
(src)="48"> Por kodi gjenetik ende bart instiktet vetjake dhe agresive të cilat ishin përparsit e mbijetesës në të kaluarën
(src)="49"> Do të jet mjaft vështir për tu larguar katastrofës në njëqind vitet e ardhëshme , edhe me e veshite per njëmij apo milion e ardhshëm .
(trg)="31"> ' a ´IwmajDaq numutmoHbogh Duj , nuvaQmoHbogh Duj je lutu´lu´taH , poH nI´ ret mataHmeH ´utmo´ Dujvam . qaStaHvIS vatlh DIS poH veb
(src)="50"> Shanci i vetëm i mbijeteses tonë afatëgjate është të mos rrim duke përgjuar nga planeti tokë , por të shpërndahemi nëpër gjithësi .
(trg)="35"> nI' taHvIS poH , mataHtaHmeH
(src)="51"> Përgjigjëjet në këto pyetje të mdha tregojn se ne kemi bërë një progres të dukshëm në njëqind vitet e fundit .
(src)="52"> Por nëse dëshirojm te vazhdojm në njëqind vitet e ardhëshme , e ardhëmja jonë është në gjithësi .
(trg)="36"> latlh qo' mey DIjaHnISqu ' . reH tera 'Daq maratlhlaHbe ' . potlh 'a' meyvam DInuDchugh , vaj wa " e´ wItlhoj : qaStaHvIS nungbogh vatlh DIS poH , Ser law´ wIta 'ta ' . ' a qaStaHvIS vatlh DIS poH veb mataH wIneHchugh ,
(src)="53"> Kjo është pse une jam ne favor te drejtimit apo më mirë te them , i mishëruar me fluturimin në gjithësi
(src)="54"> Gjithë jetën time kam kërkuar për të kuptuar universin dhe për të gjetur përgjigjëjet të këtyre pyetjeve
(trg)="38"> loghDaq lujaH nuvpu´ vIneH ngoDvammo ' . ' u´ vIyaj reH ´e ' vInID ´ej potlh 'a' meyvam vIHaD qaStaHvIS yInwIj .
(src)="55"> Unë kam qenë shumë me fat që pa aftësia ime nuk ka qen hendikep serioz të vërtetë , ajo ndoshta më ka dhënë më shumë kohë se sa shumica e njerëzve për të ndjekur kërkesën për njohuri .
(src)="56"> Caku i fundit është teoria komplete e universit dhe ne jemi duke bërë përparim të mirë
(trg)="39"> Do´ ' e´ botqu´be´ ropwIj . chaq muQaH ropwIj . ropvammo´ qaStaHvIS nI' bogh poHmey ´ej law' bogh potlh 'a' meyvam vIbuSlaH . ' u´ nger naQ ´oH ngoQ 'a " e ' ,
(src)="57"> Ju falemnderit që më ndëgjuat .
(trg)="41"> Su´Ijpu´mo´ Satlho ' .
(src)="59"> Profesor , po të duhej të jepnit mendimin sidoqoft , tani a besoni se ka më shumë gjasa për po se sa për jo që ne jemi të vetëm në Rrugën e Qumshtit si civilizim i nivelit tonë të intelegjencës apo më të lart ?
(trg)="42"> Chris Anderson : ghojmoHwI " a´ wa´ DuH DawIv net poQchugh , ghaytan qIbmajDaq mamob 'a ' ? tayqeqmaj ´Itlh law´ Hoch ´Itlh puS .
(trg)="43"> DuH 'a ' ? chay´ bIHar ?
(src)="60"> Kjo përgjigjëje mori vetëm shtatë minuta , dhe vërtet më dha një pasqyrë në një akt të bujarisë e tëra kjo ligjërat ishte për TED
(trg)="44"> jangmeH vumta´ ghaH qaStaHvIS Soch tupmey . quvba´ ghojmoHwI " a ' , TEDvaD SoQvam nI´ ghItlhta 'mo ' .
(src)="62"> Unë mendoj se është mjaft e mundshme që ne jemi të qytetërimit vetëm në disa qindra vite drite ; përndryshe ne do të dëgjonim radio valët
(trg)="45"> Stephen Hawking : ghaytan ´op vatlh loghqam juchbogh moQ qoDDaq tayqeqmaj lururbogh tayqeqmey 'e ' lutu´lu´be´ nov jabbI 'IDmey DItu´be´pu´mo ' . pagh chaq ngaj tayqeq yInmey
(src)="64"> CA :
(trg)="48"> Hawking ghojmoHwI " a ' , bIjangta´mo´ qatlho ' . ghuHvammo´ qaStaHvIS qepmaj mayep . ghojmoHwI " a ' , SoQvam DaghermeH bIvumqu´ta´mo´
(src)="67"> Profesor , ne ju falemnderojmë për mundin e jashtëzakonshëm që keni bërë që ti ndarë pyetjet tuaja me ne sot .
(src)="68"> Ju falemnderës shumë .
(trg)="49"> SoHvaD pItlho ' . pItlho´qu´bej .
(src)="69"> ( Duartrokitjet )
(trg)="50"> ( quvmoHmeH wabmey )