# ry/NcEHxEaB3o7c.xml.gz
# tr/NcEHxEaB3o7c.xml.gz
# ry/Z9eJBsEqkhkU.xml.gz
# tr/Z9eJBsEqkhkU.xml.gz
(src)="1"> То Вельки Гадронски Збивач .
(trg)="1"> Bu Büyük Hadron Çarpıştırıcısı ( BHÇ ) .
(src)="2"> Ма 27 километри у обсягу .
(trg)="2"> 27 kilometre çapında .
(src)="3"> То найвекши наукови експеримент по нєшка .
(trg)="3"> En büyük bilimsel deney girişimi .
(src)="4"> Вецей як 10 . 000 физичарох и инженєрох зоз 85 жемох на швеце ше здружели пред даскелїма декадами же би вибудовали тоту машину .
(trg)="4"> 10, 000´i aşkın fizikçi ve mühendis , dünyanın 85 ülkesinden yıllarca bu makinayı inşaa etmek için biraraya geldiler .
(src)="5"> Цо ми робиме то же пошвидшуєме протони -- водонїково ядра -- по колоо 99, 999999 проценти швидкосци швтла .
(trg)="5"> Yaptığımız şey protonları -- yani , hidrojen çekirdeklerini -- ışık hızının % 99 . 999999´u kadar hızlandırmak .
(src)="7"> З тоту швидкосцу вони кружа по тих 27 километрох 11 . 000 раз у секунди .
(trg)="6"> Bu hızda , 27 kilometreyi saniyede 11, 000 defa turluyorlar .
(src)="8"> И ми их збиваме зоз другим цеком протонох хтори ше рушаю у процивним напряме .
(trg)="7"> Ve onları , ters yönde giden başka bir proton demeti ile çarpıştırıyoruz .
(src)="9"> Збиваме их нука у ґиґантских детекторох .
(trg)="8"> Dev dedektörler içerisinde çarpıştırıyoruz .
(src)="10"> Вони у сущносци диґитални камери .
(trg)="9"> Aslında onlar birer dijital kamera .
(src)="11"> И то єден з нїх на хторим я робим , АТЛАС .
(trg)="10"> Ve bu da benim çalıştığım ATLAS .
(src)="12"> Да достанєце чувство їх велькосци -- можеце видзиц тих стандардно високих
(src)="13"> Европейцох под нїма .
(trg)="11"> Boyutunu biraz anlamak için alttaki AB standartlarındaki insanlara bakabilirsiniz .
(src)="14"> ( Шмих )
(trg)="12"> ( Kahkaha )
(src)="15"> Пре чувство велькосци :
(trg)="13"> Boyutlarını biraz anlamışsınızdır :
(src)="16"> 44 метери широки , 22 метери пречнїк , 7 . 000 тони .
(trg)="14"> 44 metre eninde 22 metre çapında , 7 bin ton .
(src)="17"> А ми ту знова правиме условия яки були у милиярдитей часци секунди од початку универзуму и то 600 милиони раз у секунди нука у тим детектору -- огромни числа .
(trg)="15"> Ve bu dedektörün içinde , evrenin başlangıcından saniyenin milyarda birinden daha az kadar sonraki koşulları saniyede 600 milyon kereye kadar tekrar yaratıyoruz -- devasa sayılar .
(src)="18"> Кед видзице тоти метални фалати -- то огромни маґнети хтори скруцую наелектрисани часточки так ше може мерац швидкосц зоз хтоу путую .
(trg)="16"> Ve oradaki metal parçalarını görüyorsanız -- bunlar , hızlarını ölçelim diye elektrik yüklü parçacıkları eğen dev mıknatıslar .
(src)="19"> То слика знята пред роком .
(trg)="17"> Bu resim yaklaşık bir yıl önce çekildi .
(src)="20"> Тоти маґнети там .
(trg)="18"> Mıknatıslar işte orada .
(src)="21"> И , знова , стандардна европейска , особа , так маце даяке чувство розмирох .
(trg)="19"> Ve , tekrar , AB standartlarında gerçek bir insan , ölçeği biraz anlamanız için .
(src)="22"> И то ту дзе ше мини- Биґ Банґ буду правиц дзешке на лєто того року .
(trg)="20"> Ve bu yaz bir gün , şu küçük Big- Bang 'ler işte orada yaratılacak .
(src)="23"> Заправо , нєшка рано сом достал е- мейл дзе пише же зме праве нєшка закончели з будованьом остатнєй часци АТЛАС- у .
(trg)="21"> Ve aslında , bu sabah aldığım bir e- posta
(trg)="22"> ATLAS 'ın son parçasının inşaasını bugün bitirdiğimizi söylüyordu .
(src)="24"> Нєшка то закончене .
(trg)="23"> Yani bugün itibari ile bitti .
(src)="25"> Любел би сом повесц же сом то плановал праве за ТЕД , алє сом нє плановал .
(trg)="24"> Bunu TED için planladığımı söylemek isterdim , fakat öyle değil .
(trg)="25"> Sonuçta bugün itibari ile tamamlandı .
(src)="27"> ( Кляпканє )
(trg)="26"> ( Alkış )
(src)="28"> Гей , то чудесне досцигнуце .
(trg)="27"> Evet , harika bir başarı .
(src)="29"> Тераз , можеце ше питац " Прецо ?
(trg)="28"> Tabi ki , " Neden ? " diye soruyor olabilirsiniz .
(src)="30"> Прецо стваряц условия яки були присутни у менєй як милиярдитей часци секунди ? "
(trg)="29"> " Niye evrenin başlangıcından saniyenin milyarda birinden daha kısa bir süre sonraki koşullar yaratılsın ? "
(src)="31"> Физичаре часточкох амбициозни .
(trg)="30"> Peki , parçacık fizikçileri hırslı olmazsalar hiçbir şey değiller .
(src)="32"> Циль физики часточкох то розумиц з чого шицко направене и як то стої вєдно .
(trg)="31"> Ve parçacık fiziğinin amacı her şeyin neden meydana geldiğini ve nasıl birarada durduğunu anlamaktır .
(src)="33"> Под шицким , розумим мнє и вас , Жем , Слунко , 100 милиярди слунка у нашей ґалаксиї и 100 милиярди ґалаксиї у обачлївим универзуме .
(trg)="32"> Ve " her şey " den kastım , tabi ki , ben , sen , dünya , güneş , ve galaksimizdeki yüz milyarlarca yıldız , ve görünür evrendeki yüz milyarlarca galaksi .
(src)="34"> Апсолутно шицко .
(trg)="33"> Kesinlikle her şey .
(src)="35"> Можеце повесц " Чом нє патриц на ньго ? "
(trg)="34"> Şimdi diyebilirsiniz ki , " Peki , o zaman niye sadece onlara bakmıyoruz ?
(src)="36"> Кед сцеце знац з чого сом , опатьце . "
(trg)="35"> Öyle ya , eğer benim neden yapıldığımı bilmek istiyorsan , bana bak . "
(src)="37"> Нашли зме же кед патрице до прешлосци , универзум постава цеплєйши и цеплєйши , вше густейши и вше простейши .
(trg)="36"> Şöyle ki , zamanda geriye baktığımızda evrenin ısındıkça ısındığını , yoğunlaştıkça yoğunlaştığını ve basitleştikçe basitleştiğini gördük .
(src)="38"> Нєт окремней причини же сом того свидоми , алє випатра же то случай .
(trg)="37"> Şimdi , bunun farkında olduğum gerçek bir sebebi yok , ama mesele böyle gözüküyor .
(src)="39"> Так , вельо назад ґу початком унивезуму , вериме же вон бул єдноставни и розумлїви .
(trg)="38"> Yani , evrenin o en gerideki ilk zamanlarında çok basit ve anlaşılabilir olduğuna inanıyoruz .
(src)="40"> Шицка зложеносц аж по чудесни ствари -- людски розум -- припадаю старому и жимному и компликованому универзуму .
(trg)="39"> Bütün bu karmaşa , bu harika şeylere giden yol -- insan beyni gibi -- soğuk ve karmaşık bir evrenin özelliği .
(src)="41"> На початку , у милиярдитей часци секунди , вериме , спатрели зме , вон бул барз прости .
(trg)="40"> Başlangıçta , ilk saniyenin milyarda birinde evrenin çok basit olduğuna inanıyoruz veya öyle gözlemledik .
(src)="42"> То скоро як ... задумайце пахульку на дланї .
(trg)="41"> Neredeyse şunun gibi ...
(src)="43"> Патрице и вона нєвироятно компликована прекрасни обєкт .
(trg)="42"> Elinizde bir kar taneciği hayal edin , ve ona bakın ; inanılmaz derecede karmaşık ve güzel bir nesne .
(src)="44"> Алє , як ю зогриваце , вона ше розпущує и постава капка води и годни сце видзиц же , заправо , була направена зоз H20 , - води .
(trg)="43"> Ama ısıttığınız zaman eriyip su olacak , ve siz onun sadece H2O , yani sudan yapılmış oluduğunu görebileceksiniz .
(src)="45"> У таким змислу ми патриме назад у часу да розумиме зоз чого направени универзум .
(trg)="44"> Aynı şekilde , biz de evrenin neden yapıldığını anlamak için , zamanda geriye bakıyoruz .
(src)="46"> И , по нєшка , направени є зоз тих стварох .
(trg)="45"> Ve bugün itibariyle , evren şunlardan yapılmıştır .
(src)="47"> Лєм 12 часточки материї злїпени вєдно зоз штирома природнима силами .
(trg)="46"> Sadece maddenin 12 taneciği , doğanın dört kuvvetiyle birlikte yapışık duruyor .
(src)="48"> Кварки , целово , з протонох и неутронох хтори творя атомни ядра у нашим целу .
(trg)="47"> Quarklar , şu pembe şeyler , bedeninizdeki atomik çekirdeği oluşturan proton ve nötronları meydana getiren şeyler .
(src)="49"> Електрон -- ствар цо ше руша доокола атомного ядра -- стої у орбити пре електромаґнетней сили хтору ма тота ствар , протон .
(trg)="48"> Elektron -- şu atomik çekirdeğin çevresinde dolanan şey -- şu fotonun taşıdığı elektromanyetik kuvvet ile yörüngede duruyor .
(src)="50"> Кварки злїпени вєдно з ґлуонами .
(trg)="49"> Quarklar gluon denen şu şeylerle beraber yapışık duruyor .