# mn/7opHWpu2fYcG.xml.gz
# nn/7opHWpu2fYcG.xml.gz

(src)="1"> Хэрвээ яг одоо ерөнхийлөгч Обама намайг дараагийн " Математикийн Хаан " болооч гэж уривал надад энэ орны математикийн боловсролыг асар том хэмжээгээр дээшлүүлж чадах нэг зөвлөгөө байх болно .
(trg)="1"> Viss President Obama inviterte meg til å verte den neste matematikk- tsaren , ville eg hatt eit framlegg til han som eg trur ville ha betra matematikkutdanninga i landet stort .
(src)="2"> Энэ маань хэрэгжүүлэхэд хялбар баc хямд .
(trg)="2"> Og det ville ha vore både lett og billeg å gjennomføre .
(src)="3"> Бидний одоогийн математикийн сургалтын хөтөлбөр арифметик , алгебрын үндсэнд суурилдаг .
(trg)="3"> Matematikkpensumet me har er basert på grunnleggjande aritmetikk og algebra .
(src)="4"> Үүний дараа сурах зүйл нь нэг л сэдэв рүү чиглэж байдаг .
(trg)="4"> Og alt me lærer etter det byggjer oppover mot eitt fag .
(src)="5"> Тэр пирамидын орой нь математик анализ байна .
(trg)="5"> Og på toppen av denne pyramiden står funksjonsanalysen .
(src)="6"> Тэгэхээр би энд , энэ бол буруу оройтой пирамид гэж ...
(src)="7"> Бүх оюутнууд , ахлах ангийн төгсөгчдийн мэдвэл зохих зөв орой нь магадлал , статистик гэж боддогоо хэлэхээр байна .
(trg)="6"> Og eg er her for å seie at eg meiner dette er feil topp på pyramiden ... at den rette toppen -- som alle studentane våre , alle som går ut frå high school burde kunne -- skulle ha vore statistikk : sannsynsrekning og statistikk .
(src)="8"> ( Алга ташилт )
(trg)="7"> ( Applaus )
(src)="9"> Намайг буруугаар битгий ойлгоорой .
(src)="10"> Математик анализ бол чухал сэдэв .
(trg)="8"> Eg meiner , misforstå meg rett -- funksjonsanalyse er eit viktig emne .
(src)="11"> Энэ бол хүний оюуны агуу бүтээлүүдийн нэг .
(trg)="9"> Det er ei av mennesket sine største intellektuelle bedrifter .
(src)="12"> Байгалийн хуулиуд нь математик анализын хэлээр бичигддэг .
(trg)="10"> Naturlovene er skrivne i dette språket .
(src)="13"> Математик , шинжлэх ухаан , инженер , эдийн засгийн оюутан бүр математик анализыг 1- р курсийн эцэс гэхэд судлах нь гарцаагүй .
(trg)="11"> Og alle som studerer matematikk , naturvitskap , tekniske fag , økonomi , bør absolutt lære seg funksjonsanalyse i løpet av det første studieåret .
(src)="14"> Гэхдээ математикийн профессорын хувьд хэлэхэд маш цөөхөн хүн математик анализыг өдөр тутмын амьдралдаа хэрэглэе гэж хэрэглэдэг .
(trg)="12"> Men eg er her for å seie , som matematikkprofessor , at svært få menneske faktisk nyttar funksjonsanalyse på ein medviten , meiningsfull måte i kvardagsliva sine .
(src)="15"> Үүний эсрэгээр , харин статистик бол та бүхэн өдөр тутамд ашиглаж болох , ашиглах ч ёстой зүйл юм .
(trg)="13"> Statistikk derimot -- det er eit fag som du kan , og bør , nytta til dagleg .
(trg)="14"> Ikkje sant ?
(src)="16"> Эрсдэл , ашиг , санамсаргүй тохиолдол гээд л .
(trg)="15"> Det er risiko .
(trg)="16"> Det er vinst .
(trg)="17"> Det er vilkårlegheit .
(src)="17"> Энэ бол үзэгдлийг ойлгох зам .
(trg)="18"> Det er å forstå data .
(src)="18"> Хэрвээ оюутнууд , ахлах ангийн сурагчид бүх Америкийн иргэд магадлал , статистикийг мэддэгсэн бол бид өнөөдрийн эдийн засгийн энэ замбараагүй байдалд орохгүй байхсан .
(trg)="19"> Eg trur at viss studentane våre , viss elevane våre på high school -- viss alle amerikanarar -- kunne sannsynsrekning og statistikk , ville vi ikkje ha hamna i det økonomiske uføret som me er i i dag .
(src)="19"> Үүгээр ч зогсохгүй , хэрвээ зөв зааж чадвал энэ маш хөгжилтэй ч байж болно .
(trg)="20"> Ikkje berre -- takk skal de ha -- ikkje berre det ... viss det vert undervist på rett måte , kan det vere verkeleg moro .
(src)="20"> Би үүгээрээ , магадлал , статистик бол мөрийтэй тоглоомын математик нь гэх гэсэн юм .
(trg)="21"> Eg meiner , sannsynsrekning og statistikk , er matematikken for spel og gambling .
(src)="21"> Энэ чиг хандлагыг шинжилж , ирээдүйг хэлдэг .
(trg)="22"> Det er å analysere trendar .
(trg)="23"> Det er å spå om framtida .
(src)="22"> Хар л даа , дэлхий ертөнц аналогоос дижитал руу шилжиж байна .
(trg)="24"> Høyr her , verda har endra seg frå analog til digital .
(src)="23"> Математикийн сургалтын хөтөлбөр ч аналогоос дижитал руу шилжих цаг нь болсон .
(trg)="25"> Og det er på tide at matematikkpensumet vårt endrar seg frå det analoge til det digitale .
(src)="24"> Сонгодог , хязгааргүйн математикаас орчин үеийн , дискрет математик руу .
(trg)="26"> Frå den meir klassiske , kontinuerlege matematikken , til den meir moderne , diskrete matematikken .
(src)="25"> Таамаглалын , санамсаргүй тохиолдлын , мэдээллийн математик болох магадлал , статистик гэсэн үг .
(trg)="27"> Til matematikk om uvisse , om vilkårlegheit , om data -- og dette er sannsynsrekning og statistikk .
(src)="26"> Дүгнэж хэлэхэд , оюутнууд маань математик анализын техникт суралцахын оронд миний бодлоор бол дундаж 2 стандарт хазайлтыг мэдэж байх нь тэдэнд илүү чухал байхсан .
(src)="27"> Үүнийг би хэлье гэж хэлж байна .
(trg)="28"> For å oppsummere , i staden for at studentane våre skal lære teknikkar for funksjonsanalyse , meiner eg det hadde hatt mykje meir å seie at alle saman visste kva to standardavvik frå gjennomsnittet tyder .
(src)="28"> Маш их баярлалаа .
(trg)="30"> Tusen takk skal de ha .
(src)="29"> ( Алга ташилт )
(trg)="31"> ( Applaus )

# mn/BhT0XnBD94o6.xml.gz
# nn/BhT0XnBD94o6.xml.gz

(src)="1"> Ноёд , хатагтай нар аа , TED дээр бид манлайлах болон хөдөлгөөн хийх талаар их ярьдаг .
(trg)="1"> Mine damer og herrer .
(trg)="2"> Her på TED snakkar me mykje om leiarskap og røyrsler
(src)="2"> Хөдөлгөөн хэрхэн эхлээд дуусахыг 3 хүрэхгүй минутанд үзье , бас зарим нэг зүйлд суралцъя .
(trg)="3"> Lat oss sjå ei røyrsle bli laga , under 3 minutt og gjere oss nokre konklusjonar .
(src)="3"> Эхлээд , мэдээж манлайлагч нь зориг гарган ялгарч шоолуулах хэрэг гарна .
(trg)="4"> Som dykk veit , så treng ein leiar motet til å stå fram og bli gjort narr av
(src)="4"> Гэхдээ түүний үйлдэл нь дагахад амар .
(trg)="5"> Men det han gjer er så enkelt å fylgje .
(src)="5"> Энд түүний анхны дагагч шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэхээр гарч ирнэ .
(trg)="6"> Her er fyrste fylgjesveinen med ei viktig rolle
(src)="6"> Тэр бусад бүх хүмүүст хэрхэн дагахыг заана .
(trg)="7"> Han viser andre korleis ein blir med
(src)="7"> Манлайлагч түүнийг тэгш эрхтэйгээр угтана .
(trg)="8"> Legg merkje til at leiaren tek imot han som ein likemann .
(src)="8"> Одоо бол манлайлагч нь чухал биш боллоо .
(src)="9"> Харин тэд хамтдаа , олон тоон дээр .
(trg)="9"> No handlar det ikkje berre om leiaren lengre det handlar om dei i fleirtal .
(src)="10"> Одоо тэр найзуудаа дуудаж байна .
(trg)="10"> Og der ropar han på venene sine .
(src)="11"> Та бүхэн анзаарсан бол анхны дагагч нь үнэндээ дутуу үнэлэгдсэн манлайллын нэг хэлбэр .
(trg)="11"> Kanskje dykk ser at den fyrste fylgesveinen er faktisk ei undervurdert form for leiarskap i seg sjølv .
(src)="12"> Тэгж бусдаас ялгарахад их зориг шаардана .
(trg)="12"> Det krev mot å stikka seg ut slik
(src)="13"> Эхний дагагч нь өөрчлөлт хийн ганц дайчинг манлайлагч болгодог .
(trg)="13"> Den fyrste fylgesveinen forvandlar den einsame galningen til ein leiar .
(src)="14"> ( Инээд ) ( Алга ташилт )
(trg)="14"> ( Latter ) ( Applaus )
(src)="15"> Одоо хоёр дахь дагагч ирж байна .
(trg)="15"> Og her kjem ein fylgjesvein til .
(src)="16"> Ганц дайчин биш , хоёр дайчин болсон .
(trg)="16"> No er det verken ein eller to galningar
(src)="17"> Гурав гэдэг цуглаан , цуглаан бол шинэ мэдээ .
(trg)="17"> Tre er ein gjeng , og gjengen er kul .
(src)="18"> Хөдөлгөөн олон нийтийн чанартай байх ёстой .
(trg)="18"> Så , ei røyrsle må vere offentleg .
(src)="19"> Зөвхөн манлайлагчийг биш , дагагчдыг бас харуулах нь чухал .
(src)="20"> Учир нь тэд бусад дагагчдыг татдаг , манлайлагч нь биш .
(trg)="19"> Det er viktig at fylgjesveinane kjem fram , og ikkje kun leiaren fordi ein ser at nye fylgjesveinar tek etter fylgjesveinane , og ikkje leiaren
(src)="21"> Одоо дахиад 2 хүн ирж байна , яг хойноос нь дахиад гурав .
(trg)="20"> No kjem det to til .
(trg)="21"> Og rett etterpå tre personar til .
(src)="22"> Одоо эрчээ авч байна .
(trg)="22"> No har me framdrift .
(src)="23"> Энэ бол эргэлтийн мөч !
(trg)="23"> Dette er tippepunktet
(src)="24"> Одоо хөдөлгөөн эхэлж байна .
(trg)="24"> No har me ei røyrsle
(src)="25"> Олон хүн байх тусмаа эрсдэл багатай гэдгийг анзаараарай .
(trg)="25"> Legg merkje til at med fleire folk mindre risiko .
(src)="26"> Хашаан дээр сууж байсан хүмүүс оролцохгүй байх шалтгаан алга .
(trg)="26"> Dei som sat på gjerde tidlegare har no inga grunn til å ikkje vere med .
(src)="27"> Тэд ялгарч харагдахгүй , шоолуулахгүй , харин амжиж чадвал цугларалтын хэсэг болно .
(trg)="27"> Dei vil ikkje skilje seg ut
(trg)="28"> Dei vil ikkje bli gjort narr av
(trg)="29"> Men dei vil vere " dei kule " om dei skundar seg .
(src)="28"> ( Инээд )
(trg)="30"> ( Latter )
(src)="29"> Дараагийн нэг минутанд цуглааны хэсэг болохыг хүсэгчдийг харна .
(trg)="31"> Over det neste minuttet kjem resten til , dei som plar å fyljge straumen .
(src)="30"> Яагаад гэвэл оролцохгүй байх нь шоолуулах шалтгаан болно .
(trg)="32"> Dei risikerar snart å bli gjort narr av for å ikkje bli med
(src)="31"> Ингэж хөдөлгөөн эхлүүлдэг байна .
(trg)="33"> Og slik skapar du ei røyrsle
(src)="32"> Гэхдээ эндээс зарим нэг зүйлд суралцъя .
(trg)="34"> Men lat oss resymere lærdomen .
(src)="33"> Нэгт , чи энэ төрлийн хүн мөн бол , яг энэ цамцгүй ганцаараа зогсож байгаа залуу шиг , өөр шигээ анхаарал тавих хэрэгтэй хүмүүс нь эхний дагагчид чинь юм шүү .
(trg)="35"> Om du er typen som dansar skjortelaus og åleine .
(trg)="36"> Hugs at det er å viktig å pleie dine fyrste , få fylgjesveinar som likemenn .
(src)="34"> Тэхээр хөдөлгөөн илүү чухал , чи биш .
(trg)="37"> Dermed få fokus på røyrsla og ikkje deg
(src)="35"> Чухал хичээлээ орхисон юм шиг байна .
(trg)="38"> Men me kan ha missa det viktigaste .
(src)="36"> Гол нь та ажигласан бол , анзаарсан уу ?
(src)="37"> Манлайлал нь хэт өргөмжлөгддөг .
(trg)="39"> Det viktigaste er at leiarskap er overvurdert .
(src)="38"> Тиймээ , цамцгүй залуу эхэлсэн , тэр бүх магтаалыг хүртэнэ .
(trg)="40"> Ja , den skjortelause fyren var fyrst og han vil få all æra .
(src)="39"> Гэхдээ яг үнэндээ анхны дагагч ганц дайчинг манлайлагч болгосон .
(trg)="41"> Men det var eigentleg den fyrste fylgjesveinen som forvandla den einsame galningen til ein leiar .
(src)="40"> Биднийг дандаа манлайлагч бол гэж заадаг , тэгвэл ямар ч үр дүнгүй байх болно .
(trg)="42"> Me blir fortald at alle burde vere leiarar , men det ville ikkje vært effektivt .
(src)="41"> Үнэхээр хөдөлгөөн эхлүүлэхийг хүсвэл дагах зоригтой бай .
(src)="42"> Бусдад хэрхэн дагахыг бас зааж өг .
(trg)="43"> Om du verkeleg bryr deg om å starta ei røyrsle ha motet til å fylgje og visa andre korleis dei skal fylgje
(src)="43"> Ганц дайчны гайхалтай үйлдлийг олж харвал , зориг гарган эхэлж очоод тэрэнд нь оролцоорой .
(trg)="44"> Finn du ein særing som gjer noko stort ha motet til å vere den fyrste som står fram og blir med .
(src)="44"> Энийг хийх төгс газар нь TED биш гэж үү ?
(trg)="45"> Og for perfekt plass å gjere det , her på TED .
(src)="45"> Баярлалаа .
(trg)="46"> Takk .
(src)="46"> ( Алга ташилт )
(trg)="47"> ( Applaus )

# mn/EI6oOi2zaHkz.xml.gz
# nn/EI6oOi2zaHkz.xml.gz

(src)="1"> Өнгөрсөн жил би энэ хоёр хуудас мэдээллийг
(src)="2"> Арктикийн мөсөн гадаргуу сүүлийн гурван сая жилийн ихэнхид нь 48 муж улсын хэмжээтэй байсан бол 40 хувиар багассан байдлыг харуулахаар сонсогчдод үзүүлж байсан юм .
(trg)="1"> Sist år viste eg desse to lysbileta for å visa at isen på Nordpolen som for mesteparten av dei siste tre millionar åra har vore på storleiken av nær heile USA utanom Alaska har minka med 40 prosent
(src)="3"> Гэхдээ энэ мэдээлэл асуудал ямар хүнд байгааг бас сайн харуулж чадахгүй байна
(src)="4"> Яагаад гэвэл энд мөсний зузааныг харуулаагүй .
(trg)="2"> Dette underkommuniserer alvoret av dette problemet fordi det viser ikkje tjukkleiken på isen
(src)="5"> Арктикийн мөсөн гадаргуу бол нэг талаас дэлхийн цаг уурын тогтолцооны зохилох зүрх нь юм .
(trg)="3"> Isen på Nordpolen er på mange måtar det bankande hjartet i det globale klimasystemet .
(src)="6"> Өвлийн улиралд тэлж , зун агшиж байдаг онцлогтой .
(trg)="4"> Det utvidar seg om vinteren og trekkjer seg saman om sommaren
(src)="7"> Та нарт үзүүлэх дараагийн хуудас дээр сүүлийн 25 жилийн туршид юу болсон талаар хурдасгаж харуулсан байна .
(trg)="5"> Det neste lysbiletet eg viser dykk spolar raskt fram kva som har skjedd dei siste 25 åra .
(src)="8"> Энд байнга байдаг мөсийг улаанаар тэмдэглэсэн байна
(trg)="6"> Den permanente isen er markert i raudt .
(src)="9"> За тээр , мөс гүн хөх өнгөрүү тэлж байна
(trg)="7"> Som du ser utvidar han seg til mørkeblått .
(src)="10"> Энэ бол өвлийн улиралд байдаг жил бүрийн мөсний хэмжээ зуны улиралд агшиж байна .
(trg)="8"> Dette er den årlege vinterisen .
(trg)="9"> Og denne minkar om sommaren .
(src)="11"> Байнга байдаг гэгдэх , тав болон түүнээс олон жилийн настай мөс яг л улаан өнгөтэй цус урсан гарч байх шиг харагдаж байна .
(trg)="10"> Den såkalla permanente isen , som er fem år eller eldre , kan du nesten sjå er som blod som strøymer ut av kroppen her .
(src)="12"> 25 жилийн дотор эндээс энэ хүрсэн байна .
(trg)="11"> På 25 år har han gått frå slik , til slik .
(src)="13"> Энэ л асуудал болоод байгаа юм .
(src)="14"> Учир нь дэлхийн дулаарал арктикийн далайн мөстсөн газрыг халааснаар хөлдүү байсан их хэмжээний нүүрстөрөгчийг гэсгээж метаны хий үүсэхэд нөлөөлж байна .
(trg)="12"> Dette er eit problem fordi oppvarminga varmar opp tundraen kring det arktiske hav der det er massive mengder frosen karbon som , når han smeltar , blir omdanna til metan av mikrobar .
(src)="15"> Агаар мандалд байгаа дэлхийн дулаарлаас үүссэн бохирдолын одоогийн нийт хэмжээ үүнээс болоод хоёр дахин нэмэгдэх аюултай юм .
(trg)="13"> Den totale mengden av globale klimagassar i atmosfæren kan doblast viss ein vippar over .
(src)="16"> Аляска мужийн зарим гүехэн нууруудын гүнээс аль хэдийн метаны хий гарч эхэлсэн байна .
(trg)="14"> Allereie i grunne innsjøar i Alaska boblar det med metan ut av det smeltande vatnet .
(src)="17"> Аляскийн Их Сургуулийн Профессор Кэйти Уолтер өнгөрсөн өвөл багийнхныхаа хамтаар нэг нууран дээр очсон байна .
(trg)="15"> Professor Katey Walter frå University of Alaska drog ut med eit team til ein annan grunn innsjø sist vinter .
(src)="18"> Видео :
(trg)="16"> Whoa !
(src)="19"> Уао ( инээв )
(trg)="17"> ( latter )
(src)="20"> Ал Гор :
(src)="21"> Тэр зүгээрээ .
(trg)="18"> Det gjekk greitt med ho .
(src)="22"> Харин бид нар зүгээрүү гэдэг ганц асуудал байна .
(trg)="19"> Spørsmålet er om det vil gå bra med oss .
(src)="23"> Мөн Гринландын хойд талаас аварга том халаагуур төөнөж байна .
(trg)="20"> Ein grunn til dette , er denne enorme kjøleribba som varmar opp Grønland frå nord .
(src)="24"> Энд жил ирэх тусам хайлан урсах гол харагдана .
(trg)="21"> Dette er den årlege vårflaumen .
(src)="25"> Голын хэмжээ улам бүр ихэссээр байна .
(trg)="22"> Men mengden med vatn er større enn nokon gong .
(src)="26"> Энэ бол Гринландын баруун өмнөдөд байх Кангерлуссуак гол .
(trg)="23"> Dette er Kangerlussuaq- elva sørvest på Grønland .
(src)="27"> Газар дээрх мөс хайлснаар далайн түвшин хэрхэн нэмэгддэгийг мэдэхийг хүсэж байгаа бол .
(src)="28"> Энд тэр хайлсан мөс далай тэнгист цутгаж байна .
(trg)="24"> Viss du lurer på korleis havet stig frå landbasert issmelting , her ser du kvar elva når havet .
(src)="29"> Эдгээр урсгалууд улам бүр хурдассаар байна .
(trg)="25"> Desse flaumane aukar kvart år veldig raskt .
(src)="30"> Бөмбөрцөгийн нөгөө талд дэлхийн хамгийн их хэмжээний мөстэй Антарктик тив байна .
(trg)="26"> På den andre sida av jorda , i Antarktis , finn me den største samlinga av is på jorda .
(src)="31"> Өнгөрсөн сард эрдэмтэд энэ тив бүхэлдээ™ мөсний тэнцвэрт байдал алдагдсан гэж мэдэгдсэн билээ .
(trg)="27"> Sist månad rapporterte vitskapsfolk at heile kontinentet har ein negativ isbalanse .
(src)="32"> Антарктикийн баруун хэсгийн далайн гүний арлууд мөс хайлах тусам улам хурдан ил гарах болжээ .
(trg)="28"> I den vestre delen av Antarktis , som blir delt opp av nokre undersjøiske øyar , smeltar isen særleg raskt .
(src)="33"> Энэ нь яг Гринланд шиг далайн түвшинээс дээш 6 метрт байна .
(trg)="29"> Dette er det same som 20 fot høgare havnivå , som Grønland .
(src)="34"> Гималайн нуруунд дэлхийн гурав дахь том мөсөн гадаргуу хамаарагддаг . тэр дээр хэдхэн жилийн өмнө байсан мөсөн голууд шинэ нуур болсон харагдана
(trg)="30"> I Himalaya , som er den tredje største samlinga av is , ser du no innsjøar , der det for få år sidan var isbrear .
(src)="35"> Дэлхийн бүх хүмүүсийн 40 хувь нь ийнхүү хайлан урсах голоос ундны усаа авдаг .
(trg)="31"> 40 prosent av alle menneske i verda får halvparten av drikkevatnet frå denne smeltande elva .
(src)="36"> Андын нуруунд энэ мөсөн гол энэ хотын ундны усны эх үүсвэр болдог .
(trg)="32"> I Andesfjella , er denne isbreen kjelda til drikkevatnet for denne byen .