# mk/0Ect7xGrwfMf.xml.gz
# ro/0Ect7xGrwfMf.xml.gz
(src)="1"> Пред неколку месеци , 40 годишна жена дојде на ургентното одделение во болницата близу местото каде што живеам , и таа беше збунета .
(trg)="1"> În urmă cu câteva luni , o femeie de 40 de ani a ajuns la camera de urgenţă într- un spital în apropiere de unde locuiesc şi fusese adusă în stare confuză .
(src)="2"> Нејзиниот крвен притисок беше алармантни 230 со 170 .
(trg)="2"> Tesiunea arterială era alarmantă de 230- 170 .
(src)="3"> После само неколку минути , таа доживеа срцев колапс .
(trg)="3"> În câteva minute a intrat în stop cardiac .
(src)="4"> Таа беше реанимирана и стабилизирана , и беше префрлена на рентгенско снимање веднаш до одделот ургентното одделение , заради сомнежи за згрутчена крв во белите дробови .
(trg)="4"> A fost resuscitată , stabilizată , dusă repede pentru o serie de scanări chiar lângă camera de urgenţă , pentru că ei erau îngrijoraţi de cheagurile de sânge din plămâni .
(src)="5"> Рентгентските снимки не регистрираа згрутчена крв во белите дробови , туку двострани , видливи , опипливи ткива во дојките тумори на дојките , чии метастази беа далеку раширени низ целото нејзино тело .
(trg)="5"> Şi rezultatele scanărilor au dezvăluit că nu există cheaguri de sânge în plămâni , dar au arătat tumori bilaterale , vizibile , palpabile ale sânilor , care aveau metastaze pe scară largă în tot corpul .
(src)="6"> И трагично беше тоа што , доколку погледнете во нејзиното медицинско досие , таа била прегледана во четири или пет други здравствени институции во претходните неколку години .
(trg)="6"> Şi tragedia era că dacă te uiţi prin dosarul ei fusese văzută în 4 sau 5 instituţii de sănătate în ultimii ani .
(src)="7"> Четири или пет можности да се забележат ткивата во дојките , да се опипаат и да се интервенира во многу порана фаза од оваа во која ние ја прегледавме .
(trg)="7"> 4 sau 5 oportunităţi de a vedea tumorile de la sân , de a le atinge de a interveni într- un stadiu timpuriu decât atunci când noi le- am văzut .
(src)="8"> Дами и господа , ова воопшто не е необична приказна .
(trg)="8"> Doamnelor şi domnilor , aceasta nu este o poveste neobişnuită .
(src)="9"> За жал , вакво нешто се случува цело време .
(trg)="9"> Din nefericire , se întâmplă mereu .
(src)="10"> Се шегувам , но само половично , дека ако дојдете во една од нашите болници со исечен екстремитет , никој нема да ви поверува се додека не направат рендгенска снимка , или магнетна резонанца или да се консултираат со ортопед .
(trg)="10"> Eu glumesc , dar numai pe jumătate , că dacă vii la unul din spitalele noastre cu un membru lipsă , nimeni nu te va crede până când nu- ţi face o scanare sau un consul ortopedic .
(src)="11"> Не сум лудит .
(trg)="11"> Nu sunt un luddit( N. t persoană împotriva noilor tehnologii ) .
(src)="12"> Предавам на Стенфорд
(trg)="12"> Predau la Standford .
(src)="13"> Јас сум лекар кој работи со помош на најновата технологија .
(trg)="13"> Sunt un medic practician cu tehnologie de ultimă oră .
(src)="14"> Но би сакал да ви образложам во наредните 17 минути дека кога ги скратуваме прегледите , кога се потпираме само на испитувања отколку на разговор и преглед на пациентот , не само што пропуштаме да дадеме едноставни дијагнози кои можат да бидат дијагнозирани во излечива , почетна фаза , туку губиме и нешто многу повеќе .
(trg)="14"> Dar vreau să vă explic în următoarele 17 minute că atunci când scurtăm examenul fizic , când ne aplecăm spre teste în loc să vorbim şi să examinăm pacientul , nu numai că scăpăm din vedere simplul diagnostic care poate fi diagnosticat într- un stadiu tratabil şi timpuriu dar pierdem mult mai mult decât atât .
(src)="15"> Губиме еден ритуал .
(trg)="15"> Pierdem un ritual .
(src)="16"> Губиме ритуал кој што верувам дека е трансформациски , трансцендентален , и кој лежи во срцето на односот пациент- лекар .
(trg)="16"> Pierdem un ritual care cred eu este transformativ , transcendent , şi care stă în inima relaţiei dintre pacient şi medic .
(src)="17"> Ова можеби ќе звучи како ерес овде на ТЕД , но би сакал да ви го претставам најважната иновација , според мене , во областа на медицината кое треба да дојде во наредните 10 години а тоа е моќта на човековата рака -- да допре , да утеши , да дијагностицира и да одреди терапија .
(trg)="17"> Asta ar putea fi o erezie spusă la TED dar vreau să vă fac cunoştinţă cu cea mai importantă inovaţie , cred eu , din medicină din următorii 10 ani , şi asta este puterea mâinii umane -- de a atinge , de a alina , de a diagnostica şi de a determina tratamentul .
(src)="18"> Прво сакам да ве запознаам со човекот чија што фотографија можеби ја препознавате .
(trg)="18"> Aş vrea să vă prezint mai întâi această persoană a cărui imagine puteţi sau nu puteţi s- o recunoaşteţi .
(src)="19"> Ова е сер Артур Конан Дојл .
(trg)="19"> Acesta este Sir Arthur Conan Doyle .
(src)="20"> Бидејќи сме во Единбург , а ќе додадам и дека сум голем обожавател на Конан Дојл .
(trg)="20"> Din moment ce suntem în Edinburgh , eu sunt un mare fan al lui Conan Doyle .
(src)="21"> Можеби не знаете дека Конан Дојл студирал медицина овде во Единбург , и неговиот лик , Шерлок Холмс , бил инспириран од сер Џозеф Бел .
(trg)="21"> S- ar putea să nu ştiţi , Conan Doyle a mers la medicină , aici în Edingburgh , iar personajul său , Sherlock Holmes , a fost inspirat de Sir Joseph Bell .
(src)="22"> Џозеф Бел бил одличен учител , по сите основи .
(trg)="22"> Joseph Bell a fost un profesor extraodinar în toate privinţele .
(src)="23"> И Конан Дојл , пишувајќи за Бел , го опишал следниот разговор помеѓу Бел и неговитре студенти .
(trg)="23"> Şi Conan Doyle scriind despre Bell a descris următoarele schimburi de replici dintre Bell şi studenţii săi .
(src)="24"> Замислете го Бел како седи во амбулантата опкружен со своите студенти , а пациентите се пријавуваат на ургентно и откако се евидентирани , доаѓаат кај него .
(trg)="24"> Deci imaginaţi- vi- l pe Bell stând în ambulatoriu cu studenţii în jurul lui , cu pacienţi intrând în camera de urgenţă şi fiind înregistraţi şi aduşi înăuntru .
(src)="25"> И доаѓа една жена со дете , а Конан Дојл ја опишува следната ситуација :
(trg)="25"> Şi vine o femeie cu un copil şi Conan Doyle descrie următoarele schimburi de replici .
(src)="26"> Жената вели , " Добро утрo . "
(trg)="26"> Femeia spune " Bună dimineaţa " .
(src)="27"> Бел ја прашува :
(src)="28"> " Какво беше патувањето со траект од Брнтајленд ? "
(trg)="27"> Bell spune " Cum a fost traversarea pe feribot din Burntisland ? "
(src)="29"> Таа вели : " Добро беше . "
(trg)="28"> Ea spune " A fost bună . "
(src)="30"> А тој вели :
(src)="31"> " Каде ви е другото дете ? "
(trg)="29"> Iar el spune " Ce aţi făcut cu celălalt copil ? "
(src)="32"> Таа вели :
(src)="33"> " Го оставив кај сестра ми во Лит . "
(trg)="30"> Ea spune " L- am lăsat cu sora mea la Leith . "
(src)="34"> А тој вели ,
(trg)="31"> Şi el spune ,
(src)="35"> " Дали дојдовте по скратениот пат преку улицата Инверлит за да стигнете до амбулантата ? "
(trg)="32"> " Şi aţi luat- o pe scurtătură prin Inverleight Row pentru a ajunge aici la infirmerie ? "
(src)="36"> Таа вели :
(src)="37"> " Да . "
(trg)="33"> Ea spune " Am luat- o . "
(src)="38"> Потоа тој прашува : " Дали сè уште работите во фабриката за линолеум ? "
(trg)="34"> Şi el spune " Încă mai lucraţi la fabrica de linoleum ? "
(src)="39"> А таа вели :
(src)="40"> " Да , работам . "
(trg)="35"> Iar ea spune " Lucrez "
(src)="41"> Тогаш Бел им објаснува на студентите .
(trg)="36"> Şi apoi Bell le explică studenţilor .
(src)="42"> Тој вели :
(src)="43"> " Гледате , кога таа рече " Добро утро , " по акцентот го насетив дијалектот од Фајф .
(trg)="37"> EL spune " Vedeţi , când ea a spus Bună dimineata , " mi- am dat seama de accentul ei din Fife .
(src)="44"> А најблискиот траект од Фајф е преку Брнтајленд .
(trg)="38"> Şi cel mai apropiat feribot care traversează din Fife este din Burntsland .
(src)="45"> Значи мора да дошла со тој траект .
(trg)="39"> Aşa că ea trebuie că a luat feribotul .
(src)="46"> Забележувате дека палтото кое го носи е премногу мало за детето кое е со неа , значи , тргнала на патов со две деца , но го оставила едното по пат .
(trg)="40"> Aţi observat că haina pe care o ducea e prea mică pentru copilul care era cu ea , şi prin urmare , a început călătoria cu 2 copii , dar pe unul l- a lăsat în drumul ei .
(src)="47"> Ја забележувате глината на нејзините стапала .
(trg)="41"> Aţi observat pământul de pe tălpile picioarelor ei .
(src)="48"> Таква црвена глина нема во круг од стотина милји од Единбург , освен во ботаничките градини .
(trg)="42"> Un astfel de pământ roşu nu se găseşte în o sută de mile de Edinburgh , cu excepţia grădinii botanice .
(src)="49"> Па затоа знам дека одела по кратенката преку улицата Инверлит за да стигне до овде .
(trg)="43"> Şi prin urmare , ea a luat- o pe scurtătură prin Invereith Row pentru a ajunge aici .
(src)="50"> И за крај , таа има дерматитис на прстите на нејзината десна рака , дерматитис кој е карактеристичен за работниците од линолеумската фабрика во Брнтајленд . "
(trg)="44"> Şi în sfârşit , ea are o dermatită
(trg)="45"> la degetele de la mâna dreaptă , o dermatită care este unică
(trg)="46"> la muncitorii de la fabrica de linoleum de la Burntisland . "
(src)="51"> А откако Бел ќе го соблече пациентот , и ќе започне со прегледот , можете да замислите уште колку многу работи може да открие .
(trg)="47"> Şi atunci când Bell dezbracă pacientul începe să- l examineze , vă puteţi imagina cât de mult poate să discearnă .
(src)="52"> Како професор по медицина , и како студент , јас бев многу инспириран од оваа приказна .
(trg)="48"> Şi ca profesor de medicină şi ca student eu însumi , am fost inspirat de această poveste .
(src)="53"> Но можеби не знаете дека нашата способност да го посматраме телото на едноставен начин , користејќи ги своите сетила , е сосема скорешна .
(trg)="49"> Dar s- ar putea să nu vă daţi seama că abilitatea noastră de a privi în corp în acest simplu mod , folosind simţurile noastre , este destul de recentă .
(src)="54"> Фотографијата која ви ја покажувам е од Леополд Оуенбругер кој што , во доцниот XVII век , ја откри перкусијата .
(trg)="50"> Poza pe care v- o arăt este a lui Leopold Auenbrugger care , la sfârşitul anilor 1700 a descoperit percuţia ca metodă medicală .
(src)="55"> Приказната оди вака :
(src)="56"> Леополд Оуенбругер бил син на гостилничар .
(trg)="51"> Şi povestea e că acest Leopold Auenburgger era fiul unui hangiu .
(src)="57"> И неговиот татко одел долу во подрумот да потчукне од страната на бурињата со вино за да одреди колку вино е останато во нив и да види дали треба да нарача уште .
(trg)="52"> Şi tatăl său obişnuia să meargă în beci să bată pe laturile butoaielor de vin pentru a vedea cât vin a mai rămas . şi dacă să mai comande .
(src)="58"> Па затоа кога Оуенбергер станал доктор , започнал да го прави истото .
(trg)="53"> Aşa că atunci când Auenbergger a devenit medic , a început să facă acelaşi lucru .
(src)="59"> Тој потчукнувал на градите од неговите пациенти и на нивнитре стомаци .
(trg)="54"> A început să bată în pieptul pacienţilor lui , în abdomenul lor .
(src)="60"> И скоро се што ние знеме за перкусијата , кое што можете да го наречете и " ултразвук на тоа време " зголемување на орган , течност околу срцето , течност во белите дробови , стомачни промени -- сè ова е објаснето во неговото прекрасно дело
(trg)="55"> Şi în esenţă tot ceea ce ştim despre percuţie ,
(trg)="56"> la care vă puteţi gândi ca la ultrasunetele de azi -- marirea de organe , fluidele din jurul inimii , fluidele din plămâni , schimbările abdominale -- toate acestea el le- a descris în acest minunat manuscris
(src)="61"> " Инвентум Новум " - " Ново откритие , " кое ќе исчезнело во заборав , да не бил еден лекар , Корвисар , познат француски доктор -- познат само затоа што му бил лекар на овој господин -- кој повторно не претставил неговото дело .
(trg)="57"> " Inventum Novum , " " Noua invenţie " care ar fi dispărut în obscuritate cu excepţia faptului că acest medic , Corvisart , un faimos medic francez -- faimos fiindcă a fost medicul acestui domn --
(trg)="58"> Corvisart a repopularizat şi reintrodus lucrarea .
(src)="62"> А тоа било пропратено една или две години подоцна со откривање на стетоскопот од страна на Ленак .
(trg)="59"> Şi a fost urmată un an sau doi mai târziu de descoperirea lui Laennec a stetoscopului .
(src)="63"> Ленак , наводно се шетал низ Париските улици и видел две деца кои се играле со прачка .
(trg)="60"> Laennec , se spune , mergea pe străzile din Paris şi a văzut doi copii jucându- se cu un băţ .
(src)="64"> Едно од нив гребело од едната страна на прачката , а другото дете слушало од другата страна .
(trg)="61"> Unul zgâria la un capăt al băţului celălalt copil asculta la celălalt capăt al băţului .
(src)="65"> И Ленак помислил дека ова е одличен начин да се слушаат градите или стомакот со нешто што тој го нарекувал " цилиндерот . "
(trg)="62"> Şi Laennec a gândit că acesta ar fi un mod minunat de a asculta pieptul sau abdomenul folosind ceea ce el a numit " cilindrul . "
(src)="66"> Подоцна го нарекол стетоскоп .
(trg)="63"> Mai târziu l- a redenumit stetoscop .
(src)="67"> Така се родиле стетоскопот и аускултацијата .
(trg)="64"> Şi astfel s- a născut stetoscopul şi auscultaţia .
(src)="68"> После неколку години , во доцниот XIX и раниот XX век , одеднаш , берберот- хирург му одстапил место на лекарот кој се обидува да даде дијагноза .
(trg)="65"> Şi în câţiva ani
(trg)="66"> la sfârşitul anilor 1800 începutul anilor 1900 , dintr- odată , bărbierul chirirg a lăsat cale liberă medicului care încerca să pună un diagnostic .
(src)="69"> Ако се сеќавате , многу пред ова време , без разлика што и да те мачи , одиш кај берберот- хирург кој те преврзува , ти пушта крв , те прочистува .
(trg)="67"> Dacă vă reamintiţi , înainte de această dată , indiferent ce te durea mergeai să vezi un chirurg frizer care îţi punea ventuze , te însângera, te curăţa .
(src)="70"> И да , доколку си сакал , можел да те подстриже -- кратко од страните , долго кај тилот -- и да ти го извади забот додека си веќе таму .
(trg)="68"> Şi , oh da , dacă voiai , te şi tundea -- scurt pe lateral şi lung la spate -- şi îţi extrăgea dinţii .
(src)="71"> Тој не се ни обидувал да дава дијагноза .
(trg)="69"> El nu făcea nicio încercare de a pune un diagnostic .
(src)="72"> Всушност , некои од вас можеби добро знаат дека берберскиот столб , црвено- белите пруги ги претставуваат крвавите завои на берберот- хирург , и кутиите на двата краја ги претставуваат лончињата во кои крвта била собирана .
(trg)="70"> De fapt , unii dintre voi ar putea ştii că stâlpul frizerului , dungile roşii şi albe , reprezintă bandajele de sânge ale chirurgului frizer iar recipientele de la capete reprezintă vasele în care era colectat sângele .
(src)="73"> Појавувањето на аускултацијата и перкусијата претставувале огромна промена и момент кога лекарите започнуваат да гледаат во внатрешноста на телото .
(trg)="71"> Dar sosirea auscultaţiei şi a percutiei reprezintă un mare moment , un moment în care medicii au început să privească înăuntrul corpului .
(src)="74"> И мислам дека оваа слика , претставува врв на таа клиничка ера .
(trg)="72"> Şi această pictură particulară , cred , reprezintă punctul culminant , vârful acelei ere clinice .
(src)="75"> Ова е многу позната слика :
(trg)="73"> Aceasta este o pictură faimoasă :
(src)="76"> " Докторот " од Лук Филдс .
(trg)="74"> " Doctorul " de Luke Fildes .
(src)="77"> На Лук Филдс му било наложено од страна на Тејт , кој тогаш ја оформил Тејт Галеријата .
(trg)="75"> Luke Fildes a fost însărcinat să picteze asta de către Tate , care apoi a creat Galeria de artă Tate .
(src)="78"> Тејт го поканил Филдс да наслика слика од општествено значење .
(trg)="76"> Şi Tate i- a cerut lui Fildes să picteze o pictură de importanţă socială .
(src)="79"> И интересно е што Филдс ја избрал оваа тема .
(trg)="77"> Şi este interesant că Fildes a ales acest subiect .
(src)="80"> Најстариот син на Филдс , Филип , починал на девет годишна возраст на Бадник после кратко боледување .
(trg)="78"> Fiul mai mare a lui Fildes , Philip a murit la vârsta de 9 ani în ajunul Crăciunului după a scurtă boală .
(src)="81"> И Филдс бил импресиониран од лекарот кој бдеел над неговиот кревет две , три ноќи , па решил да се обиде да го претстави современиот лекар -- скоро да му оддаде почит на тој лекар .
(trg)="79"> Şi Fildes era atât de absorbit de medic care a stat treaz alături timp de două , trei nopţi , că a decis să încerce să descrie medicul în timpul nostru -- aproape un tribut adus acestui medic .
(src)="82"> И така се родила и сликата " Докторот " , многу позната слика .
(trg)="80"> Şi prin urmare , pictura " Doctorul " , o faimoasă pictură .
(src)="83"> Таа се наоѓа на календари , поштенски марки во многу различни земји .
(trg)="81"> A apărut în calendare , pe timbre în diferite ţări .
(src)="84"> Често се прашувам што би правел Филдс доколку бил замолен да наслика слика во модерново време , во 2011 година ?
(trg)="82"> Eu mă întreb deseori , ce ar fi făcut Fildes dacă i s- ar fi cerut să picteze acest tablou în era modernă , în anul 2011 ?
(src)="85"> Дали би ставил компјутерски монитор на местото од пациентот ?
(trg)="83"> Ar fi înlocuit- o cu un screening computerizat acolo unde este pacientul ?
(src)="86"> Имав проблеми во Силиконската Долина затоа што реков дека пациентот во кревет скоро да е претворен во иконка на компјутерот која го претставува пациентот .
(trg)="84"> Am intrat în belea în Silicon Valley când am spus că pacientul în pat a devenit aproape o emblemă pentru pacientul real care este în computer .
(src)="87"> Дури смислив и назив за таква работа на компјутерот .
(trg)="85"> De fapt am inventat un termen pentru acea entitate din computer .
(src)="88"> Го нареков иПациент . иПациентот добива големо внимание низ цела Америка .
(trg)="86"> Îl numesc iPacient . iPacient- ul are parte de o minunată îngrjire în toată America .
(src)="89"> Пациентот честопати се прашува , каде се сите ?
(trg)="87"> Pacientul real se întreabă deseori unde este toată lumea ?
(src)="90"> Кога ќе дојдат да ми објаснат некои работи ?
(trg)="88"> Când o să vină să- mi explice şi mie lucrurile ?
(src)="91"> Кој е надлежен овде ?
(trg)="89"> Cine este responsabilul ?
(src)="92"> Постои вистинска подвоеност меѓу перцепцијата на пациентот и перцепциите на докторите , дури и во најдобрите медицински установи .
(trg)="90"> Există o adevărată despărţire între percepţia pacientului şi propriile noastre percepţii ca medici ai celui mai bun sistem medical .
(src)="93"> Сакам да ви покажам една фотографија за да видите како изгледаа визитите кога јас бев на пракса .
(trg)="91"> Vreau să vă arăt o fotografie a cum arătau turele atunci când eram eu în instruire .
(src)="94"> Целиот фокус беше свртен кон пациентот .
(trg)="92"> Concentrarea era în jurul pacientului .
(src)="95"> Одевме од кревет до кревет .
(trg)="93"> Mergeam de la pat la pat .
(src)="96"> Дежурниот лекар беше надлежен .
(trg)="94"> Medicul de gardă era responsabilul .
(src)="97"> Деновиве , премногу често , визитите изгледаат вака , а дискусиите се одвиваат во соба која е далеку од пациентот .
(trg)="95"> Deseori în ziua de azi turele arată foarte mult cam aşa , unde discuţiile au loc într- o cameră departe de pacient .
(src)="98"> Дискусиите се во врска со сликите и податоците на компјутерот .
(trg)="96"> Discuţiile sunt toate despre imagini pe computer , despre date .
(src)="99"> Еден многу важен дел , недостасува . пациентот .
(trg)="97"> Şi singura parte critică care lipseşte este pacientul .
(src)="100"> На моето мислење повлијаеа две анегдоти кои сакам да ги поделам со вас .
(trg)="98"> Acum am fost influenţat să gândesc aşa de 2 anecdote pe care vreau să vi le împărtăşesc ,
(src)="101"> Едната е поврзана со една моја пријателка која имаше рак на градите , и беше пронајден мал рак на градата -- и имаше лумпектомија во градот во кој живеев .
(trg)="99"> Una are de a face cu o prietenă de a mea care avea cancer la sân , i s- a detectat un mic cancer la sân -- a fost operată în oraşul în care am locuit .
(src)="102"> Ова беше додека живеев во Тексас .
(trg)="100"> Asta este de când locuiam în Texas .
(src)="103"> И таа тогаш долго време истражуваше за да го пронајде најдобриот центар за рак во светот за да ја добие соодветната постоперативна нега .
(trg)="101"> Şi apoi ea petrecut mult timp cercetând să găsească cel mai bun centru din lume pentru cancer pentru a beneficia de îngrijire ulterioară .
(src)="104"> Го пронајде местото и одлучи да оди таму , па отиде .
(trg)="102"> Şi a găsit locul şi a decis să meargă acolo , a mers acolo .
(src)="105"> Затоа јас бев изненаден после неколку месеци кога ја видов повторно во градот , како оди на третман кај нејзиниот приватен онколог .
(trg)="103"> De aceea am fost surprins câteva luni mai târziu s- o văd înapoi în oraşul nostru beneficiind de îngrjirea ulterioară cu oncoligistul ei privat .
(src)="106"> Инсистирав да ми каже ,
(trg)="104"> Şi am presat- o şi am întrebat- o ,
(src)="107"> " Зошто се врати да се лечиш овде ? "
(trg)="105"> " De ce te- ai întors să te îngrijeşti aici ? "